فانوس اسکندریه | نخستین فانوس دریایی دنیا

عجایب هفتگانه جهان باستان، مجموعه ای از سازه های اعجاب انگیز انسان های باستان است. این لیست را هرودوت نخستین تاریخ نگار یونانی و کالیمکس، محقق شهر باستانی قیروانی در موزه اسکندریه تهیه کردند و از آن رو عدد هفت را برگزیدند که یونانیان باستان اعتقاد داشتند هفت عددی مقدس بوده و نماد شایسته ای از کمال و فراوانی است. هرودوت و کالیمکس، لیست هفتگانه عجایب را بر اساس کتاب راهنمای معروفی که مکان های دیدنی یونانی را معرفی می کرد و به همین سبب تعجبی ندارد که با نگاه به این لیست، چیزی جز بناهای معروف منطقه یونان و روم باستانی نبینیم و خبری از سازه های باشکوه امپراتوری هخامنشی یا آرامگاهی باستانی چون زیگورات چغازنبیل نباشد.

فانوس اسکندریه آخرین سازه ای ست که نامش در لیست عجایب هفتگانه جهان باستان به چشم می خورد. این نخستین فانوس دریایی دنیا، در اوایل قرن سوم پیش از میلاد و پس از مرگ اسکندر مقدونی ساخته شده است. بنا بر داستان ها و روایات، فانوس اسکندریه در اندازه و نوع ساخت خود منحصربفرد بوده و برخی ادعا داشتند که نور این فانوس دریایی از فاصله 100 متری بندرگاه دیده می شده. 

همراه کارناوال باشید تا از فانوس اسکندریه بیش تر بدانیم. 

چرا فانوس اسکندریه

---

- نخستین فانوس دریایی ساخته شده در دنیاست.

- یکی از عجایب هفتگانه جهان باستان است.

- قدمتی 2300 ساله دارد.

- یکی از بزرگ ترین سازه های جهان باستان است. 

بیش تر از فانوس اسکندریه

فانوس دریایی اسکندریه که با نام فاروس اسکندریه هم شناخته می شود، در شهر اسکندریه مصر قرار داشته و نخستین فانوس دریایی ساخته شده در دنیاست. این فانوس دریایی در جزیره فاروس و به منظور راهنمایی کشتی های تجاری به سوی بندرگاه اسکندریه مصر بنا شده بود.

جالب است بدانید با آن که فانوس دریایی اسکندریه نام اسکندر را یدک می کشد اما سال ها پس از مرگ وی ساخته شده و ارتباطی با او ندارد. فانوس اسکندریه به دستور فرمانروای وقت مصر و پادشاهی بطلمیوسی ( Ptolemaic Kingdom ) ساخته شده. این پادشاهی یونانی در دوره ای میان مرگ اسکندر مقدونی و پدید آمدن امپراتوری روم در منطقه مصر به حکومت می پرداخت و حیاتی سیصد ساله داشت.

 ساخت فانوس اسکندریه در ۲۹۰ سال پیش از میلاد مسیح آغاز شد و 12 سال زمان برد تا بنای آن تکمیل شود. زمانی که ساخت آن به اتمام رسید، ارتفاع ۱۲۰ تا ۱۳۷ متری داشت. بدین ترتیب فانوس اسکندریه قرن ها عنوان سومین ( در برخی منابع دومین ) سازه بزرگ دست ساز بشر را به خود اختصاص داد و جایگاهی پس از هرم بزرگ جیزه را از آن خود کرد.

فانوس دریایی اسکندریه به سبب بروز چندین زلزله در طی سال های 956 تا 1323 آسیب بسیاری دید. اما با این حال تا مدت ها، پس از هرم جیزه و آرامگاه هالیکارناسوس به عنوان سومین سازه باستانی بلند جهان در نظر گرفته می شد. تا آن که در نهایت در سال 1408 میلادی، از آخرین بقایای سنگی فانوس برای ساخت ارگ کایتبی ( Citadel of Qaitbay ) در همان مکان استفاده شد و دیگر اثری از فانوس دریایی اسکندریه باقی نماند. 

باستان شناسان فرانسوی در سال ۱۹۹۰ میلادی توانستند بقایای این فانوس دریایی را در قسمت شرقی بندرگاه اسکندریه بیابند. جنس فانوس اسکندریه از سنگ بود که با تراش دادن سنگ ها ساخته شده بود.

از آن جا که فانوس اسکندریه ارتفاع و کارآیی منحصر به فردی در زمان خود داشت، از عجایب هفتگانه جهان باستان محسوب می شود.

موقعیت فانوس اسکندریه

فانوس اسکندریه بر روی جزیره سنگ آهکی کوچکی به نام فاروس قرار دارد که این جزیره در کناره غربی دلتا نیل در مصر واقع شده است. 

در سال 332 پیش از میلاد هنگامی که اسکندر مقدونی به مصر رسید فاروس، خانه و حرم پروتئوس ( ایزد دریا ) بود. در  همین وقت، اسکندر و لشکریانش ممفیس، پایتخت مصر باستان را به تصرف در آوردند و هم زمان توانست به پایتخت سرزمین پارس حمله کند و داریووش سوم را شکست دهد. همین واقعه سبب خوشحالی مصریان را پدید آورد و باعث شد تا او را به عنوان فرعون جدید خود بپذیرند. پس از آن بود که اسکندر مقدونی شهر اسکندریه را در گَلوگاه خاکی مقابل فاروس بنا کرد. بعدها فاروس و اسکندریه به کمک یک میان گذر سنگی که هم زمان نقش اسکله و موج شکن را داشت، به یکدیگر متصل شدند. این میان گذر سنگی طولی 1200 متری داشت و به نام هپتاستادین شناخته می شد. بخش شرقی میان گذر، خود به بندرگاه بزرگی بدل شد. در بخش غربی که بندر اونوستوس ( Eunostos ) قرار داشت، امروزه این بندر گسترش یافته و بندرگاه مدرنی را شکل داده است.

توسعه امروزی شهر بین میدان بزرگ حاضر و محله امروزی رأس التین بر روی لجن ساخته شده. این لجن ها در طی زمان عریض شدند و باعث شدند آن میان گذر سنگی از دیدگان پنهان بماند. در واقع بخش رأس التین شهر، نماینده ای از تمام آن چیزیست که از جزیره فاروس باقی مانده و مکان فانوس دریایی در نقطه شرقی توسط امواج دریا از بین رفته است. 

ساخت و ساز فانوس اسکندریه

همان طور که گفته شد فانوس اسکندریه در قرن سوم پیش از میلاد ساخته شد. پس از آن که اسکندر مقدونی در سن 32 سالگی درگذشت، نخستین پادشاه بطلمیوس خودش را پادشاه نامید و اندکی پس از آن به ساخت و ساز فانوس اسکندریه مشغول شد. ساخت فانوس در زمان پسر او یعنی بطلمیوس دوم به پایان رسید. ساخت و ساز فانوس 12 سال به طول انجامید و هزینه ای برابر 800 تالنت (واحد ارزشمند آن زمان) در پی داشت. 

طراحی فانوس اسکندریه

فانوس اسکندریه را معماری یونانی به نام سستراتوس طراحی کرد. این فانوس با سنگ های مرمر روشن ساخته و با سرب داغ و ساروج تقویت شده بودند. در واقع استفاده از همین سرب در ساخت فانوس دریایی بود که باعث شده بود دیوارهای این سازه از امواج دریا در امان بمانند و به مدت ها قرن ها سالم بمانند و در میان دیگر آثار باستانی عمر طولانی تری داشته باشد. 

ابتدا پایه سنگی 6 متری می دیدی که فانوس اسکندریه بر روی آن ساخته شده بود. سازه فانوس دریایی طور کلی از سه بخش ساخته شده بود:

قسمت پایینی و مربعی شکل فانوس که هسته ازه ی قدرتمند درونش داشته و برای حفاظت از این بخش کاربرد داشته است. بخش مربعی ساختمان ارتفاعی 73 متری و طولی 30 متری داشته. جالب است بدانید که ورودی ساختمان در این قسمت نبوده.

بخش میانی و هشت وجهی فانوس دریایی که ارتفاعی 35 متری داشت. 

و بخش بالایی فانوس دریایی اسکندریه که شکلی مدور و ارتفاعی 18 متری داشت. 

در دو بخش بالایی فانوس دریایی یک محور میله ای و بالابری وجود داشت که از آن دو برای بالا بردن سوخت آتش استفاده می کردند. بازدید کنندگان و مسئولین فانوس دریایی می توانستند خود را با یک پلکان مارپیچی و 183 متری به بالای فانوس دریایی برسانند و وارد اتاق فانوس دریایی بشوند. قسمت جالب توجه سازه، وجود آینه ای بزرگ و منحنی در داخل همین اتاق فانوس دریایی بود. این آینه در طی روز، نور خورشید را و در شب هنگام نور آتش را باز می تاباند. برخی می گویند کشتی ها می توانستند نور این فانوس دریایی را از فاصله 160 کیلومتری ببینند. 

بر روی سکه های رومی باقی مانده، نقوش و تصاویری از فانوس اسکندریه به چشم می خورد. در این تصاویر در هر چهار گوشه فانوس اسکندریه، ۴ مجسمه از تریتون (یکی از اساطیر یونانی) به چشم می خورد. همچنین مجسمه ای از زئوس بر بالای فانوس دریایی ساخته شده است. 

داستان ها و افسانه های فانوس اسکندریه

اما بنا بر گفته ها و افسانه های باستانی، اعتقاد بسیاری از مردمان بر این است که کاربرد فانوس اسکندریه بیش از راهنمایی کشتی ها بوده و در واقع از این فانوس دریایی برای سوزاندن کشتی دشمنان و حفاظت از جزیره فاروس استفاده می شده است. گرچه اغلب دانشمندان و محققان این امکان را رد کرده اند و معتقدند که به جهت محدودیت فنی این امکان وجود نداشته، اما آزمایشات اخیر نشان داده اند که حقیقتا می توان با چنین آینه و بازتابی از نور آتش و خورشید، آتشی را آغاز کرد. 

برخی دیگر از افسانه ها می گویند که مردمان اسکندریه با استفاده از آینه می توانستند تصویر شهر قسطنطنیه را بزرگ کرده و از احوالات و کارهای رومیان ساکن قسطنطنیه خبردار شوند. 

علاوه بر کاربرد فانوس دریایی که راهنمایی کشتی ها بود، این سازه عظیم نقطه ای دیدنی و جذاب در شهر اسکندریه محسوب می شد. در قسمت پایه فانوس دریایی به بازدیدکنندگان خوراکی و غذا فروخته می شد. یکی دیگر از بخش های قابل توجه و منحصر به فرد فانوس اسکندریه، وجود بالکن کوچکی در بخش میانی و در ارتفاع 90 متری از سطح دریا بود که این امکان را برای بازدیدکنندگان فراهم می کرد تا از آن ارتفاع به تماشای مناظر بی نظیر اطراف بپردازند. 

وضعیت کنونی فانوس اسکندریه

از آن جا که فانوس دریایی اسکندریه بر اثر زلزله از بین رفته بود، گمان می رفت بخشی از قطعات سنگی ساختمان به درون دریا افتاده باشند. از همین رو یونسکو حامی مالی سفری تحقیقاتی و باستان شناسی شد و بدین ترتیب تیمی از باستان شناسان دریایی عازم سفر به جزیره فاروس شدند. در سال 1986 بود که قطعات سنگی بزرگی در دریای مدیترانه کشف شد. سرپرست آن تحقیقات تائید کرد که قطعات سنگی کشف شده در دریا، بقایایی از فانوس اسکندریه بوده اند. اما با توجه به کمبود متخصص در آن زمان و همچنین تبدیل آن ناحیه به منطقه ای نظامی، نتایج و اطلاعات بیش تری به دست نیامد. 

ژان ایو، موسس مرکز تحقیقات اسکندریه و باستان شناسی فرانسوی بود که در سال 1994 به کشفی جالب توجه دست یافت. او از طرف دولت مصر مأموریت یافته یود تا نقشه و مکان هر چیز باستانی و ارزشمندی را در زیر آب مشخص کند، چرا که قرار بود موج شکنی جدید و بتنی در آن محل ساخته شود. او نقشه و مکان هزاران قطعه ساختمانی بزرگ در زیر آب را ترسیم کرد. اعتقاد بر این بود که برخی از این قطعات متعلق به فانوس دریایی اسکندریه هستند. علاوه بر این قطعات و بلوک های ساخمانی، صدها مجسمه نیز در همین منطقه کشف شدند که یکی از مهم ترین آن ها تمثالی سلطنتی و غول پیکر متعلق به قرن سوم پیش از میلاد بود که گمان می رود نشان دهنده بطلمیوس دوم است. همچنین یک مجسمه از ایزیس (ایزدبانو باروری) در دهه 1960 میلادی در همان منطقه کشف شد که نشان گر ملکه و همسر بطلمیوس دوم، آرسینوئه بوده است. محققان حدس می زنند که مجسمه این دو در زیر فانوس دریایی اسکندریه و رو به روی ورودی بندرگاه نصب بوده است.

در اواخر سال 1995 برخی از این قطعات بیرون آورده شده و در بندرگاه و در معرض دید عموم قرار گرفتند. محققان بعدها توانستند باقی قطعات فانوس اسکندریه را به کمک تصاویر ماهواره ای مکان یابی کنند. 

پس از کشف این قطعات و مجسمه ها، دولت مصر برنامه ساخت موج شکن را منتفی کرد و در عوض ساخت پارکی زیر آبی را در برنامه خود قرار داد تا گردشگران و بازدیدکنندگان بتوانند در پارک آبی غواصی کرده و از قطعات فانوس اسکندریه و مجسمه های باستانی از نزدیک دیدن کنند. 

دومین فانوس دریایی باستانی در کجاست ؟

جالب است بدانید فانوس دریایی و باستانی دیگری در شهر ابوصیر مصر وجود دارد که تصور می شود نمونه و مدل کوچکی از فانوس اسکندریه می باشد. شهر ابوصیر خود در 48 کیلومتری جنوب غربی اسکندریه واقع شده و فانوسش با عناوینی چون فاروس ابوصیر، یادبود ابوصیر و یا برج العرب شناخته می شود.

این برج، ساختمانی سه طبقه است که ارتفاعی 20 متری دارد. از آن جا که بخش پایینی فاروس ابوصیر مربعی، بخش میانی هشت وجهی و بخش بالایی آن مدور است، گمان می رود که مدلی کپی شده از فانوس اسکندریه می باشد. قدمت این فانوس به سال های 285–246 پیش از میلاد بر می گردد و به نظر می رسد درست در همان زمان ساخت فانوس اسکندریه ساخته شده است. 

حقایق جالبی از فانوس اسکندریه

1- هزینه ساخت فانوس اسکندریه در زمان حال ۳ میلیون دلار آمریکا ارزیابی می شود. 

2- کلمه فانوس در زبان یونانی از کلمه «فاروس» گرفته شده و همچنین این کلمه ریشه لغوی کلمه فانوس در زبان فارسی، در بسیاری از زبان های رومی تبار مانند فرانسه: (فار) ایتالیایی و اسپانیایی (فارو)؛ رومانیایی (فار) و پرتغالی (فارول)، برخی از زبان های ژرمنی (فیر) و در نهایت در برخی از زبان های اسلاوی مانند بلغاری نیز به صورت (فار) دیده می شود. در روسی کلمه فارا دیده می شود که معنی چراغ جلو را دارد. 

3- در سال 2008 به این نتیجه رسیدند که فانوس اسکندریه به عنوان معیار یا پیمانه ای عمودی مورد استفاده بوده و نخستین واحد اندازه گیری دقیق بر روی زمین بوده است. 

4- فانوس اسکندریه نمادی از شهر اسکندریه و استان اسکندریه بوده که این استان کم و بیش با شهر اسکندریه هم مرز است. 

5- تصویری نمادین از فانوس اسکندریه بر روی پرچم و مهر استان اسکندریه و بسیاری از خدمات عمومی شهر مانند مهر دانشگاه اسکندریه به چشم می خورد.

6- فانوس اسکندریه تأثیر گسترده ای بر معماری ساختمان های منطقه مصر داشته. به طوری که در اوایل دوره اسلامی مصری، بسیاری از مناره های مساجد طراحی مشابهی با طراحی سه بخشی فانوس اسکندریه داشتند.

7- جولیوس سزار در کتاب جنگ های شهری خود فانوس اسکندریه و اهمیت استراتژیک آن را توصیف می کند و می گوید به دست آوردن کنترل این فانوس دریایی کمک بزرگی در رام کردن ارتش پادشاه بطلمیوس چهاردهم داشت. 

8- فانوس دریایی تا اوایل قرن ششم میلادی در لیست عجایب هفتگانه جهان باستان نبود و پیش از آن نام دیوارهای بابل در لیست دیده می شد. 

9- در قرون وسطی سلطان احمد بن طلون چراغ دریایی را با مسجدی جایگزین  کرد و البته بعدها نیز با بقایای آن ارگی ساخته شد. 

تفریحات و دسترسی به محل فانوس اسکندریه

همان طور که گفته شد امروزه در محل پیشین فانوس دریایی اسکندریه ، ارگ کایتبی ساخته شده و در حال حاضر مقصدی گردشگری برای مسافران و بازدیدکنندگان این شهر است. از ساعت 8 صبح تا 17 بعدازظهر می توانید از ارگ کایتبی بازدید کنید. هزینه بلیت ورودی این ارگ حدود 1.87 دلار است. 

از دیگر تفریحات در محل فانوس اسکندریه، غواصی در آب های مدیترانه و لمس قطعات باستانی بر جای مانده از دو هزار سال پیش است. برای غواصی ماجراجویانه می توانید از تورهای غواصی استفاده کنید. قیمت تورها بسته به تعداد روز و امکانات متفاوت است. استفاده از این تورها خیلی توصیه نمی شود، چرا که به نظر امکانات غواصی کهنه و از کار افتاده ای دارند. می توانید پیش از رزرو تور در مورد نحوه و امکانات آن ها تحقیق کنید. 

برای بازدید از محل فانوس دریایی کافیست تا خود را به شهر اسکندریه برسانید. در شهر می توانید از وسایل حمل و نقلی چون تاکسی، تراموا و اتوبوس استفاده کنید.

آدرس: مصر، استان اسکندریه، قسم الگمرک، اصلاح شرق

Address: As Sayalah Sharq, Qesm Al Gomrok, Alexandria Governorate, Egypt

نقشه ای از محل فانوس اسکندریه ببینید:

در پایان ویدئویی بازسازی شده از فانوس اسکندریه را ببینید

سخن آخر

برای اطلاع از سایر عجایب هفتگانه جهان باستان، می توانید به این لینک مراجعه کنید. 

از فانوس اسکندریه چه می دانستید؟ 

نظرات و دیدگاه های خود را با ما در میان بگذراید.