کلیسای جامع زوارتنوتس | بنایی باستانی در ارمنستان

اماکن تاریخی و باستانی در تمامی کشورها طرفداران خاص خود را دارند و می توانند یکی از اصلی ترین دلایل سفر گردشگران به حساب بیایند. کشورهایی که دارای قدمت و تاریخ هستند از اماکن باستانی بیشتری برخوردار می باشند مانند کشورمان ایران که از شمال تا جنوب آن پر است از جاذبه های تاریخی و باستانی. امروز می خواهیم به یکی از کشورهای همسایه با نام ارمنستان سفر کنیم و به بازدید یکی از آثار باستانی آن که از روزگاران قدیم در ارمنستان به یادگار مانده برویم.

چندی پیش کارناوال سفری مفصل به ارمنستان داشت و در آن به طور کامل به شرح هزینه های سفر به ارمنستان پرداخت. حال امروز که به مقصد رسیدیدم باید برویم و از جاذبه های آن لذت ببریم.

بنایی که برای امروز برگزیدیم یک کلیسا است با نام کلیسای جامع زوارتنوتس؛ بنایی باستانی که روزگار پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته و افسانه هایی برای خود دارد. هر چند که امروز شکوه و عظمت روزگاران گذشته را ندارد اما باز هم از بهترین اماکن تاریخی ارمنستان به حساب می آید.

همراه کارناوال باشید تا با هم به عمق تاریخ ارمنستان سری بزنیم و سرگذشت زوارتنوتس را لمس کنیم.

چرا کلیسای جامع زوارتنوتس؟

---

_یکی از زیباترین و قدیمی ترین کلیساهای کشور ارمنستان است.

_ در سال 2000 در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

_مکانی مناسب برای آشنایی با تاریخ کشور ارمنستان محسوب می شود.

معرفی کلیسای جامع زوارتنوتس

کلیسای زوارتنوتس که نام آن در لغت به معنی نیروهای نگهبان یا فرشته‌های آسمانی می باشد در نیمه های سده ی 7 میلادی در در نزدیکی شهر واغارشاپات ارمنستان ساخته شد و تبدیل به یکی از مهمترین کلیساهای آن دوره شد؛ کلیسایی که امروز به آن نیایشگاه جرج مقدس نیز گفته می شود. این کلیسا متعلق به جامعه ی حواری ارمنی آن دوران بوده و ساخت آن طبق تحقیقات به عمل آمده در سال 643 میلادی آغاز و در سال 652 میلادی به اتمام رسیده است. 

سبک معماری این کلیسا ارمنی می باشد و به همین دلیل می تواند بنایی مناسب برای تماشای این نوع از معماری برای علاقه مندان باشد. 

بیایید کمی به عقب تر برویم، زمانی که یکی از پادشاهان آن دوران با نام جاثلیق نرسس سوم دستور ساخت کلیسا را بین سال های 643 تا 652 میلادی داد و همان موقع بود که اولین پایه های این بنا ساخته شد و معماران و کارگران کار بر روی آن را آغاز کردند.

امروز اما چیزی جز ویرانه هایی از این کلیسا باقی نمانده است؛ ویرانه هایی که هزاران سوال را در ذهن ایجاد  و انسان را به تفکر و تصور روزگاران اوجِ این کلیسا وادار می کنند.به همین دلیل است که هر سال گردشگران زیادی که به تاریخ و اتفاقات آن علاقه مند هستند به آرماویر می روند تا از این بقایا دیدن کنند و بیشتر با کلیسای زوارتنوتس آشنا شوند.

جالب است بدانید که در پشت این کلیسا و در اکثر تصاویر منتشر شده از آن، کوه هایی به چشم میخورند که کوه های آرارات هستند. این کوه در مرز ترکیه و ارمنستان قرار دارد.

اگر اسکناس 100 درامی ارمنستان را دیده باشید، حتما متوجه نقش بستن تصویر این کلیسا روی آن شده اید.

تاریخ از کلیسای جامع زوارتنوتس می گوید

زمانی که ارمنستان زیر نظر امپراطوری روم شرق بود و اعراب حملات خود را به تازگی شروع کرده بودند، این کلیسا ساخته شد. کلیسای زوارتنوتس همانطور که گفته شد به دستور جاثلیق نرسس سوم بنا و بعدها در سده ی 10 میلادی به دلایل نامعلومی ویران شد و امروز تنها باقی مانده های آن را می توان دید. در حفاری هایی که در سال های بعد انجام گرفت مشخص شد که از این مکان به عنوان عبادتگاهی مهم و مقدس استفاده می شده و به دلیل ارتفاع و شکوه معماری که داشته به عنوان معجزه ی معماری از آن یاد می کردند.

جالب است که بدانید این کلیسا داری شبستان بزرگ و زیبایی نیز بوده است.

می گویند کنستانس دوم، امپراتور روم شرقی زمانی که این کلیسا را دید غرق در شکوه و عظمت آن شد و بعد از بازگشت به شهر خود دستور داد تا کلیسایی بدین شکل ساخته شود. از آنجایی که مرکز حکومت کنستانس دوم قستنطنیه بود از معمار این کلیسا که گریگور لیوسرویک ( Grigor Lusavorich ) نام داشت، خواست تا به قستنطنیه بیاید و مانند آن را بسازد ولی متاسفانه این معمار در مسیر رسیدن به این شهر بیمار شد و جان خود را از دست داد و داشتن کلیسایی شبیه به کلیسای زوارتنوتس برای کنستانس دوم تبدیل به یک رویا شد. بعد از مرگ گیگور او را به همراه چند تکه از آثارش در کلیسای زوارتنوتس  دفن کردند و به همین دلیل در برخی از منابع تاریخی نام کلیسا را منطقه گریگور ( Surb Grigor ) گذاشته اند.

کشف کلیسای زوارتنوتس 

ویرانه ها و باقی مانده ی این کلیسا تا اوایل سده ی بیستم میلادی در زیر خاک قرار گرفته بود و کسی از آن خبر نداشت تا اینکه بین سال های 1901 تا 1907 گروهی با رهبری و راهنمایی وارداپت خاچیک دادیان ( vardapet Khachik Dadyan ) اقدام به حفاری کردند و قسمت هایی مانند پایه ی کلیسا را از زیر خاک به بیرون کشیدند. در همین حفاری ها بود که در کنار کلیسا بقایای کاخی منتسب به جاثلیق را به همراه کارخانه ی تولید نوشیدنی او کشف کردند.

نگاهی به کاخی در نزدیکی کلیسا

در قسمت غربی می توان بقایایی از کاخ موقت جاثلیق نرسس سوم را دید. نکته ی جالبی که در مورد این کاخ وجود دارد شباهت معماری آن با سازه ی کلیسا است.

این کاخ خود از دو بخش مجزا تشکیل شده است؛ بخش شرقی و غربی.

بخش غربی شامل اتاق های اصلی برای اقامت و سالنی کوچک بوده که کاربردی تابستانه داشته است. در این سالن جشن های مختلف برگزار می کردند و مراسم اهدای هدایا نیز در آن انجام می شده است و توسط سه ستون به سه بخش مختلف تقسیم می شده است. این سه بخش توسط سه راهرو به هم مرتبط می شدند. جالب است بدانید در این بخش سالن کنفرانس هم وجود داشته است.

قسمت شرقی نیز شامل بخش های خدماتی مثل انبار و حمام بوده است و در بخش جنوبی آن کارخانه تولید نوشیدنی جاثلیق وجود داشته که با خاک رس ساخته شده بود.

معماری این کاخ پلانی مربع شکل داشته و بررسی نوع روشی که برای تامین نور داخلی آن در نظر گرفته بودند،نشان میدهد از سقف چوبی برای کاخ بهره برده بودند.

امروز گویا تنها خرابه های کوچک از این کاخ باقی مانده اند.

افسانه ها و ریشه شناسی نام این کلیسا

افسانه ها و برخی از منابع تاریخی در مورد علت انتخاب مکان امروزی ساخت کلیسا این چنین می گویند:

فردی با نام گریگور روشنگر ( Gregory ) در اوایل قرن 4 رهبری مذهبی ارمنیان را به عهده گرفته و از این جهت نخستین رهبر دینی ارمنیان بود تا آن ها را از بت پرستی به دین مسیحیت دعوت کند. او در محلی که این کلیسا ساخته شده، با یکی از پادشاهان ارمنستان با نام تیرداد سوم دیدن کرد و توانست در نهایت و بعد از پشت  سر گذاشتن داستان های زیاد او را در سال 301 میلادی به دین مسیحیت دعوت کند. بعد از این ماجرا بود که قرار شد عبادتگاهی برای ارمنیان مسیحی در این مکان ساخته شود؛ عبادت گاهی که بعدا کلیسای جامع زوارتنوتس نام گرفت.

و اما درباره ی نام این کلیسا سخن های زیادی به میان آمده و دو موضوع از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد.

اولین موضوع بیان می کند که نام کلیسا متعلق به یک فرشته می باشد و موضوع دوم به این نکته اشاره می کند که ریشه نام کلیسا به معنای زنده شدن روح مردگان است.

سخن پیرامون سقوط و ویران شدن این کلیسا

کتب تاریخی در بخش هایی به نحوه ی ویران شدن و از بین رفتن کلیسا اشاره کرده اند ولی هیچگاه نمی شود دلیل اصلی و واقعی برای نابود شدنش ارائه داد. در ابتدا قرار بود که زوارتنوتس برای هزاران سال پابرجا باقی بماند ولی تنها 320 سال عمر کرد.

با توجه به تحقیقات و مطالعات دو دلیل را برای ویران شدن این کلیسا می توان در نظر گرفته اند:

1) ممکن است به دلیل بروز یک زلزله ی سهمگین این کلیسا ویران شده باشد. همچنین برخی حفاری های انجام شده در منطقه از یک آتش سوزی گسترده در منطقه خبر می دهند و شاید این اتفاق سبب ویران شدن کلیسا شده باشد.

2) احتمال دیگر بیان می کند که در زمان حمله ی اعراب ممکن است برای استفاده های استراتژیک و یا دلایل دیگر مانند بهره بردن از سنگ ها و ... این کلیسا را از بین برده باشند.

معماری این کلیسای باستانی

معماری این بنا آنقدر زیبا و هوشمندانه بوده که به خوبی می تواند هوش و درایت معمار و سازنده های آن را در روزگاران قدیم برای ما به تصویر بکشد و ما را به تحسین وا دارد. هنوز هم می توان گچکاری های هنرمندانه ای را که سالم باقی ماندند را در ویرانه های کلیسا به چشم دید. وقتی وارد ویرانه های این بنا می شوید ستون های آن نظر را به خود جلب می کند؛ ستون هایی که روی آن ها حکاکی هایی هنرمندانه نقش بسته اند.

 در توضیح بیشتر معماری کلیسا خوب است بدانید که بسیاری از محققان بر این عقیده هستند که در سال 1905 میلادی شخصی به نام توروس تورمانین ( Toros Toramanian ) این کلیسا را بازسازی کرد و مشخص شد که این بنا دارای سه طبقه بوده است. البته بسیاری دیگر محققان می گویند طراحی که توروس از این کلیسا ارائه کرده بسیار از واقعیت دور می باشد. در فضای داخلی کلیسا می توان بر روی دیوار و همینطور ستون ها موزاییک های تزئین شده با طرح هایی مانند صلیب یونانی را دید.

گفته می شود معمار این کلیسا از سبک های معماری سوریه و بیزانس نیز براس ساخت الهام گرفته باشد.

طراحی ساختمان اصلی کلیسا به شکل دایره می باشد ولی در قسمت های داخلی آن می توان یک 32 ضلعی را مشاهده کرد که از قسمت های مختلفی تشکیل شده است.

شاید نکته قابل توجه در معماری این بنا این باشد که در محراب اصلی می توان محل قرارگیری بت ها را دید و همین موضوع تعجب بسیاری را بر انگیخته است و دلیل وجود مکانی برای قرارگیری بت ها در کلیسا هنوز مشخص نیست.

در مرکز کلیسای جامع، درست در زیر گنبد مسیری به سمت پایین قرار گرفته و گفته می شود که مکان دفن معمار کلیسا می باشد. در زمان های قدیم که کلیسا سالم بوده است بر روی دیوارها نقاشی های زیادی دیده می شد که با رنگ هایی شاد داستان هایی را تعریف می کردند ولی متاسفانه امروزه به دلایل مختلف طبیعی و همینطور نگهداری نامناسب بیشتر نقاشی ها از بین رفته و موزاییک ها نیز آسیب شدید دیده اند.

بر روی لبه ی پنجره ها و اتاق ها و همینطور درها می توان کنده کاری هایی را با اشکال مختلف انگور و انار دید؛ انار به معنای نماد باروری و انگور به معنای خون و قیامت می باشد. در قسمت هایی نیز حکاکی هایی از عقاب ها دیده می شود که نماد پیروزی، مقاومت و قیام در دوره ی قرون وسطی بوده است. جالب است بدانید که طبق یک افسانه ی مسیحی قدیمی عقاب ها می توانند مرده ها را زنده کنند.

تصویری بازسازی شده از کلیسا باتوجه به طراحی Toros Toramanian

هزینه های ورودی برای بازدید از زوارتنوتس

این کلیسا بسیار زیبا و شگفت انگیز می باشد و همینطور می تواند مقصد مناسبی برای آشنا شدن با #فرهنگ و تاریخ ارمنستان به حساب بیاید. در کنار بازدید از این کلیسا می تواند از موزه ی کوچکی که در نزدیکی زوارتنوتس در سال 1937 ساخته شده، دیدن کنید. در این موزه برخی از آثار به دست آمده از کلیسا و ماکت هایی از آن به نمایش در آمده اند.

ورود به کلیسای جامع رایگان نیست. برای بچه ها هر بلیط  100 درام، برای بزرگسالان 250 درام و برای خارجی ها 700 درام می باشد.

تورهایی نیز در دسترس هستند و تور با راهنما در ارمنستان 1000 درام هزینه و اگر بخواهید یک مترجم داشته باشید باید 2000 درام پرداخت کنید.

راه های دسترسی به کلیسا

کلیسای زوارتنوتس در 15 کیلومتری ایروان واقع شده است و بوسیله ی اتوبوس و اتومبیل می توانید به آن برسید. اگر در ایروان هستید به ایستگاه اتوبوس Kilikia رفته و سوار اتوبوس شماره ی 67 و یا مینی بوس شماره ی 75 شوید. بعد از گذشت 30 دقیقه شما باید در فاصله ی 2 مایلی از فرودگاه آن منطقه پیاده شده و به راحتی می توانید باقی مانده های کلیسا را ببینید.

برای بازگشت نیز همین می تواند مسیر مناسبی به حساب بیاید.

آدرس : نزدیک شهر واغارشاپات، 15 کیلومتری شهر ایروان.

Address : Vagharshapat, Yerevan

موقعیت کلیسای جامع زوارتنوتس بر روی نقشه

در پایان بازدید مجازی از کلیسای جامع زوارتنوتس را تجربه کنید

ویدیویی از کلیسای جامع زوارتنوتس

پیشنهاد کارناوال

در کشور ما ایران نیز کلیساهای زیبا و شگفت انگیزی در بسیاری از شهرها وجود دارد و هریک از آن ها می توانند دریچه ای زیبایی و معماری را به روی ما بگشایند و ما را غرق در لذت کنند.

کارناوال به شما پیشنهاد مطالعه ی عبادتگاهی در دل کوه های جلفا | کلیسای سن استپانوس را می دهد.

سخن آخر

نظر شما درباره ی این کلیسا چیست؟

دیدگاه خود را با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.