بیدار شدن هیولای ارومیه

بروز دوباره طوفان های نمکی ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه و فعال شدن کانون های ریزگردها، سلامت میلیون‌ها نفر را به خطر خواهد انداخت و به همین دلیل است که خشک شدن این دریاچه، یک تهدید زیست محیطی بین المللی محسوب می شود.

به سال ۱۳۹۳ یعنی اوج وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه بر می‌گردیم؛ سالی که بخش بزرگی از مساحت دریاچه ارومیه به نمکزار تبدیل شد و منطقه را با پدیده‌ای نوظهور به نام طوفان نمک درگیر کرد؛ طوفانی هراسناک‌تر از آن چیزی که به نظر می‌رسید.

در سال‌هایی که مشکلات ناشی از ایجاد گردوغبار در شهرهای مختلف کشور بیش از پیش مطرح بود؛ نقش و اهمیت پدیده طوفان نمک به عنوان یکی از تهدیدات جدی محیط زیستی، به مراتب عمیق تر و خطرناک تر در بین عموم جامعه نمود پیدا کرد؛ چالشی که اگر حساسیت کافی برای جلوگیری از آن ایجاد نمی‌شد، می‌توانست به یک بحران ملی تبدیل شود.

احیای دریاچه ارومیه که از حدود ۶ سال پیش کلید خورد، سبب شد تا در همین بازه زمانی بخشی از مناطق خشک شده دریاچه ارومیه با افزایش تراز آن مرطوب و مانع تولید ریزگردهای نمکی شود؛ البته با اقدامات موفقی که همچون ایجاد بادشکن‌ها که در کنترل ریزگردها نیز صورت گرفت، از بروز بادهای نمکی و گسترش آن به میزان چشمگیری جلوگیری شد.

اما امروز با کاهش چشم گیر بارندگی ها و عدم آزادسازی سدها با توجه به حجم پایین آنان، بیش از ۲ هزار کیلومتر مربع از مساحت دریاجه ارومیه در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته خشک شده است که زنگ خطر بزرگی برای بیدار شدن دوباره اژدهای طوفان نمکی با نفس‌های زهرآلودی است که تیشه به ریشه هرجاندار زنده‌ای می‌زند.

ریزگردهای نمکی دریاچه ارومیه نه تنها با اثرات مخرب زیست محیطی خود، کشاورزی و اقتصاد مردم منطقه را نشانه رفته بلکه با دخالت مستقیم در سلامت مردم منطقه اثرات اجتماعی و سیاسی متعددی را در پی داشت.

حساسیت خشک شدن دریاچه ارومیه و ایجاد طوفان‌های نمک به اندازه‌ای بالاست که برخی از متخصصان مطرح حوزه آب کشور نظیر "داوود رضا عرب" در یک نشست خبری پیرامون همین موضوع مدعی شد که اگر دریاچه ارومیه خشک و طوفان‌های نمک گسترش یابد؛ نمکی که از این غول خفته بر می‌خیزد تا شمال شرق کشور خواهد رسید.

همین ادعای متخصصان در هشدار برای وقوع یک بحران ملی زیست محیطی کافی است تا رسانه‌های داخلی و خارجی سوژه کافی برای پرداخت به طوفان‌های نمکی دریاچه ارومیه را داشته باشند؛ البته رسانه‌ای شدن این مشکل زیست محیطی و توان انتقال چند صد کیلومتری این ریزگردهای نمکی نه تنها باعث نگرانی کشورهای همسایه شده، بلکه حساسیت بین المللی را نیز بر انگیخته است.

در دهه ۱۹۹۰ طوفان‎های گرد و غبار ناشی از خشک شدن دریاچه آون کالیفرنیا باعث اپیدمی بیماری تب دره، آلرژی، آسم، عفونت‌های سینوسی، برونشیت، عفونت گوش و گلو، سرطان ریه و بیماری‌های قلبی و عروقی در آمریکا شد؛ بیماری‌هایی که هنوز هم سالانه چندین میلیون دلار هزینه درمانی را به سیستم سلامت آن کشور تحمیل می‌کند.

این تجربه یک بار دیگر با خشکی دریاچه آرال تکرار شد و این بار مردم آسیای میانه در فاصله سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰ طوفان‌های گرد و غباری را تجربه کردند که ناشی از تحلیل رفتن و سرانجام خشکی کامل دریاچه آرال بود.ساکنان ازبکستان و قزاقستان از همان زمان طوفان‌های شن و ماسه‌ای را شاهد بودند که باعث کم خونی، آسم، سل، ورم مفاصل، اختلالات غدد درون ریز، بیماری‌های چشمی، سرطان حلق و حنجره، سرطان‌های گوارشی، هپاتیت، تب مالت حصبه می‌شد.

در این میان ناقص‎‌الخلقه‌‎زایی و مرگ و میر نوزادان، تولد کودکانی با عقب‎ ماندگی ‎های ذهنی یا بلوغ زودرس ماندگارترین میراثی بود که مرگ دریاچه آرال برای بازمانده‌ها گذاشت؛ امروز نیز گزارش‌های وزارت بهداشت این کشورها نشان می‌دهد که حدود ۷۰ درصد از زنان ساکن در این منطقه از بیماری کم خونی رنج می‎برند.

باید اذعان کرد دریاچه ارومیه هم دست کمی از این دریاچه‌ها ندارد و ادامه روند خشکی آن می‌تواند به طوفان‌های غبار و نمک و فراگیر شدن بیماری‌های مختلف منجر شود.

البته مطالعاتی نیز در این راستا انجام شده است؛ "مسعود تجریشی" مدیر سابق دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه  با اشاره به تحقیقات ستاد احیا با همکاری یک محقق ایرانی دانشگاه کلمبیا در سه روستای درگیر گردغبار نمکی حوضه دریاچه ارومیه بر روی ۸۸ کودک بین هشت تا ۱۳ سال در سال ۱۳۹۴، مدعی شد که درصد قابل توجهی از این بچه‌ها دچار مشکل ریه شده‌اند.

وی در گفت و گو با رسانه‌ها با مقایسه وضعیت دریاچه ارومیه با دریاچه خشک شده "سالت‌لیک"(salt lake) آمریکا اعلام کرده بود که خسارات بهداشتی برای ۲ میلیون نفری که در حاشیه دریاچه در غرب امریکا  زندگی می‌کردند، ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده‌است در حالی که در حاشیه دریاچه ارومیه ۶ میلیون نفر زندگی می‌کنند و همین موضوع می‌تواند کشور را به یک چالش مهم رو به رو کند.

تمامی این عوامل دست به دست هم می‌دهد تا احیای دریاچه ارومیه به یک مطالبه‌ عمومی تبدیل شود؛ مطالبه‌ای که با جان میلیون‌ها نفر گره خورده است.

با این روند خشک شدن دریاچه ارومیه، بروز طوفان‌های نمکی دور از انتظار نیست

"مهران نظری" مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی معتقد است که با ادامه روند فعلی خشک شدن دریاچه ارومیه،  کانون های زیرگرد نمکی دوباره فعال شده و شاهد طوفان‌های نمکی خواهیم بود.

وی در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه در برخی از مناطق همچون "زنبیل داغی" اخیرا بروز ریزگردهای نمکی گزارش شده است، گفت: هرچند این ریزگردهای نمکی هم اکنون در حد ناچیزی است ولی زنگ خطری برای توجه ویژه به این موضوع به شمار می رود.

کانون‌های ریزگرد نمکی دریاچه ارومیه هنوز در کنترل است

"نظری" با اعلام اینکه با اقدامات بازدارنده صورت گرفته، کانون‌های ریزگرد نمکی دریاچه ارومیه هنوز در کنترل است، افزود: با کاشت گونه‌های گیاهی شور پسند و سازگار با حاشیه دریاچه ارومیه، عملا تا به این لحظه شن‌های روان و نمکی تثبیت و از بروز ریزگردها جلوگیری شده است.

وی با بیان اینکه با آغاز فصل بارش‌ها بسیاری از کانون‌های ریزگردهای نمکی مرطوب شده و عملا برای مدتی خنثی خواهد شد، گفت: امیدواری به بارش باران جهت مرطوب شدن این مناطق موقتی است و باید سریعا برای جلوگیری از بروز طوفان‌های نمکی وارد فاز عملیاتی احیای دریاچه ارومیه شد.

ریزگردهای نمکی خطری بزرگ برای اکوسیستم منطقه محسوب می‌شود

مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی با اشاره به اینکه ریزگردهای نمکی خطری بزرگ برای اکوسیستم منطقه محسوب می‌شود، اظهار داشت: ریزگردهای نمکی به هرگونه جاندار که سر راهشان باشند، آسیب می‌زنند.

وی بیان کرد: فعلا بیش از ۹۰ درصد از کانون ریزگردهای نمکی دریاچه ارومیه تحت کنترل است؛ در همین راستا نظارت مستمری برای جلوگیری از چرای دام‌ها و از بین رفتن پوشش گیاهی حاشیه دریاچه ارومیه انجام می‌شود.

انجام بیش از ۲۵۰۰ هکتار بوته کاری برای مقابله با ریزگردهای نمکی

مدیر اجرایی طرح‌های دریاچه ارومیه در اداره کل منابع طبیعی آذربایجان‌غربی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به انجام بیش از ۲۵۰۰ هکتار بوته کاری برای مقابله با ریزگردهای نمکی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه گفت: در سال ۱۳۹۳ بسیاری از کانون‌های ریزگردهای نمکی در این منطقه فاقد هرگونه پوشش گیاهی بودند.

"حسن پورحسن" با اشاره به اقدامات انجام شده در این رابطه، اظهار داشت: نهال‌کاری همراه با آبیاری و تولید نهال، بوته کاری، احداث باد شکن غیر زنده، مدیریت روان آب همراه بذر کاری، اصلاح و پرورش "گز"زارهای  طبیعی، اجرای سیستم های چرایی و قرق، ساماندهی چرای دام، احداث و نگه‌داری ایستگاه‌های پایش و سنجش گرد و غبار، مدیریت مشارکتی منابع طبیعی و توسعه روستایی و اجرای روش‌های نوین مقابله با فرسایش بادی از جمله اقدامات انجام شده برای مقابله با ریزگردهای نمکی است.

وی با اعلام اینکه حرکت شن‌های روان نمکی به سمت مزارع کشاورزی و روستاهای اطراف با کاشت گونه‌های گیاهی خاص و باد شکن غیر زنده متوقف شده است، بیان کرد: رسیدگی و آبیاری مستمر این گونه‌های کشاورزی در دستور کار بوده و بودجه خاص می‌طلبد.

مدیراجرایی طرح‌های دریاچه ارومیه در اداره کل منابع طبیعی آذربایجان‌غربی در رابطه با کانون‌های مهم ریزگرد نمکی در منطقه، افزود: سه منطقه مهم کانون ریزگردها در سلماس، ارومیه و میاندوآب شناسایی و با اقدامات انجام شده وضعیت فعلا در کنترل است.

پورحسن با اشاره به عزم جدی دولت در عمل به مطالبات مردمی احیای دریاچه ارومیه، اظهار داشت:  از مسوولان درخواست داریم تا در اختصاص اعتبار برای آبیاری و نگه‌داری از پوشش گیاهی کاشت شده در راستای کنترل ریزگردها و جلوگیری از طوفان‌های نمکی تمامی تلاش خود را به کار گیرند.

خشک شدن دریاچه ارومیه یک تهدید بالقوه زیست محیطی است

خطرخشک شدن دریاچه ارومیه به اندازه‌ای جدی است که اخیرا رییس کمیسیون امنیت ملی و نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی با ورود به این موضوع گفت: عدم توجه به موضوع مهم احیای دریاچه ارومیه و خشک شدن آن یک تهدید بالقوه زیست محیطی است.

وحید جلال زاده مدعی شد: خشک شدن این پهنه آبی و رسوب میلیون‌ها تن نمک در کف آن باعث تولید گرد و غبار نمکی می شود که علاوه بر تهدید زیست بوم گیاهی و جانوری و آسیب به زمین های کشاورزی موج مهاجرت وسیع مردم از این منطقه خواهد شد.

وی با اشاره به نیاز اقدام فوری دولت نسبت به حل این مشکل زیست محیطی، اظهار داشت: هم اینک حال دریاچه ارومیه این نگین آبی شمال غرب کشور خوب نیست و معیشت و زندگی میلیون ها هموطن این مناطق کشورمان و در حوضه آبریز آن به ادامه حیات آن گره خورده است..

وی با اشاره به سخنان دکتر رئیسی قبل از ریاست جمهوری. ادامه داد: همانگونه که شما در وعده‌های خود به مردم آذربایجان غربی، موضوع احیای دریاچه ارومیه را جزو اولویت های دولت سیزدهم برشمردید، مردم غیور منطقه و دوستداران دریاچه ارومیه به همت دولت سیزدهم در این مهم امیدوارند.

وی افزود: پیشنهاد می شود برای جلوگیری از خسارت های عظیم، در اسرع وقت کمیته ای به ریاست رییس جمهور و با حضور وزرای نیرو، جهاد کشاورزی، کشور، سازمان محیط زیست، استانداران استان های حوضه آبریز و  تنی چند از نمایندگان مردم در مجلس تشکیل شود و نسبت به حل و فصل عاجل موضوع تصمیمات لازم اتخاذ شود.

ترس مردم از بیدار شدن دوباره هیولای طوفان‌های نمکی

ولی احمدزاده یکی از اهالی روستای جبل کندی ارومیه با بیان اینکه درگذشته شاهد از بین رفتن زمین‌های کشاورزی و بروز برخی از مشکلات تنفسی بر اثر ریزگردهای نمکی بوده است، گفت: همین موضوع قبلا باعث مهاجرت برخی از روستاییان شد.

وی در رابطه با وضعیت امروز منطقه در بروز ریزگردهای نمکی، اذعان کرد: اقدامات مسوولان در این رابطه سبب شده تا وضعیت فعلی بسیار مناسب شود و همین موضوع سبب برگشت بسیاری از اهالی مهاجرت کرده به خانه‌هایشان شده است.

احمدزاده با بیان اینکه خشک شدن دوباره دریاچه ارومیه بسیار محسوس است، اظهار داشت: اهالی منطقه از پسروی دریاچه ارومیه نگران هستند چرا که می‌دانیم این روند دوباره منجر به ظهور ریزگردهای نمکی و نابودی محصولات کشاورزی خواهد شد.

وی همچنین از آموزش‌های چهره به چهره مسوولان ستاد احیای دریاچه ارومیه با اهالی روستا در راستای اصلاح الگوی کشت و چگونگی همکاری برای بهبودی وضعیت مناطق خشک شده دریاچه ارومیه قدردانی کرد و گفت: مردم برای جلوگیری از هرگونه بروز ریزگردهای نمکی در کنار مسوولان خواهند بود.

به گزارش ایرنا برخی از مسوولان مدعی شده‌اند که در صورت خشک شدن دریاچه ارومیه و بروز طوفان‌های نمکی جان بیش از ۱۴ میلیون ایرانی در خطر خواهد بود که باید به آمار جمعیت در خطر کشورهای همجوار را نیز اضافه کرد.

براساس اعلام شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی تراز دریاچه ارومیه به هزار و ۲۷۰ متر و ۶۹ سانتی متر رسیده که نسبت به سال گذشته ۶۲ سانتی متر کاهش یافته است؛ این اتفاق باعث شده است تا میزان آب دریاچه ارومیه نسبت به سال گذشته با بیش از ۲ میلیارد متر مکعب کاهش هم اکنون به ۲ میلیارد و ۸۶۰ میلیون مترمکعب برسد.

هرچند به قیمت روز بیش از ۱۵۰ هزار میلیارد ریال برای احیای دریاچه ارومیه هزینه شده است، ولی عدم بهره برداری از طرح‌های پرهزینه این دریاچه و کاستن شدید بارندگی‌ها سبب شده تا در کنار کاهش چشم گیر تراز دریاچه، مطالبات مردمی نیز برای احیای نگین آبی آذربایجان افزایش یابد.

دست اندرکاران، فعالان اجتماعی و اصحاب رسانه فعال در حوزه محیط زیست بر این اعتقاد هستند که با توجه به سرمایه گذاری‌های کلان سخت افزاری صورت گرفته در گذشته برای احیای دریاچه ارومیه و هزینه اعتباری آن از صندوق توسعه ملی، نیازمند توجه دولت سیزدهم برای بهره برداری از این طرح‌ است تا تراز نگین آبی آذربایجان سالانه نزدیک به یک متر افزایش پیدا کند.

اما همانطور که امروز قابل لمس است، حساسیت مثبت ایجاد شده در کنار هزینه چند هزار میلیارد ریالی برای احیای دریاچه ارومیه کافی نبوده است؛ تاخیر چند ساله در افتتاح طرح‌های انتقال آب به دریاچه ارومیه سبب شده تا طی سال جاری تراز دریاچه ارومیه به طور چشم گیری کاهش یابد و موجی از انتقادات درست یا اشتباه را به نوع مدیریت احیای نگین آبی آذربایجان وارد کند.

هرچند طرح‌های مهم و چند هزار میلیاردی انتقال آب به دریاچه ارومیه تقریبا به اتمام رسیده و آماده بهره برداری هستند، اما رصد فضای مجازی نشان می‌دهد که تسریع در بهره برداری از این پروژه‌های مهم علاوه بر جان بخشیدن دوباره به پیکره دریاچه ارومیه موجی از امید نسبت به نظام و تعهد مسوولان در برابر مطالبات عمومی را ایجاد خواهد کرد.

تمامی نامزدهای سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در گفت و گوهای خبری بر احیای دریاچه ارومیه تاکید داشتند که در همین راستا "آیت الله دکتر سید ابراهیم رئیسی" نیز در گفت‌و گوی تلویزیونی با مردم آذربایجان غربی با اشاره به اینکه احیای دریاچه ارومیه را باید از حالت نمایش درآورد تا احیای آن واقعی شود، گفت: "دریاچه ارومیه از ذخایر ماست و احیای آن از دستورات جدی دولت کارآمد ما قرار دارد و احیای آن باید برقرار باشد؛ دولت ما بر مدیریت آب تاکید خواهد داشت".

منبع: خبرگزاری ایرنا

تازه‌ترین اخبار گردشگری را در کارناوال دنبال کنید.