مراسم عروسی قشقایی ها | آغاز سنتی یک زندگی

فرهنگ یکی از ویژگی های جالب توجه جامعه است که رنگ و بویی خاص به فضا می بخشد و در هر سرزمینی جلوه ای ویژه دارد. حضور اقوام مختلف در ایران سبب شده تا در هر گوشه از این مرز و بوم شاهد نمایشی خاص باشیم. آداب و رسوم هر قوم پیام خاصی دارد و از فرهنگ و باورهای مردم سخن می گوید. مراسم مختلف در هر اجتماع شکلی خاص دارند و با آداب مخصوص به خود همراهند. از مراسم شادی همچون تولد و ازدواج گرفته تا عزاداری های مذهبی و بومی همه و همه طی مراحلی ویژه انجام می شوند و جلوه ای تازه را در گوشه و کنار این سرزمین ایجاد می کنند. 

امروز می خواهیم شما را به دنیای ایل قشقایی ببریم؛ مردمی که در گوشه و کنار سرزمین مان ساکنند و به سبک و سیاق خود زندگی می کنند. شما را به یکی از شادترین و مفصل ترین جشن های ایل قشقایی، یعنی عروسی می بریم. مرحله به مرحله این پیوند مقدس را از نظر می گذرانیم. می خواهیم ببینیم مردم این ایل با چه وسواسی سعی می کنند بهترین ها را به انجام برسانند و در این میان چیزی را از قلم نیاندازند. 

با کارناوال همراه باشید و در دنیای زیبای ایل قشقایی گشتی بزنید و در شادی آن ها سهیم شوید...

آشنایی با عشایر قشقایی

قشقایی یا ایل قشقایی یکی از اتحادیه های ایلی ایران به شمار می رود که بیشتر مردمش ریشه‌ای ترک دارند؛ اما ریشه‌های قومی گوناگون لر، کرد و عرب نیز در میان آنها دیده می شود. بیشتر قشقایی‌ها پیرو اسلام و مذهب شیعه هستند و به زبان ترکی خاصی سخن می گویند. 

استان فارس مرکز اصلی این ایل است؛ اما در دیگر استان ها همچون کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، اصفهان، قم، مرکزی، و بوشهر نیز نشانه های شان را می بینید. آنها مردمانی سخت کوش اند و در این زمینه شهرت زیادی دارند. قشقایی ها مردمانی شاد و پر انرژی هستند و سعی می کنند بیشتر روزهای شان را به جشن و خوشی بگذرانند. 10 روز آغاز محرم بزرگترین و مهم ترین مراسم سوگواری آنها به شمار می رود. ازدواج یکی از مهم ترین مراسم آنهاست و مجرد ماندن نوعی گناه محسوب می شود. در ادامه خواهیم دید که قشقایی ها برای به جای آوردن این رسم مهم چه کارهایی انجام می دهند و عروسی های شان را چگونه برگزار می کنند.

ازدواج راهی برای ادامه نسل قشقایی ها

ازدواج در میان قشقاییان تشخص اجتماعی را حفظ می کند و راهی برای ادامه نسل است. عشق چیزی است که کمتر در میان آنها در نظر گرفته می شود و معمولا به مرور زمان، در طول زندگی میان دو طرف شکل می گیرد. بیشتر ازدواج ها به میل و خواست والدین صورت می پذیرد و جوانانی که مجرد بمانند به دلایل مختلف تحت فشار قرار می گیرند. داشتن فرزندان شایسته و به ویژه پسر در ایلات و در جمع خانواده اهمیت زیادی دارد. پسر به عنوان یک نیروی انسانی، نقشی بسیار مهم در اقتصاد خانواده دارد و منبع درآمد به شمار می رود؛ حتا پسر بچه های کوچک نیز در این اقتصاد نقش دارند. 

خانواده های قشقایی، پیرو نظام مردسالاری هستند و شوهر و پدر حرف اول و آخر را می زنند. آنها در برخی موارد اجازه اظهار نظر به همسر و فرزندان خود را می دهند. همین امر باعث شده تا برای برخی از مردان جوان، ازدواج تنها راه فرار از تسلط کامل پدر باشد.

رواج ازدواج های فامیلی

ازدواج در میان قشقایی ها براساس نظام طبقاتی صورت می گیرد و پیمان ازدواج دختر تنها با رضایت والدین او بسته می شود. ازدواج بین خویشان انجام می شود چرا که در این شرایط عروس و داماد از یکدیگر شناخت نسبی دارند و خانواده ها نیز به راحتی در مورد جهیزیه و مهریه و شیربها به توافق می رسند. ازدواج با قبایل دیگر، در صورتی انجام می شود که خانواده ها تمایل داشته باشند ارتباطات خویشاوندی خود را گسترش دهند. 

دیدگاه قشقایی ها در مورد جدایی و چند همسری

داشتن چند زن برای مردان قشقایی امر ناپسندی است و به شدت نکوهش می شود. مرد تنها در صورتی حق اختیار کردن همسر دوم را دارد که همسرش نازا باشد و یا تمام فرزندانی که به دنیا آورده دختر باشند. در میان قشقاییان، تنها فرزندان پسر توانایی ادامه نسل را دارند و به همین سبب دارای اهمیت زیادی برای خانواده ها هستند. از سوی دیگر وجود پسران بیشتر به معنای برخورداری از نیروی کار بیشتر است.

اگر حتا مردی در این شرایط ویژه تمایلی به تجدید فراش نداشته باشد با تحقیر و ترحمی مواجه می شود که در میان قشقاییان نسبت به مردان متاهل بدون پسر وجود دارد. او هر چه قدر هم که سرسخت باشد در نهایت به این کار تن می دهد. رسم بر این است که همسر نخست، زن جدیدی برای شوهر خود برگزیند.

 به دلیل تعصبات و اعتقادهای موجود در ایل قشقایی طلاق در بین خانواده ها جایگاهی ندارد. این امر عامل سرافکندگی خانواده است و امری بر خلاف شئونات اجتماعی به شمار می رود.

پیش از عروسی

ازدواج پیوندی است که مقدمات خاص خود را دارد. در اینجا می بینیم که قشقایی ها این مقدمات را چگونه اجرا می کنند:

1- خواستگاری

اولین مرحله برای مراسم ازدواج، انتخاب دختر و خواستگاری است. انتخاب ابتدایی همسر برای پسر خانواده، بر عهده مادر یا خواهر اوست و بهترین زمان برای انتخاب به هنگام مجالس جشن و سرور و یا در زمان حرکت ایل است. عروس همیشه جوان تر از داماد است و اختلاف سنی آن قدرها اهمیت ندارد. مثلا ازدواج بین یک مرد ۳۵ ساله و یک دختر ۱۵ ساله،یک استثنا به شمار نمی رود و در بسیاری موارد به عنوان یک قاعده به آن نگاه می شود.

پس از آنکه دختر انتخاب شد بحث و جدال با پسر برای جلب رضایتش آغاز می شود. پس از موافقت اولیه پسر، مادر به سراغ خانواده دختر می رود تا تحقیق و بررسی های لازم را انجام دهد. او این مساله را با مادر و افراد مونث خانواده او مطرح می کند و نظر اولیه آنها را جویا می شود. بعد نوبت مادر عروس است که مساله را با همسرش در میان بگذارد و سپس دختر را در جریان ماجرا قرار دهند.

در مرحله بعد نوبت «سوجی» هاست تا کار را تمام کنند و خواستگاری را وارد مرحله جدی تری سازند. سوجی ها یا مجری ها چند تن از مردان مجرب در این مورد و یا ریش سفیدان هستند که همه حرف های شان را قبول دارند. آنها نزد پدر و برادران (در صورت وجود) یا قیم و بزرگتر دختر مورد نظر رفته و به همراه تشریح موقعیت مالی، اجتماعی و خلق و خو و سوابق خانواده پسر، نقاط قوت آنها را می گویند. در گذشته هنر سوارکاری، شکار و شجاعت پسر، عامل برتری بود و به آن بسیار توجه می شد؛ اما امروزه این پارامترها به اندازه گذشته مهم نیستند. سوجی ها از هر دری سخن می گویند تا بتوانند رضایت خانواده دختر را بگیرند. آنها معمولا با دست پر از مجلس خواستگاری باز می گردند.

البته همه چیز به این راحتی ها نیست؛ معمولا دو تا سه ماه طول می کشد تا پدر یا نزدیکان دختر جواب مثبت یا منفی را اعلام کنند. آنها در این مدت با کلیه اعضای خانواده و سایر نزدیکان پدر و مادر دختر مشورت می کنند و نظر آنها را جویا می شوند. در این میان معمولا دختر اظهار نظر نمی کند و خانواده بر اساس تحقیقات شان برای او تصمیم می گیرند. معمولا در صورت پاسخ مثبت خانواده، فامیل هم با وصلت موافقت می کنند مگر اینکه خواستگاران دیگری در فامیل وجود داشته باشد که باعث پیچیده شدن قضیه خواهد شد. جواب منفی به صورت مستقیم اعلام نمی شود بلکه خانواده عروس با عقب انداختن زمان جواب دادن به نوعی پاسخ منفی را اعلام می دارد.

2- شال انگشت یا شال و انگشتر

پس از دریافت جواب مثبت از سوی خانواده دختر، قطعه ای طلا و لباس یا پارچه گرانبها از طرف اعضای مونث خانواده یعنی مادر و خواهران داماد تقدیم عروس می شود. آنها هدایای خود را در یک چمدان و یا بقچه می گذارند و به همراه شیرینی و میوه به خانه عروس می برند. مادر عروس یک مهمانی کوچک معروف به شال انگشت یا شال و انگشتر برپا می کند و از خویشان و دوستان مونث دعوت به عمل می آورد.

هدایا را به مادر عروس تحویل می دهند و مراسم با کِل و دست زدن و پذیرایی آغاز می شود. این نخستین هدیه برای عروس است و نوید آغاز نامزدی را می دهد. از این به بعد رفت و آمدها بیشتر می شود تا عروس و داماد آینده با هم ارتباط برقرار کنند. در گذشته به ندرت پسر و دختر قبل از مراسم عقد و عروسی با هم تنها می شدند؛ اما امروزه این فرهنگ نیز تحت تاثیر مدرنیته قرار گرفته و این ارتباط بیشتر شده است. پس از آشنایی و رفت و آمد هر دو خانواده در صورت رضایت برای مقدمات عروسی آماده می شوند. 

جالب آنکه در اکثر خانواده های ایل، خانواده دختر اجازه عقد رسمی به داماد نمی دهند و این کار در فاصله زمانی کوتاهی قبل از عروسی انجام می شود. آنها بر این باورند که این شیوه تاثیرات بدی بر زندگی زوجین می گذارد چرا که تا قبل از عروسی دختر و پسر با خلق و خوی همدیگر به معنای واقعی کلمه آشنا نیستند و ممکن است به مشکلاتی جدی بر بخورند.

3- مهریه و شیربها

قشقایی ها از 5 طایفه تشکیل شده اند:

طایفه عمله (طایفه فرمانده اتحادیه ایلی قشقایی)، طایفه فارسیمدان، طایفه دره‌شوری، طایفه شش بلوکی (از پرجمعیت‌ترین طوایف قشقایی)، طایفه کشکولی بزرگ و طایفه کشکولی کوچک

در بین این طوایف، طایفه شش بلوکی به شیربها یا در زبان قشقایی «باشلق» های کمر شکن شهرت دارند. آنها که دارای مهارت در پرورش دام هستند از 100 راس دام و چند اسب و شتر گرفته تا پول و طلای چند میلیونی را به عنوان شیربها درخواست می کنند. خویشاوندان و نزدیکان داماد نیز سعی می کنند این درخواست را با کمک های شان برآورده کنند. گاهی کمک ها از میزان مورد درخواست بیشتر می شود که این سرفرازی را برای داماد و خانواده اش به ارمغان می آورد.

معمولا پدر عروس رقم بسیار بالایی را برای شیربها طلب می کند؛ اما حاضران در مجلس با چانه زنی از میزان آن می کاهند و پدر عروس نیز طبق رسم مقداری از رقم طلب شده را می بخشد.

سابقه شیربها در میان ایل قشقایی به بیش از 150 سال پیش باز می گردد و دارای چندین کارکرد است؛ قسمتی از این دریافتی صرف خرید جهیزیه می شود و قسمتی از آن را نیز به عنوان مهریه در نظر می گیرند تا در صورت طلاق از طرف شوهر به زن پرداخت شود. همچنین شیربها نوعی ادای احترام به عروس محسوب می شود و جبران جای خالی دختر در خانه پدر و مادرش است.

مقدمات عقد و عروسی

قشقایی ها برای ازدواج، روز خوش یمن را از روی موقعیت ستارگان تعیین می کنند. خانواده داماد در روز معین باشلق (شیربها) را تحویل خانواده عروس می دهد و پس از کسب اجازه تاریخ عقد و عروسی را مشخص می کنند. مراسم عقد در خانه پدر عروس انجام می شود و او میزبانی از مهمانان را بر عهده می گیرد. تمام مخارج عروسی بر عهده داماد است؛ اما معمولا همه در برگزاری این مراسم کمک می کنند و خانواده عروس نیز یک ناهار یا شام را بر عهده می گیرد. مهمانان معمولا با خود برنج، گوشت و پول نقد می آورند و در مخارج عروسی سهیم می شوند. مراسم عروسی چند روز طول می کشد و با برنامه های متنوعی همراه است.

پیش از آغاز عروسی باید مقدماتی انجام شود که عبارتند از: سفید کردن برنج (برنج کوبی)، آرد کردن گندم، خرید چای، قند و توتون و تنباکو، تهیه هیزم و وسایل پخت و پز، تهیه ترکه یا چوب برای رقص، دعوت نوازنده (توشمال)، دعوت قوم و خویش و ...

1- انتخاب و آماده کردن محل عروسی

خانواده طرفین محلی را برای جشن انتخاب می کنند؛ این محل معمولا در چمنزارها و دشت هاست تا جا برای بازی و مراسم باشد. آنها با همکاری خویشان محل عروسی را از سنگ ها و بوته ها پاک می کنند، برای مهمانان چادر می زنند و کف آنها را با قالی، گبه و نمد مفروش می کنند. 

حجله عروس و داماد در محل مرتفعی برپا می شود. این چادر را با آویزهای رنگی مزین می کنند و دور تا دورش را با گلیم های رنگارنگ می پوشانند. بالای چادر نیز پرچم یا دستمال های رنگی با نام بایداق (بایراق) می آویزند. چادری نیز برای پخت و پز برپا می شود و امکانات لازم را در آن قرار می دهند. چادرهای سیاه، چادر رسمی ایلی هستند؛ اما در عروسی ها چادرهای برزنتی سفید یا اخرایی رنگ را برای پذیرایی از مهمان ها آماده می کنند. در جشن ها ورودی چادرها را بالا می زنند تا تماشاچیان درون آن را ببینند.

رختخواب مورد نیاز نیز از خانواده های دیگر تامین می شود و همه، این کار را با کمال میل انجام می دهند. هر چادر یک یا دو نفر مسوول برای پذیرایی خواهد داشت. پذیرایی توسط جوانان صورت می گیرد و دختران، پذیرایی از زنان را برعهده دارند و پسران، به پذیرایی از مردان مشغول می شوند. تعداد مهمانان معمولا زیاد است و چندین روز در مراسم شرکت می کنند.

2- سفید کردن برنج

بین عشایر دو نوع برنج چمپا و گرده مورد استفاده قرار می گرفت. عطر برنج چمپا به هنگام طبخ تا فاصله های دور می رود و اشتهای عابران را بر می انگیزد. این برنج را تا روز استفاده در پوست نگاه می دارند و در روز طبخ آن را از پوست جدا کرده و آماده می کنند. وسیله کوبیدن برنج برای سفید کردن آن یک هاون چوبی است که در میان قشقایی ها دوبک خوانده می شود. دوبک را از تنه درختان درست می کنند؛ آنها تنه درختی که کج و کوله نباشد را می برند و در یک سر آن چند زغال افروخته می گذارند. پس از آنکه زغال تنه را سوزاند، آن قسمت را می تراشند و دوباره زغال روی آن می گذارند. این کار را به قدری تکرار می کنند که آن قسمت گود شود و به شکل فلاسک در آید. قسمت خارجی دوبک را می تراشند و با خراطی زینت می دهند. دسته دوبک یک ساقه دو متری است که انتهای آن را به صورت کله قند تراشیده اند و قسمت پایینش صاف شده است.

برای کوبیدن برنج، جاجیم یا هر چیز مشابهی را بر روی زمین می اندازند و دوبک را در میان آن می گذارند. حدود 1 کیلو برنج در دوبک می ریزند و دو نفر از زنان یا دختران با دسته و به طور هماهنگ بر آن می کوبند. آنها ضمن کوبیدن برنج چنین زمزمه ای را سر می دهند: «هل هلی های های». حدود 15 دقیقه به همین منوال می گذرد. وقتی می خواهند بایستند یک نفر می گوید «های» و دیگری هم همین را تکرار می کند. چند بار که این گفته تکرار شد، می ایستند و بعد از زیر و رو کردن برنج دوباره به کار مشغول می شوند.

پس از کوبیدن برنج آن را در سینی می ریزند و با تکان دادن آن، برنج و سبوس را جدا می کنند. برنج کوبی برای عروسی توسط دختران جوان صورت می گیرد و چندین توبک برای این کار آماده می شود.

3- تهیه آرد و نان

برای تهیه آرد، گندم را با الاغ و قاطر به آسیاب می برند. گاهی طی مسیر تا آسیاب یکی دو روز طول می کشد و یکی دو روز هم صرف گرفتن نوبت و آرد کردن گندم می شود. در گذشته های دور عشایر با آسیاب های دستی این کار را انجام می دادند.

پختن نان عروسی بر عهده زنان است. آنها آرد را در لگن بزرگی خمیر می کنند و پس از پهن کردن چانه، آن را روی تابه فلزی روی آتش می گذارند. سپس نان دیگری را روی نان اول می گذارند و با سیخ پهنی به نام اخلو، از زیر، نان ها را وارونه می کنند. در حالی که نان دوم در حال پختن است نان سوم برای پختن آماده می شود و بر روی نان های دیگر قرار می گیرد. یکی از نکات مهم در طبخ نان این است که زنان به موقع، نان ها را وارونه کنند تا نسوزند. پخت نان برای عروسی چند روز وقت لازم دارد و به صورت دسته جمعی انجام می شود.

4- برنامه خرید

چون در زندگی عشایری امکان انبار کردن و نگهداری وجود ندارد، چند نفر برای خرید به شهر می روند و کالاهای مورد نیاز مانند قند، چای، توتون، تنباکو، برنج و... را می خرند. معمولا قند را به صورت کله ای می خرند که شکستن آن نیز یک روز طول می کشد.

5- تهیه هیزم و وسایل پخت و پز

برای تهیه هیزم چند نفر را با الاغ یا قاطر و ابزاری همچون تبر و تیشه به کوه می فرستند. در گذشته هیزم برای روشنایی نیز استفاده می شد؛ اما امروزه چراغ های گازی این کار را انجام می دهند.

معمولا ظروف و وسایل مورد نیاز برای پذیرایی از مهمانان از خویشاوندان تهیه می شود و پس از اتمام کار، آنها را به صاحبش باز می گردانند. اگر ظرف یا وسیله ای بشکند یا آسیب ببیند کسی خسارتی طلب نمی کند چرا که این کار را بدشگون می دانند و نوعی بی احترامی تلقی می شود.

5- تهیه چوب یا ترکه برای بازی

یکی از سنت های عروسی قشقایی ها، چوب بازی است که در ادامه به طور مفصل درباره اش سخن خواهیم گفت. این بازی نیاز به ترکه های زیادی دارد به همین منظور چندین روز قبل به جنگل می روند تا ترکه های صاف و یکدست را تهیه کنند.

6- دعوت نوازنده

نوازنده ها با نام چنگی شناخته می شوند و دو نفر هستند. یکی ساز و کرنا می نوازد و دیگری دهل‌چی است که دهل یا طبل می زند. هر دوی این افراد توشمال (نوازنده) خوانده می شوند. برای دعوت توشمال عروسی، قاصدی می فرستند و از او می خواهند برای عروسی بیاید. او در روز موعود خودش را به محل می رساند و صدای کرنایش در محل می پیچد و مردم را به عروسی فرا می خواند. این فرصت برای مردم کوچ نشین فراهم است که فارغ از هر چیز به شادی بپردازند. از آنجا که در نواختن کرنا انرژی زیادی مصرف می شود، نوازنده پس از ساعتی به استراحت می پردازد و با ساز، موسیقی را ادامه می دهد.

7- دعوت مهمانان

پراکندگی افراد ایل، کار دعوت کردن برای عروسی را دشوار می کند برای همین هر دو خانواده عروس و داماد دست در دست یکدیگر می دهند تا این کار را به اتمام برسانند. در گذشته دعوت به صورت شفاهی بود؛ اما امروزه با کارت دعوت انجام می شود. پیک هایی که کار دعوت را انجام می دهند اوخ چی نام دارند. آنها بر گردن اسب های شان دستمال رنگی می بندند تا در طول مسیر همه بفهمند که پیام آور شادی هستند. کسانی که دعوت می شوند از اوخ چی ها پذیرایی می کنند و به تلافی زحمت پیمودن مسیر، هدایایی را به آنها می دهند.

8- بردن جهیزیه

جهیزیه عروس در ایل قشقایی شامل این وسایل است: قالی، گلیم، جاجیم، خورجین، بالش و تعدادی دام و پارچه و لباس که آنها را جلوتر از عروس به محل زندگی او با داماد می برند. در جهیزیه عروس آرخالق (لباس بلند و گشاد مردان قشقایی) و کفش نمی گذارند و بر این باورند که این کار برکت را از زندگی شان می برد. 

روز عروسی

در روز عروسی هم مراسم خاصی برگزار می شود که عبارتند از:

1- آوردن عروس

آوردن عروس به نزد داماد از مهم ترین بخش های عروسی قشقایی هاست. در روز عروسی، مهمانان با نوازندگان به طرف چادر عروس راه می افتند. عروس چادری سپید دارد و سوار بر اسب می شود. جهیزیه او نیز روی شترها و قاطرهاست و آنها را به نزد داماد می برند. قشقایی ها پسربچه ای را ترک عروس سوار می کنند تا اطمینان حاصل کنند که فرزند اول عروس و داماد، پسر است. پس از رسیدن کاروان به چادر داماد، او به عروس در پیاده شدن از اسب کمک می کند و مادر داماد روی سر آنها سکه و نقل می پاشد.

برخی عروس را با اسب می آورند و در سال های اخیر این کار با اتومبیل نیز انجام می شود. اسب سواران در میان راه به سوارکاری، قیقاج (یک بازی محلی که در ادامه توضیح داده می شود) و تیراندازی مشغول می شوند و بر شور مراسم می افزایند.

گروه اعزامی نیم تا یک روز مهمان خانه عروس هستند و به نواختن موسیقی و رقص و پایکوبی می پردازند. خانواده عروس پذیرای مهمانان می شوند. زنان به طرف محلی که عروس در آنجاست می روند و پارچه هایی را که آورده اند برایش برش می زنند. آنها پارچه ها را کوک می زنند و بر تن عروس می نشانند و او بعدا وظیفه دارد با دقت تمام آنها را بدوزد. این لباس ها عبارتند از: پیراهن، تنبون (دامن)، کولجه (کت مخمل). علاوه بر اینها گیوه، دستمال هفت رنگ سر، دستمال هفت رنگ پیشانی بند و گوشواره نقره را نیز به عروس می دهند. 

حالا نوبت حنابندان عروس است. آنها دست و پای عروس را حنا می گذارند، سرمه به چشمانش می کشند و موهایش را شانه می کنند. عروس که آماده شد بر سرش چارقد ابریشمی بزرگی می اندازند که صورتش را می پوشاند. عروس نمی تواند جلوی پایش را ببیند پس دو نفر بازوی او را می گیرند تا زمین نخورد. این چارقد بر سر عروس می ماند تا شب زفاف فرا رسد و با تشریفاتی خاص آن را بردارند.

اگر محل زندگی خانواده عروس دور باشد معمولا دختر را یک روز قبل از عروسی در چادری اسکان می دهند و داماد حق دیدن او را ندارد. نزدیکان مونث داماد در این چادر، به عروس برای آماده شدن کمک می کنند. 

مردان در طول آماده سازی عروس، صورت مجلس عقد را تهیه می کنند. این کار به طور معمول توسط شخصی که به عنوان ملا یا میرزای طایفه شناخته می شود، صورت می گیرد و پدر عروس و داماد و چند تن از مهمانان آن را امضا می کنند. در این صورت مجلس، تمام شرایط عقد نوشته می شود تا بعدا آن را به عاقد بدهند. عاقد را از شهرهای نزدیک می آورند تا مراسم به طور رسمی نیز انجام شود.

2- آرایش و لباس عروس

زنان قشقایی آرایشی ندارند و «چتر زلف» جالب توجه ترین آرایش آنها محسوب می شود. چتر زلف تفاوت بین مجردها و متاهل ها را مشخص می کند و آن را هنگام عروسی برای آرایش عروس درست می کنند. در عروسی ها طناب‌های ظریفی به نام رشمه را به عروس می دهند که  از موی سیاه و سفید بز بافته می شوند. لباس عروس عبارت است از: 

یک روبند که به دواق مشهور است و صورت عروس را می پوشاند تا هنگام ورود به حجله کسی او را نبیند. 

پیراهن و دامن عروس از پارچه های رنگین

دستمال و کلاهک و پیشانی بند

چادری از تور سفید و ظریف

البته اخیرا برخی استفاده از لباس سفید مدرن را ترجیح می دهند. 

3- خداحافظی عروس با خانواده

پس از عقد و صرف ناهار یا شام نوبت به خداحافظی عروس با خانواده اش می رسد که با طی مراحل زیر همراه است:

عروس مقداری نان، نمک و خاکستر اجاق خانه را در دستمال می گذارد و به کمر می بندد.

سه دور به دور اجاق خانه پدر می گردد و قرآنی که روی آن گذاشته شده را می بوسد. این طواف به دور اجاق، نشان دهنده قدردانی دختر از پدری است که سال ها از اجاق خانه اش تغذیه کرده است و از سوی دیگر بر تداوم و گرم ماندن این اجاق نیز تاکید می کند.

عروس با پدر و مادر و برادر و خواهرانش وداع می کند.

یکی از افراد نزدیک فامیل (معمولا عمو یا دایی) رکاب اسب را می گیرد تا عروس را بر روی آن سوار کنند. اسب عروس پشتی بسیار رنگین و افسار بسیار زیبایی دارد و خویشاوندان به گردن آن دستمال های رنگین بسته اند.

پسربچه ای را ترک اسب می نشانند و معتقدند این کار خوشبختی به همراه می آورد و بچه اول عروس پسر می شود.

عروس همراه افراد خانواده داماد به طرف محل اجرای مراسم حرکت می کند و صدای ساز و دهل و کل و دست در فضا طنین می اندازد.

4- ورود عروس به حجله

حجله خانه موقت عروس و داماد است که آن را با گلیم و جاجیم های رنگارنگ پوشانده اند. پس از آنکه عروس به حجله رسید از اسب پیاده نمی شود و زنی از طرف خویشان او می گوید: عروس پاانداز می خواهد. پاانداز به معنی حق ورود یا تقدم است و داماد در این لحظه باید سکه طلا یا مقداری پول به عروس بدهد. داماد به استقبال عروس می آید و پس از تقدیم کردن پاانداز او را از اسب پیاده می کند. در همین لحظه گوسفندی را جلوی پای عروس قربانی می کنند. داماد آهسته دستی به پشت سر عروس می زند و این نشان از برتری مرد بر زن دارد. مهمانان روی سر عروس نقل می پاشند و و صدای ساز و دهل نیز قطع نمی شود.

5- موسیقی عروسی

چنگی ها، طایفه ای در قشقایی ها هستند که علاوه بر دامداری و کشاورزی به نواختن موسیقی نیز مشغولند و در جشن ها هنرنمایی می کنند. در عروسی، هر طایفه نوازندگان مخصوص خود را دارند که از آنها برای اجرا در عروسی دعوت به عمل می آورند. آنها نواختن را با آهنگ سحر آوازی و قبل از طلوع آفتاب آغاز می کنند. سحر آوازی از آهنگ های دلنشین قشقایی است که قبل از طلوع آفتاب نواخته می شود. نواختن موسیقی تا پاسی از شب ادامه دارد و عروسی سه تا هفت شب طول می کشد. بعد از هر عروسی از طرف صاحب مجلس یک دستمال ابریشمی هفت رنگ و پر از نقل و شیرینی به همراه انعام به توشمال داده می شود. 

6- رقص دستمال

یکی از تماشایی ترین جلوه های عروسی قشقایی ها، رقص دستمال آنهاست. هر یک از زنان و مردان دو دستمال در دست گرفته و پیرامون یک دایره بزرگ قرار می گیرند. آنها با آهنگ کرنا و دهل، دستمال‌ها را در هوا می رقصانند و با حرکات موزون به کار خود ادامه می دهند. رقص دستمال بازی یاقلق آتما نام دارد.

7- قیقاج

قیقاج یا قیقاچ یک بازی محلی است که می توان آن را در زدن نشانه، درآوردن زین و قیقاچ زدن خلاصه کرد.

زدن نشانه

دو تير در اختيار سوارکار قرار می دهند؛ یکی در مسیر رفت و دیگری در مسیر برگشت. سواركار پس از عبور از مقابل هدف باید به صورت عقب‌گرد آن را بزند. 

درآوردن زین

مرحله بعدی درآوردن زین است. سوارکار زين اسب را از روی اسبش باز می کند و با یک دست آن را از زیر پای خود در آورده و به روی دست بلند می کند. اگر در این حین زمین بخورد بازنده و از دور بازی خارج می شود.

قیقاچ زدن 

قیقاچ زدن مرحله آخر است که  هنر سوارکاری را نشان می دهد. در ميدان مسابقه 10 چوب را به فواصل معين در زمين نصب می کنند و سوارکار باید به تاخت و به صورت مارپيچ از بين آنان عبور کند. عبور از هر چوب یک امتیاز به شمار می رود. در آخر امتیاز همه شرکت کننده ها محاسبه و برنده اعلام می شود.

8- چوب بازی

چوب بازی یا رقص با چوب نیز در عروسی قشقایی ها دیده می شود. این رقص «دَرْمَرو» نیز نام دارد و مختص مردان است. آنها دو تا دو تا و به نوبت با چوب های کوتاه و بلندشان با یکدیگر می‌رقصند و مبارزه ای نمادین دارند. آهنگ ساز و دهل، آنها را در تمام مدت رقص همراهی می کند.

مردی، چوب کلفت بلندی را جلوی پایش سپر می کند و دیگری با ترکه ای که در دست دارد تلاش می کند به پای او بزند. وقتی ترکه را به قصد زدن پایین آورد و ضربه ای زد، باید ترکه را به زمین بیندازد و چوب بلند را بردارد و شخصی که چوب بلند در دستش بود ترکه را به دست می گیرد تا به پای حریفش بزند. 

پس از زدن ترکه ممکن است شخص دیگری به میدان بیاید. این تازه وارد باید حتما چوب بلند را در دست بگیرد و ترکه بخورد تا نوبت بازی به او برسد. پایان بازی زمانی است که توشمال آهنگ را متوقف کند.

9- چیدن سفره

به طور کلی سفره اهمیت زیادی نزد قشقایی ها دارد و برای سفره عروسی سنگ تمام می گذارند. گذاشتن پا بر روی سفره گناه بزرگی است پس به هنگام چیدن، کسی پا روی سفره نمی گذارد و این کمی کار را سخت می کند. برای تهیه شام و ناهار عروسی همه دست در دست هم می دهند. مردان یک یا چند گوسفند سر می برند و زنان و دختران به آماده سازی آنها مشغول می شوند. غذای عروسی آش و گوشت است؛ این غذا از یک سینی بزرگ برنج تشکیل شده که گوشت پخته شده به صورت خورش را روی آن می ریزند. در کنار سینی ها نان فطیر می گذارند و در سفره، دوغ با پونه خشک شده و ماست و آب می چینند. 

برای خوردن غذا همه به هم تعارف می کنند تا ریش سفیدِ جمع، شروع به غذا خوردن کند و سپس همه با گفتن بسم الله الرحمن الرحیم مشغول می شوند. سر غذا کمتر حرف زده می شود، کسی به صورت دیگری نگاه نمی کند و اگر کسی زودتر سیر شد باید غذایش را مزه مزه کند تا دیگران هم سیر شوند. 

وقتی همه دست از غذا خوردن کشیدند می گویند: الهی شکر، ما کم کردیم، تو زیاد کن.

در پایان غذا، سینی بزرگی آورده می شود و هر یک از مدعوین بر اساس وسع خود، مبلغی را در آن می گذارد که به آن شاباش می گویند. پس از صرف ناهار هم بساط چای و قلیان برپا می شود و همه به گفت و گو و شادی می پردازند. 

10- آغاز زندگی مشترک

در پایان روز اول عروسی، عروس هدیه کوچکی به هر یک از مهمانان تقدیم می کند. در این زمان یکی از بزرگان خاندان، عروس و داماد را به چادرشان می رساند؛ چادری که با گیاه مورد پوشیده شده است و نمادی از تولد و تناسل و سربلندی است. در پایان مراسم پدر و مادر عروس یا یکی از ریش سفیدان به درون حجله می رود و دست عروس و داماد را در دست یکدیگر می گذارد و برای شان خوشبختی آرزو می کند. عروس و داماد در روز دوم جشن حضور ندارند؛ اما مهمانان به پایکوبی ادامه می دهند.  

پس از عروسی

فردای مراسم، مادر داماد و برخی زنان فامیل به دیدن عروس می روند تا دواق یا چارقد از چهره اش بردارند. در این مراسم آنها اطمینان حاصل می کنند که عروس باکره بوده است چرا که هیچ گناهی بدتر از باکره نبودن در ایل وجود ندارد. سپس از عروس خداحافظی کرده و به خانه های خود می روند.

چند روز پس از اتمام عروسی خانواده دختر، عروس و داماد را دعوت می کنند تا مراسم پاگشایی برگزار شود. خانواده عروس در این مراسم هدایایی چون یک یا چند راس گوسفند، وجه نقد، طلا یا جواهرات، پوشاک یا گلیم و جاجیم به آنها می دهند. 

سخن آخر

با هم به میان مردم ایل قشقایی رفتیم، دقایقی را در کنارشان ماندیم و در شادی جشن عروسی شان سهیم شدیم. قدم به قدم این پیوند آسمانی را مرور کردیم و جلوه های آن را دیدیم. این تنها بخش کوچکی از آداب و رسوم این ایل بزرگ است که زندگی شان رنگ و لعابی خاص دارد. اگر تجربه همنشینی با مردم این ایل را داشته اید آن را با ما و دیگر دوستان کارناوالی به اشتراک بگذارید.

مراسم عروسی در میان اقوام دیگر چگونه است؟

دوست دارید این بار به آداب و رسوم کدام قوم بپردازیم؟

منتظر دیدگاه های تان هستیم...