معرفی شهر یزد | دانستنی های قبل از سفر

در این مطلب به معرفی شهر یزد می پردازیم که تنها شهر جهانی ایران است و سالانه از گردشگران زیادی میزبانی می کند. تعدادی از جاذبه های یزد را به شما معرفی می کنیم، از سوغات و صنایع دستی یزد برای تان می گوییم، نگاهی به تاریخچه یزد داریم و به طور کلی شما را با این شهر و امکاناتش آشنا می کنیم. همراه مان باشید...

چرا سفر به شهر یزد؟

• یزد نخستین شهر ایران است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.
• باغ دولت آباد، یکی از باغ های جهانی ایران، در این شهر واقع شده است. 
• بادگیرها و خانه های قدیمی یزد از شهرت خاصی در ایران برخوردارند.
• اگر از علاقه مندان شیرینی هستید، با سفر به یزد یکی از خوشمزه ترین خاطرات تان را خلق می کنید.
• یکی از شهرهای مناسب برای پیاده گردی است و گردشی خاطره انگیز را برای تان رقم می زند.
• مسجد جامع یزد، بلندترین مناره های ایران را دارد و جلوه ای بی نظیر از معماری اسلامی را پیش روی تان می گذارد.
• آثار زیادی از زرتشتیان در خود دارد و شما را با فرهنگ این اقلیت دینی آشنا می کند. 
• یکی از معدود شهرهایی است که هنوز بافت سنتی خود را حفظ کرده و شما را به سفری در تاریخ می برد.
• آیین نخل گردانی این شهر در محرم، شهرت جهانی دارد و گردشگران زیادی را به سوی خود می کشاند.

اطلاعات کلی شهر یزد

جمعیت: 529,673 نفر، براساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵

دین و مذهب: بیشتر مردم یزد مسلمان و پیرو مذهب شیعه دوازده‌امامی هستند و گروه بزرگی از زرتشتیان ایران نیز در این شهر سکونت دارند. اقلیت کوچکی از یهودیان و مسیحیان نیز در محلات مختلف یزد به چشم می خورند.

زبان: مردم یزد به زبان پارسی رایج سخن می گویند؛ اما لهجه مخصوص به خود را دارند. بسیاری از واژه‌ها و ترکیبات زیبای پارسی در گویش مردم این دیار حفظ شده و کمترین تاثیر را در طول زمان پذیرفته است. معتقدان به آیین زرتشتی به زبان پارسی مسلط هستند؛ اما در میان خود به زبان بهدینی (گَورونی یا دری زرتشتی) سخن می گویند و مراسم مذهبی خود را نیز با این زبان انجام می‌دهند. 

اقتصاد: از نظر رتبه بندی کشوری، یزد به عنوان پنجمین شهر صنعتی ایران شناخته می شود و صنایع بزرگی در آن فعالیت می کنند که برخی از آن ها عبارتند از: نساجی پارچه‌های طرح دار و ساده، نساجی فرش، فولاد و معادن آهن، کارخانجات کاشی، معادن زغال سنگ و معادن سنگ، کارخانه‌های کابل و فیبر نوری و صنایع غذایی.

از جمله کارخانه های مهم این شهر می توان به کارخانه یزدباف اشاره کرد که در زمینه ریسندگی، بافندگی، چاپ و تکمیل انواع پارچه‌های پنبه ای فعالیت می کند و سابقه ای طولانی در این زمینه دارد. گروه ستاره کویر نیز از شرکت های مهم یزد است که زیرمجموعه های آن به تولید الیاف رنگی، نخ اکرلیک و پلی پروپیلن و بافت فرش ماشینی می پردازند و فرش ستاره کویر یزد و فرش خاطره کویر یزد از جمله مهم ترین شرکت های زیر مجموعه آن هستند.

صنعت زرگری یا طلاسازی نیز از مهمترین صنایع در یزد به شمار می رود و از شهرت خاصی برخوردار است. این صنعت قدمتی طولانی در یزد دارد و محصولات آن به عنوان سوغات این شهر نیز به شمار می رود. 

علاوه بر این، گردشگری نیز یکی از موتورهای اقتصادی این شهر است و درآمد نسبتا خوبی را نیز نصیب یزد می کند. صنایع دستی و سوغات نیز جایگاه خود را در اقتصاد یزد دارند و صنعت شیرینی پزی آن شهره خاص و عام است.

شهرهای خواهرخوانده: حمص در سوریه، یازبرین در مجارستان، نزوی در عمان، اولگین در کوبا، یئوسو در کره جنوبی

ثبت جهانی یزد

شهر یزد مایه افتخار هر ایرانی است؛ چرا که نامش در سال 2017 به عنوان نخستین شهر کشورمان وارد فهرست میراث جهانی یونسکو شد. معیارهای زیر برای این ثبت مطرح شده اند:

• سندی بی‌همتا در مورد یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته است.
• نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست یا نماینده یک فرهنگ به شمار می رود.

حقایق جالب در مورد یزد

• یزد به سبب وجود بادگیرهای بی شمار، به شهر بادگیرها شهرت دارد.
• وجود حسینیه های بزرگ و مجهز و سبک سینه زنی و نوحه خوانی خاص و شکوه مراسم نخل برداری در روز عاشورا باعث شده تا در دهه پنجاه، محمدتقی فلسفی، یکی از سخنرانان مشهور کشورمان، لقب حسینیه ایران را به این شهر دهد.
• قدیمی ترین نخل ایران که در مراسم عزاداری امام حسین (ع) در شهر گردانده می شود، در یزد قرار دارد.
• یزد تنها شهر ایران است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.
• یزدی ها در 24 سال متوالی مقام نخست پذیرش در کنکور سراسری کشور را به خود اختصاص دادند.
• خواجه نظام الملک طوسی در قرن پنجم هجری به یزد لقب دارالعباده را داده است.
• گفته می شود که نخستین بانک جهان در یزد تاسیس شده و به شکل یک صندوق امانات بوده است.
• رشته های پزشکی و به ویژه متخصصین درمان ناباروری در این شهر فعالیت قابل توجهی دارند و به همین سبب یزد به قطب پزشکی ایران شهرت یافته است.
•  تردد زیاد دوچرخه در کوچه پس کوچه ها و خیابان های یزد نیز عاملی بوده که لقب شهر دوچرخه‌ها را به آن بدهد.

سوغات و صنایع دستی یزد

سوغات خوراکی یزد

انواع شیرینی: یزد شهر شیرینی هاست و می تواند انتخاب های خوش رنگ و لعابی را در زمینه خوشمزه های شیرین پیش روی شما قرار دهد. در این شهر طیف وسیعی از شیرینی ها وجود دارد که عبارتند از: باقلوا، لوز پسته، لوز بادامی یا بیدمشک، لوز نارگیلی، لوز مخلوط دورنگ، کیک یزدی، کیک تخته‌ای، حاجی بادام، نان برنجی، نان پنجره‌ای (در یزد به منقا شهرت دارد)، قطاب، پشمک، سوهان‌ آردی و ...

ارده و حلوا ارده: بزرگترین مرکز ارده سازی ایران در شهرستان اردکان استان یزد است. این شهرستان یکی از قطب های تولید ارده و حلوا ارده به شمار می رود و این صنعت در آن دارای قدمتی چند صد ساله است. ارده یک خوراکی مقوی از کنجد است که در صبحانه و تهیه غذا به کار می رود.

روغن کنجد: استفاده از روغن کنجد در میان یزدی ها رواج زیادی دارد و نوع مرغوب آن را می توانید در این شهر تهیه کنید.

گیاهان دارویی: طب سنتی در یزد طرفداران زیادی دارد و مردم این شهر معمولا از داروهای گیاهی استفاده می کنند. عطاری های زیادی در این شهر فعال هستند و مرغوب ترین کالاها را به شما ارائه می دهند.

صنایع دستی یزد

ترمه: ترمه نمونه بی بدیل هنر مردمان این شهر است و در جای جای بازار نمونه های متنوعی از آن را می بینید. امروزه از این پارچه به عنوان تزیین بر روی کیف، کفش، لباس و .. هم استفاده می شود.

چادر شب و شمد: این پارچه ها به عنوان روانداز و رختخواب پیچ استفاده می شوند و از قدمت بسیاری برخوردارند. 

طلا: بازار طلای یزد شهرت زیادی دارد و در آن انواع مختلف زیورآلات را می بینید. بسیاری بر این باورند که طلای یزد جنس مرغوب تری دارد.

زیراندازها: زیلو، گلیم و فرش های مرغوبی نیز در این شهر پیدا می شود که می توانند گزینه های خوبی برای سوغات باشند.

غذاهای یزدی

غذاهای محلی یزدی، تنوع زیادی دارند اما آنچه که می توانید در سفر به این شهر و در رستوران هایش بچشید عبارتند از:

آش شولی: آش های متنوعی در یزد طبخ می شود و هر یک طعم خاص و ویژه ای دارند. وارد شهر که بشوید و سراغ معروف ترین آش را بگیرید حتما نام شولی را می شنوید. آش شولی محبوب ترین آش یزدی هاست و شکل و شمایل آن در تابستان و زمستان با یکدیگر تفاوت دارد چرا که در هر یک از این فصول با مواد خاصی طبخ می شود.

قیمه یزدی: در صدر فهرست غذاهای یزد نام قیمه یزدی به چشم می خورد. این خورش یکی از اصیل ترین غذاهای یزدی است که به راحتی در همه رستوران های شهر پیدا می شود و تجربه خوشمزه ای را برای‌تان رقم می زند. تفاوت این قیمه با قیمه معمولی در استفاده از نخود دو پر شده به جای لپه است.

تاس کباب یزدی: تاس کباب یکی از غذاهای پرطرفدار در میان خانواده های یزدی است که از ترکیب سیب زمینی، پیاز، روغن، گوشت چرخ کرده، رب گوجه فرنگی و دارچین تهیه می شود. این غذا جایگاه خاصی در مهمانی های یزدی دارد و گاهی در آن هویج نیز به کار می رود.

صبحانه های خوشمزه: اگر به هنگام صبحانه با یزدی ها همسفره شوید، نان کُپَک و لَتیر و نان خشک سنتی را می بینید و در ماه های سرد سال ارده شیره و حلوا ارده را در هر رستورانی خواهید یافت.

میان وعده ها: مصرف چای در میان یزدی ها زیاد است و همیشه با نبات سرو می شود. نبات یکی از اجزای اصلی سفره صبحانه و بساط پذیرایی یزدی هاست و همیشه در کنار قند یزدی قرار می گیرد. اگر بخت با شما یار باشد، نان سوروک را هم می توانید بچشید.

مراسم یزدی ها

 شکل متفاوت فرهنگ یزدی ها باعث شده تا رسوم و سنت های ویژه ای در این شهر شکل بگیرد. این تفاوت ها بیشتر در رسوم مذهبی به چشم می خورد و تمایزات ویژه ای را در این فرهنگ نشان می دهند. مناسبت های مذهبی در این شهر از اهمیت خاصی برخوردارند؛ اعیاد مذهبى مانند عید فطر، عید قربان، عید غدیرخم، میلاد حضرت محمد (ص) و نیمه شعبان به شکلی ویژه در میان مردم گرامی داشته می شوند و مراسم ماه محرم و عزاداری حضرت اباعبدالله در نهایت شکوه برگزار می شوند.

نخل برداری | مهم ترین مراسم یزدی ها: از جمله مهمترین مراسم مذهبی یزدی ها، آیین نخل برداری است که شهرتی جهانی دارد و حتا گردشگران خارجی را نیز انگشت به دهان گذاشته است. نخل نوعی سازه چوبی است که نماد تابوت حسین بن علی، امام سوم شیعیان به شمار می رود و توسط ده ها تن از مردم در روز عاشورا و دیگر ایام سوگواری بلند شده و در خیابان ها چرخانده می شود.

کیسه دوزی: کیسه دوزی یکی از مراسم ماه رمضان است که در شب 24 ماه در میان نماز ظهر و عصر برگزار می شود. در طی این رسم پارچه ای به نیت شفا برای بیمار تهیه و برش داده می شود تا کار دوخت بر روی آن صورت گیرد.

جشن سده | مراسم زرتشتیان: پر رنگ بودن مراسم مذهبی فقط در میان مسلمانان یزد دیده نمی شود و زرتشتیان هم مراسم خود را به زیبایی در این شهر برگزار می کنند. از مراسم های پر اهمیت زرتشتیان جشن سده است که در زمستان برگزار می شود و نزد پیروان این دین جایگاهی خاص و ویژه دارد. گردشگران نیز برای تماشای این مراسم می روند تا بیشتر با ابعاد آن آشنا شوند.

اقامت در یزد

اگر بار سفر بسته اید و راهی یزد هستید، به هیچ عنوان نگران اقامت نباشید چرا که در این شهر گزینه های بسیار زیادی پیش روی تان قرار دارد:

• هتل ها در درجه بندی های مختلف
• هتل های سنتی در خانه های قدیمی
• هاستل ها
• اقامتگاه های بوم گردی در روستاهای اطراف
• خانه های مبله
• کمپینگ در محل های مجاز

جاذبه های برتر یزد

در هر گوشه از شهر یزد جاذبه ای در انتظار شماست و خیلی سخت می شود که یکی از آن ها را به دیگری برتری داد؛ اما شاخص ترین آن ها عبارتند از:

مسجد جامع یزد: از جمله بناهای مشهور این شهر است که علاوه بر ویژگی های مذهبی، ویژگی های معماری و تاریخی را نیز به نمایش می گذارد. مناره های بلند و آبی رنگ آن از بیشتر نقاط شهر پیداست و اهمیت بسیاری برای مردم یزد دارد.

محله فهادان: کمی آن طرف تر از این مسجد، کوچه ای را می بینید که شما را به دنیای درون خود می کشاند و در هر قدم آن بنا و خانه ای تماشایی همچون خانه لاری ها، زندان اسکندر، بقعه دوازده امام و ... قرار دارد.

میدان امیرچخماق: این میدان مهمترین میدان شهر است و تاریخ این دیار را در دل خود دارد. مهم ترین مراسم های مذهبی و اجتماعی در این میدان برگزار می شود و از اهمیت بسیار ویژه ای در میان یزدی ها برخوردار است.

زورخانه صاحب الزمان: یکی از مکان هایی که می توانید در آن شاهد نمایش ورزش زورخانه ای باشید و این آیین ثبت جهانی شده را تماشا کنید، زورخانه صاحب الزمان یزد است که در نزدیکی میدان امیرچخماق قرار دارد.

باغ دولت آباد: این باغ یکی از 9 باغ ایرانی است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد و بلندترین بادگیر جهان را در آن می توان دید. باغ دولت آباد یکی از مقاصد شب گردی در یزد هم به شمار می رود.

آتشکده یزد: آتشکده تاریخی یزد از جمله نمودهای حضور پیروان مذهب زرتشت در این دیار است و آتشی 1500 ساله را در خود دارد. 

دخمه زرتشتیان: این دخمه محل دفن مردگان زرتشتی ها طی مراسمی خاص بوده و امروزه به جاذبه ای برای گردشگران تبدیل شده است.

کویر دروازه قرآن و تالاب پساب یزد: کویر دروازه قرآن در فاصله کمی از دروازه قرآن در ورودی یزد واقع شده است و احتمالا به همین دلیل، چنین نامی را بر آن گذاشته اند. این کویر به دلیل میزبانی از تالاب پساب یزد شهرت یافته و جایگاه خاصی میان گردشگران پیدا کرده است. 

جاذبه های اطراف یزد

دیدنی های یزد تنها به جاذبه های درون شهر محدود می شود بلکه کمی آن طرف تر از شهر نیز جلوه هایی تماشایی انتظارتان را می کشند که از جمله ی آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

روستای فهرج | 26 کیلومتر

بافت تاریخی میبد | 55 کیلومتر

زیارتگاه چک چک ( محل عبادت زرتشتیان) | 99 کیلومتر

روستای خرانق | 77 کیلومتر

کوه ریگ مهریز (تپه شنی مشهور) | 45 کیلومتر

کویر عقدا | 102 کیلومتر

حمل و نقل برون شهری یزد

فرودگاه بین المللی شهید آیت الله صدوقی یزد

آدرس: میدان صنعت، انتهای بلوار آزادگان

مرکز تلفن: 31010 - 035

مسیرهای داخلی: تهران، مشهد، اهواز، کیش و بندرعباس

مسیرهای خارجی: شهرهای نجف، بغداد، دمشق، جده و مدینه

سفر به یزد را با خرید مناسب‌ترین قیمت بلیط هواپیما تهران به یزد از وبسایت کارناوال تجربه کنید.

ایستگاه راه آهن یزد

آدرس: بلوار حمیدیا، میدان راه آهن یزد

مركز اطلاع رسانی: ۰۲۱۵۱۴۹

مسیرها: تهران، اصفهان، زاهدان، بندرعباس، کاشان، بافق، مشهد و ...

ترمینال الغدیر یزد

 آدرس: جاده خضرآباد، ابتدای بلوار صنعت

شماره تلفن: 37236901- 035

مسیرها: تهران، زاهدان، شیراز، گرگان، ساری، کاشمر، اصفهان، کرمانشاه، گنبدکاووس، تبریز، ارومیه و ...

حمل و نقل درون شهری یزد

برای جابه جایی در شهر یزد می توانید بر روی اتوبوس ها و تاکسی ها و تاکسی های آنلاین حساب باز کنید.

یزد در فصول مختلف سال

یزد شهری با اقلیم گرم و خشک و بیابانی است و می توان برای یزد دو فصل را در نظر گرفت: فصل بلند گرما که از اسفند تا مهر است و فصل کوتاه سرما که از آبان تا اواخر بهمن ادامه دارد. متوسط بارش سالیانه در یزد 60 میلی لیتر و میانگین سالانه دما 18.9 درجه سانتی گراد است.

بهار: گرمای هوا خیلی زود به سراغ شهر یزد می آید و بهار جزو فصول گرم این شهر به شمار می رود؛ البته بسیاری بر این باورند که از اول فروردین تا اواسط اردیبهشت ماه گرمای هوا در یزد آن قدر آزاردهنده نیست و هوا در حالت اعتدال قرار دارد.

تابستان: آفتاب گرم تر از هر وقت دیگری بر این دیار می تابد و باعث می شود که دما به شدت بالا برود. یزد برای سفرهای تابستانه انتخاب خوبی نیست؛ گرچه وجود آثار تاریخی، گردشگران را در این فصل هم راهی یزد می کند.

پاییز: از اواخر مهر هوا رو به اعتدال می گذارد و آب و هوایی مطبوع در شهر احساس می شود. در یزد خبری از بارش های سیل آسای پاییزی نیست بلکه تنها هر از چندگاهی در این فصل بارش باران به چشم می خورد.

زمستان: سوز و سرمای زمستان بیشتر در شب های این دیار حس می شود که آن هم تا اواخر بهمن ادامه دارد و پس از آن هوا کم کم رو به گرما می رود.

 بهترین فصل سفر به شهر یزد، اوایل بهار، فصل پاییز و ماه اسفند است.

تاریخچه یزد

یزد یکی از شهرهای بسیار کهن ایران است و تاریخچه ای بس طولانی دارد که در این مقال نمی گنجد و ما به توضیح کوتاهی در مورد آن اکتفا می کنیم.

دوره ساسانیان

برخی از جغرافی دانان، تاریخ ساخت یزد را زمان یزدگرد اول، چهاردهمین پادشاه ساسانی می دانند و بر این باورند که این شهر به همین دلیل با نام یزد خوانده می شود و ریشه آن از واژه «یزش» به معنی ستایش و نیایش در زبان فارسی میانه می آید.

برخی کارشناسان می گویند که بهرام گور، پانزدهمین شاه ساسانی، در هنگام حرکت خود به سوی خراسان، به ولایت کثه (یزد امروزی) می رسد و چون بیماری وی اندکی بهبود می یابد، این دیار را مبارک می شمرد و دستور می دهد تا به آبادانی آن بپردازند و شهری زیبا به وجود آورند. چون او این کار را به نام یزدان انجام می داد دستور داد تا این شهر به نام «یزدان گرد» خوانده شود.

پس از درگذشت بهرام گور، یزدگرد دوم بر تخت شاهی نشست و پس از مدتی یزد را به دو فرزندش شاه فیروز و شاه بلاس بخشید تا آن را بین خود تقسیم کنند. شاه فیروز دو ده در ولایت یزد بنا نهاد و نام آن ها را «فیروز آباد مجو مرد» و فیروز آباد میبد» گذاشت.

زمانی که انوشیروان، بیست و دومین پادشاه ساسانی به حکومت رسید، یزد را به دختر خود، مهرنگار تقدیم و در آنجا ساختمان های زیادی بنا کرد. پس از انوشیروان نیز خسروپرویز شاه شد و یزد را به دو دختر خود، ایران دخت و توران دخت بخشید. توران دخت پس از 8 ماه پادشاهی در گذشت و ایران دخت به عنوان جانشین وی انتخاب شد. او نماینده‌ای به نام «ابرند» به یزد فرستاد و به وی دستور داد که آبادانی بسیاری در این شهر ایجاد کند که همین امر موجب شکوفایی یزد شد.

اتابکان یزد و مغول ها

اتابکان یزد که یکی از سلسله‌های ملوک‌الطوایفی ایران بودند، نزدیک به ۱۴۰ سال بر یزد حکمرانی کردند. در زمان حمله چنگیز خان مغول به ایران، یزد تحت سلطه سلطان قطب الدین، از سلسله اتابکان بود. وی سلطه مغولان را به سرعت پذیرفت و جانشینانش به عنوان دست نشاندگان مغولان در یزد ماندگار شدند و با کفایت و زیرکی، یزد را از خشم مغولان حفظ کردند. امنیت و آرامش نسبی یزد، باعث شد تا در این دوره بازرگانی و مبادله کالاهای مختلف رونق یابد. از عوامل متعددی که در توسعه بازرگانی یزد در این دوره دخیل بود می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- ایالات جنوبی ایران تحت حاکمیت مغولان قرار گرفته بودند و کالاهای یزدی تا آن سوی آب‌های جنوبی ایران به ویژه هندوستان راه پیدا کردند.

2- حفظ و حراست راه‌های منتهی به بازار فروش، تنها مشکل این امر بود که آن هم به لطف توجه مغولان به راهداری و نگهداری راه‌های کشور و سپردن حفاظت راه ها به افراد کاردان حل گردید.

در دوره یکی از شاهان این سلسله به نام یوسف شاه، فرستاده غازان خان، مشهورترین، مقتدرترین و مؤثرترین پادشاهان ایلخانی، نزد وی آمد و چون با بی احترامی رو به رو شد، سپاه غازان وی به یزد حمله ور شدند و یوسف شاه را مجبور به فرار به سیستان کردند. مردم یزد ایستادگی کرده و به همراه علما به نزد امیر محمد ابداجی، فرمانده سپاه غازان رفتند و مانع ورود او به شهر شدند. 

اهمیت راهداری، امنیت و گسترش راه‌ها در گذشته به حدی رسید که خاندان مظفر از راهداری یزد و میبد برتخت پادشاهی نشستند. امیر مظفر، بزرگ این خاندان، در دربار ایلخان مغول خدمت می کرد و توانست به حکومت میبد برسد. پس از مرگ او، پسرش امیر مبارز الدین محمد در اوایل حکومت ابو سعید بهادر خان، ایلخان مغول به حکومت میبد و راهداری یزد انتخاب شد و در سال ۷۱۸ هجری قمری با از میان برداشتن آخرین امیر سلسله اتابکان، حاجی شاه فرزند یوسف شاه به کار این حاکمان پایان داد و از طرف بهادرخان به حکومت یزد رسید.

پس از درگذشت ابو سعید بهادر خان، مبارز الدین محمد بر تخت حکومت یزد نشست و با تسلط بر کرمان، شیراز و قلمرو حکومت ملوک شبانکاره ،سلسله‌ عشایر فارس، موفق شد تا در سال ۷۲۳ ه‍.ق حکومت آل مظفر را تشکیل دهد. این دوره نقطه عطفی در تاریخ یزد به شمار می رود؛ چرا که برای نخستین بار این خطه سلسله‌ای را در درون خود پرورش داد که بیش از نیم قرن بخش های مهمی از جنوب ایران را در دست داشت. دارالتعلیم های زیادی در یزد به وجود آمد و لقب « دارالعلم» را برای آن به دنبال آورد. در مدارس، مساجد، دارالسیاده ها و خانقاه ها علوم مختلف رایج زمان تدریس می‌شد و تصوف رونقی چشمگیر در یزد یافت.

دوره تیموریان

در سال ۷۹۵ ه‍.ق امیر تیمور، یزد را از چنگ آل مظفر در آورد و آن را به دست نشانده خود سپرد. گروهی از مردم به رهبری حاجی آبدار، یزد را از تصرف حاکم تیمور در آورده و سلطان محمد پسر ابو سعید طبسی، را بر تخت نشاندند. حاکمان تیموری، اصفهان، نایین و اردستان برای پس گرفتن این دیار به یزد لشکر کشیدند اما در این راه ناکام ماندند. در نهایت پیر محمد بن عمر شیخ بن تیمور، حاکم فارس، با سپاهی فراوان راهی یزد شد و با همراهی و مساعدت حاکم سیستان از هر سو یزد را محاصره کرده و در نهایت آن را به دست آوردند.

کاشی کاری‌های مسجد جامع و میدان امیر چخماق و مسجد امیر چخماق، مصلای عتیق و … از آثار تیموریان به شمار می روند. و مدارس و کتابخانه‌های متعددی نیز در این دوره تاسیس شدند که عبارتند از: مدرسه دارالصفا، مدرسه و کتابخانه قطبیه سرپلوک، مدرسه و کتابخانه یوسف چهره، مدرسه و کتابخانه اصیلیه سرد هوک و کتابخانه باوردیه.

دوره صفویه

در زمان ظهور شاه اسماعیل صفوی حکومت طایفه‌های مختلفی در ایران برقرار بود و در سراسر کشور حدود چهل حاکم مستقل و نیمه مستقل فعالیت می کردند که یزد در تصرف مراد بیک بایندری بود. شاه اسماعیل یزد را به تصرف خود درآورد اما با افراط در تعصب مذهبی و کشتارهای بی‌مورد خسارت معنوی بزرگی به پیکره ایران و به ویژه یزد وارد کرد. در پی این رفتارهای ناشایست، محمد کره حاکم ابرقو به یزد حمله کرد و با کمک لرهای خویشاوندش این دیار را به تصرف در آورد. شاه اسماعیل نیز از پای ننشست و  بعد از مدتی یزد را باز پس گرفت و وی را در اصفهان سوزاند. در زمان شاه طهماسب، نعمت‌الله باقی پسر امیر میرزا عبدالباقی،صوفی سرشناسی که در جنگ چالدران کشته شد،دختر شاه اسماعیل را به همسری خود در آورد و حاکم یزد شد. وی دیوان خانه‌ای به نام «عباسیه» ساخت و مسجد شاه طهماسب در نزدیکی میدان بعثت را نیز بنا نهاد.

بعد از درگذشت وی پسرش میر میران، حکومت یزد را در دست گرفت و مدتی هم میرزا شفیع بر این دیار حکومت کرد. رواج بازرگانی ایران در عصر صفوی بازرگانی و توجه ویژه به ابریشم و منسوجات ایران در بازارهای اروپایی، بازرگانان خارجی را راهی ایران کرد. از یک سو بازرگانان اروپایی و از سوی دیگر تجار هندی از طریق راه های زمینی بین اصفهان و دهلی به رفت و آمد پرداختند و یزد به علت داشتن ابریشم و منسوجات مرغوب و موقعیتش در مسیر راه زمینی، بر سر زبان ها افتاد.

همه چیز به خوبی پیش می رفت تا اینکه افغان ها به ایران حمله ور شدند و محمود افغان نقشه تصرف یزد را در سر پروراند. یزدی ها از پای ننشستند و به رهبری قهرمان آن دوران، میرزا عنایت سلطان، وی را بر سرجایش نشاندند. عاقبت محمود افغان یزد را رها کرد و به فتح اصفهان رضایت داد. قضیه به همین جا ختم نشد و اشرف افغان جانشین محمود نیز چهار سال به جان یزدی ها افتاد و با عنایت سلطان جنگید. وی در نهایت با حیله و مکر در خانواده عنایت سلطان نفوذ کرد و به استثنای خواهر زاده های وی به نام های مومن خان و محمد تقی خان، همه را به قتل رسانید.

بعدها مومن خان، از جانب نادرشاه افشار، بر تخت حکومت کرمان نشست و محمد تقی خان و فرزندانش تا اواخر زمان قاجار حکومت یزد را بر عهده گرفتند. این خاندان خدمات ارزنده‌ای به این شهر کردند و آثار و بناهای فراوانی از جمله باغ دولت‌آباد، مدرسه خان، باغ ناصریه،  بازار خان، میدان خان، بازار قیصریه و … ساختند که همگی از افتخارات تاریخی شهر به شمار می روند.

دوره زندیه

در دوران زندیه، حاکمان یزد افرادی به نام های زین العابدین خان و بعد از او عبدالرحیم خان بودند. عبدالرحیم خان علاقه خاصی به آبادانی یزد داشت و مزرعه رحیم آباد را در حومه یزد امروزی بنا نهاد. مدرسه عبدالرحیم خان نیز از آثار اوست که اکنون با عنوان دبستان همت فعالیت می کند. وی در سال 1201 هجری قمری دار فانی را وداع گفت. 

دوره قاجار

آغا محمدخان قاجار پس از رسیدن به حکومت، محمد تقی خان را که پیش از این نیز حاکمیت یزد را بر عهده داشت، در مقام خود ابقا کرد. این خان یزدی در سال ۱۲۱۳ هجری قمری در گذشت و چند تن از فرزندانش از سوی فتحعلی شاه بر تخت حکومت نشستند. فرزندان وی راه عمران و آبادانی یزد را در پیش گرفتند و اقدامات قابل توجهی انجام دادند.در سال ۱۲۳۶ هجری قمری فتحعلی شاه فرزند خود، محمد ولی میرزا را حاکم یزد کرد. وی که تنها 32 سال داشت، در دوران حکومت خود به تعمیر و گسترش برخی از بناها مشغول شد. در سال ۱۲۴۳ هجری قمری ظل السلطان، شاهزاده قاجاری، به حکومت یزد رسید؛ اما در پی مرگ فتحعلی شاه و قبل از آنکه ولیعهد رسمی، محمد شاه از تبریز به پایتخت برسد راه تهران را در پیش گرفت. وی بر تخت سلطنت نشست و  خود را عادلشاه نامید؛ اما پس از ۹۰ روز همه چیز را باخت و مجبور شد به روسیه بگریزد. یکی از اتفاقات دوران قاجاریه، ایجاد تجارتخانه جهانیان توسط خسرو شاه جهان و برادرانش بود که مقدمات تاسیس اولین بانک ایرانی را فراهم آورد.

دوره پهلوی

با روی کار آمدن پهلوی ها بناهای دیگری نیز در یزد ساخته شد و موجبات آبادانی بیشتر این شهر را فراهم آورد که البته آسیب هایی را نیز در پی داشت. ورود اتومبیل و احداث خیابان ها مهمترین عامل تغییر شكل و بافت شهر بود؛ خیابان كشی ها در شهر یزد در سال 1310 هجری شمسی و با احداث خیابان پهلوی آغاز گردید و دوازده سال پس از آن در سال 1322 خیابان شاه بین مجموعه امیر چخماق و میدان شاه احداث شد. این ساخت و ساز را می توان اولین ضربه محكمی دانست كه به بدنه آثار تاریخی خورد و آن ها را نابود ساخت.

خیابان كشی ها در شهر یزد فاجعه بار بود؛ چرا که فضای عمومی ارزشمند میدان شاه و حسینیه امیر چخماق را دچار تخریب و تغییر کرد؛ به طوری كه امكان بازشناسی وضعیت پیشین آن ها دشوار است.

پیشینه نام یزد

یزد در لغت به معنای مقدس و پاک است و وقتی از آن برای نام دیار خاصی استفاده شود، سرزمین مقدس و شهر خدا معنا می دهد. در تاریخ بارها و بارها از این خطه یاد شده و نام های گوناگونی از آن در سفرنامه‌ها، سیاحت‌نامه‌ها و دیگر مدارک تاریخی مربوط به پیش از اسلام، ماد و پارت و نیز پیش از ورود آریایی‌ها به چشم می خورد.

یکی از اسامی منتسب به این شهر کثه است که شهر دارای کتس (قنات) معنا می دهد. نام های دیگری همچون فرافر (دژ بالایی)، ایساتیس (شهر دارای چشمه پوشیده نیرومند یا قنات نیرومند)، ایستیخای (ایس- تی-خاً به همان معنی ایساتیس) و هرفت (دژ نگهبانی) نیز در تاریخ دیده می شوند که همگی نشان از تاریخ دیرین و بزرگی این شهر باستانی دارند. 

ابن بلخی در کتاب فارسنامه که در قرن ششم هجری نوشته شده، از کثه به عنوان نام اصلی یزد یاد کرده و احمد بن حسین بن علی کاتب نیز در قرن نهم در کتاب تاریخ یزد این نام را تایید کرده است. آن ها معنی این نام را شهر کوچک می دانند چرا که در پارسی باستان این واژه به معنای کوچک  به کار می رفت. دلیل این نامگذاری نیز، کوچکی یزد در مقایسه با ایساتیس که شهر بزرگی در حومه آن بود، عنوان شده است.

دارالعباده یکی دیگر از نام های تاریخی یزد است که بعد از آمدن اسلام و گرایش مردم یزد به این دین بر این شهر گذاشته شد. این نام توسط ملکشاه سلجوقی انتخاب شد چرا که علاء الدوله کالنجار تقاضای حکومت یزد را از وی کرده بود تا به عبادت در آن مشغول شود. در تاریخ کهن یزد نام یزدان گرد بارها و بارها به چشم می خورد. واژه «یزش» به معنای ستایش و نیایش در زبان پارسی به کار می رود و اصطخری، از جغرافیدانان و نقشه‌کشان برجسته ی ایرانی، درباره این نامگذاری گفته است:

کثه مرکز یزد، شهری است درحاشیه کویر دارای هوای خوب و در عین حال واجد آسایش و تنعم شهرهای بزرگ است. در زمان ساسانیان به فرمان یزدگرد اول در این محل شهری بنا شد که آن را «یزدان گرد» نام نهادند و یزد گرد شهر را به دختر خود هدیه داد. واژه یزد نامی است باستانی که ریشه در «یشت» یا «یزت» و «یسن» دارد با مفاهیمی چون ستایش، نیایش، پرستش، ایزد و … که یکی از فصول پنجگانه اوستا هم با یکی از این نامها یعنی یشت خوانده شده است.

دیگر نام های این شهر عبارتند از:

الف: ایز - ایزاطیخه - ایزدیس

د: دارالسیاده - دارالشیعه - دارالمومنین - دارالعلم

ش: شهر ایزد

ک: کت - کتروا - کته - کث - که - کهثه

گ: گث - گبست

ی: یزجی - یزدان شهر - یست - یسدی - یسن - یکس

سخن آخر

سفر به یزد یکی از خوش ترین خاطرات عمرتان را رقم خواهد زد و به شما فرصت دیدار از نخستین شهر جهانی ایران را خواهد داد. مردم این شهر به خوبی و با آغوش باز میزبان شما خواهند بود. در این مطلب نگاهی گذرا به یزد و نکات مهم سفر به آن داشتیم؛ در آینده و در مطالبی جداگانه به شرح مفصل زیبایی های این دیار کهن، خواهیم پرداخت.

نظرتان در مورد یزد و سفر به آن چیست؟

اگر ساکن این شهر هستید، از زیبایی هایش برای مان بگویید و حال و هوای آن را با دوستان کارناوالی به اشتراک بگذارید.

منتظرتان هستیم...