شاهچراغ شیراز | معجون زیبایی و آرامش

برای لمس آرامش با ما همراه شوید تا به شاهچراغ شیراز این جاذبه چشم‌نواز برویم و برایتان از معماری شاهچراغ و بخش‌های مختلف آن بگوییم. برای درک بهتر زیبایی‌های این جاذبه کافی است نگاهی به عکس آرامگاه شاه چراغ در شیراز بیندازید. با کارناوال همراه باشید تا در سفر به شیراز و شاهچراغش زیارتی داشته باشیم و سفری روح‌نواز و معنوی را تجربه کنیم.

در حال حاضر امکان ورود به صحن وجود ندارد؛ فقط می‌توانید وارد حیاط شوید.

چرا شاهچراغ شیراز؟

• یکی از مهم‌ترین جاذبه های مذهبی ایران است.
• بزرگ‌ترین زیارتگاه مذهبی شیراز به حساب می‌آید.
• به‌ عنوان یکی از جاذبه های مشهور شیراز شناخته می‌شود. 
• فضایی آرامش‌بخش دارد و لحظاتی متفاوت را به شما هدیه می‌کند.
• اینجا آرامگاه برادر امام رضا (ع) است.
• این زیارتگاه معماری حیرت‌انگیزی دارد و جلوه‌گاه هنر اسلامی است.
• کاشی‌کاری، آینه‌کاری و استفاده از شیشه‌های رنگین در تزیینات این بنا، از آن شاهکاری بی‌نظیر ساخته است.
• بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی از آن با عنوان یکی از زیباترین مساجدی که دیده‌اند، یاد می‌کنند.

آشنایی با شاهچراغ شیراز | مهم ترین جاذبه مذهبی شهر

شاهچراغ، عنوان یکی از بناهای مذهبی شیراز و نام مسجد و آرامگاهی مشهور است که آن را بزرگ‌ترین زیارتگاه شهر می‌دانند. این بنا به اعتقاد شیعیان، آرامگاه دو برادر امام هشتم را در خود دارد: احمد بن موسی، پسر ارشد موسی کاظم معروف به شاهچراغ و میر محمد بن موسی، از برادران علی بن موسی الرضا معروف به سید میر محمد. حضرت سید ابراهیم(ع)، پسر میرمحمد (ع) و نوه امام موسی کاظم (ع)، نیز در در جوار حرم مطهر پدرش قرار دارد.

این زیارتگاه علاوه بر اهمیت مذهبی و فضای آرامش‌بخشی که دارد، از لحاظ هنر و معماری اسلامی و ایرانی نیز دارای اهمیت بسیاری است. هنر کاشی‌کاری و آینه‌کاری در این آرامگاه در اوج زیبایی به نمایش گذاشته شده و فضایی متفاوت را ایجاد کرده‌اند. معماری شاهچراغ چیزی شبیه به سبک آذری است که گنبد سلطانیه زنجان هم نمونه‌ای از همین معماری به شمار می‌رود.

ثبت ملی: این اثر از تاریخ ۲۰ خرداد ۱۳۲۱ با شماره ۳۶۳ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت؛ روز ششم ذی القعده نیز روز گرامیداشت شاهچراغ نام‌گذاری شد.

بخش های مختلف شاهچراغ

ورودی های شاهچراغ

• سردرهای غربی که رو به میدان احمدی سابق یا صحن جمهوری اسلامی قرار دارند:

• باب الموسی بن جعفر (ع) | شمال غربی: این در، مشرف به میدان احمدی است و در زمان گذشته تنها در ورودی به صحن به شمار می‌آمد.
• باب الرضا | جنوب‌غربی: این در، جدیدتر است و در قسمت جنوب‌غربی و در خیابان 9 دی قرار دارد. پیچک‌های سنگی و ستون‌های اطراف سردر از زیبایی‌های آن به شمار می روند و قسمتی از وصیت نامه حضرت امام خمینی (ره) در محیط داخلی این سردر کاشی‌کاری شده است. در از جنس چوب ساج و به طول 4.20 متر، عرض 1.47 متر و ضخامت 7 سانتی‌متر است.

• سردر شرقی که به مسجد جامع عتیق می‌رود.
• سردر شمالی که به بازار شاهچراغ و خیابان احمدی راه دارد.
•  سردر جنوبی، باب المهدی، که به دارالشفای حرم مطهر و کوچه بین‌الحرمین می‌رود.
•  باب‌السجاد که در شمال‌شرقی مجموعه و کنار حرم مطهر حضرت سید میر محمد (ع) قرار دارد و افراد را از طریق بازار حاجی به خیابان لطفعلی خان می‌رساند.

صحن شاهچراغ

در گذشته هر کدام از آرامگاه‌ها دارای صحن‌های جداگانه بودند که از طریق بازار بین‌الحرمین به‌هم مربوط می‌شدند. با تخریب بازار، صحن‌ها یکی شد و در حال حاضر هر دو حرم در صحنی به مساحت 14 هزار متر مربع قرار دارند. حرم شاهچراغ در غرب حیاط و حرم سید میر محمد در شمال‌شرقی حیاط واقع شده است. حیاط یا صحن حرم، شکل مستطیلی دارد و یک حوض بزرگ در میان آن قرار گرفته که اطرافش را درختکاری کرده‌اند. دورتادور حیاط، با اتاق‌هایی دو طبقه احاطه شده است که در پیشانی آن‌ها هنر کاشی‌کاری جلوه می‌کند.

ایوان حرم شاهچراغ

در قسمت شرقی حرم شاهچراغ، ایوانی بسیار زیبا قرار دارد که قدمت آن به دوران قاجار باز می‌گردد. نکته قابل توجه درباره این ایوان، ستون‌های آن است که تعدادشان به 10 عدد و ارتفاع هر کدام به 10 متر می‌رسد. ستون‌های این ایوان از جنس چوب بودند؛ اما از آنجا که در خطر از بین رفتن و موریانه ها قرار داشتند جای آن‌ها را با ستون‌های آهنی با پوشش چوبی عوض کرده‌اند. در سقف ایوان از چوب ساج استفاده شده است و بر روی آن نقش نام ائمه اطهار با چوب نارنج و افرا به چشم می‌خورد. جلوی ایوان، سنگ مرمر یکپارچه دیده می‌شود که نقوش اسلیمی بر آن خودنمایی می‌کنند.

ورودی های حرم مطهر

دو در از سمت شمال (ورودی خواهران)

درِ نقره رواق شمالی به درِ حاج نصیرالملک مشهور است. روی تمام قسمت چهارچوب و حاشیه درها 20 بیت از اشعار فصیح الملک شوریده با خط نستعلیق دیده می‌شود. البته این در هم اکنون در طبقه دوم موزه حرم (که در ادامه به معرفی آن خواهیم پرداخت) قرار دارد.

دو در در سمت جنوب (ورودی برادران)

در نقره‌ای رواق جنوبی به در عسکرخانی شهرت دارد و در و چهارچوب آن دارای پوششی از نقره است. شخصی به نام عسكرخان، از كلانتران اهل باصری عرب، این در را در ازای اجاره ملکی كه وقف شاهچراغ بوده، ساخته است؛ به همین دلیل به آن در عسکرخانی می‌گویند. 

در طلا ایوان مطهر

قوسی در بالای این در دیده می‌شود و بر روی درها و چهارچوب نیز اشعاری با منبت‌کاری حکاکی شده است. بد نیست بدانید درِ قديمی به درِ ظل السلطان شهرت داشته و امروزه در موزه حرم می‌توانید آن را ببینید.

دو ورودی جدید از ایوان مطهر

حرم مطهر شاهچراغ

آینه‌های ریز و شیشه‌های رنگین جلوه‌ای حیرت‌انگیز به درون حرم داده‌اند و هنر آینه‌کاری در آن، در اوج زیبایی به چشم می‌خورد. در کنار آینه‌کاری‌ها، هنر کاشی‌کاری نیز به چشم‌نواز است و متون زیبای فارسی و عربی، اطراف آینه‌ها و کاشی‌ها را مزین کرده‌اند.

در چهارطرف حرم، چهار شاه‌نشین قرار دارد. در شاه‌نشین زیر گنبد، ضریح نقره‌ای شاهچراغ خودنمایی می‌کند و نقش برگ‌های طلایی در بالای آن دیده می‌شود. در داخل ضریح، صندوقی بسیار زیبا از خاتم روی مقبره قرار دارد و ستون‌های بدنه داخلی و سقف ضریح نیز مزین به خاتم و چوب‌اند. 

گنبد و گلدسته های شاهچراغ

گنبد شاهچراغ را می‌توان یکی از زیباترین گنبدهای جهان دانست. در این گنبد از کاشی‌های آبی، مشکی، سفید، زرد، فیروزه‌ای، لاجوردی و طلایی استفاده شده و طرح گنبد به‌ صورت معرق است. گنبد بیش از 500 متر مربع وسعت دارد و عرض و ارتفاع آن به 14 متر می‌رسد. شاهچراغ دو گلدسته دارد؛ یکی در قسمت شمالی و دیگری در سمت جنوبی. این گلدسته ها بسیار زیبا هستند و توسط کارگاه معرق‌کاری آستان مقدس ساخته شده‌اند. گلدسته‌ها در نگاه اول کاملا شبیه به‌ هم به نظر می‌رسند اما یک تفاوت در آن‌ها وجود دارد؛ بر روی گلدسته شمالی اسامی الله و بر روی گلدسته جنوبی اسامی ائمه حک شده است.

مشخصات گلدسته‌ها

• ارتفاع گلدسته: 20.4 متر
• ارتفاع و وزن سر گلدسته: 3.65 متر و 3 تُن

حرم میر محمد بن موسی و پسرش

محمد بن موسی بن جعفر ملقب به عابد از فرزندان امام کاظم (ع) بود که به میر محمد عابد هم شهرت داشت. وی نیز در زمان حکومت مأمون همراه با برادرش شاهچراغ به ایران آمد و در شیراز به شهادت رسید. ایوان حرم میرمحمد دارای 4 ستون است و مانند ایوان حرم شاهچراغ تزییناتی چشم‌نواز دارد. می‌گویند ساخت اولین گنبد این حرم به زمان ظهیرالدوله باز می‌گردد و مرمت آن در عهد نادر شاه افشار صورت گرفته است. در سمت چپ آرامگاه ایشان مرقد کوچکی دیده می‌شود که بر روی لوح درون آن عبارت «ابراهیم بن محمد بن موسی» نقش بسته و به اعتقاد مردم، پسر میر محمد (ع) است.

سایر بخش ها

مسجدی به نام مسجد بالاسر نیز در پشت ساختمان حرم شاهچراغ (ع) و در سمت غرب واقع شده است که از حرم به داخل آن راه دارد. از این مسجد می‌شود به دارالعباده رفت و از آنجا وارد شبستان امام خمینی (ره) شد. این شبستان حیاطی دارد که به صحن امام جواد (ع) مشهور است و مسجد شهدا (مصلی نماز جمعه) در ضلع غربی آن واقع شده است. 

تاریخچه شاهچراغ شیراز

احمد بن موسی کاظم (ع) (شاهچراغ) برای پیوستن به برادر خود امام رضا (ع) به سمت خراسان حرکت کرد. وی در سال 202 هجری قمری (در برخی منابع 203 هجری قمری) در راه به دست افراد مأمون به شهادت رسید. پیکر او را به شیراز آوردند و در نزدیکی آرامگاه برادرش، سید میر محمد به خاک سپردند.

از ایلخانان تا افشاریان

تا زمان عضد الدوله دیلمی ، بزرگترین امیر آل بویه در ایران و عراق، کسی از محل مقبره خبر نداشت و در این محل تنها یک تل خاک دیده می‌شد تا اینکه آن را یافتند. برخی منابع تاریخی آشکار شدن مدفن احمد بن موسی در شیراز را به اوایل قرن پنجم قمری نسبت می‌دهند اما بیشتر تاریخ‌نگاران سده هفتم یا هشتم قمری را زمان پیدا شدن آرامگاه این حضرت عنوان کرده‌اند. در زمان اتابک سعدبن زنگی، از خاندان اتابکان فارس، آرامگاه چهره تازه‌ای به خود گرفت. امیر مقرب‌الدین مسعود بدرالدین، وزیر اتابک، با ساخت بقعه و گنبد، ظاهر این آرامگاه را آراست و اتابک نیز یک رواق برایش احداث کرد.

سال 745 هجری قمری و در اواخر دوره ایلخانان بود که ملکه تاشی خاتون، مادر شاه شیخ ابواسحاق اینجو، پادشاه فارس، دستور داد تا این آرامگاه را به زیبایی بیارایند و بنایی چشمگیر بسازند. 5 سال طول کشید تا همه تغییرات انجام شود. در نهایت بارگاهی وسیع با گنبدی بلند برای آرامگاه ساخته شد و بخش‌های مختلف مانند محلی برای استراحت و اطعام مسافران، مسجد، مدرسه و بازار نیز در اطراف احداث شدند.

در سال 623 هجری قمری مصادف با حکومت اتابکان فارس در زمان سلجوقیان، امیر مقرب الدین مسعود بن بدرالدین، وزیر اتابک، دستور ساخت اولین گنبد بقعه حضرت شاهچراغ (ع) را داد. در دوره صفویه و در سال 912 هجری قمری، شاه اسماعیل که توجه زیادی به این مکان داشت، دست به بازسازی‌هایی در آن زد. ۸۵ سال بعد، زلزله سال ۹۹۷ هجری قمری نیمی از گنبد را از میان برد که در سال‌های بعد بازسازی‌ها روی آن نیز صورت گرفت.

نادرشاه افشار پس از پیروزی بر افغان‌ها و تسلط بر شهر شیراز وعده‌ای را که در زمینه بازسازی حرم داده بود عملی کرد و حدود 1500 تومان را به این مکان اختصاص داد. بیشتر این مبلغ به قندیل (چراغ) طلا اختصاص یافت. وزن قندیل او ۷۲۰ مثقال و از طلای ناب و زنجیر نقره بود. در سال 1239 هجری قمری آرامگاه در اثر زلزله کاملا ویران شد و پس از آن قندیل اهدایی نادرشاه را به فروش رساندند تا هزینه تعمیر را تامین کنند.

از قاجار تا امروز

در سال ۱۲۴۳ هجری قمری، فتحعلی شاه قاجار، حسینعلی میرزا فرمانفرما را مسئول ایجاد تغییراتی در آرامگاه کرد. به دستور او بقعه را یک متر بالاتر از سطح زمین ساختند و به‌ جای سنگ و ساروج، از سنگ، آجر و گچ استفاده کردند. در آخر ضریحی نقره‌ای زینت‌بخش این آرامگاه شد. در سال ۱۲۶۹ هجری قمری وقوع زلزله، موجب شکست گنبد آرامگاه شد اما در همان سال محمدناصر ظهیرالدوله اقدام به بازسازی آن کرد.

در سال ۱۲۸۹ هجری قمری مسعود میرزا ظل السلطان، شاهزاده قاجار، اقدام به نصب در نقره‌ای برای حرم کرد و در سال ۱۲۹۲ هجری قمری ساعت زنگ‌دار بزرگی نیز بر برج جنوبی بقعه قرار داد. در سال ۱۳۰۶ هجری قمری داخل حرم به آینه‌کاری چشمگیری مزین شد. آخرین تغییرات بنای کنونی شاهچراغ عبارت‌اند از: برچیده شدن گنبدهای قدیمی در ۱۳۳۶ خورشیدی و ساخت اولین گنبد اسکلت فلزی و مرمت و نوسازی ساختمان گنبد و کاشی‌کاری آن توسط استاد عیسی بهادری در سال‌های ۴۰–۱۳۳۹ خورشیدی.

موزه شاهچراغ

از سال 1344 در صحن حرم شاهچراغ (ع) موزه‌ای ایجاد شد که تحت‌نظر آستان مقدس شاهچراغ فعالیت می‌کند.

موزه دارای 2 طبقه و 1100 متر وسعت است و فضاى اصلى آن را یک سالن بزرگ تشکیل می‌دهد. اشیای این موزه اهدایی، خریداری شده یا وقفی‌اند و قدمت آن‌ها به دوران باستان تا معاصر باز می‌گردد. مجموعه‌های زیر را می‌توانید در این موزه ببینید:

• مجموعه اشیای سفالی: مجموعه‌ای ارزشمند شامل حدود ٦٠٠ قطعه که شاخص‌ترین آن‌ها، ١٢ قطعه پیکرک سفالی است.
• مجموعه اشیای فلزی: مجموعه‌ای شامل سلاح‌های جنگی و شمشیرهای دوران ولایت شاه عباس صفوی و سلسله قاجار، گلدان‌های فلزی و میناکاری، چاقوهای طلاکوب و غیره.
• مجموعه مسکوکات: مجموعه‌ای شامل 400 سکه، از دوران اشکانی و ساسانی به بعد.
• مجموعه نسخ خطی و اسناد موقوفات حرم مطهر: آثار تاریخی با موضوعات قرآن، ادعیه، کتب ادبی و علمی، وقف‌نامه‌ها و غیره.
• آثار شهید دستغیب: شامل آثاری از شهید محراب، حضرت آیت الله سید عبدالحسین دستغیب.
• دیگر اشیای ارزشمند: دو لنگه درب نقره‌ای اهدایی توسط یمین الدوله فرزند ناصرالدین شاه قاجار به آستان مقدس، درب خاتم حرم مطهر حضرت احمد بن موسی، دو جلد قرآن که هر کدام حاوی ١٥ جزء آیات الهی با قدمتی ٨٠٠ ساله است.

امکانات شاهچراغ

اطلاعات بازدید

زمان بازدید: 24 ساعته

• در این زیارتگاه، بانوان ملزم‌اند تا از پوشش چادر استفاده کنند.
• ورود دوربین حرفه‌ای منوط به اخذ مجوز است.

تماشای این ویدیوی زیبا از شاهچراغ را از دست ندهید 

نظرات خارجی ها درباره بارگاه مقدس شاهچراغ

در اینجا نگاهی داریم به نظرات گردشگران خارجی در مورد این مکان که در وب‌سایت سفر و گردشگری تریپ ادوایزر به ثبت رسیده است.

گردشگری از مونته نگرو | تاریخ بازدید تیر 98

حرم مقدس

این مکان از بیرون آن قدرها حیرت‌انگیز به نظر نمی‌رسد؛ اما معماری داخلی آن با هزاران قطعه آینه، زیبایی خارق العاده‌ای به بنا بخشیده است. قبل در ورودی، بخش کنترل وجود دارد و ورود دوربین و باتری ممنوع است.

گردشگر یونانی | تاریخ بازدید اردیبهشت 98

یک مسجد آینه‌کاری شده و خیره کننده

شاهچراغ آرامگاه مهم و مسجدی در شیراز است که مقبره دو برادر امام رضا (ع)، هشتمین امام شیعیان را در خود دارد. کسانی که در زمان آزار و اذیت مسلمانان توسط خلفای عباسی در این شهر پناه گرفته بودند. شاهچراغ مهمترین مکان زیارتی در شیراز است و ترکیب کاشی‌کاری آبی و آینه‌کاری خیره کننده در آن باعث شده تا یکی از زیباترین مساجد شیراز هم باشد. نباید بازدید از اینجا را از دست بدهید. اگر مسلمان نیستید شاید کمی رویتان حساس باشند اما با داشتن یک راهنمای محلی مانند ما این مشکل حل می‌شود.

گردشگری از چین | تاریخ بازدید اردیبهشت 98

یک مسجد شگفت‌انگیز

خارجی‌ها برای ورود به یک راهنمای محلی احتیاج دارند. شما در ورودی صبر می‌کنید تا راهنمایی را در اختیارتان بگذارند و او برایتان توضیح دهد.

گردشگر نیوزیلندی | تاریخ بازدید فرورودین 98

شاه چراغ

اینجا یک حرم واقعا تاثیرگذار است که در آن از شما حتی اگر مسلمان نباشید هم به‌ خوبی استقبال می‌کنند. اینجا واقعا ارزش دیدن دارد. خانم‌ها باید از چادر استفاده کنند که در صورت درخواست آن را در اختیارتان می‌گذارند. شما اجازه دارید به محل آرامگاه بروید که در اتاقی آینه‌کاری شده قرار دارد. از ما با چای و بیسکوییت پذیرایی کردند. همه چیز خوشایند بود. به‌ هنگام غروب به اطراف آرامگاه رفتیم تا از گنبد نورانی آن عکس بگیریم. واقعا عالی و نفیس بود.

گردشگر فیلیپینی | تاریخ بازدید فروردین 98

تالار آینه‌ها عالی بود

دوربین‌هایتان را آماده کنید! اینجا زیباترین مسجدی بود که تا به حال در آن بودم. قطعا ارزش دیدن دارد و قطعا یکی از جاذبه‌هایی است که نباید دیدنش را در ایران از دست بدهید.

چرا نامش شاهچراغ است؟

اینکه چرا به این مکان شاهچراغ می‌گویند داستان جالبی دارد که به زمان عضدالدوله دیلمی، بزرگترین امیر خاندان آل بویه، باز می‌گردد. تا آن زمان کسی از محل دفن احمد بن موسی چیزی نمی‌دانست و اطراف محل دفن ایشان خانه‎‌های کوچکی ساخته شده بود. در نزدیکی آرامگاه پیرزنی زندگی می‌کرد که متوجه نوری در بالای تپه نزدیک خانه‌اش در شب‌های جمعه شد. او بر این باور بود که این نور چراغ نیست و چند وقتی به پیگیری این موضوع مشغول شد. در نهایت موضوع را به عضدالدوله اطلاع داد و او نیز در حالی که کسی حرف زن را باور نمی‌کرد، خوابی دید که حرفش را مورد تایید قرار می‌داد. او به سراغ پیرزن می‌رود تا سر از ماجرا در بیاورد و سرانجام محل دفن را می‌یابد. در مورد پایان این قصه دو روایت وجود دارد:

می‌گویند پیرزن هنگامی که می‌خواست به عضدالدوله از دوباره دیدن نور خبر دهد، می‌گوید: "شاه! چراغ را ببین" 

گفته می‌شود چون شاه شخصا به دنبال منبع نور می‌گردد و به سراغ آن می‌رود، برای این کارش، به منطقه نام شاهچراغ می‌دهد.

مدفونین در شاهچراغ

در محدوده بارگاه مقدس شاهچراغ، آرامگاه ابدی افراد دیگری هم وجود دارد که عبارت‌اند از:

• میرزا ابوالقاسم سکوت | عارف مشهور قرن سیزدهم هجری
• فرهنگ شیرازی | از شعرا و خوشنویسان شیراز
• وصال شیرازی | شاعر، ادیب و خوشنویس معروف شیرازی در سده سیزدهم هجری
• صادق خان زند | برادر کریمخان زند
• جعفر خان زند | پدر لطفعلی خان زند
• آیت الله شهید سید عبد الحسین دستغیب | دومین شهید محراب انقلاب اسلامی
• بسمل شیرازی | یکی از دانشمندان بزرگ شیراز
• و ...

سخن آخر

در سفر به شاهچراغ فضای معنوی آن را تجربه کردیم و از زیبایی‌های خاص و چشم‌نواز آن برایتان گفتیم. حال نوبت شماست که تجربه‌های سفر خود به این جاذبه پرطرفدار در شیراز را با ما و دوستان کارناوالی در میان بگذارید.