پازیریک ؛ کهن ترین فرش دنیا | افتخار ایران در روسیه

ایران مهد فرهنگ و هنر است و قدمت تمدنش چیزی کم از قدمت تاریخ ندارد، مایه ی سرافکندگی است اگر از تمدن پر افتخارمان بی خبر باشیم ؛ در این مطلب کارناوال می خواهد به گوشه ای از این تاریخ پرشکوه بپردازد تا تلنگری باشد برای شروع حرکت و امید برای زنده نگه داشتن #ایران با عظمتمان.

صنعت فرش بافی از دیرین در کشورمان رونق داشته و هنوز هم در دنیا بی رقیب است، این حرف را زیاد شنیده ایم اما سند و مدرکمان برای صحت این موضوع چیست؟

امروز بیشتر به این موضوع خواهیم پرداخت و به دیدار قالیچه ای می رویم که کهن ترین قالیچه ی جهان می باشد، قالی پازیریک ، افتخار ایران و ایرانیان، با ما همراه باشید تا سری به تمدن دیرینه ی پر شکوهمان بزنیم.

تاریخچه ی قالیچه ی پازیریک

پازیریک قدیمی ترین قالیچه ی جهان است و قدمت آن به قرن ها پیش از میلاد مسیح بر می گردد، بنابر گفته ی رودنکو ( Rudenko ) دانشمند روسی این فرش متعلق به زمان آشوریان پارس است، این دانشمند که در سال 1949 میلادی ( برخی منابع به سال 1946 اشاره دارند ) خود فرش را در کنار برخی اشیای دیگر باستانی در گوری یخ زده پیدا کرده بود از قدمت پازیریک مطمئن است.

برخی اعتقاد دارند که قالیچه متعلق به نینوا است زیرا این سبک قالی بافی در نینوا رواج داشته است و خوب است بدانید گوری که قالیچه در آن قرار گرفته بود در شمال کوهستان آتایی که در مرز مغولستان واقع شده و متعلق به پادشاه سکایی بوده یافت شده است ، سکاها با نام سکیت‌ها ، ماساژت‌ها و سکلتث هم شناخته می شوند و مردمانی کوچ نشین و ایرانی تبار بوده اند که در سال های پیش از هخامنشیان می زیسته اند، سکا ها مردمانی سخت کوش و هنرمند بوده اند که سخنانی پراکنده از آن ها در نوشته های سقراط ، ارسطو، هرودوت و بطلمیوس پیدا شده است.

برخی دیگر از پژوهشگران پازیریک را به مادها و پارت ها نسبت می دهند و نظریه های متفاوتی در رابطه با تاریخ دقیق فرش صادر می کنند اما هنوز هم این که پازیریک متعلق به سکایی ها بوده است صحت بیشتری دارد، آنها مردمانی دامدار بوده اند و این فرش را با پشم حاصل از دام های خود بافته اند. 

 تحقیقات زیادی با دستگاه های مختلف از جمله با رادیواکتیو بر روی فرش انجام شده تا قدمت دقیق آن مشخص شود اما نتایج هربار با زمان قبل متفاوت بوده است اما طبق بررسی های بعدی رودنیکو بر طرح های تخت جمشید شباهت های زیادی بین طرح های این دو اثر قدیمی پیدا شد و به همین دلیل این قالیچه را به زمان هخامنشیان و قرون چهار و پنج پیش از میلاد نسبت دادند و سن پازیریک را 2500 سال تخمین زده اند.

این فرش در حال حاضر در موزه ی آرمیتاژ روسیه نگه داری می گردد و می توانید در وبسایت این موزه فرش پازیریک را نظاره کنید.

محو تماشای فرهنگ ، هنر و تاریخ در پازیریک شوید

شکل ظاهری قالیچه پازیریک

پازیریک در حال حاضر در موزه آرمیتاژ #روسیه نگه داری می گردد و شکل ظاهری قالیچه ی تقریبا مربع است و یک سمت آن به دلیل رطوبت قبر پوسیده شده بود که در حال حاضر بازسازی شده است.

اندازه ی دقیق این قالی 1.98 در 1.89 متر است و دارای 3600 گره ی متقارن و جفت می باشد و از زیباترین قالیچه هایی است که تا به حال در جهان بافته شده و به راستی از نماد های فاخر هنر ایرانی است، بر روی قالیچه نقش های مختلفی بافته شده است که با دقت و وسواس بسیار زیادی طراحی شده بودند و پشت هر یک از آنها داستانی طولانی نهفته؛ در دو طرف فرش گل هایی نگاشته شده است که طراحی بابلی دارد و این طرح قبل از میلاد مسیح رواج داشته است، این قالی پنج حاشیه و دور دارد و در وسط این فرش می توانید گل هایی با چهار گل برگ نیلوفر را ببینید ، دور تا دور این گل ها باز هم گل هایی به رنگ آبی و بسیار خیره کننده دیده می شود که امروزه در فرش های ترک ها بیشتر به چشم می خورد.

رنگ های بکار رفته در پازیریک رنگ های شاد و سرزنده هستند مثل، آبی، زرد، قرمز و ... که امروزه کدر شده اند اما حتما در گذشته رنگ هایی درخشان و خیره کننده داشته اند.

از زمان کشف پازیریک تا به امروز هزاران تخته فرش از روی آن شبیه سازی شده اند مانند تخت فرشی که در عکس زیر مشاهده می نمایید.

با نقوش پازیریک بیشتر آشنا شویم

حاشیه ی فرش به ترتیب از داخل به خارج اسب سواران به همراه سوارکارانشان که به صورت ردیفی هستند قرار دارند ، پس از آن ها گوزن های خال زرو ، حیوانات عجیب اساطیری و در انتها ردیفی دیگر گل وجود دارد.

1 ) اسب سواران 

از نقش های منحصر به فرد این قالی 28 اسب سوارای هستند که نقششان جاودانه شده است و تک تک چهره ها و کلاه هایشان که کاملا ایرانی هستند با ظرافت تمام طراحی شده، این اسب ها با جزئی نگری بسیار غیرقابل تصوری نگاشته شده اند برای مثال دم اسب ها بافته شده اند و این رسم زمان جنگ ها رواج داشته است و یا حتی لباس سوارکاران با وسواسی باورنکردنی طراحی شده اند.

2 ) گوزن ها

از دیگر حیواناتی که در پازیریک وجود دارد گوزن ها هستند ، این نوع از گوزن ها به گوزن های زرد خال مشهور هستند و شاخ هایی پهن دارند و مخصوص ایران بوده اند و در پازیریک در حال چرا می باشند ، آن ها نمایی از طبیعت زیبای قدیم ایران را به نمایش گذاشته اند.

3 ) حیوانات اسطوره ای

حیواناتی افسانه ای با سر شیر و بدن اسب که موجودات اساطیری ایرانی هستند هم در اطراف قالی دیده می شوند که نشان دهنده ی عقاید و باورهای مردم دیرین ایران می باشند.

4 ) گل ها

علاوه بر 24 گل 8 پر میانی فرش که چهار گلبرگ آنها از گل نیلوفر است و به نگاره های 8 پر معروف شده اند برای تزیین و زیبایی بیشتر گل هایی ریزی هم در اطراف هر حاشیه طراحی شده اند .

عجایب قالی پازیریک

گذشته از این که طرح های منقش بر این قالی کاملا آیینه ای از فرهنگ، هنر، طبیعت و مردمان کهن ایرانی است نکته ی قابل توجه دیگر این است که جنس آن از الیاف و پشم است که پس از مدتی کوتاه تجزیه می شود و از بین می رود حتی از پادشاهی که در این گور دفن شده بود هم چیزی جز استخوان هایش باقی نمانده بود اما این قالی پشمین تا به امروز سالم مانده است، محققان تنها دلیل و توضیحی که در این مورد داده اند این است که قالیچه به دلیل سرمای کوهستان کاملا منجمد شده و به همان صورت تا به امروز باقی مانده و همین علت سالم ماندن آن است البته گوشه ای از قالی که از بین رفته است هم صحت این نظریه را ثابت می کند.

دلایل ایرانی بودن پازیریک

شواهد زیادی ایرانی بودن پازیریک را تایید می کنند که کمی با آن ها آشنا شده ایم و این دلایل حاصل از بررسی هایی است که بر روی نقوش این فرش انجام گرفته است ، از دلایل مهم دیگر که این فرش را از افتخارات ایران قرار داده مقایسه ی نقش های آن با تخت جمشید است ، همان طور که حتما می دانید نقش برجسته های تخت جمشید بیان گر اوضاع سیاسی، اجتماعی و اتفاقات دوراه هخامنشیان است، مشترکات زیادی بین نقوش تخت جمشید و فرش پازیریک پیدا شده که همین بیانگر ایرانی بودن آن است .

از دلایل دیگری که می توان به آن اشاره نمود صنعت قوی فرش بافی ایران است که هنوز هم در جهان نظیر ندارد به طور کلی نقض ایرانی بودن پازیریک پوچ و غیر واقعی است .

تحریف در تاریخ

متاسفانه همواره در طول تاریخ اوضاع سیاسی باعث شده تاریخ اشیای کهن دست کاری و تحریف شود، قالیچه ی پازیریک هم از این امر مستثنی نبوده برای مثال ، درسال 1978 میلادی این قالیچه را متعلق به ترکان ساکن در آسیا دانستند و یا در سال 1990 میلادی بود که در مقاله ای با نام فرش های قبل از ظهور اسلام این فرش را به اقوام آلتایی نسبت دادند و گفتند آنها بودند که پازیریک را بافتند و فقط از طرح های ایرانی بهره گرفته بودند.

داستان کشف پازیریک

فرش پازیریک در دره ای به نام پازیریک و در مقبره ای بسیار قدیمی که اغلب آن تخریب شده بود در مرز مغولستان کشف شد، پازیریک را در حالی پیدا کردند که در قبری سرپوشیده با لایه ی یخی ضخیمی حفاظت شده بود، این یخ در واقع چیزی حدود 25 قرن از پازیریک مراقبت کرده بود.

این دره جزئی از کوه آلتای بوده و ارتفاع این کوه 5400 متر است و آب و هوایی بسیار سرد دارد به همین دلیل تمام وسایلی که با پازیریک در گور بود فریز شده و تا کنون باقی مانده است از جمله جسد بانویی سکایی که حدس زده می شود از اشراف و بلند مرتبه های سکاها بوده است و در تابوتی قرار داشته که بر رویش تصاویر گوزن و پلنگ حکاکی شده بود ، او جوان و کچل بوده است و با دقت زیادی مومیایی شده به طوری که هنوز خالکوبی های روی بدنش باقی مانده است او اشیای گران بهایی همراه داشته که پازیریک هم یکی از این اشیا بوده است.

جسد شش اسب هم در اطراف این قبر در گورهایی جداگانه یافت شده است که نشانی از اشرافی بودن بانوی سکایی است، در این قبر تنه ی یک درخت کاج اروپایی هم وجود داشته، از دیگر اشیایی که در قبر یافت شده روسری طلاکاری شده ، ظروف هدیه ی فاخر که در آن ها تخم گشنیز قرار داشته بوده است.

تمام این اشیا تاییدی بر این سخن است که منطقه ی پازیریک در قدیم پر رفت و آمد و منطقه ای تجاری بوده است و سکاها بر آن حکومت می کردند.

صنعت قالی در ایران 

قالی و قالیچه های رنگارنگ از دیرباز میهمان خانه های ایرانی بوده اند و کالایی تجملی محسوب می شده و بافنده ها با صبر و حوصله در جای جای ایران فرش را می بافتند در کشورهای دیگر کمتر پیدا می شود که همگان فرش دست باف در خانه هایشان داشته باشند ، اما ایرانیان وجود فرش دست باف را نمادی از هنر و فرهنگ دیرینشان می دانند و همواره از آن استقبال می کنند.

هرساله فرش های دست باف زیادی در ایران تولید می شود و در تمامی دنیا طرفدار دارد و حتی رکورد بزرگ ترین فرش دست باف جهان هم که در رکوردهای گینتس ثبت شده از آن ایران است.

به دیدار فرش پازیریک برویم

همانطور که به آن اشاره کردیم در حال حاضر پازیریک در موزه ی آرمیتاژ #روسیه نگه داری می شود ، این موزه در روزهای چهارشنبه تا جمعه از ساعت 10:30 صبح تا 21 شب باز می باشد و در روز های شنبه، یکشنبه، پنجشنبه و سشنبه ساعت بازدید از آن 10: 30 صبح تا 18 عصر است.

برای رسیدن به این موزه می توان از مترو و اتوبوس استفاده کرد برای مترو خط های گوستینی ( Gostiny Dvor ) ، پروسپکت ( Nevsky Prospekt ) و ادمیرال ( Admiralteyskaya ) استفاده کرد.

اتوبوس های شماره ی 7، 10، 24 ، 191 هم به این موزه منتهی می شوند؛ برای بازدید از موزه باید بلیت تهیه کرد که هزینه ای حدود 18 تا 23 دلار دارد.

آدرس: روسیه ، پستنبورگ، خیابان دوم، میدان دوورتساوایا، موزه آرمیتاژ.

Address: museum hermitage, Dvortsovaya Square, 2, St. Petersburg190000 , Russia

توصیه کارناوال

فرهنگ و تمدن عضو جدا نشدنی از زندگی ما ایرانیان است ، متاسفانه دلایل زیادی سبب شده اند تا از فرهنگمان کمی دور شویم و کمتر به آن توجه کنیم، این در حالی است که کشور های دیگر سعی به ساخت تاریخ کهن و هرچند دروغ دارند، کمترین کاری که در این زمینه از ما به عنوان یک ایرانی بر می آید این است که اطلاعاتمان را در زمینه ی تاریخ و نیاکانمان بالا ببریم تا در کمتر شدن تحریف نقشی داشته باشیم.

سخن پایانی

امروز نگاهی داشتیم به قالیچه ی پازیریک که گوشه ای از تمدن ایران باستان است، این تمدن در تخت جمشید و پاسارگاد هم دیدنی است، اگر به دیدار قالیچه ی پازیریک رفته اید یا اطلاعات بیشتری راجع به این قالیچه دارید ما را یاری نمایید تا کامل تر شویم.