شهر دربند | نماد ایران باستان در روسیه

چندی پیش به کرواسی سفری داشتیم و به مردمانی برخورد کردیم که خودشان را از تبار ایرانیان می دانند . اگر مطلب کروات ها ؛ ایرانی تباران اروپا را خوانده باشید کاملا در جریان موضوع قرار می گیرید  که چگونه یک فرضیه می تواند منجر به تحقیقات علمی پیرامون یک موضوع عجیب شود.

امروز باز هم قصد داریم به سراغ مردمانی برویم که ادعای ایرانی تبار بودن دارند. این بار کرواسی را ترک کرده و به ایران نزدیک می شویم . مقصدمان این بار روسیه است . در گشت و گذار در روسیه به شهری می رسیم که نامش همه را یاد یک تفرجگاه در پایتخت ایران می اندازد : "دربند "

اشتباهی در کار نیست . دربند نام شهری در روسیه است که مردمانش خود را ایرانی تبار می دانند .

کارناوال شما را به بررسی این ادعا دعوت می کند.

با شهر دربند آشنا شوید

دربند قدیمی ترین شهر روسیه و تنها منطقه شیعه نشین آن است .نام این شهر به زبان روسی  Дербе́нт نوشته می شود که تلفظ آن دِربِنت است . مرکز این شهر در حاشیه خزر و جنوبی ترین قسمت فدراسیون روسیه می باشد .این شهر به لحاظ اهمیت دومین شهر جمهوری داغستان و مرکز فرهنگی آن است که بر طبق آمار سال 2010 جمعیتی بالغ بر 119200 نفر که بیشتر آذربایجانی‌، لزگی‌ و تبرسری‌ هستند در آن زندگی می کنند.

شهر دربند به دست قباد یکم ساسانی تجدید بنا شد و پسرش انوشیروان با احداث دیوار دفاعی به آن استحکام بخشید. در سال 22 هجری قمری به دست عربان فتح شد . این شهر روزگاری به دست شروان شاهان اداره می شد . بعدها به دست شاه عباس صفوی افتاد و بار دیگر نادرشاه آن را از ترکان پس گرفتند . در سال 1796 میلادی پیمان ترکمانچای آن را از ایران جدا ساخت و تحت مالکیت روس ها در آمد.

این شهر تاریخی در دشت ساحلی باریکی میان کوه‌های بزرگتر قفقاز و دریای خزر و در فاصله 225 کیلومتری شمال غربی باکو ایجاد شده و از طریق راه آهن و جاده با باکو مرتبط است. این ناحیه در صنایع کشاورزی ، ماهیگیری، مواد غذایی و نساجی فعال و دارای منابع نفت و گاز طبیعی است .

اسلام در دربند

دربند تنها شهر روسیه است که ساکنانی مسلمان و معتقد مذهب شیعه دارد . اهمیت این شهر در تاریخ اسلام به حدی است که از آن به عنوان دروازه ورود اسلام به منطقه قفقاز و روسیه یاد می شود . آثار تاریخی اسلامی در این شهر  به چشم می خورند  نشان از ریشه اسلام در آن دارد . مساجد تاریخی این شهر  مزین به هنرهای ایرانی - اسلامی هستند و موزه و مقبره ذاکر اهل بیت میرزامحمدتقی قمری دربندی بخشی از تاریخ و فرهنگ اسلامی را در این شهر به تصویر می کشد .

دربند بازمانده ای از ایران باستان

شهر دربند تا سده 4 میلادی بخشی از آلبانیای قفقاز به شمار می رفته است .در زمان قباد یکم ساسانی ، خسرو یکم ( خسرو انوشیروان ) ،پسر قباد یکم برای حفاظت از مرزهای شمالی ایران در برابر مهاجمین و بومی ساختن منطقه توسط ایرانیان دیوار دفاعی دربند را ساخت  و از اواخر سده پنجم میلادی نام فارسی دربند  بر این شهر نهاده شد. او 3 هزار خانوار را با خودش به این منطقه برد تا در آنجا به زندگی ادامه دهند و سنگ بنای شهر را کامل کند .

شهر دربند 7 محله دارد که همگی درون یک حصار قرار گرفته اند . این حصار از مکانی به نام نارین قلعه آغاز می شود و  تا دریا ادامه دارد . انتهای هر دو دیوار در دریا ایجاد شده و یک حالت تدافعی را به نمایش گذاشته است . در آن زمان ، همه به هنگام  عبور از دیوار باید به داخل شهر می آمدند و کسب اجازه می کردند .

اهمیت تاریخی این شهر به حدی است که ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه ، سال 2015 را به نام دربند ، شهری که توسط قباد ایرانی ساخته شده نامگذاری کرد.

از جشن 2000 سالگی دربند می توان به قدمت تاریخی این شهر پی برد . قدمتی که همه ی مردمانش به آن معتقد هستند.

جشن 2000 سالگی دربند

رد پای زبان فارسی

نشانه های زیادی از زبان فارسی در این شهر وجود دارد . جالب است بدانید که 32 کتیبه بر روی دیوارهای نارین قلعه در این شهر قرار دارد که به زبان پهلوی نوشته شده اند .این کتیبه ها دارای ارزش تاریخی زیادی هستند و تاریخ ساخت قلعه را نشان می دهند. چندین نفر از کشورهای روسیه و آذربایجان موفق به خوانش این کتیبه ها شده اند اما هنوز هیچ یک از محققان ایرانی به آنها دست پیدا نکرده اند .

دومین اثر زبان پهلوی را می توان در روستاها جستجو کرد . روستاهای جالقان و می تاقی در 18 و 40 کیلومتری دربند هنوز هم اثراتی از زبان پهلوی را در گویش مردمان خود دارند هرچند که امروزه تاثیرات زبان روسی و آذری بر آنها تحمیل شده است .

در کنار زبان پهلوی ، زبان فارسی دری نیز در کتیبه های این شهر خود را نشان می دهد . کتیبه های فارسی دری مربوط به دوران صفویه و قاجار هستند که بر رو ابنیه این شهر قرار دارند. این کتیبه های فارسی در سراسر شهر پراکنده اند . هر 7 محله ی شهر دربند دارای یک مسجد تاریخی است که در هر کدام از آنها کتیبه ای وجود دارد . از میان مساجد می توان به مسجد جمعه ، همشهری ، توبه ، شیر و خورشید و ایرانیان اشاره کرد .

در قبرستان های این شهر نیز اثراتی از زبان فارسی وجود دارد . دو قبرستان تاریخی به نام های 40 تن و مومنین ( دلدل ) وجود دارد که از احترام خاصی در میان مردم برخوردارند و از مناطق داغستان و چچن و سایر کشورهای همسایه به سوی آن می آیند . دلیل تکریم این قبرستان توسط مردم این است که آنها معتقدند ۴۰ قبر متعلق به شهیدان مسلمانی است که در حمله اول مسلمانان به این منطقه جان خود را از دست داده اند .  اما قسمت جالب ماجرا این است که بر روی تعداد زیادی از قبر های این قبرستان ، کتیبه هایی با زبان فارسی وجود دارد . حتی مزار قمری دربندی شاعر فارسی و ترکی زبان نیز در این قبرستان قرار دارد. 

رد پای نام‌های فارسی  هم در این شهر دیده می شود که نشانی از هویت ایرانی ساکنان آن است . حتی نام شهر نیز ریشه در زبان فارسی دارد همانگونه که در ایران ده‌ها منطقه به نام دربند به چشم می خورد که به دلیل تنگ و باریک و گذرگاه بودن به آنها دربند گفته می شود .  قلعه تاریخی نارین قلعه نیز نامی فارسی دارد که به معنای انار است.

کتیبه هایی که در قبرستان دربند به چشم می خورند

نارین قلعه

آثار ساسانیان در دربند

موقعیت استراتژیک شهر دربند به عنوان دروازه قفقاز باعث شده است که در طول تاریخ اقوام زیادی از سراسر جهان را به خود جلب کند . در حال حاضر بسیاری از ساکنان مهاجرانی هستند که در گذشته به این شهر آمده و ماندگار شده اند .

در کنار این توجهات اقوامی هم برای به دست آوردن این شهر دست به تاخت و تاز زده اند و دیوار دفاعی این شهر نشان از تاریخی دفاعی دارد .

آنچه از دیواره دفاعی شهر دربند به جا مانده نشان می دهد که استحکامات دربند دیوار سنگی بسیار بلندی در زمان خسرو انوشیروان بیست و دومین پادشاه ساسانی به طول 40  کیلومتر ، ارتفاع 18 تا 20 متر و قطر ۲.۵ تا ۴متر و شبیه دیوار گرگان بوده است این دیوار  که تنها 12.5 متر از آن باقی مانده ،خط دفاعی بسیار محکمی در برابر مهاجمان بوده و از کوهستان تا کرانه ی دریای خزر کشیده شده است . این بنای دفاعی سی برج را بر فراز خود جای داده و دارای 3 دروازه است که یکی از آنها رو به دریا باز می شده است .

البته گفته می شود که این دیوار سابقه ای طولانی تر از این دارد . این نکته از گفته پژوهشگرانی به دست می آید که معتقدند دیوار کنونی شهر توسط خسرو انوشیروان بر روی باقی مانده ی دیواری که ذوالقرنین در مقابل قوم یجوج مجوج کشیده بود ، ساخته شده است.قصه ساخت این دیوار در مقابل  قوم یجوج و مجوج در انجیل، تورات و قرآن آمده است. این دیوار را ذوالقرنین توسط اجنه کشیده است تا در حمله قوم یجوج و مجوج به مومنین آسیبی نرسد و روز خرابی این دیوار تسط این قوم ، روز قیامت خواهد بود.

به دلیل اهمت تاریخ دینی در مورد این دیوار محققین یهودی، مسیحی و مسلمان در این منطقه دست به تحقیقات وسیعی زده اند . نتایج تحقیقات آنها نشان می دهد که در طول تاریخ اقوام مختلف همواره در طمع به دست آوردن شهر دربند به این دیار حمله کرده اند و وجود اقوام مختلف که نزدیک به 30 زبان را در بر می گیرد موید این موضوع است .

دربند تنها شهر در روسیه است که از 2 هزار سال قبل تا کنون بافت و هویت سنتی خود را حفظ کرده است و نام بافت تاریخی شهر دربند و نارین قلعه از سال 2006 در فهرست آثار جهانی یونسکو به چشم می خورد . این آثار با توجه به 2 معیار در این فهرست ثبت شده اند . اولین معیار این است که ار نظر کارشناسان این شهر نمادی از تمدن ساسانیان است . معیار دیگر مربوط به کارکرد دفاعی این شهر و حصار آن است که این ویژگی در تعداد کمی از قلعه ها مشاهده می شود .

مردمی که خود را ایرانی می دانند

در سال های اخیر پژوهش‌هایی در مورد ایرانی بودن این مردم صورت گرفته است . نکته اول این است که بسیاری از مردم ریشه خود را در ایران می دانند و این موضوع را آشکارا بیان می کنند .

یکی از نشانه های این ادعا وجود کتیبه ای از زمان مظفرالدین شاه است که تاریخ آن مربوط به 90 سال پس از جدایی روسیه از ایران می باشد اما هنوز نام شاه ایران در کتیبه ها به چشم می خورد و خبری از نام تزار روسیه نیست .

پژوهش هایی که در قبرستان ها انجام شده به مشاهده ی قبرهایی انجامیده است که مربوط به سال های اخیر هستند و در سال های 2012 و 2013 ایجاد شده اند اما آرم ایران بر روی آنها به چشم می خورد .

سخن آخر

به دلیل وسعت مرزهای ایران شنیدن ایرانی بودن یک قوم در هر جای جهان خیلی هم عجیب به نظر نمی رسد . ریشه های تاریخی و فرهنگی ایران در بسیاری از نقاط به چشم می خورند . بررسی های تاریخی نشان دهنده ی آن است که شمالی ترین مرز فرهنگی ایران در قفقاز شمالی و جنوب جمهوری داغستان قرار داشته است.

گذرا بودن حضور ایرانیان را نمی توان دلیل آثار ایرانی در این نقاط دانست ، چرا که عبوری گذرا نمی تواند چنین اثری از خود به جای بگذارد . سوال دیگری که پیش می آید این است که چرا در همه ی زمان ها حتی در زمان تسلط حکام غیر فارسی زبان ، کتیبه ها به زبان فارسی نگارش شده اند ؟ آیا غیر از این است که هنر و فرهنگ ایرانی در هر شرایطی شیفتگان خود را دارد ؟ آیا نمی توان گفت که ایرانیان در زمان های متمادی در این سرزمین سکونت داشته و فرهنگ خود را در میان مردم رواج داده اند ؟ نظر شما چیست ؟ آیا مردم دیگری هم وجود دارند که بتوان ریشه های ایرانی را در آنها جستجو کرد ؟ منتظر نظرات شما در کارناوال هستیم .