سوغات و صنایع دستی اردبیل

این بار با کارناوال همراه شوید تا سری به استان زیبای اردبیل بزنیم و با سوغات اردبیل آشنا شویم. احتمالا همه ما به محض آن که نام سوغات و صنایع دستی اردبیل به گوش‌مان می‌رسد به یاد عسل سبلان، سرشیر و کره محلی بسیار خوشمزه آن می‌افتیم اما این تنها بخش کوچکی از دنیای متنوع سوغات خوراکی و صنایع دستی اردبیل است که در سفر به این استان می‌توانید خریداری کنید. در ادامه همراه‌مان باشید تا لیستی از بهترین و معروفترین این سوغات و صنایع دستی را در اختیارتان قرار دهیم.

سوغات خوراکی اردبیل

عسل سبلان

از بین استان‌های مختلف ایران که دستی در تولید عسل دارند، استان اردبیل و به خصوص نواحی سبلان، بهترین عسل کشور را به متقاضیان ارائه می‌کند. موقعیت جغرافیایی این استان و تنوع گونه‌های گیاهی در آن موجب شده است تا عسل خالص و خوشمزه این منطقه بسیار مشهور باشد. اگر بتوانید عسل اصل و طبیعی سبلان که عصاره گیاهان دامنه این کوه هستند، را تهیه کنید بی‌شک بهترین عسل دنیا را خریده‌اید. عسل این منطقه عصاره‌ای از گیاهانی مثل آویشن، گون، شبدر، آفتاب گردان، چهل گیاه، بابونه و ... هستند که هر کدام رنگ متفاوت و خواص درمانی ویژه‌ای دارند.

سرشیر و کره

استان اردبیل به دلیل قرارگیری در منطقه کوهستانی و کوهپایه‌ای در تولید دام کشور نقش مهمی ایفا می‌کند؛ از این جهت لبنیات این منطقه نیز از کیفیت بالایی برخوردار است. در میان انواع لبنیات، سرشیر و کره محلی این منطقه طرفداران بسیار زیادی دارد و خوردن آن با عسل طبیعی سبلان جزو وعده‌هایی ست که نباید آن را از دست بدهید.

انواع حلوا 

حلوا یکی دیگر از سوغات خوشمزه این استان است که در طعم‌های مختلف تهیه می‌شود. یکی از انواع آن، حلوای سیاه یا قره حلواست که برای طبخش از آرد جوانه گندم استفاده می‌شود و هنگام پخت علاوه بر کره، گردو و کنجد نیز به آن می‌افزایند. علت رنگ تیره این حلوا شیره انگوری‌ ست که در انتها به آن اضافه می‌کنند. حلوای سفید یا آغ حلوا هم یکی دیگر از حلواهای معروف استان است که گفته می‌شود بیشتر در مناسبت‌های مذهبی از جمله عید فطر یا برای تبریک پیوند زناشویی زوج های جوان پخته می‌شو؛ ماده اصلی این حلوا آرد برنج است. و در آخر حلوای زنجبیل که همان‌طور که از نامش پیداست مقدار قابل توجهی زنجبیل دارد و در بسیاری از شهرهای استان آذربایجان شرقی و اردبیل تهیه می‌شود.

قطاب عسلی یا بالاباتماز

قطاب عسلی یکی دیگر از خوشمزه‌های استان اردبیل به ویژه شهر خلخال محسوب می‌شود. این شیرینی خوش‌ طعم از ترکیب ماست، تخم‌مرغ، آرد، گردو، عسل، دارچین و... به دست می‌آید و از گلاب و هل برای عطردار کردن آن استفاده می‌شود.

باقلوا

باقلوا از شیرینی‌هایی‌ ست که در نقاط مختلف ایران به شیوه‌های مختلفی تهیه می‌شود. در اردبیل، این شیرینی پرطرفدار با ترکیب مواد گوناگونی مانند شکر، ماست، شیر، تخم‌مرغ، گردو، پودر پسته، آب لیمو، آرد گندم و نشاسته و روغن مایع طبخ و در شیرینی و نان فروشی‌های مختلف شهر به فروش می‌رسد. گاهی اوقات برای بهتر کردن مزه باقلوا، از عسل به جای شکر استفاده می‌کنند. 

نان برنجی خلخال یا قند چوریی

نان برنجی خلخال یا قند چوریی یکی از مشهورترین سوغات استان اردبیل است. استفاده از پودر قند با کیفیت در تهیه این نان اهمیت زیادی دارد؛ البته در کنار پودر قند از موادی مثل آرد برنج، هل، زنجبیل، تخم مرغ و... برای پخت این شیرینی نیز استفاده می‌شود. این نان لذیذ در گذشته در خانه پخته و به عنوان هدیه به دوست و آشنا داده می‌شد اما اکنون می‌توانید این نان سنتی را در شیرینی و نان پزی‌های قدیمی پیدا کنید.

شکلات رسته 

شکلات رسته از شیرینی‌های قدیمی اردبیلی ست که به دلیل کمبود مواد اولیه و سختی تهیه در طول زمان از یادها رفت؛ هر چند هنوز می‌توان در تعدادی از شیرینی فروشی‌های قدیمی و اصیل شهر، سراغ این شیرینی بسیار خوشمزه را گرفت. شکلات رسته از شیر، شکر، کره، خامه، سرشیر، مغز گردو و کاکائو تهیه می‌شود و جزو معدود شکلات‌هایی ست که در تهیه آن به آرد نیازی نیست. پخت این شکلات سنتی حدود 24 ساعت زمان می‌برد و با ابزار و وسایل پخت قدیمی و نایاب، تهیه می‌شود.

نان نزیک و فطیر

نزیک نام یک نان خوشمزه است که در شهرهای استان اردبیل عموما هنگام صبحانه یا زمان افطار مصرف می‌شود و ما آن را با عنوان نان روغنی می شناسیم. این نان به دلیل نداشتن جوش شیرین بسیار سالم است. مواد تشکیل دهنده نان روغنی اردبیلی روغن، آرد گندم، شیر، نمک و مخمر است و مغز آن با آرد و روغن و زردچوبه پر می‌شود. 

از دیگر نان‌های مشهور اردبیل می‌توان به فطیر اشاره کرد. فطیر اردبیلی با پودر خمیر ترش، آب و شکر پخته می‌شود. داخل این نان، گردو، دارچین و شکر قرار می‌دهند تا طعم متفاوتی به آن ببخشند. این نان سنتی به عنوان یک میان وعده دلچسب همراه با چای، یا یک خوراکی مغذی برای صبحانه مصرف می‌شود.

تخمه آفتابگردان

تخمه آفتابگردان یکی از پرکاربردترین تنقلات ایرانی ست که در مهمانی‌ها و مجالس، هنگام تماشای فوتبال و حتی در کنار آجیل شب عید در کنار دیگر انواع تنقلات مورد استفاده قرار می‌گیرد. آب و هوای استان اردبیل برای پرورش گل‌های آفتابگردان بسیار مناسب است و در نتیجه نمونه‌ای از بهترین تخمه‌های ایران در این استان تولید می‌شود.

صنایع دستی اردبیل

گلیم

یکی از مناطق اصلی بافت گلیم در ایران، استان اردبیل است که آوازه آن از مرزهای ایران هم فراتر رفته و طرفداران زیادی دارد. قطب تولید این گلیم در شهرهای عنبران، مغان و روستاهای اطراف آنهاست که از میان آنها گلیم عنبران شهرت بسیاری دارد. گلیم در اردبیل بیشتر با رنگ‌های شاد بافته می‌شود و حاصل طرح‌های ذهنی زنان هنرمند و بافنده است. در کنار این طرح‌ها، نقش‌هایی مثل سماور، سینی، اژدها، خرچنگ، گردونه مهر (چلیپایی یا صلیبی) نیز در حاشیه گلیم‌ها به وفور دیده می‌شود. سجاده، خورجین، کیسه و کیف، زیرانداز و... از جمله محصولاتی هستند که با گلیم تهیه می‌شوند. 

جاجیم

جاجیم محصول دیگری ست که مردم روستاها و شهرستان‌های استان اردبیل در سطح گسترده آن را تولید می‌کنند و می‌توان گفت که روستاهای خلخال یکی از عمده‌ترین مراکز تولید کننده جاجیم در اردبیل هستند. جاجیم‌های نقاط مختلف این استان با توجه به نقوش و رنگ‌های به کار رفته در آنها و ضخامت یا ظرافت نخ و پشم این جاجیم‌ها، از یکدیگر متمایز می‌شوند. نقوشی که بیشتر مورد استفاده جاجیم بافان اردبیلی قرار می‌گیرند، گوشواره، گل، نگین انگشتر، بادامی و... هستند که روی کیف، سجاده، زیرانداز، پادری، کرسی و پشتی‌ها می‌نشینند تا رنگ و رویی زیبا و سنتی به آنها ببخشند.

قالی

قالی‌بافی در استان اردبیل نیز مانند قالی‌بافی در سایر نقاط ایران رواج دارد و از سابقه طولانی برخوردار است. 

شهرت قالی‌های اردبیل تنها به داخل کشور محدود نمی‌شود و در جهان نیز شناخته شده‌اند. برای مثال می‌توان به مشهورترین قالی‌های بافته شده در اردبیل یعنی قالی مشهور بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی که در موزه ویکتوریا آلبرت نگهداری می‌شود و هم‌چنین قالی بافته شده در دوره شاه طهماسب صفوی که در موزه هنر شهر لس آنجلس به نمایش درآمده است، اشاره کرد.

پلاس

پلاس نوعی زیرانداز شبیه به گلیم است که بافت درشت‌تری دارد و برای تهیه آن در بیشتر موارد از نخ پنبه یا پشم استفاده می‌شود. پلاس‌ها جنسی از پشم دارند و رطوبت زمین را به خود جذب نمی‌کنند، به همین دلیل عشایر برای پوشاندن کف چادرهای شان معمولا از پلاس استفاده می‌کنند. این کف پوش به خاطر مواد اولیه ارزان و روش تهیه نسبتا آسانش، از قیمت پایینی برخوردار است.

چنته | آینه دان

چنته یا آینه‌دان، نوعی کیف دسته‌دار و سنتی استان اردبیل محسوب می‌شود که کمی رو به فراموشی رفته است. برای تولید چنته از شیوه‌های بافت گلیم، جاجیم و پلاس و حتی خورجین استفاده می‌شود؛ به این صورت که پارچه را می‌بافند، سپس به طوری که پشت آن داخل کیف بیفتد، کیف را تا زده و سه جهتش را می‌دوزند و ضلع چهارم را به عنوان دهانه کیف، باز می‌گذارند. سه ضلع دوخته شده معمولا با قیطان‌های رنگی یا مهره‌های تزئینی، آراسته و سطح کیف عموما با نام ائمه اطهار مزین می‌شود. از چنته معمولا برای نگهداری وسایلی مثل آینه، قرآن، نخ و سوزن و ... استفاده می‌کنند. 

بافتنی

بافت لباس‌های گرم با کاموا از جمله فعالیت‌هایی است که زنان این دیار در اوقات فراغت خود به ویژه در فصول سرد سال انجام می‌دهند. لباس‌های بافته شده توسط این هنر دستی زیبا به روش‌های مختلف مثل دو میل، پنج میل یا حتی با روش قلاب بافی بافته می‌شود. از محصولات بافتنی بانوان اردبیلی می‌توان به انواع جوراب، شال گردن، کلاه، بافت‌های تزئینی، بلوز و ... اشاره کرد.

تراش شیشه

شیشه‌های تراش خورده، از زیباترین محصولاتی هستند که می‌توانید در استان اردبیل ببینید و تهیه کنید. هنرمندان شیشه تراش با استفاده از دستگاهی مخصوص و سنگ‌های تراشِ شیشه، انواع نقوش بزرگ و کوچک، عمیق و سطحی را بر محصولات شیشه طراحی می‌کنند. این شیشه‌های زیبای تراش خورده پس از اتمام کار، صیقل می‌خورند و در طرح‌ها و رنگ‌های مختلف به فروش می‌رسند.

اجاق قراقی

اجاق قَراقی نوعی صنعت دستی از جنس پشم است که برای حفاظت از فرش‌ها در برابر آسیب و آلودگی آن را می‌بافند. بافت این نوع پارچه در دشت مغان استان اردبیل بسیار رواج دارد. این پارچه شباهت زیادی به گلیم دارد و طرح و نقوش به کار رفته در آن بیشتر هندسی و منظم است. اجاق قراقی‌ها در گذشته بیشتر به شکل نعل اسب بافته می‌شدند اما امروزه می‌توان شکل مستطیلی آن را به راحتی در بازار پیدا کرد. درباره نام این زیرانداز گفته‌اند که در گذشته بیشتر برای حفاظت فرش از منقل و یا اجاق آن را روی فرش می‌انداختند و به همین دلیل به آن اجاق قراقی می‌گویند.

مسند

مسندها گونه‌های کوچک‌تر گلیم هستند که روی دار بافته می‌شوند و بافت آنها بیشتر در خلخال و نمین رواج دارد. اهالی این دو منطقه از کودکی می‌آموزند که طرح‌های خیالی و زیبایی چون قره باغی، نقشه گلدانی، قاپاق و گانگال را با استفاده از رنگ‌های گیاهی بر تن مسندها نقش بزنند و بخشی از چرخه تولید صنایع دستی استان‌شان را بر عهده بگیرند.

سفال

سفال و سفال‌گری از دیگر صنایع دستی اردبیل است که می‌توان آن را در بازارهای شهر به راحتی پیدا کرد. هنر دستی سفال‌گری تنها به این استان تعلق ندارد و به نوعی هنری ملی محسوب می‌شود؛ اما باید گفت که قطب اصلی تولید سفال در اردبیل روستای انار است. کاسه، لیوان، گلدان و کوزه جزو محبوب‌ترین و پرشمارترین محصولات سفالی ست که می‌توانید در این شهر زیبا پیدا کنید.

نگارگری

نگارگری نوعی نقاشی ظریف و بسیار زیباست که تفاوت زیادی با مینیاتور دارد. این سبک از نقاشی در بیشتر شهرهای ایران رواج داشته است و اکنون به عنوان یکی از زیباترین صنایع دستی کشور شناخته می‌شود اما محبوبیت آن به اندازه مینیاتور نیست. از این هنر برای خلق تابلوهای زیبا و یا مصورسازی کتب استفاده می‌کنند و نمونه‌هایی از آن را می‌توانید در مغازه‌های صنایع دستی شهر اردبیل پیدا کنید. 

نقاشی روی چرم

نقاشی روی چرم، هنری با بیش از 70 سال قدمت است و کاملا دستی و بدون استفاده از هیچ‌گونه ماشین آلاتی انجام می‌شود. هنرمندان برای انجام این کار طرح موردنظرشان را روی چرم می‌اندازند و سپس با رنگ‌های مخصوص به نقش‌ها رنگ می‌دهند. اگر راه‌تان به بازار اردبیل افتاد سراغی هم از این محصولات بگیرید چرا که جزو زیباترین سوغات این شهر هستند.

ورنی | سوماک

ورنی یک نوع گلیم به حساب می‌آید که به آن گلیم سوزنی یا سوماک هم می‌گویند. این نوع گلیم‌ها بدون طرح و نقشه قبلی و تنها الهام گرفته از طبیعت اطراف بافته می‌شوند و هنر دست زنان عشایر هستند. محبوب‌ترین نوع ورنی در قالب خورجین برای چهارپایان، رختخواب پیچ و یا زیرانداز در دارهای عمودی بافته می‌شود. طرح‌های به کار رفته در ورنی‌ها نیز بیشتر شامل گوزن، آهو، گرگ، سگ گله، بوقلمون، مرغ و خروس، شغال، روباره، پرندگان محلی و ... هستند.

از دیگر صنایع دستی اردبیل می‌توان به چاقو، لباس‌های محلی، سوزن‌دوزی، نمکدان‌بافی، سراجی، ملیله دوزی و ... اشاره کرد.

سخن آخر

راهی اردبیل شدیم و گشتی در میان هنرهای دستی هنرمندان این استان زدیم و طعم سوغات‌های خوشمزه‌اش را چشیدیم.

آیا شما تا به حال سفری به این استان داشته‌اید؟ کدام یک از سوغات اردبیل برای‌تان جذاب‌تر است یا در صورت سفر کدام یک را خریداری کرده‌اید؟

اگر اهل این منطقه هستید و جای سوغات و صنایع دستی مخصوصی را در این فهرست، خالی می‌بینید نام آن را با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.