گورستان صخره ای سیراف

امروز با کارناوال به سمت جنوب ایران می‌رویم تا با یکی از جاذبه‌های تاریخی استان زیبای بوشهر آشنا شویم. گور دخمه های بندر سیراف بوشهر که از جاذبه‌های تاریخ شگفت‌انگیز ایران محسوب می‌شوند، مقصد امروز ما هستند. اگر می‌خواهید به طور دقیق بدانید گورستان های صخره ای سیراف کجاست و کمی به تماشای عکس های گورستان صخره ای سیراف بنشینید با ما همراه شوید تا سفرمان را آغاز کنیم.

چرا گورستان صخره ای سیراف

• این مجموعه یکی از مهم‌ترین سایت‌های باستان‌شناسی جنوب کشور است و از جذاب‌ترین جاهای دیدنی بوشهر محسوب می‌شود.
• این گورها در اصل مکانی برای جمع‌آوری آب باران بوده‌اند و به نوعی یکی از قدیمی‌ترین سیستم‌های جمع‌آوری آب شیرین به حساب می‌آیند.
• در این مجموعه انواع گورهای متعلق به ادیان گوناگون وجود دارد که نشان‌دهنده آزادی اندیشه و تنوع فرهنگی در این منطقه بوده است.
• یکی از جالب‌ترین آثار در این گورستان چاه‌های عمیقی است که به طرز شگفت‌انگیزی حفر شده‌اند و تعداد آن‌ها به 70 عدد می‌رسد.

آشنایی با آرامگاه گورستان صخره ای سیراف

گورستان صخره‌ای سیراف که پیشینه آن به دوره ساسانیان و اوایل دوره اسلامی در ایران باز می‌گردد در بندر سیراف یا بندر طاهری سابق واقع شده است. این گورستان بین دو دره لیر (لیل) و دره شیلو، مشرف به دریا قرار دارد. در این دره قبر‌های سنگی وجود دارند که بخشی از مجموعه بزرگ تمدن سیراف محسوب می‌شوند. گورهای سیراف در شش بخش مختلف از دره پراکنده شده‌اند و تعداد آن‌ها به حدی بالاست که قابل شمارش نیستند. در این گورستان علاوه بر گورهای مستطیل شکل که محل دفن استخوان‌های مرده‌ها بوده‌اند (استودان)، گور‌دخمه، چاه‌های آب، برج‌های سنگی بلند که به برج خاموش مشهورند نیز دیده می‌شود. طبق بررسی‌های انجام شده گورها تفاوت‌های عمده‌ای با هم دارند و هر کدام به شیوه یک دین ساخته شده‌اند، به همین دلیل باستان‌شناسان به این مجموعه" گور تمدن‌ها" نیز می‌گویند.

ثبت ملی: گورستان تاریخی سیراف در تاریخ ۷  مهر ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۵۰۲ در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.

بخش های مختلف گورستان تاریخی سیراف 

• گور تمدن ها

مقصود از گور تمدن‌ها منظره کلی است که از گورستان باستانی سیراف می‌بینید، مجموعه‌ای از گورهای مستطیل شکل که در دل کوه به دست انسان کنده شده‌اند. این گورهای سنگی در شش بخش مختلف حفر شده و به طور میانگین حدود 40 تا 60 سانتی‌متر عمق دارند و ابعاد آن‌ها به طور تقریبی دو در نیم‌ متر است. بخش گورهای سنگی به دو بخش غربی و شرقی تقسیم شده است که در بخش غربی آن هر چه ارتفاع تپه بیشتر می‌شود دهانه گورها گشادتر و عرض آن‌ها بیشتر می‌شود.

نکته مهم درباره قبرها، جهت ساخت آن‌هاست. بیشتر قبرها در جهت شرق به غرب ساخته شده‌اند که خارج از قاعده دین اسلام برای ساخت قبر است و همین امر نشان می‌دهد که به احتمال بسیار زیاد این گورها متعلق به زرتشتیانی بوده  که مرده‌های خود در آن‌ها قرار می‌دادند. زرتشتیان به احتمال زیاد مرده‌ها را در فضایی باز قرار می‌داده‌اند تا گوشت آن‌ها توسط حیوانات تجزیه شود، سپس استخوان‌های مرده را داخل استودان‌هایی که به صورت عمودی در دل کوه کنده شده بوده قرار می‌دادند که تاکنون نیز برخی از این استخوان‌ها باقی مانده‌اند.

طبق بررسی‌های انجام شده، برای شکل‌دهی منظم‌تر گورها از ملات ساروج استفاده شده است که همین امر موجب شده تا طی زلزله‌های قدرتمندی که در طول تاریخ در سیراف اتفاق افتاده، هیچ‌کدام از گورها آسیب نبینند. وجود ساروج در گورها این احتمال را قوی می‌کند که این، قبرها در اصل گودال‌هایی برای جمع‌آوری آب بوده‌اند و بعدها به دلیل حوادث پیش آمده در شهر مثل زلزله و یا طاعون و نیاز به دفن تعداد بالای مردگان، کاربری اولیه خود را از دست داده‌اند.

سنگ قبر های دوره اسلامی

در ابتدای ورود به منطقه‌ای که قبرهای دوره اسلامی در آن وجود دارد تابلوی سبز رنگی را مشاهده می‌کنیم که در آن چنین نوشته شده‌ است: زیباترین آثار به جامانده از دوره اسلامی سیراف سنگ قبرهای تابوتی شکل است که با خط کوفی به‌طور برجسته حک شده و گاهی کلمات با آیاتی از قرآن مجید و نام صاحب قبر را در بر دارد.

• دخمه های دره لیر

در دامنه کوهی که گورستان سنگی سیراف بر روی آن ساخته شده، دخمه‌های کوچکی وجود دارد که برای ورود به آن‌ها باید حتما از نردبان استفاده کرد. این گور دخمه‌ها را می‌توان به سه گروه کلی دخمه‌های شرقی، شمالی و غربی تقسیم کرد. در زبان محلی به این دخمه‌ها گبری نیز گفته می‌شود. کاربرد دخمه مانند سایر گوردخمه‌های دیگر زرتشتیان برای قرار دادن بدن مردگان مورد استفاده قرار می‌گرفته است تا توسط هوای آزاد و یا پرندگان تجزیه شوند. هر کدام از این دخمه‌ها توسط لایه‌ای ساروج پوشانده شده‌اند و دارای سقف‌های سنگی هستند و از داخل به دو یا چند گور دخمه دیگر راه دارند.

نظریه وجود خانه سالمندان

طبق یکی از نظریه‌های باستان‌شناسی که بیان شده درباره گورستان تاریخی سیراف، این منطقه هم به عنوان محل دفن مردگان و هم به عنوان خانه‌ای برای نگهداری افراد سالخورده استفاده می‌شده است. بر اساس این نظریه، یهودیان این منطقه افراد سالخورده فاقد قدرت کافی برای ادامه حیات بودند را در دخمه‌های این گورستان قرار می‌دادند تا روزهای پایانی عمرشان را آن جا سپری کنند. این دخمه‌ها اکنون دسترسی راحتی ندارند و نمی‌توان به راحتی از آن‌ها بازدید کرد اما هنگام اکتشاف این منطقه استخوان‌های زیادی از انسان در این دخمه‌ها یافت شد که احتمال می‌رود این دخمه‌ها استودان باشند هر دو نظریه‌های مطرح شده در حد حدس و گمان‌اند و صحت آن‌ها به‌طور کامل تایید نشده ست.

• برج های خاموشان

علاوه بر تمامی موارد گفته شده در این گورستان، چهار ستون سنگی و بلند خود نمایی می‌کنند که هر کدام بین 3 تا 4 متر ارتفاع دارند. این برج‌ها با بستر سنگی یکپارچه ایجاد شده‌اند که روی آن‌ها لایه‌های تراش خورده از ماسه دیده می‌شود. در بالاترین نقطه ستون‌ها نیز هفت لایه سنگی روی‌هم قرار گفته است. طبق نظر کارشناسان این ستون‌های سنگی برای قرار دادن مردگان مورد استفاده قرار می‌گرفته است. به احتمال خیلی قوی زرتشتیان پس از آن که مرده‌هایشان تجزیه می‌شدند، استخوان‌های آن را برداشته و درون گورها (استودان) ها قرار می‌دادند.

• چاه های دستکند دره لیر

در بخش‌های مختلف گورستان سیراف حدود 100 حلقه چاه به عمق 130 وجود دارد و اگر شما سنگی داخل آن‌ها بیندازید به هیچ عنوان صدایشان را نخواهید شنید. بر روی چاه‌ها حلقه‌های سنگی با دو سوراخ دیده می‌شود که به احتمال زیاد برای نگه‌ داشتن چرخ چاه‌ها تعبیه شده بوده‌اند. طبق نظر کارشناسان این چاه‌ها در یک زمان مشخص حفر نشده‌اند و تعداد زیادی از آن‌ها به قبل از قرون اولیه اسلامی برمی‌گردنند.

• آتشکده

همان‌طور که گفتیم این گورستان بر روی دو تپه بین دره‌های شیلو و لیر قرار دارد. اگر روی تپه‌ای که مشرف به دره لیر بروید، بقایای چهارطاقی متعلق به دوره ساسانیان را خواهید دید که احتمال می‌رود آتشکده‌ای بوده باشد که در زمان حضور مردمان زرتشتی در منطقه برای عبادت یا انبار کردن هیزم و گیاهان خوش بو و یا درمان موبدان زرتشتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

در سفر به گورستان تاریخی سیراف، کجا اقامت کنیم؟

گورستان سیراف دقیقا در دل شهر سیراف قرار دارد و از آنجا این شهر بسیار کوچک است، به راحتی به همه چیز دسترسی خواهید داشت. شما می‌توانید برای اقامتتان از مهمان‌خانه‌ها، بومگردی‌ها و یا هتل آپارتمان‌های سیراف و یا شهر کنگان در فاصله 35 کیلومتری سیراف استفاده کنید.

امکانات

در اطراف این گورستان امکانات خاصی وجود ندارد و بهتر است کمی تنقلات و آب آشامیدنی همراه خود داشته باشید.

سخن آخر

با کارناوال سفری به یکی از قدیمی‌ترین گورستان‌های تاریخی ایران داشتیم، جایی که هنوز در مورد تاریخچه آن ابهامات زیادی وجود دارد و هنوز کارکرد دقیق و درست آن برای پژوهشگران مشخص نیست. گورستان صخره‌ای سیراف در دل شهر کوچک سیراف قرار گرفته است و مهم‌ترین جاذبه این شهر ساحلی در استان بوشهر به حساب می‌آید.

شما از این جاذبه تاریخی دیدن کرده‌اید؟ برایمان از تجربه سفرتان به این منطقه و بازدید از آن بگویید.