غذاهای سنتی ارومیه

غذاهای خطه آذربایجان همیشه از نظر تنوع و طعم زبانزد بوده است؛ امروز به غذاهای محلی آذربایجان غربی می‌پردازیم و به سراغ غذاهای سنتی ارومیه می‌رویم. شما را با انواع غذاهای ارومیه‌ای و دسرهای ارومیه آشنا می‌کنیم، شاید رنگ و لعاب این غذاها شما را وسوسه کند که یا آن‌ها را امتحان کنید و یا خودتان دست به‌کار شوید و شروع به پخت و پز کنید.

غذاهای محلی ارومیه

گوزلمه (جوزلمه)

گوزلمه در زبان ترکی به معنای «منتظر نشو» است و نوعی از غذاست که به سادگی و به سرعت طبخ می‌شود. در پخت این غذا از ماست چکیده، تخم‌مرغ، سیر، روغن و ادویه‌جات مانند نمک، فلفل و زردچوبه استفاده می‌شود. بنا به سلیقه می‌توان از گردوی خردشده، آویشن و نعنا داغ نیز در پخت استفاده کرد. این غذا در ترکیه به نام شوربای ماست معروف است که تنها در نوع طبخ با گوزلمه تفاوت دارد، می‌توانید این غذا را با نان سرو کنید.

ارومیه خورش

 از معروف‌ترین و خوشمزه‌ترین خوراک‌های آذربایجان غربی، ارومیه خورش (خورشت) است که از گوشت، لوبیا سفید (یا چیتی)، پیاز، بادمجان، گوجه‌فرنگی، غوره و ادویه‌جات تهیه می‌شود و طعم خاص خود را دارد؛ این غذا شبیه خوراک لوبیا چیتی یا همان لوبیای گرم است.

خورش کنگر

از خورش‌های خوشمزه‌ و سنتی ارومیه، خورش کنگر است که با گیاه کنگر طبخ می‌شود. کنگر را جدا سرخ می‌کنیم (گاهی نعنا و جعفری هم به آن می‌افزایند)، پس از آن، پیاز داغ را با گوشت تفت داده و کنگر سرخ شده، ادویه، نمک و آب را به آن اضافه می‌کنیم. بعد از سی‌ دقیقه رب‌ گوجه، لیموی خشک و غوره را افزوده و منتظر می‌مانیم تا خورش جا بیفتد.

شورجه ارومیه

از دیگر خوراک‌های خوشمزه ارومیه می‌توان به شورجه اشاره کرد؛ غذایی که اهالی این شهر هم به عنوان پیش‌غذا و هم به عنوان غذای اصلی آن را سرو می‌کنند. مواد اولیه برای پخت این غذا ماست سفت، تخم‌مرغ، پیاز داغ، گوشت و نشاسته‌ ذرت است که می‌توانید آن ‌را هم با برنج و هم بدون برنج میل کنید. شورجه غذای محلی خوشمزه و حاوی انواع ویتامین‌هاست که از نظر محققان طب سنتی در کنترل چربی، کلسترول خون، تقویت دندان و استخوان بسیار مفید است. 

یتیمچه

یتیمچه از آن غذاهایی است که در نقاط مختلف کشور طبخ می‌شود و به دلیل نبود گوشت به آن یتیمچه می‌گویند. در آذربایجان غربی برای طبخ این غذا از بادمجان، گوجه‌فرنگی، پیاز، سیر، فلفل دلمه‌ای، ادویه (نمک، فلفل، زردچوبه) و برای مقوی‌تر شدن غذا از گوشت استفاده می‌کنند. در برخی از نقاط مثل نیشابور نخود و عدس هم در این غذا می‌ریزند. غذای محلی یتیمچه جزو غذاهایی‌ست که با نان سرو می‌شود. در کنار این غذای دلچسب می‌توانید از دوغ محلی یا ماست رقیق شده با سیر استفاده کنید.

کوفته مرغ

غذای خوشمزه بعدی کوفته‌ مرغ است که در طبخ آن به جای گوشت قرمز از گوشت فیله مرغ، سبزی (مرزه و تره)، لپه، ادویه، تخم‌مرغ، پیاز داغ، گردو و آرد استفاده می‌کنند. طعم این غذا بسیار دلچسب است.

گیزاتما

گیزاتما غذایی است که طبخ آن بسیار ساده است؛ در پخت گیزاتما از بادمجان، کدو، سیب‌زمینی، سیر و گوجه‌فرنگی استفاده می‌شود، در تهیه این غذا برخی هویج را نیز اضافه می‌کنند؛ برای پخت تمامی مواد را سرخ کرده و سپس در سس با هم ترکیب می‌کنند. می‌توانید این غذای ساده را با سیر له‌شده و ماست رقیق‌شده نوش جان کنید. در زبان ترکی گیزاتما به معنی سرخ‌کردنی است. 

دلمه برگ مو (یارپاخ دولماسه)

آذری‌ها بهترین نوع دلمه برگ مو را طبخ می‌کنند، مواد اولیه این دلمه برنج، برگ مو، لپه، گوشت، تره، انواع سبزی‌های معطر و ادویه‌جات است. استفاده کردن از چند نوع سبزی که به‌ صورت خود رو در اطراف شهرهای ارومیه می‌روید، عطر و مزه این دلمه را بسیار لذیذ و دل‌چسب کرده است.

گشنیز کباب

یکی از کباب‌های محلی و سنتی ارومیه گشنیز کباب است که در اصل یک نوع کوفته سنتی آذری محسوب می‌شود. این کباب از سبزی مخصوص این کوفته که بیشتر آن گشنیز‌ است به همراه گوشت‌چرخ کرده، پیاز، لپه، تخم‌مرغ و لیموی خشک تشکیل شده است. لپه‌ها را دو ساعتی خیس کنید، بعد آن‌ها را به همراه گوشت چرخ کرده تفت بدهید و با اضافه کردن زردچوبه و سایر ادویه‌های مورد نظر، مایه کوفته را آماده کنید و در مرحله آخر گشنیز را به آن اضافه کنید. خوب که تفت خوردند، دو تخم مرغ در آن بشکنید و به خوبی هم بزنید. مایه حاضر است، کم‌کم از آن بردارید و به اندازه گردو، قلقلی کرده و دوباره در تابه سرخ کنید.

یرالما کبابی (یئر آلما کبابی، سیب‌زمینی تنوری)

یرالما کبابی یا سیب‌زمینی تنوری از ساندویچ‌های محلی خوشمزه شهر ارومیه است که از دیرباز در میان مردم این شهر شهرت داشته و غذایی بسیار سالم و کامل به شمار می‌رود. این غذای دل‌چسب به همراه نان سنگک برشته در تنور پخته شده و همراه با سبزیجات و دوغ محلی سرو می‌شود. یرالما کبابی قیمت مناسبی دارد و تمام اقشار مختلف مردم می‌توانند طعم آن‌ را بچشند. 

دلمه کلم

دلمه کلم هم مانند دلمه برگ مو یکی از معروف‌ترین غذاهای خطه آذربایجان است. دلمه کلم ارومیه طعم لذیذی دارد و برای تهیه آن از کلم، گوشت چرخ کرده، برنج، لپه، سماق، آب‌غوره یا سرکه، سبزی (جعفری، نعنا، ترخون و...) و ادویه‌های مختلف استفاده می‌کنند. در شهر ارومیه هر چه دلمه‌ها کوچک‌تر باشند، نشان از سلیقه و هنر کدبانو است. براساس ذائقه‌تان می‌توانید از آب سماق، سرکه و شیره انگور استفاده کنید.

گندله قوورماسی (خوراک تره کوهی)

گندله نوعی سبزی کوهی‌ست که در فصل بهار در خطه آذربایجان می‌روید. این سبزی که به آن تره کوهی نیز می‌گویند در طبخ آش یا نیمرو مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای تهیه خوراک تره کوهی، پیاز نگینی را با کمی روغن، ادویه، رب گوجه فرنگی تفت می‌دهیم و به آن تخم مرغ اضافه می‌کنیم، در آخر تره کوهی را به آن می‌افزاییم.

سوپ بلغور (یارما شورباسی)

یارما شورباسی یا همان شوربا از غذاهای اصیلی ست که در خطه آذربایجان طبخ می‌شود. این غذا نوعی سوپ است که در پخت آن از پیاز، سیب زمینی، لوبیا قرمز، بلغور، گوجه‌فرنگی، نخود، و مرزه استفاده می‌شود. می‌توانید برای خوش طعم شدن این سوپ از لیموترش استفاده کنید؛ سوپ شوربا با سبزی خوردن، ترشی و نان سرو می‌شود.

آش دوغ (اَیران آشی)

آش دوغ در این استان از قدیم الایام طبخ می‌شده است. اهالی ارومیه و دیگر شهرهای آذربایجان غربی برای طبخ این آش از نخود، تره، جعفری، شوید، برنج، دوغ و سیر استفاده می‌کنند. ‌ اَیران آشی طعم بسیار لذیذی دارد و در آن از مقدار زیادی سیر استفاده می‌شود که براساس ذائقه می‌توانید مقدار آن‌ را کم یا زیاد کنید. 

آش کلم (یرتخلی یا تورشولی آش)

در خطه آذربایجان انواع متنوعی از آش‌ها طبخ می‌شود که هر کدام طرفداران خود را دارد. از جمله آش‌های معروف ارومیه می‌توان از آش کلم نام برد. در طبخ این آش بلغور، برنج، پیاز، کلم، رب گوجه فرنگی و نعناع خشک استفاده می‌شود. براساس ذائقه‌تان می‌توانید از سماق یا آبغوره در هنگام پخت استفاده کنید.

باستیخ (لوزانک، باسلق)

از دسرهای خوش طعم و رنگ ارومیه پاستیخ یا لوزانک است که بیشتر در سفره‌های عید نوروز یا شب یلدا مورد استفاده قرار می‌گیرد. از مواد اولیه این دسر می‌توان به نشاسته، شیره‌ انگور، هل پودر شده، گلاب و مغز گردو اشاره کرد؛ هنگام سرو این دسر را به شکل لوزی برش می‌دهند، به همین دلیل به آن لوزانک هم می‌گویند.

کاچی (قویماخ، قیماق)

قویماخ یا همان کاچی یکی از خوراکی‌های مقوی خطه آذربایجان است که در شهرهای دیگر هم طبخ می‌شود. در تهیه کاچی از آرد، شیره انگور (دوشاب)، گردو و روغن حیوانی استفاده می‌شود. از آنجا که کاچی غذایی مقوی ست به عنوان اولین وعده غذایی زنی که زایمان کرده استفاده می‌شود؛ همچنین در روز اول ازدواج برای صبحانه عروس و داماد کاچی می‌برند.

حلوای هویج (هویج حلواسه)

یکی از خوشمزه‌ترین حلواها و سوغاتی شهر ارومیه که در آن از هل، گردو، هویج و شیره انگور استفاده می‎‌شود. 

حلوا اوماج

از حلواهای سنتی ارومیه که با آرد، روغن حیوانی، شیره انگور، گلاب یا عرق بادرنجبویه و زردچوبه پخته می‌شود. در قدیم در مراسم عزا از این نوع حلوا می‌پختند.

سوجوق

از قدیمی‌ترین و سنتی‌ترین شیرینی‌های ارومیه که با نشاسته، شیره انگور، هل، ادویه مخصوص سوجوق و گردو تهیه می‌شود. این مواد را به هم ترکیب می‌کنند تا به شکل خمیر در بیایید، سپس بین خمیر را با انواع مغز آجیل پر می‌کنند و به شکل لوله‌های باریک درمی‌آورند؛ هنگام سرو آن‌را با کنجد یا پودر نارگیل تزئین می‌کنند و برش می‌دهند.

حلوا نثار

از حلواهای مشهور ارومیه که با آرد، روغن، زعفران، هل، گلاب و نثار (پودرقند) تهیه می‌شود و در مراسم‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نقل ارومیه

اگر بخواهیم لیستی از مشهورترین سوغات ارومیه تهیه کنیم بی‌شک نقل ارومیه گزینه اول است. نقل‌های ارومیه اندازه و طعم‌های مختلفی مانند نقل بیدمشکی، زعفرانی، وانیلی، گل‌محمدی و... دارند و بیشتر آنها از مغز بادام یا گردو تشکیل شده‌اند. 

حلوای گردویی

حلوای گردویی از آن دسته شیرینی‌های مناسبتی ست که مردم شهر در شب یلدا حتما در خانه‌ها‌ی‌شان دارند. ماده اصلی تشکیل‌دهنده این شیرینی گردوست که آن را با شیره انگور و یا شکری که از قبل حرارت دیده و سفت شده ترکیب می‌کنند. این حلوای خوشمزه نیز بیشتر در هوای سرد تهیه می‌شود.

انواع عرقیجات

با شنیدن نام عرقیجات همه ما به فکر شهر کاشان می‌افتیم، البته که عرقیجات این شهر و کیفیت‌شان زبانزد است؛ اما باید بدانید که اگر به شهر ارومیه رفتید و دل‌تان هوس انواع عرق‌های بیدمشک یا بادرنجبویه را کرد می‌توانید آنها را با کیفیت مناسب در این شهر پیدا کنید.

نان‌های سنتی ارومیه

از دیگر خوشمزه‌های این شهر می‌توان به تنوع بالای نان‌های سنتی آن اشاره کرد که هر کدام از آنها برای یک وعده خاص، از صبحانه گرفته تا شام مصرف می‌شود. از انواع این نان‌ها می‌توان به تنوره چره، یخاچره، ارده، جزلا چره و تاواچره و... اشاره کرد.

انواع ترشی و مربا

ترشی و مربا خوراکی‌هایی هستند که آنها را می‌توان در بیشتر شهرهای ایران پیدا کرد اما اگر به شهر ارومیه رفتید حتما انواع مرباهای سیب، به، آلبالو، گیلاس، زردآلو، انجیر، توت، هویج، توت فرنگی و گل محمدی که بین مسافران بسیار محبوب هستند را امتحان کنید. همچنین انواع ترشی‌های لیته یا هفت بیجار نیز جز خوراکی‌هایی هستند که معمولا مسافران به عنوان سوغاتی با خود از ارومیه به خانه می‌برند.

سخن آخر

همان‌گونه که در ابتدای این مطلب اشاره شد غذاهای خطه آذربایجان رنگ و لعاب و طعمی بی‌نظیر دارند و معمولا جوابگوی ذائقه‌های متفاوت است.

شما کدامیک از این غذاها را امتحان کردید؟

به جز غذاهایی که در این مطلب به آن اشاره شد چه غذاهای سنتی و معروف دیگری را در شهر ارومیه می‌شناسید؟