مسجد جامع یزد

با کارناوال راهی شهر جهانی یزد می‌شویم تا با یکی از مساجد تاریخی این شهر یعنی مسجد جامع یزد بیشتر آشنا شویم. با دیدن عکس مسجد جامع یزد می‌توانید زیبایی‌های خاص آن را ببینید. مناره های مسجد جامع یزد یکی از بلندترین مناره‌های مساجد در دنیا محسوب می‌شود. با ما همراه شوید تا به شما بگوییم مسجد جامع یزد کجاست و چه ویژگی‌هایی دارد.

چرا مسجد جامع یزد ؟

• مسجد جامع یزد یکی از آثار شکوهمند دوره اسلامی ایران است که نام آن در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به چشم می‌خورد.
• مناره‌های مسجد جامع یزد با ارتفاع حدود 52 متر در فهرست بلندترین مناره‌های دنیا قرار دارد. 
• دقت و ظرافت به‌کاررفته در تزیینات و کاشی‌کاری‌های این مسجد بی‌نظیر است.
• این بنا از معروف‌ترین جاذبه‌های یزد به شمار می‌آید.
• ساخت مسجد جامع یزد بسیار پرفراز‌و‌نشیب بوده و در طول 100 سال صورت گرفته است.
• کتیبه‌های مسجد و خطاطی‌های صورت گرفته روی کاشی‌های این مسجد بسیار چشمگیر‌ند.
• روشنایی در این مسجد توسط رنگ سفید دیوارها و گچ‌اندود کردن آن‌ها صورت گرفته است.

آشنایی با مسجد جامع یزد

به یزد می‌رویم؛ کمی آن طرف تر از محله فهادان به خیابان زیبا و سنگ فرش شده‌ای می‌رسیم که بعد از گذر از کنار بازار قدیمی شهر، ما را به یکی از زیباترین مسجدهای ایران می‌رساند؛ بنایی که بلندترین مناره‌ها را در بین مناره‌های مساجد ایران دارد. نام این بنای زیبا مسجد جامع یزد است که به آن مسجد جامع کبیر هم گفته می‌شود. این مسجد که بین 7000 تا 9800 متر مربع مساحت دارد پلانی مربع شکل دارد و در ساخت آن از خانه کعبه الهام گرفته شده است.

سنگ بنای اولیه مسجد مانند خیلی از مساجد ایران، پیش از اسلام، در دوره ساسانیان به عنوان آتشکده گذاشته شد و بعدها تغییر کاربری داد. بنای اولیه مسجد در زمان آل بویه ساخته شد که از آن با نام مسجد عتیق یاد می‌کنند؛ اما طی گذر زمان بخش‌های دیگری به مسجد اضافه شد و از مسجد عتیق به مسجد جامع نو تغییر نام داد.

این مسجد زیبا از بخش‌های مختلفی مثل ایوان اصلی، چند شبستان، کریاس، قنات، چاه آب، کتابخانه و گنبدخانه تشکیل شده که هر کدام با دقت و ظرافت خاصی طراحی شده اند. مهم‌ترین و بارزترین قسمت این مسجد مناره‌های آن است که با حدود 52 متر ارتفاع، بلندترین مناره‌ها را بین مساجد ایران دارد. نکته جالبی درباره این مسجد وجود دارد که صرفا در حد روایت است؛ می‌گویند که خاک استفاده شده در ساخت این مسجد خاک کربلا و آبی که برای تهیه ملات استفاده شده گلاب است.

ثبت ملی: مسجد جامع یزد در سال 1313 خورشیدی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

ثبت جهانی: این مسجد در سال 1396 با شماره 1544 در قالب بافت تاریخی یزد در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

تاریخچه ساخت مسجد جامع یزد

مسجد جامع یزد ابتدا با عنوان مسجد جامع عتیق در مکان کنونی خود بنا شد و سپس بخش دیگری به نام مسجد جامع نو به آن افزوده شد. پس از گذر سال‌ها این دو بنا با هم ادغام شدند و نام بنا به مسجد جامع یزد تغییر پیدا کرد. در این قسمت به شرح مختصری از تاریخچه ساخت این بناها می‌پردازیم.

ساخت بنای اولیه مسجد جامع یزد با نام مسجد عتیق

در زمان یکی از شاهان آل بویه به نام گرشاسب بن علی بن فرامرز بن علاءالدوله کالنجار (کالیجار) که بین سال‌های 489 تا 511 خورشیدی حاکم یزد بود، مسجدی به نام عتیق یا شهرستان ساخته شد که در واقع بنای اولیه مسجد جامع امروزی به حساب می‌آید. مسجد عتیق در بخش قدیمی شهر که به آن حصار یا شارستان گفته می‌شد بنا شد. شاه گرشاسب کالیجار در این مسجد بخش‌هایی مثل شبستان تابستانی، ایوان و صحن را ساخت. گفته می‌شود این مسجد 3 در اصلی داشته که به سمت بخش‌های صفه مقصوره (محل ادای فرضیاتی مثل نماز)، بازار کلاه دوزان و مدرسه کمالیه در شهر یزد باز می‌شده است. بعد از آن که بنای اصلی مسجد ساخته شد، در همان قرن، دختران یکی از حکام سلسه آل بویه به نام فرامرز بن علی، الحاقاتی مانند شبستان زمستانی و غیره را در کنار صحن و ایوان اضافه کردند و در آخر در کنار شبستان گنبدی بنا شد که بعد از فوت محل دفن آن‌ها باشد. به این بخش جماعت خانه دختران یا صف دختران می‌گفتند.

خوب است بدانید که مکان مسجد عتیق در قسمت شمال‌شرقی محوطه مسجد کنونی قرار دارد. 

مسجد جامع نو

پس از گذشت سال‌ها از ساخت مسجد عتیق، الحاقات زیادی به آن اضافه شد و به خاطر این تغییرات نام بنا به مسجد جامع نو تغییر پیدا کرد. در این بخش به طور مختصر از بناهای جدیدی که به مسجد افزوده شد برایتان خواهیم گفت. در حوالی سال‌های 702 خورشیدی، شخصی به نام" رکن الدین محمد بن قوام الدین محمد بن نظام حسینی یزدی قاضی" در کنار این مسجد قطعه‌ای زمین خرید و بخش‌هایی مثل مقصوره، گنبد و غرفه‌هایی را ساخت؛ اما کار به اتمام نرسیده بود که از دنیا رفت و سقف بناهای ایجاد شده مثل گنبد و ایوان باقی ماند.

پس از فوت وی شخصی به نام "سید سعید شرف الدین علی" که از اشراف آن زمان به شمار می‌رفت، بخش‌های نیمه‌کاره را به اتمام رساند. فرش‌های نفیس داخل مسجد و مقصوره به دستور وی و توسط فردی به نام " اعظم امیر شمس الدین" از تبریز به یزد آورده شد و مسجد را با آن‌ها مزین ساخت. چند سال بعد و در دوره "خواجه جلال الدین محمود خوارزمی"  فردی به نام "پیر محمد عمر شیخ" برای فرار از فردی به نام اسکندر از شیراز به یزد گریخت و برای ساخت باقی بنای مسجد اقداماتی انجام داد. وی دستور داد که روی کاشی‌های مسجد آیات سوره فتح را بنویسند، همچنین محرابی مرمری و یک پایابی (قنات) در وسط صحن ساختند و با کاشی‌کاری تزیینش کردند.

در کتاب تاریخ جدید یزد گفته می‌شود که فردی به نام نظام کرمانی آیات سوره فتح و سایر الحاقات مربوط به آن را به انجام رسانده است و چند خانه ویرانه‌ای را که در اطراف مسجد قرار داشت را به بخش شبستان زمستانی مسجد اضافه کرد. به دستور وی بخش‌هایی مثل چاه آب سرد هم در این محل احداث شد و شخصی به نام "مولانای اعظم شرف الدین علی" شعری سرود و بر سر در چاه نهاد.

مسجد جامع نو در دوره شاهرخ تیموری

شاهرخ تیموری در دوره پادشاهی خود، امیر جلال الدین چقماق (چخماق) را به حاکمیت یزد منصوب کرد. همسر امیر فردی به نام بی‌بی خاتون بود که تغییرات مهمی در مسجد به وجود آورد. به دستور بی‌بی خاتون مسجد را با مرمر فرش کردند و محراب آن را که از جنس چوب بود و تقریبا از بین رفته بود را باری دیگر با آجر ساختند، دو ستون در سمت چپ و راست گنبد اضافه و با کاشی‌کاری آن‌ها را تزیین کردند. گفته می‌شود که بی‌بی خاتون دستور داد تا خاک مورد نیاز برای این تغییرات را از کربلا بیاورند اما صحت آن مورد تایید همگان نیست.

30 سال بعد زمانی که" امیر نظام‌الدین حاجی قنبر جهان‌شاهی" در سده نهم قمری حاکم یزد شد، به فردی به نام "مولانا شمس الدین خطاط" دستور داد تا القاب شاه را روی کاشی بنویسد، سپس کاشی های مذکور را بر سردر مسجد جامع نصب کردند.

حدود 100 سال بعد و در زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی شخصی به نام "آقا جمال الدین محمد" دو مناره اصلی مسجد، سر در و طاق اصلی را به مسجد اضافه کرد و گنبد مسجد را کامل کرد. در سال 1199 خورشیدی "شاهزاده محمد ولی میرزا" پسر سوم فتحعلی شاه قاجار به حاکمیت یزد رسید و شبستانی دیگر در غرب صحن به مسجد اضافه کرد. وی حدود چهار سال بعد بخش‌های دیگری از مسجد را ترمیم کرد.

آخرین مرمت‌های مسجد مربوط به سال 1324 شمسی است که توسط "هیات حامیان مسجد کبیر یزد" و با حمایت "محمد علی وزیری" از روحانیون وعاظ صورت گرفت. او 15 سال از عمرش را صرف عمران و آبادی مسجد کرد.

معماری و بخش های مختلف مسجد جامع یزد

در این قسمت به بررسی بخش‌های مختلف این مسجد زیبا و هنر معماری به‌کاررفته در این بخش‌ها خواهیم پرداخت:

فضای جلوخان مسجد جامع یزد

روبروی درگاه شرقی مسجد، فضای جلوخان وجود دارد. این فضا شامل یک حوض هشت‌گوش در جلوی سر در و ستون مرمری کوچکی است که روی آن‌ها نقوش حیوان و گیاه کنده‌کاری شده و سر آن‌ها مثل بشقاب گود است. روی بدنه آن‌ها دو بیت شعر با خط نسخ نوشته شده است که متاسفانه به دلیل شکستگی ستون‌ها اشعار نوشته شده خیلی خوانا نیستند.

در کتاب یادگارهای یزد آمده است که یکی از قدیمی‌های شهر به نام آقای وزیری اعتقاد داشته که این دو ستون شمعدان بوده‌اند. استدلالش را هم این‌گونه بیان می‌کند: در گذشته در کنار مسجد جامع کاروانسرای مخروبه‌ای وجود داشت، سپس امیر چخماق در کنار آن حمامی می‌سازد که به اسم تیم ایازی شهره بود و بعد برای تزیین ورودی حمام دو شمعدان بزرگ روبروی آن  قرار می‌دهد.

سر در شرقی مسجد جامع یزد

سردر رفیع و چشمگیر مسجد جامع یکی از قسمت‌های مهم و معروف این بناست که در بدو ورود چشم‌ها را خیره می‌کند. ارتفاع این سردر 24 متر است و در دو طرف آن طاق‌نماهایی (نمای دیوار به صورت طاق که عرض و پهنایی نداشته باشد) کم عرض و دو مناره بلند به چشم می‌خورد. سردر بنا اندامی بسیار کشیده دارد و روی آن القاب شاهرخ تیموری و میرزا جهانشاه با خط نسخ نوشته شده است.

سردر مسجد یک بار فرو ریخت و تا سال‌های 1314 شمسی مرمت نشد؛ اما در سال‌های 1324 شمسی به همت "حاج سيد علی محمد وزيری" بانی هيات حاميان مسجد تعمیر شد و به شکل امروزی در آمد.

مناره های مسجد جامع یزد

مناره‌ها بارزترین و باشکوه ترین بخش مسجد هستند که روی سردر قرار گرفته‌اند. طول مناره‌ها 50 متر (به روایتی 52 متر) و هردوی آن‌ها دارای راه پله هستند با این تفاوت که یکی از مناره‌ها دو راه پله برای رفت‌وآمد دارد و دیگری تک راه پله‌ای است. روی مناره‌ها با کاشی‌کاری‌های بی‌نظیر کتیبه‌هایی به خط کوفی و کوفی بنائی نوشته شده که مزمون آن‌ها اذکار خدا و معصومین است.

گفته می‌شود که مناره‌ها در حوالی سال 903 شمسی به دستور" آقا جمال الدین محمد" مشهور به "مهتر جمال" که در دوران پادشاهی شاه طهماسب صفوی وزیر یزد بود ساخته شدند؛ اما به روایتی دیگر از ماکسیم سیرو (معمار فرانسوی)، مناره‌ها در دوران حکومت امیرچخماق در سال 821 هجری شمسی ساخته شده‌اند. چند صد سال بعد، حوالی سال 1313 شمسی مناره‌ها و سردر شوربختانه فرو ریختند؛ اما چند سال بعد مورد مرمت قرار گرفتند.

کریاس 

با ورود به مسجد و گذشتن از پیشخوان و سردر، وارد فضای چهارگوشِ کریاس می‌شویم که سقف آن با روش کاربندی (1) ساخته شده است. جالب‌توجه‌ترین بخش در کریاس لوح‌های سنگی نصب شده بر دیوار است. متن این لوح‌های سنگی، سخنان و دستوراتی است که حاکمان در زمان‌های مختلف در طول تاریخ مسجد صادر کرده‌اند. بر طبق لوح‌های سنگی موجود در کریاس که مربوط به قرن هشتم بوده به این بخش "دهلیز" می‌گفتند.

سقف کریاس گنبدی شکل بوده و با آجر ساخته شده و نمای آن با اشکال هندسی و رنگ‌آمیزی بسیار زیبا تزیین شده است. دورتادور سقف، کتیبه‌ای نوشته شده که متن آن، قصیده‌ای از "محمد حسن متکلم نیشابوری" است. ساخت این بخش از مسجد را به "امیر شمس الدین محمد (2)" نسبت می‌دهند؛ اما به احتمال زیاد فرضیه‌ای اشتباه باشد چون سال ساخت دهلیز که روی کتیبه‌ها نوشته شده 40 سال بعد از مرگ امیر شمس الدین به دستور شاه یحیی مظفر ساخته شده است.

پاورقی

1- کاربندی‌ها، متشکل از باریکه‌ها یا لنگه طاق‌هایی‌اند که از تقاطع‌شان، استخوان‌بندی پوشش برای سقف به وجود می‌آید.

2-  وی از عارفان و اندیشمندان ایران در شهر یزد و فرزند سید رکن الدین یزدی بود که بین سال های 712 تا 733 شمسی در شهر یزد و تبریز می‌زیسته است.

شبستان شرقی

این شبستان تابستانی در سال 754 شمسی به دستور "شاه یحیی مظفری" ساخته شد و محراب زیبای مسجد نیز در آن قرار دارد.

محراب مسجد

یکی دیگر از بخش‌های دیدنی مسجد جامع یزد، محراب آن است که در قسمت بالای آن تزییناتی مثل گچ‌کاری و مقرنس به چشم می‌خورد. این محراب بسیار زیبا از کاشی‌های معرق‌کاری ساخته شده که ترکیبی از طرح‌هایی مثل گل‌وبوته است و عبارت "فسیکفیکهم الله و هو سمیع العلیم" در بالای محراب دیده می‌شود. همچنین در طرفين محراب، تاريخ اتمام كاشی‌كاری و نام معمار آن، نوشته شده است. بر طبق این نوشته سازنده محراب "بها الدین محمد بن الحسین" بوده که در ماه محرم سال 777 هجری قمری ساخت محراب را به پایان رسانده است.

صحن داخلی

صحن داخلی مسجد فضایی مستطیل شکل با یک مهتابی (1) در وسط برای اقامه نماز است. در بخش شرقی صحن، نزدیک به کریاس، دالانی با آجرچینی‌های مشبک ساخته شده که به آن "قرائت خانه" می‌گفتند و به احتمال زیاد محلی برای اعتکاف بوده است. در این صحن یک محراب نیز وجود دارد که کاشی‌های آبی رنگ دارد و نام‌های الله، محمد، علی، حسن و حسین روی آن دیده می‌شود.

پاورقی

1- مهتابی فضای بدون سقفی است که بالاتر از سطح حیاط قرار می‌گیرد و سکو مانند است. این فضا در بیشتر موارد از سه جهت بسته و از جهت چهارم به فضای باز منتهی می‌شود.

شبستان غربی و موزه مسجد جامع یزد

این شبستان به شکل مستطیل و با طول 38 متر و عرض 9 متر ساخته شده است.در بخش‌های بالای شبستان پنجره‌های شبکه‌دار و کاشی‌کاری‌های زیبای متعلق به عصر تیموری دیده می‌شود. شبستان غربی در زمان حکومت امیر غیاث ساخته شد و نام ساختمان هم بر همین اساس تا سال‌ها پیش با نام "غیاثیه" شناخته می‌شده است. این شبستان اکنون محل دائمی گنجینه و موزه مسجد جامع یزد است.

گنجینه و موزه مسجد جامع یزد

این موزه در سال 1393 در شبستان غربی مسجد افتتاح شد و در آن اشیای بلا استفاده مسجد جامع یزد نگهداری می‌شوند؛ اشیایی که بنا به هر دلیلی از بنای اصلی جدا شده‌اند یا کاربری اولیه خود را از دست داده‌اند. در این موزه حدود 350 شی تاریخی از دوره ایلخانیان و سال‌های بعد از آن نگهداری می‌شود که از قابل توجه‌ترین آن‌ها می‌توان به در چوبی مسجد جامع یزد، پرده کعبه، سماور قدیمی، ساعت، کاشی‌کاری‌های زیبای مسجد، منبر سنگی، زیلو و غیره اشاره کرد.

شبستان شاهزاده

این شبستان زیبا دارای 48 ستون مستطیل شکل است که بخش پایین ستون‌ها با کاشی‌های فیروزه‌ای تزیین شده‌اند. این بنا در غرب صحن شمالی و به نام شاهزاده محمد ولی میرزا در سال 1203 هجری شمسی ساخته شد.

ایوان اصلی

ایوان اصلی نیز به شکل مستطیل ساخته شده و در آن یک محراب وجود دارد. در قسمت ورودی ایوان فضای طاق مانندی وجود دارد که روی آن سوره "الفتح" نوشته شده است. البته تمام آیات سوره فتح روی طاق ایوان نوشته نشده و ادامه آن در حاشیه بالای دیواره‌های سمت راست حیاط قرار داشت که اکنون چیزی از آن باقی‌نمانده است. به احتمال خیلی زیاد کاتب این بخش بهاءالدین هزارسپ از نسخ نویسان بنام زمان خود بوده است.

به محض ورورد به ایوان اصلی دو ستون بزرگ در دو طرف دیده می‌شود که روی آن‌ها خطاطی‌ها بسیار زیبایی با خطوط نسخ و کوفی نوشته شده است. سقف ایوان نیز با اسامی خداوند و با خط کوفی بنایی در قالب کاشی‌های چهار گوش بسیار زیبا زینت یافته است. بخش قابل توجه دیگر این ایوان کتیبه معروف کاشی معرق بوده که نام 12 امام روی آن نوشته شده است.

گنبدخانه

گنبد این مسجد دوپوسته بوده و دارای خوابیدگی است. بخش گنبد خانه این بنا بسیار زیبا و پر از کتیبه‌هایی با اسماء خداوند و آیات مقدس قرآنی است. گنبد در وسط قرار گرفته و 4 گوشواره در چهار گوشه آن قرار گرفته‌اند. داخل سقف گنبد نقوش هندسی بسیار زیبا با کاشی دیده می‌شود و نام معمار گنبد با عنوان "عمل العبد سعد بن محمد کدوک البنا یزدی" نوشته شده است. در طرف راست گنبدخانه دالانی وجود دارد که در گذشته محل برای رفت‌وآمد زنان بوده تا به راحتی و بدون عبور از جماعت خانه مردان بتوانند سوالات خود را از امام مسجد بپرسند. محراب این بخش از مسجد نیز بسیار زیباست و با تزیینات متنوعی مثل کاشی‌های معرق و خطوط نسخ جلوه‌دار شده است.

قنات ها

در صحن داخلی مسجد دو قنات وجود دارد که آب یکی از آن‌ها از شهر زارچ در یزد و آب دیگری از قنات محمودآباد که در زبان محلی به آن" مردوا" می‌گویند تامین می‌شده ولی اکنون خشک شده است.

سنگ قبرهای غیر منصوب

در این مسجد تعدادی سنگ قبر وجود دارد که از بخش‌های مختلف این مسجد بزرگ پیدا شده‌اند. یکی از سنگ قبرها از خرابه‌هایی که منصوب به علاءالدوله گرشاسب بود و دیگری در گرمخانه منصوب به وی پیدا شده است. روی سنگ قبرها عباراتی با خط کوفی دیده می‌شود.

تزیینات و نقوش منحصر به فرد مسجد جامع یزد

ﻧﻘﻮﺵ ﺑﻪ‌ﮐﺎرﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﻳﺰﺩ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﺘﻨﻮﻉ ﻭ ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ‌اند؛ اما یکی از مهم‌ترین طرح‌های به‌کاررفته در این بنا، نقوشی هستند که نمادی از تشیع بوده و اعتقاد سازندگان این مسجد به اهل بیت حضرت محمد (ص) را نشان می‌دهد. این نقش‌های شیعی در اشکال مختلفی به‌کاررفته‌اند که بیشترین نمود آن‌ها در ایوان جنوبی و سر در اصلی مسجد قابل مشاهده است.

ﻧﻘﻮﺵ ﺷﻤﺴﻪ 

شمسه همان‌طور که از نامش پیداست به معنای خورشید است و وجود خدا را یادآوری می‌کند. شمسه‌های مسجد را می‌توان به محض ورود در دو دیواره سردر و ایوان جنوبی مشاهده کرد چون ایوان جنوبی در تمامی مساجد مهمترین بخش بناست و مردم در این بخش به عبادت می‌پردازند. 

در مسجد جامع یزد تعدادی شمسه 10 پر می‌بینیم که عدد 10 می‌تواند نمادی از مراتب سلوک باشد که در برخی کتب 10 مرتبه ذکر شده‌اند و یا مهریه همسر حضرت موسی (ع) 8 سال کاری برای حضرت شعیب بود که با اختیار خود آن را به 10 سال رساند. در مسجد جامع یزد این شمسه‌های 10 پر به زیبایی در ضلع جنوبی حیاط به‌کاررفته‌اند که در اصل دو شمسه 10 پر در کنار یکدیگر و در بالای یک کادر مستطیل شکل قرار گرفته‌اند.

شمسه‌های 12 پری که در مسجد می‌بینیم نیز در درجه اول به خاطر شیعه بودن و ارادت سازندگان مسجد به 12 امام بوده است. نمونه آن را می‌توانید در گنبدخانه ببینید که درون آن تزییناتی مثل نقوش اسلیمی و گل‌وگیاه انجام داده‌اند. یکی دیگر از این شمسه‌های 12 پر در کادر مستطیلی آبی رنگ با کاشی‌کاری‌های چند ضلعی قرار گرفته است و در دیواره جنوبی حیاط مسجد قرار دارد و دیگری در یک کادر مربع‌شکل قرار دارد که در مرکز آن یک ستاره (گل) هشت پر قرار دارد.

و اما بزرگ‌ترین شمسه‌های مسجد که دارای 72 پر هستند در دو طرف سردر اصلی (سر در شرقی) قرار گرفته اند. این شمسه‌های زیبا دارای 27 شعاع طلایی رنگ بوده و به نحوی تعداد پرهایشان نماد عاشورا و 72 تن از یاران امام حسین (ع) هستند. ﺷﻤﺴﻪ‌ها ﺩﺭﻭﻥ دو ﮐﺎﺩﺭ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ‌ﺷﮑﻞ ﻭ ﺁﺭﺍﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻮﺵ اسلیمی هستند ﻭ ﺩﺭ ﻣﺮﮐﺰ ﺁﻥها ﻧﺎﻡ‌ﻫﺎی ﺍﷲ، ﻣﺤﻤﺪ ﻭ علی ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ.

نقوش ستاره

ستاره‌ها هم از جمله نقوش اسلیمی هستند که در بخش‌های مختلف مسجد به‌کار‌رفته‌اند. ستاره‌های پنج پر به نوعی معنویت عدد پنج را نشان می‌دهند زیرا این عدد در اسلام بسیار مقدس است که نمود آن را می‌توان در 5 اصل دین، 5 تن آل عبا، 5 حکم اصلی اسلامی، 5 پیامبر اولوالعزم و موارد دیگر مشاهده کرد.

ستاره هشت پر نوع دیگری است که بیشتر از ستاره پنج پر در مسجد به‌کاررفته و در اصل تکامل یافته ستاره پنج پر است. هشت نیز عددی مقدس است. در یکی از احادیث آمده که عرش الهی دارای 8 رکن است و بر هر رکن فرشتگان بی‌شماری در حال تسبیح هستند و نمود آن را می‌توان در گنبد خانه مسجد و پیشانی سر در شرقی دید که بزرگ‌ترین ستاره هشت پر مسجد به شمار می‌رود. 

گوی برجسته محراب مسجد جامع یزد

ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻻی ﻣﺤﺮﺍﺏ مسجد ﻭ ﺩﺭ ﻣﺮﮐﺰ ﺁﻥ، ﻃﺮﺡ ﻳﮓ ﮔﻮی ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺎشی ﻣﻌﺮﻕ ﺗﺰﻳﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ می‌ﺧﻮﺭﺩ. ﺍﻳﻦ گوی ﺗﻨﻬﺎ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺴﺠﺪ ﺩﻳﺪﻩ می‌ﺷﻮﺩ. ﺩﺭ ﻣﺮﮐﺰ آن ﻧﻘﺶ ﻳﮏ ﺷﻤﺴﻪ 10 پر، ﮐﺎﺭ ﺷﺪﻩ که با کاشی‌های آبی فیروزه‌ای، حنایی و آبی تیره تزیین شده است.

ﻗﻨﺪﻳﻞ

ﻫﻤﺎﻥ‌ﻃﻮﺭ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻧﺎﻡ ﻗﻨﺪﻳﻞ مشخص است ﺍﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎ ﻧﻮﺭ ﻭ ﺭﻭﺷﻨﺎیی ﺩﺭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺍﺳﺖ و در اصل همان نور خداست که به همه عالم می‌تابد و تمام جهان را در بر می‌گیرد. ﻗﻨﺪﻳﻞ مسجد جامع یزد در شاه‌نشین ایوان جنوبی و ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﻳﮏ ﻣﺤﺮﺍﺏ قرار گرفته و ﺗﻮﺳﻂ زنجیری ﻣﺘﺸﮑﻞ ﺍﺯ ﻫﺸﺖ ﺣﻠﻘﻪ ﺍﺯ ﺳﻘﻒ ﺁﻭﻳﺰﺍﻥ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﻗﻨﺪﻳﻞ گلدان شکل است و روی بدنه آن نقوش تزیینی لوزی و دایره‌شکل قرار دارد. احتمال دارد ﺩﻟﻴﻞ ﻗﺮﺍﺭﮔﻴﺮی ﺁﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻮﺍﻥ ﺟﻨﻮبی این باشد که چون این ایوان محل رازونیاز عبادت‌کنندگان است نمادی از هدایت آن‌ها به سمت نور و روشنایی باشد.

ﻧﻘﻮﺵ ﻣﺤﺮﺍﺏ ﻣﺎﻧﻨﺪ

بیشترین نقوش محراب مانند در شاه‌نشین ایوان جنوبی قرار دارند چون همان‌طور که گفته شد ایوان جنوبی مهم‌ترین مکان برای برپایی نماز و رازونیاز بوده است. ﺩﺭ ﺩﻭ ﻃﺮﻑ ﺍﻳﻮﺍﻥ ﺟﻨﻮبی ﺩﻭ سازه ستون مانند ﭼﺴﺒﻴﺪﻩ ﺑﻪ ﺩﻳﻮﺍﺭ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺍی ﺗﺰﻳﻴﻨﺎﺕ ﮐﺎشی‌ﮐﺎﺭی ﻣﻌﺮﻕ هستند. ﻧﻘﻮﺵ به‌ﮐﺎﺭﺭﻓﺘﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﮏ ﻣﺤﺮﺍﺏ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ طرح‌های اسلیمی دارند.

( متاسفانه از این تزیینات تصویر دقیقی در دست نیست. اگر شما تصویری که گویای تزیینات بالا در مسجد جامع یزد هستند را در اختیار دارید می توانید آن ها را با رسانه کارناوال به اشتراک بگذارید.عکس مورد نظرتان را اینجا آپلود کنید. )

خوشنویسی های گنبدخانه

دور فضای گنبدخانه كتيبه خوشنويسی سوره انا فتحنا نوشته شده است. همچنین نقش گل صابونکی معقلی با ظرافت تمام بر بدنه گنبد دیده می‌شود و بر ساقه گل آن عبارت الملک الله به خط کوفی چند بار تکرار شده است.

نظرات گردشگران خارجی درباره مسجد جامع یزد

در این قسمت به بررسی نظرات گردشگرانی که از کشورهای مختلف به تماشای این مسجد زیبا در یزد آمده‌اند می‌پردازیم:

گردشگری از ترکیه | تاریخ ثبت دیدگاه مرداد 1398

مسجدی قدیمی در شهری قدیمی

امسال 2 بار از شهر یزد بازدید کردم! مسجد جامع یزد که به آن مسجد جمعه هم می‌گویند حدودا 600 سال قدمت دارد و معماری و خوش‌نویسی‌های به‌کاررفته در بخش‌های مختلف آن بی نظیر است.

گردشگری از هنگ کنگ | تاریخ ثبت دیدگاه فروردین 1397

یکی از مسجد جامع های ایران

اینجا یکی از مسجد جامع‌های ایران است. من تنها جلوی در وروردی قدم زدم اما بی‌شک می‌توانم بگویم یکی از زیباترین مسجد جامع‌های ایران است.

گردشگری از ایتالیا | تاریخ ثبت دیدگاه آبان 1397

به شدت پیشنهاد می شود!

سعی کنید در نزدیکی غروب آفتاب به این مسجد بروید که به عنوان عروس شهر یزد شناخته می‌شود.

توصیه های کارناوالی

• همه قسمت‌های مسجد قابل بازدید نیست و تنها بخش‌هایی از آن را برای گردشگران در نظر گرفته‌اند.
• نمای بیرونی سردر شرقی مسجد نورپردازی بسیار زیبایی شده و در هنگام شب، منظره جالبی از مسجد جامع خواهید دید، اگر زمان کافی در این سفر داشتید حتما برای تماشای منظره شبانگاهی مسجد به خیابان مسجد جامع بروید.
• مسجد جامع یزد ابتدای محله زیبا و تاریخی فهادان قرار دارد. این محله بخش زیادی از دیدنی‌های یزد را در بر می‌گیرد که می‌توانید پیاده از همه آن‌ها دیدن کنید.
• در هنگام بازدید از بناهای مقدس و مذهبی حتما به قوانین و آداب‌ورسوم مردم منطقه احترام بگذارید. 

دغدغه های کارناوالی

همه ما می‌دانیم که آثار تاریخی و فرهنگی برای هر کشوری بسیار مهم و ارزشمند است و نگهداری از آن‌ها وظیفه یکایک ماست تا میزان توجه و اهمیت خود را به آن‌ها نشان دهیم؛ اما در درجه اول عوامل مهم‌تر مثل مسئولانی که در ارگان‌های دولتی مشغول فعالیت در این زمینه هستند می‌توانند بسیار تاثیرگذارتر باشند و با ارائه طرح‌های پیشنهادی و یا تصویب قوانینی خاص برای بازدید و یا در نظر گرفتن بودجه برای حفاظت و مرمت بناهای تاریخی کشور در بهبود وضعیت نابه‌سامان بناهای تاریخی موثر واقع شوند.

مسجد جامع یزد، این سازه بی‌نظیر که هر گوشه‌اش هنر نمایی چند نسل از ایرانیان است هم از این قاعده مستثنی نیست و مورد بی‌مهری‌های زیادی چه از جانب بازدیدکنندگان و چه از جانب مسئولان قرار گرفته است. حفاظت و نگهداری اصولی از کلیه بناهای تاریخی میسر نخواهد شد مگر با اشراف به این امر که این آثار مهم‌اند و میراث حقیقی آیندگانمان محسوب می‌شوند.

آثار تاریخی نظیر مسجد جامع یزد برای ما و آیندگانمان بسیار ارزشمند هستند به ویژه که اکنون در کنار بافت تاریخی یزد در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است؛ پس توجه داشته باشید این آثار نه تنها میراث ما و آیندگانمان است بلکه میراث تمام مردم دنیاست که هر کدام از ما به نوبه خود وظیفه داریم از آن مراقبت کنیم که این امر با کارهایی ساده مثل دست نزدن به کاشی‌ها و سایر قسمت‌های مسجد و حتی راهنمایی سایر افراد در مکان‌های مورد بازدید امکان‌پذیر است.

سخن آخر

با کارناوال گشتی در این مسجد زیبا زدیم و هنر دست ایرانی را وجب‌به‌وجب به تماشا نشستیم . این بنای زیبا در میان بافت تاریخی شهر یزد قرار دارد که به ثبت جهانی نیز رسیده است و به طبع محافظت از آن باید به‌گونه‌ای بهتر صورت بگیرد. حال از شما می‌پرسیم که آیا آن‌گونه که شایسته است از این اثر هنری زیبا نگهداری می‌شود؟

اگر به دیدن مسجد جامع یزد رفته‌اید به توصیف این مسجد زیبا از نگاه خود بپردازید و تجربه خود را از تماشای این شاهکار با ما به اشتراک بگذارید.