نقش رجب مرودشت | مجلس تاجگذاری شاهان ساسانی

کارناوال این بار سفری به نقش رجب مرودشت داشته است، جایی که آثار به‌جای‌مانده از آخرین سلسله شاهنشاهی پیش از اسلام، ساسانیان، به چشم می‌خورد. با ما همراه شوید تا تصاویر نقش رجب مرودشت را به شما نشان دهیم و کمی مفصل درباره تاریخچه نقش رجب مرودشت سخن بگوییم.

چرا نقش رجب مرودشت ؟

• از جاذبه‌ های تاریخی شیراز و نمونه‌ای دیدنی و منحصربه‌فرد در این شهر محسوب می‌شود.
• در این مکان تعدادی از باشکوه‌ترین نقش برجسته‌های تاریخ ایران را خواهید دید.
• می‌توانید با داستان تاج‌گذاری قدرتمندترین شاهان ساسانی آشنا شوید.
• این جاذبه تاریخی در کنار یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران یعنی تخت جمشید و نقش رستم قرار گرفته است.

آشنایی با نقش رجب مرودشت | مجلس تاجگذاری شاهان ساسانی

حوالی مرودشت استان فارس در مسیر تخت جمشید به اصطخر یا راه‌ شاهی (1) نقش‌برجسته بسیار زیبایی از دوره ساسانیان قرار دارد که به آن نقش رجب می‌گویند. این نقش‌برجسته زیبا در دامنه کوه رحمت کنده شده است و از سمت راست به چپ سه مجلس مهم از شاهان ساسانی را نمایش می‌دهد که از این قرارند: 1- مجلس شاپور و درباریان (مجلس اول) 2- کتیبه کرتیر 3- مجلس تاج‌گذاری اردشیر بابکان (مجلس دوم) 4- مجلس تاج‌گذاری شاپور اول (مجلس سوم).

روبروی نقش رجب میدانگاه بزرگی قرار دارد که گفته می‌شود در زمان‌های گذشته مکانی آباد و تفرجگاه مانند بوده و چون نزدیک شهر باستانی اصطخر بوده است، شاهان ساسانی مراسم بزم و تاج‌گذاری‌های خود را در آن انجام می‌داده‌اند. این گفته را می‌توان از روی حجاری نقش آب روان در کوه رحمت هم ثابت کرد. همچنین گفته می‌شود که به‌ احتمال خیلی زیاد اردشیر بابکان در حوالی شهر اصطخر به دنیا آمده و تاج‌گذاری خود را در حوالی همین مکان انجام داده است. به همین خاطر نقش‌برجسته‌های مجلس تاج‌گذاری وی و شاهان بعدی در این مکان قرار گرفته‌اند.

کتیبه‌ها و سنگ‌نگاره‌های ساسانی به قصد جاودان ماندن تاریخ ساسانی و اطلاع‌رسانی برای آیندگان به نگارش درآمده‌اند و معمولا مضمون مشترک همه آن‌ها، نشان دادن تبار شاهی و منشا سلطنتی پادشاهان و حق الهی در دست‌یابی به قدرت و فره ایزدی است که خود ریشه در اعتقادات باستانی و اندیشه سیاسی دوره ساسانی دارد. 

ثبت ملی: نقش رجب در تاریخ 24 شهریور 1310 با شماره 22 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

وجه تسمیه نقش رجب: اطلاعات دقیقی از این که چرا به این اثر نقش رجب می‌گویند در دست نیست؛ اما گفته می‌شود که اولین بار، کاستن نیبور، جهانگرد دانمارکی از این اثر با نام نقش رجب یاد کرده است، وی در سال 1176 قمری به ایران سفر کرد. همچنین گفته می‌شود که در زمان‌های قدیم قهوه‌خانه‌ای در نزدیکی این مکان قرار داشته که صاحب آن فردی به نام رجب بوده و به همین خاطر مردم که اطلاعاتی از این نقوش نداشتند آن را نقش رجب نامیدند.

پاورقی

1- راه شاهی به فرمان داریوش بزرگ در زمان حیات امپراتوری بزرگ هخامنشی ساخته شد. این راه شهرهای بزرگی مثل تخت جمشید، پاسارگاد، شوش، شوشتر و رامهرمز را به‌هم متصل می‌کرد. راه شاهی نخستین شاه‌راه بین‌المللی جهان به حساب می‌آید.

نقش برجسته های نقش رجب

نقوش نقش رجب در فضایی به‌شکل نیم‌دایره حجاری شده‌اند که به‌ترتیب از چپ به راست عبارت‌اند از: مجلس اول، مجلس دوم و مجلس سوم. 

مجلس اول | شاپور ( دومین پادشاه ساسانی ) و درباریان 

این نقش‌برجسته در مستطیلی به طول 6 متر و عرض 4 متر در ارتفاع 1.5 متری از سطح زمین حجاری شده و در جبهه شمالی نقش رجب قرار دارد. در این نقش‌برجسته شاپور اول، دومین پادشاه ساسانی، در حالی که لباسی بلند و چین‌دار و چکمه‌هایی به پا و موهایی مجعد دارد، سوار بر اسبی آراسته و تنومند به‌همراه 9 نفر از بزرگان کشور که او را همراهی می‌کنند در حال حرکت است. گویا همه آن‌ها برای شرکت در مراسم شادی یا یک رویداد مهم آماده شده‌اند. روی سینه اسب شاپور 4 سطر متن به خط پهلوی ساسانی کنده شده و در کنارش کتیبه‌ای با همین مضمون به خط یونانی و در 6 سطر دیده می‌شود.

در کتیبه 4 سطری این چنین آمده است که:

"اهورامزداپرست، خداوندگار شاپور، شاهنشاه ایران و انیران، فرستاده از طرف خدا، پسر اهورامزداپرست خداوندگار اردشیر شاهنشاه ایران و انیران، فرستاده از سوی خدا، پسر خداوند بابک شاه"

مجلس دوم | تاجگذاری اردشیر بابکان ( بنیانگذار شاهنشاهی ساسانی )

این نقش‌برجسته در زمینه‌ای مستطیل شکل به طول 4.5 متر و عرض 2.5 متر حجاری شده و مراسم تاج‌گذاری اردشیر بابکان (بنیانگذار شاهنشاهی ساسانی) را با 8 مرد در کنار بانوان و کودکان نشان می‌دهد.

این نقش‌برجسته صحنه تاج‌گذاری اردشیر بابکان را به نمایش گذاشته که در حال دریافت دیهیم (تاج یا حلقه پادشاهی) از اهورامزدا است. در این نقش‌برجسته، اردشیر بابکان در سمت چپ قرار گرفته و با مویی کوتاه و لباسی بلند و شمشیری به دست، کلاه مخصوص شاهان ساسانی (کریمبوس) را بر سر دارد. وی به‌ منظور احترام به اهورامزدا انگشت سبابه‌اش را بلند کرده و با دست راست در حال دریافت تاج پادشاهی‌ است. پشت سر شاه دو مرد دیده می‌شوند که یکی از آن‌ها مگس پرانی را بالای سر شاه نگه داشته و در تمامی نقش‌برجسته‌ها کنار شاه دیده می‌شود. او را از روی نقش کلاهش که دو برگ به‌هم‌پیوسته دارد تشخیص داده‌اند چرا که در همه نقش‌برجسته‌ها این نشانه روی کلاه وی دیده می‌شود. فرد دیگر به‌احتمال زیاد شاپور، پسر اردشیر است که دست راستش را برای ادای احترام به شاه و اهورامزدا بلند کرده و دست چپش روی غلاف شمشیر است.

اهورامزدا در این نقش‌برجسته با یک بالاپوش بلند شبیه به اردشیر اول، تاجی کنگره‌دار و موهای بلند که رو شانه‌هایش افتاده در حال دادن تاج پادشاهی با دست راست و شاخه برسم (شاخه‌ای مقدس که معمولا گیاه‌های رستنی مثل گندم‌اند) با دست چپ به شاه است. پشت سر او دو بانو حجاری شده که به‌ احتمال زیاد مادر و همسر اردشیر بابکان‌اند. در کنار این دو بانو متنی وجود دارد که مضمون آن چنین است:

"دین زرتشت در حال انقراض بود که من، اردشیر شاه آن را زنده کردم."

دو نقش‌برجسته کوچک نیز بین شاه و اهورامزدا قرار دارند که به‌احتمال زیاد فردی که کنار پای اردشیر دیده می‌شود، پسرش شاپور یا بهرام پسر شاپور (نوه اردشیر یکم) است. فرد سمت راست نیز کنار پای اهورامزدا قرار دارد و یک شاخه برسم در دستش است؛ اما هویت او مشخص نیست. 

کتیبه کرتیر

این کتیبه سال‌ها بعد از حجاری مجلس دوم، در زمان پادشاهی بهرام دوم در سمت چپ آن کنده شد. این سنگ‌نگاره به کرتیر، یکی از موبدان زرتشتی با نفوذ دوره ساسانی تعلق دارد و تنها سنگ‌نگاره‌ای است که هیچ شاهی در آن دیده نمی‌شود. جالب است بدانید که در آن زمان هیچ‌کس به‌جز پادشاه حق ایجاد سنگ‌نبشته را نداشت و وجود این کتیبه نشان از نفوذ و قدرت این موبد زرتشتی است.

در این سنگ‌نگاره، کرتیر با دست راست خود در حال اشاره کردن به کتیبه و ادای احترام به مجلس تاج‌گذاری اردشیر بابکان است. وی دارای موهای مجعد بلندی‌ست که تا گردنش پایین آمده و کلاهی بر سر و گردنبندی مروارید شکل بر گردن دارد.

کتیبه کرتیر به خط پهلوی ساسانی و در 31 سطر نوشته شده که اکنون 20 سطر آن سالم مانده و قابل خواندن است. کرتیر در این کتیبه به معرفی خود و خدمات دینی‌اش در دوره پادشاهان ساسانی و معراج خویش در مراسم کردگان (kirdagān) اشاره می‌کند. (توضیحات مراسم معراج کردگان در سنگ‌نبشته‌های نقش رستم و سرمشهد به‌ طور کامل آمده‌اند؛ اما در نقش رجب تنها اشاره مختصری به آن شده است). 

کرتیر در این نقش‌برجسته از خدمات مربوط به آتشکده‌ها و موقوفاتی که به آن‌ها تخصیص داده سخن می‌گوید. سپس در مورد نام‌های مختلف خود در دوره شاهان ساسانی مثل موبد و هیربد در زمان شاپور اول، کرتیر موبد هرمز در زمان هرمز و بهرام اول، کرتیر موبد در زمان بهرام دوم سخن می‌گوید. در آخر کتیبه نام دبیر کرتیر (بوختگ) آمده است. نکته جالب درباره این کتیبه این است که نام موبدِ موبدان با سنگ فرز (سنگی تیز برای برش دادن) بریده شده است.

بخشی از کتیبه به شرح زیر است:

"من از ایزدان این را درخواست كردم كه اگر یک بار ایزدان من كرتیر را در این جهان زندگان جای داده اند پس من را به آن سوی (دنیا ی مردگان) نیز عبور دهند و چهره بهشت و دوزخ را نمایند … ."

مجلس سوم | تاج گذاری شاپور اول ( فرزند اردشیر بابکان ) 

آخرین مجلس به تاج‌گذاری شاپور اول پسر اردشیر بابکان در سمت راست تعلق دارد که در قابی به‌طول تقریبی 4.5 متر و عرض 3 متر حجاری شده است. گفته می‌شود که این نقش‌برجسته حدود 2 سال پس از تاج‌گذاری شاپور قبل از پیروزی او بر امپراتوری روم (شاه گاردین سوم) نقش شده و از سنگ‌نگاره اردشیر در نقش رستم الهام گرفته است.

از آنجا که این نقش‌برجسته بسیار تمیز و با رعایت تناسب، کنده‌کاری شده به‌ عنوان یکی از شاهکارهای حجاری در دوره ساسانیان قلمداد می‌شود. در این نقش، شاپور سوار بر اسبی قوی‌هیکل و تزیین شده است و در مقابلش اهورامزدا هم سوار بر یک اسب در حال دادن تاج شاهی به شاپور دیده می‌شود. اهورامزدا و شاپور لباس‌های مشابه به تن دارند و اسب‌هایشان نیز به‌ هم شباهت دارد. پشت سر شاپور 9 نفر از درباریان نزدیک به وی قرار دارند که فرد اول به‌احتمال خیلی زیاد پسرش هرمز، ولیعهد اوست. روی سینه اسب شاه کتیبه‌ای نوشته شده که بخشی از متن آن از این قرار است:

"این پیكری است از بغ مزدا پرست، خدایگان شاپور شاهان شاه ایران و انیران كه چهره از یزدان دارد، نواده خدایگان بابک شاه."

نظرات خارجی ها

در این بخش به نظرات گردشگران خارجی که از این مکان تاریخی بازدید کرده‌اند می‌پردازیم. این نظرها در وب‌سایت معتبر تریپ ادوایز به ثبت رسیده‌اند.

گردشگری از هنگ کنگ | تاریخ ثبت نظر مرداد 98

جای بزرگی نیست اما ارزش دیدن دارد!

تعداد نقش‌برجسته‌ها زیاد نیست؛ اما شما می‌توانید از فاصله خیلی کم آن‌ها را ببینید به‌ خاطر همین به نظرم ارزش دیدن را دارد.

گردشگری از مونته نگرو | تاریخ ثبت نظر تیر 98

فوق العاده!

معماری فوق‌العاه و بی‌نقص به سبک یونانی در قلب ایران. بهترین راه برای رسیدن به اینجا تاکسی است.

گردشگری از انگلیس | تاریخ ثبت نظر فروردین 98

جالب!

می‌دانستید که بیش از 2400 سال پیش در ایران بنرهای تبلیغاتی وجود داشته؟ نه! ما هم نمی‌دانستیم. نقش رجب یکی از آن بیلبوردهای تبلیغاتی است.

سخن آخر

با کارناوال گشتی در سال‌های دور تاریخ ایران زدیم و در بزم تاج‌گذاری شاهان ساسانی شرکت کردیم. شما تاکنون از این نقش‌برجسته زیبا بازدید کرده‌اید؟ نظرتان درباره این اثر ماندگار تاریخی چیست؟ آیا این نقش‌برجسته مهم و زیبا در شرایط مناسبی نگهداری می‌شود؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.