معرفی شهر تبریز | دانستنی های پیش از سفر

 تبریز سومین شهر بزرگ ایران، جایگاهی ویژه و خاص در تاریخ، پیشینه و اقتصاد کشورمان دارد. به همین جهت در سری معرفی شهرهای ایران، این بار به سراغ معرفی شهر تبریز رفته‌ایم تا با جنبه‌های مختلف گردشگری این سرزمین تاریخی بیشتر آشنا شویم. پس همراه‌مان شوید تا در کنار آشنایی با تاریخ تبریز، در مورد حقایق جالبی که پیرامون این شهر وجود دارد بدانیم و اطلاعات‌مان در مورد جاذبه‌های مختلف این شهر را افزایش دهیم. 

البته اگر بخواهید برای سفر به تبریز برنامه بریزید و به اطلاعات بیشتری از آنچه در این مطلب گفته شده نیاز دارید، تنها کافی ست وارد صفحه راهنمای سفر به تبریز شوید تا در کنار آشنایی با دیدنی‌ها و تفریحات تبریز در مورد اقامت در این شهر و تورها و گشت‌های شهری آن نیز اطلاعات مفیدی به دست بیاورید. 

چرا سفر به تبریز ؟

• تبریز شهری تاریخی‌ست و آثار باستانی و کهن بسیاری مانند مسجد کبود، موزه آذربایجان و بسیاری دیگر را در خود جای داده است. 
• دیار اولین‌ها، صنایع‌دستی و سوغات‌های گران‌بهایی دارد که در میان آنها نام فرش و چرم تبریز بیش از همه مسافران را به سوی خود جلب می‌کند. 
• تبریز به بازارهای سنتی و مدرن خود و اجناس باکیفیتی که ارائه می‌دهند شهره است و شما را با دستی پر روانه شهرتان می‌کند.
• شهر تبریز در استانی با جاذبه‌های طبیعی بسیار نظیر روستای کندوان و جنگل‌های ارسباران قرار گرفته است که سفر به تبریز بدون بازدید از آنها کامل نمی‌شود. 

اطلاعات کلی در مورد تبریز

جغرافیا: تبریز، در میان کو‌ه‌های پَکه چین و عون بن علی (عینالی) از شمال، باباباغی و گوزنی از شمال شرق، گردنه پایان از شرق و دامنه‌های کوه سهند و دشت تبریز و شوره‌زارهای تلخه رود در جنوب و در ارتفاع 1348 متری از سطح دریا قرار دارد. رود موسمی قوری چای از میان شهر و رود دائمی تلخه رود یا آجی چای نیز از شمال غربی آن عبور می‌کند.

جمعیت: مطابق با آخرین سرشماری کلی در سال 1395، جمعیت ثابت شهر تبریز 1،773،033 نفر است. این جمعیت در دوازده منطقه شهری کنار یکدیگر زندگی می‌کنند. 

دین و مذهب: بیشتر مردم تبریز مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند. در کنار اکثریت شیعه، اقلیت‌های مذهبی و پیروان ادیان ارمنی، مسیحی، کلیمی، زرتشتی و آشوری نیز در این شهر سکونت دارند.

اقتصاد: تبریز از شهرهای مدرن ایران و یکی از قطب‌های اقتصادی، صنعتی، گردشگری و تجاری کشور است. صنایع تولیدی سنگین مانند ماشین‌سازی، تراکتورسازی و موتوژن، صنایع مرتبط با نفت و گاز مثل پتروشیمی و پالایشگاه تبریز، صنایع غذایی از جمله کارخانه‌های مشهور و معروف شکلات و شیرینی‌سازی آیدین (شرکت داداش برادر)، آناتا و شیرین عسل، صنایع نساجی و پوشاک مانند برندهای پالازموکت و اطلس‌پود و انواع صنایع دستی نظیر ورنی، فرش، قالی و چرم بخشی از اقتصاد پویای شهر تبریز را شکل می‌دهند.

در کنار این‌ها گردشگری در شکل‌های مختلف مانند گردشگری طبیعی، درمانی، تاریخی و تجاری سهم بزرگی از تولید ثروت و ناخالص داخلی تبریز دارد. بازارهای سنتی و مدرن شهر از جمله بازار بزرگ تبریز، باعث می‌شود تا انواع محصولات به راحتی در دسترس همگان قرار بگیرد. تنوع زیاد سوغات و محصولات غذایی مانند طیف گسترده آجیل و شیرینی در تبریز، این بخش را نیز به یکی عناصر قدرتمند مالی این شهر بدل کرده است. جالب است بدانید کارخانه‌های کبریت‌سازی مشهور ایران، مانند کبریت‌سازی توکلی و ممتاز نیز در تبریز قرار دارند. 

شهرهای خواهرخوانده: در میان شهرهای معروف و زیبای جهان، شهرهای استانبول و ارزروم از ترکیه، باکو و گنجه از جمهوری آذربایجان، غزه از فلسطین اشغالی، کازان از روسیه، خجند تاجیکستان، موگلیف بلاروس و کربلای معلی در عراق به خواهرخواندگی تبریز در آمده‌اند.

حقایقی جالب درباره تبریز

• مهم‌ترین لقب و عنوانی که به تبریز داده شده، شهر اولین‌هاست. این شهر به دلیل وجود امکاناتی مانند اولین مدرسه کرولال‌ها -ساخته شده توسط جبارباغچه‌بان-، اولین کودکستان و مدرسه به سبک نوین، اولین اتاق تجارت در سال 1285، اولین سینما و کتابخانه عمومی، تالیف اولین ترجمه، نمایشنامه تئاتر، اولین روزنامه‌نگاری ملی، برپاداشتن اولین مرکز تلفن، چاپخانه، برج آتش‌نشانی، بلدیه و نظمیه و نخستین پایگاه لرزه‌نگاری به این عنوان مشهور شده است. 
• تبریز برای قالی و فرش‌های بی‌همتا و دستبافت خود از سوی شورای جهانی صنایع دستی، عنوان "شهر جهانی بافت فرش" را دریافت کرده است.
• دانشگاه سراسری تبریز دومین دانشگاه قدیمی ایران بعد از دانشگاه تهران است که قدمت تاسیس آن به سال 1325 باز می‌گردد. 
• تبریز در ادوار مختلف تاریخ مانند دوران حکمرانی اتابکان، خوارزمشاهیان، ایلخانان، جلایریان، قراقویونلوها، آق قویونلوها و صفویان (در تمام دوران پادشاهی این سلسله‌ها یا مقاطعی از زمان فرمانروایی آنها) پایتخت ایران بوده است. همچنین در زمان سلطنت قاجاریه در کشورمان، تبریز به عنوان شهر ولیعهدنشین انتخاب شده بود. 
• از حقایق جالبی که در مورد تبریز بر سر زبان‌هاست می‌توان به شهرت "شهر بدون گدا" و "امن‌ترین کلان شهر" ایران اشاره کرد. از دیگر نکات جالب در سفر به تبریز، تمیزی فوق‌العاده آن است که نامش را در میان دیگر شهرهای ایران متمایز می‌کند. 
•  تبریز با داشتن 17 موزه متنوع در زمینه‌های مختلف بعد از تهران به عنوان دومین شهر موزه‌ای ایران لقب گرفته است.
• نمی‌توان نامی از تبریز به میان آورد، اما مشاهیر و فرهیختگان پر تعداد آن را از یاد برد؛ افرادی که در طول تاریخ، در این شهر رشد و افتخارات فراوانی را نصیب تبریز و ایران کرده‌اند. از جمله این مشاهیر می‌توان از تاج الدین علیشاه جیلانی، پروین اعتصامی، استاد محمد حسین شهریار، علامه امینی صاحب کتاب گرانقدر الغدیر، علامه محمد تقی جعفری، علامه محمد حسین طباطبایی فیلسوف معاصر، شیخ محمود شبستری، ستارخان، باقرخان، اوحدی مراغه‌ای، صائب تبریزی شاعر توانا، جبار باغچه بان، صمد بهرنگی نویسنده محبوب، میرزا حسن رشدیه بنیانگذار آموزش نوین در ایران، عظیم قیچی‌ساز کوهنورد فاتح اورست و بسیاری دیگر نام برد. 

اطلاعات گردشگری تبریز

 آداب و رسوم تبریز

سنت شاه حسین گویان یا شاخسی واخسی: شاخسی واخسی کوتاه شده عبارت "شاه حسین" و معروف‌ترین آداب عزاداری مردم تبریز به شمار می‌رود. در این مراسم عزاداران نوعی چوب مخصوص به دست می‌گیرند و آن را از فرق سر تا زمین حرکت می‌دهند. زمانی که چوب به زمین نزدیک شد همه با صدایی بلند ندای شاخسی (شاه حسین) سر می‌دهند و زمانی که چوب به سر نزدیک می‌شود با گفتن واخسی (وای حسین) عزاداری می‌کنند. 

پخت خشیل: غذای محلی مردم آذربایجان در شب یلدا که با گندم، شکر و کره پخته می‌شود. پلو نشانه‌ای از سفیدبختی است. 

فرستادن خوانچه: در اعیاد مختلف مانند یلدا، عید نوروز، چهارشنبه‌سوری بزرگترها به خانه عروس یا داماد تازه نامزد کرده طبق کوچکی از میوه، شیرینی یا جهاز عروسی می‌دهند. 

قرار دادن آب چهل یاسین بر سفره هفت سین: به آبی که روحانی یا فرد مقدس به وسیله چهل یاسینی که بر آن خوانده می‌شود متبرک می‌سازد، آب چهل یاسین گفته می‌شود.

در میان تمام سنت‌ها و میراث فرهنگی زیبای آذری و ترکی، موسیقی عاشیق و رقص آذری جایگاه والایی دارند و غنای فرهنگی این بخش از سرزمین‌مان را به نمایش می‌گذارند. شمع گردانی در عزاداری‌های ایام محرم، بئل باغلاماق (بستن کمر عروس) در روز عروسی، سمنوپزی در شب عید نوروز و ... گوشه کوچکی از آداب و رسوم و فرهنگ مردم تبریز و آذربایجان است. 

غذاهای محلی و خوشمزه‌های تبریز

• کوفته تبریزی
• آش دوغ
•  دلمه‌های برگ مو و کلم پیچ
• آبگوشت دیزی سنگی
• کوکوی لوبیاسبز
• خورشت هویج آلو

• کباب بناب
• آش ماست و گوجه فرنگی
• تخم مرغ و سیب زمینی پخته به همراه نان، کره و ادویه
• پنیر لیقوان (لیقوان روستایی در اطراف تبریز)
• ترشی زغال اخته کلیبر
• مربای گل محمدی

برای آشنایی بیشتر با انواع غذاهای سنتی تبریز و نحوه طبخ آنها، می‌توانید از مطالب پیش رو کمک بگیرید. 

سوغات و صنایع‌ دستی تبریز

• فرش، قالی و گلیم تبریز
• محصولات پوستی و چرمی به ویژه کیف و کفش تبریز
• آجیل، خشکبار و میوه‌های خشک‌شده درجه یک
• شیرینی‌های بسیار لذیذ و معروف مانند قرابیه، نوقا، اریس، باقلوا، پشمک، شکلات، لوز و ...
• ممقان دوزی: شکلی از هنر سوزن دوزی است که در شهر ممقان رواج دارد. 
• چاپ کلاقه ای: چاپ کلاقه‌ای یا باتیک، از انواع روش‌های چاپ روی پارچه است که در تبریز و اسکو رواج دارد.
• ورنی: ورنی نوعی از گلیم یک روست که بدون نقشه قبلی به وسیله زنان و دختران عشایر و روستایی منطقه ارسباران و دشت مغان بافته می‌شود. 

روسری ابریشمی، سوزن‌دوزی، رنگرزی، صابون مراغه، سفالگری و سرامیک، نگارگری، جلدسازی سنتی، حلواهای متنوع و لواشک‌های محلی از دیگر سوغات و صنایع معروف شهر تبریز هستند. برای آشنایی بیشتر با این سوغات می‌توانید از لینک‌های پیش رو کمک بگیرید. 

اقامت در تبریز 

برای اقامت در تبریز گزینه‌های مختلفی پیش روی شماست؛ از هتل‌های پنج ستاره گرفته تا هتل‌های تک ستاره و ارزان قیمت و هتل آپارتمان‌ها و مهمانخانه‌های گوناگون که پذیرای شما در زمان سفر به تبریز هستند. 

البته انتخاب بهترین گزینه از میان این همه اقامتگاه، کار چندان آسانی نیست و می‌تواند بسیار زمان بر باشد. به همین جهت ما در کارناوال با استفاده از فیلترهای مختلف، اقامتگاه‌ها و هتل‌های شهر تبریز را دسته‌بندی کرده‌ایم تا شما بتوانید به راحتی محل اقامت دلخواه‌تان را انتخاب کنید. پس اگر در زمان سفر مایل به اقامت در هتل هستید، بدون معطلی وارد صفحه رزرو هتل های تبریز شوید تا با انواع هتل‌ها و امکانات آنها در این شهر آشنایی پیدا کنید. اگر هم می‌خواهید اقامتی لوکس را در شهر اولین‌ها تجربه کنید، می‌توانید سری به صفحه هتل های پنج ستاره تبریز بزنید تا در مورد این هتل‌ها و شرایط رزرو و قیمت‌شان بیشتر بدانید. اگر هم از طرفداران اقامت در سوئیت هستید، به صفحه اجاره سوئیت در تبریز بروید و سوئیت دلخواه‌تان را به صورت آنلاین رزرو کنید. 

بهترین جاذبه‌ های گردشگری تبریز

تبریز جاذبه‌های تفریحی، تجاری و تاریخی بسیاری را در خود جای داده است که هر ساله خیل عظیمی از گردشگران را به سوی خود جذب می‌کند. اگر می‌خواهید با نقد و بررسی کامل برخی از این جاذبه‌ها آشنا شوید و در مورد دیگر جاذبه‌های تبریز به اطلاعاتی مانند هزینه، ساعت بازدید، مسیر و نقشه و ... دسترسی پیدا کنید، کافی‌ست سری به صفحه دیدنی ها و تفریحات تبریز بزنید. 

جاذبه ‌های مهم تاریخی و فرهنگی تبریز

بازار تاریخی تبریز: بازار تبریز تنها اثر ثبت جهانی این شهر است و به عنوان یکی از بزرگ‌ترین بازارهای تاریخی دنیا نیز شناخته می‌شود. شما در این بازار به کالاها و محصولات بسیار متنوعی از فرش تبریز گرفته تا انواع ادویه‌جات و گیاهان دارویی دسترسی دارید و می‌توانید از گشت و گذار در یک بازار سنتی با حال و هوای خاص آن لذت ببرید. 

مسجد کبود: یکی از 4 مسجد آبی رنگ دنیاست که با کاشی‌کاری‌های لاجوردی بی‌نظیرش توجه را به خود جلب می‌کند. مسجد کبود که از آن به عنوان فیروزه جهان اسلام نیز یاد می‌شود، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های شهر تبریز است و سفر به این شهر بدون بازدید از آن کامل نمی‌شود.

ارگ علیشاه: بلندترین بنای آجری تبریز است و از یادگارهای دوره ایلخانی در این شهر محسوب می‌شود. مهم‌ترین ویژگی ارگ علیشاه که از آن با نام طاق علیشاه یا ارگ تبریز نیز یاد می‌کنند، طاق بزرگ آن است که عرضی بیشتر از طاق کسری دارد و با این ویژگی از دیگر بناهای تاریخی ایران متمایز شده است. 

موزه آذربایجان: بزرگ‌ترین موزه تبریز است و به عنوان دومین موزه برتر باستان‌شناسی ایران نیز شناخته می‌شود. شما با بازدید از موزه آذربایجان می‌توانید از تماشای مجموعه‌ای بی‌نظیر از دوره هخامنشی تا دوره قاجار لذت ببرید. 

موزه قاجار: این موزه در یکی از خانه‌های مشهور تبریز، خانه امیرنظام گروسی برپاشده است و به عنوان یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی این شهر نیز از آن یاد می‌کنند. شما در موزه قاجار می‌توانید به تماشای اشیاء بسیار متنوعی مانند سکه، بافته‌های قدیمی، ابزارآلات موسیقی، اسلحه، اسناد و ... بنشینید و گشتی در گذشته‌ها بزنید. 

میدان ساعت: مشهورترین میدان تاریخی تبریز که یکی از مهم‌ترین نمادهای این شهر، برج ساعت شهرداری، نیز در این میدان قرار گرفته است. شما با گشت و گذار در میدان ساعت هم می‌توانید به جاذبه‌های تاریخی متعدد مانند ساختمان شهرداری، ارگ علیشاه و ... دسترسی راحتی داشته باشید و هم از مراکز خرید معروف شهر مانند خیابان تربیت، بازار تبریز و ... بازدید و خرید کنید. 

مقبره الشعرا: مقبره الشعرا، بنای آرامگاهی بیش از چهارصد شاعر و ادیب بنام ایران به ویژه استاد شهریار، خاقانی و ... است و با معماری و فضاسازی جالب خود یکی از نمادهای فرهنگی شهر تبریز به حساب می‌آید. 

بهترین جاذبه ‌های تفریحی تبریز 

ائل گلی: مهم‌ترین جاذبه گردشگری و تفریحی شهر تبریز است و دیدنی‌ها و تفریحات مختلفی مانند استخر و عمارت ایل گلی، پیست اسکیت، زمین مینی گلف و ... را در خود جای داده و امکانات خوبی نیز در این پارک برای گردشگران فراهم شده است. حال و هوای خوش گردش در ائل گلی با هیچ جای دیگر در تبریز قابل مقایسه نیست. 

عینالی: عینالی دومین جاذبه گردشگری و تفریحی شهر است و یکی از مشهورترین مناطق کوهنوردی در تبریز محسوب می‌شود. تله کابین تبریز، زیپ لاین و دریاچه مصنوعی داغ گلی تنها بخش کوچکی از دیدنی‌ها و تفریحات عینالی ست. در ضمن خوب است بدانید کوه عینالی یکی از بهترین مکان‌ها در تبریز برای انداختن سلفی با چشم اندازی بسیار زیبا از شهر به حساب می‌آید. 

عابرگذر شهریار: یکی از بهترین انتخاب‌ها برای خرید و شکم گردی در شهر تبریز، عابرگذر شهریار یا سنگ فرش شهریار است که به عنوان شانزه لیزه تبریز نیز بین مردم شهرت دارد. وجود مراکز خرید و فروشگاه‌های لوکس در کنار کافه و رستوران‌های متعدد، این پیاده راه را به گزینه‌ای جذاب برای گردش در تبریز تبدیل کرده است. همچنین نورپردازی‌های زیبا که در سرتاسر خیابان به چشم می خورند، باعث شده است این پیاده راه، گزینه جذابی برای شب‌گردی در این شهر باشد. 

باغلارباغی: یکی از پارک‌های تبریز است که معروف‌ترین شهربازی شهر در آن قرار دارد و بخش‌های مختلف تفریحی آن شامل چرخ و فلک، رنجر، سورتمه، یوفو، کشتی صبا و ... می‌شود.

مجتمع تجاری تفریحی لاله پارک تبریز: این مجتمع از بهترین مراکز خرید شهر است و به عنوان بزرگ‌ترین، مدرن‌ترین و مجهزترین مرکز تجاری شمال غرب کشور شهرت زیادی پیدا کرده است. شما در این مجتمع می‌توانید در کنار دسترسی به انواع کالاها و برندهای روز، از بخش‌های مختلف این مجموعه مانند هایپرمارکت، پارک شادی کودکان، فودکورت، سینما و ... نیز استفاده کنید. 

شکم‌ گردی و خرید در تبریز

در کنار بازدید از جاذبه‌های مختلفی که در بالا به آنها اشاره کردیم، تبریز دو گزینه جذاب دیگر نیز برای خوشگذرانی و تفریح در اختیارتان قرار می‌دهد؛ شکم‌گردی و خرید. اگر اهل یکی از این گزینه‌ها یا حتی هر دوی آنها باشید، تبریز یکی از بهترین پیشنهادها برای شما محسوب می‌شود. 

وجود رستوران‌ها، کبابی‌ها و سفره‌خانه‌های متعددی که در گوشه و کنار شهر پراکنده شده‌اند و لذت خوردن یک غذای خوشمزه را برای‌تان به ارمغان می آورند از یک طرف و وجود شیرینی فروشی‌ها و نان فروشی‌هایی که هر کدام محصولات منحصربه‌فردی دارند و با یک طعم جدید و دلچسب به سراغ‌تان می‌آیند از طرفی دیگر، باعث شده است تا تبریز بهشت شکم‌گردان باشد. امتحان کردن کباب بناب، کوفته تبریزی، دلمه برگ مو، آش دوغ، شیرینی‌های قرابیه، نان روغنی و آجیل و خشکبار درجه یک این شهر از واجبات سفر به شهر اولین هاست. البته این خوراک گردی جذاب تنها با خوردن خاص‌ترین غذای خیابانی تبریز، سیب زمینی-تخم مرغ پخته همراه با کره و ادویه در پارک ائل گلی کامل می‌شود. 

خرید در تبریز نیز گزینه محبوب دیگری در زمان سفر به این شهر است. وجود مراکز خرید متعدد در این شهر از مراکز خرید لوکس گرفته تا بازار بزرگ تبریز که کالاها و محصولات بسیار متنوع و باکیفیتی را در اختیارتان قرار می‌دهد، باعث شده تا تبریز یکی از بهترین گزینه‌ها برای خرید در تمام کشور باشد. در زمان سفر به تبریز حداقل نیم تا یک روز از سفرتان را به خرید اختصاص دهید و سوغات و صنایع‌دستی مشهور شهر را نیز فراموش نکنید؛ مطمئن باشید که با رضایت خاطر به خانه باز می‌گردید. 

جاذبه ‌های مهم اطراف تبریز : 

کوه سهند: فاصله از مرکز شهر 67 کیلومتر

پیست اسکی مرند: فاصله از مرکز شهر 60 کیلومتر

روستای کندوان: فاصله از مرکز شهر 55 کیلومتر

روستای زنوزق: فاصله از مرکز شهر 126 کیلومتر

روستای اوشتبین: فاصله از مرکز شهر 138 کیلومتر

کلیسای ثبت جهانی سن استپانوس: فاصله از مرکز شهر 230 کیلومتر

قلعه ضحاک: فاصله از مرکز شهر 145 کیلومتر

دریاچه ارومیه: فاصله از مرکز شهر 90 کیلومتر

حمل ‌و نقل در تبریز

برای رسیدن به تبریز و گردش در آن می‌توانید از مسیرهای مختلف و وسایل حمل و نقل گوناگون استفاده کنید. شما با استفاده از لینک روبرو می‌توانید اطلاعات کاملی در مورد حمل و نقل عمومی در تبریز به دست بیاورید و با فرودگاه، راه آهن و پایانه‌های مسافربری آن آشنا شوید. 

آب و هوای تبریز

استان آذربایجان شرقی در منطقه‌ای کوهستانی قرار دارد و آب و هوای آن سرد و خشک است. تبریز نیز از این قاعده مستثنی نیست و اقلیمی سرد و کم رطوبت دارد. حد متوسط بارندگی گزارش شده از این شهر در سال، 285 میلی‌متر است و عموما پاییز و زمستان‌هایی طولانی، سرد و پربارش دارد که شکل بارش در اغلب اوقات به صورت برف است. 

بهار: ماه اول این فصل در تبریز هنوز حال و هوای زمستانی دارد و برخی مواقع با بارش برف همراه است. اما هوا از اردیبهشت ماه رو به گرمی و نشاط می‌رود. 

تابستان: تابستان‌های تبریز آب و هوایی معتدل دارد و بهترین فصل برای سفر به این خطه تاریخی کشورمان به شمار می‌آید. صبح‌ها و غروب‌های خنک تبریز، بهترین زمان برای گردش در شهر محسوب می‌شود. 

پاییز: پاییز در تبریز به ویژه در ماه پایانی، بسیار سرد است. بارش‌های گاه و بی‌گاه و طولانی مدت باران و برف، ارمغان پاییز برای این شهر است. 

زمستان: زمستان‌ در تبریز بسیار پر سوز و سرماست و با بارش های شدید و مداوم برف همراه می‌شود؛ هر چند این سال‌ها به واسطه خشکسالی، از میزان بارش برف سالیانه کم شده است.

تاریخچه شهر تبریز

تبریز از شهرهای تاریخی ایران است و بر اساس تحقیقات و کاوش‌های باستان‌شناسی، قدمت آن به دوره‌های اشکانی و ساسانی باز می‌گردد. این شهر در طول تاریخ با فراز و نشیب های فراوانی روبرو بوده و چندین بار به وسیله زلزله‌هایی مهیب ویران و دوباره بنا شده است. مهم‌ترین سند تاریخی که بزرگی و اهمیت تبریز را تایید می‌کند، قرارگیری آن بر سر راه جاده ابریشم است که قرن‌ها دو سمت شرق و غرب عالم را به هم متصل می‌کرد. گفته شده شهر کنونی تبریز بر خرابه‌های شهر تورِژ (یکی از شهرهای مهم ایران در زمان حکومت اشکانی) بنا شده است؛ روایتی که اعتبار تاریخی چندانی ندارد ولی در میان داستان‌های عامیانه بسیار رایج است. آن‌گونه که در کتاب معتبر تاریخ ایران (چاپ دانشگاه کمبریج) آمده است، بنای شهر تبریز اولین بار در دوره ساسانی گذاشته شد و این شهر در این زمان نام و نشانی پیدا کرد. می‌گویند تبریز در قرن چهارم میلادی ویران شد و به هنگام حمله اعراب و ورود اسلام به ایران، تنها یک روستای کوچک بود. بعد از حضور اعراب در ایران، مردی به نام "رواد" از قبیله "ازد" (از جمله قبایل مشهور یمن) حاکمیت تبریز را در دوران خلافت عباسی به دست گرفت. پسر او "وجنا" در این شهر قصرهای فراوانی ساخت و گرداگرد آن دیواری کشید و پایه‌های تبریزِ کنونی را بنا گذاشت. تبریز از میانه‌های دهه سوم هجری رشد خود را آغاز کرد و بر وسعت و اهمیت آن افزوده شد. بعد از این، به مدت چهارصد سال خاندان "روادیان" بر این شهر حکومت کردند.

تبریز از دوره غزنویان تا دوره قاجار

از تبریزِ دوره سلجوقی اطلاع چندانی در دست نیست و در متون تاریخی زیاد به این دوره اشاره نشده است. در زمان حاکمیت سلسله غزنویان در ایران و سلطنت آلب ارسلان، تبریز برای همیشه به عنوان مرکز آذربایجان انتخاب شد و این عنوان برای این شهر باقی ماند. در ابتدای قرن هفتم هجری، مغولان دو بار تبریز را مورد تاخت و تاز قرار دادند و با دریافت خراج از مردم، بر آن تسلط پیدا کردند. اما در زمان حکومت ایلخانان، تبریز در اوج شکوفایی خود قرار گرفت و به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد. ایلخانان که بر قلمرویی به وسعت نیل تا آسیای مرکزی حکومت داشتند، در ابتدا مراغه و سپس تبریز را برای پایتختی خود انتخاب کردند. پس از آن در دوره تیموریان، قراقویونلوها، آق قویونلوها و اوایل سلسله صفویه نیز تبریز، پایتخت و مرکز سلطنت باقی ماند. اما نزدیکی این شهر به مرزهای دولت مقتدر عثمانی و بیم حملات این دولت به ایران، باعث شد تا پایتخت ایران از تبریز به قزوین و در نهایت اصفهان انتقال پیدا کند. 

تبریز در دوره قاجار

پس از حکمرانی قاجار بر ایران و تاج‌گذاری آقامحمدخان به عنوان شاه، تبریز به عنوان شهر ولیعهدنشین انتخاب شد و شاهان آینده ایران در این شهر تعلیم و پرورش یافتند. در زمان قاجار، تبریز دو بار مورد حمله روس‌ها قرار گرفت و مدت زمانی تحت اشغال آنها در آمد. اما شاید بزرگ‌ترین و مه‌مترین نقش تبریز در تاریخ معاصر ایران به کار بزرگ مردم این شهر در دوران مشروطه باز می‌گردد که افرادی مانند ستارخان، باقرخان و شیخ الاسلام در کنار هزارن زن و مرد فداکار به جنبش مشروطه در کشور پیوستند و به پیروزی مردم در این جنبش کمک کردند. 

پیشینه نام تبریز

در مورد دلیل نام‌گذاری تبریز تاکنون حدس و گمانه‌های بسیاری زده و فرضیه‌های مختلفی مطرح شده است. برخی از معروف‌ترین نام‌هایی که گفته می‌شود واژه تبریز از آن مشتق شده، اسامی "تّورِز"،"تَورِژ" ،"تِبریز" و "توری" است.

ولادمیر مینورسکی (Vladimir Minorsky)، ایران‌شناس در تحقیقات خود بیان می‌کند که یاقوت حموی صاحب کتاب معجم البلدان در زمانی که او از تبریز دیدن کرده است، مردم از واژه تِبریز برای نامیدن شهر خود استفاده می‌کردند. به اعتقاد وی، تلفظ تبریز با اعراب "-ِ" به گویش ایرانی آذری در قدیم تعلق داشته است؛ گویشی که وابسته به گویش‌های ایرانی دریای خزر بوده و نشانی از آن زبان دارد. یا اینکه تلفظ تِبریز، معرب شده نام اصلی این شهر در باب فِعلیل (در زبان عربی) است. از طرف دیگر مدل نگارش نام شهر تبریز در زمان ارمنی نشان می‌دهد که این واژه به کلمه تَوریژ (به زبان پهلوی) نزدیک و از آن مشتق شده است. در نتیجه این تجزیه و تحلیل‌ها، مینورسکی این گونه نتیجه می‌گیرد که ریشه اسم شهر، به دوره ساسانیان یا حتی قبل‌تر، زمان حکومت اشکانیان باز می‌گردد. 

از دیگر بررسی‌های انجام شده در مورد نام تبریز می‌توان به کار مصطفی مومنی که در دانشنامه اسلامی آمده است اشاره کرد. آقای مومنی در نوشته خود آورده‌اند که اهالی بومی آذربایجان به تبریز، توری (چشمه یا رود گرم) می‌گفتند و تا این اواخر روستائیان اطراف تبریز نیز این شهر را توری می‌خواندند. در نوشته‌های کهن (برای نمونه ابولفداء) نام تبریز به شکل تُوریز آمده است و هنوز در زبان های کردی و تاتی اسامی "توریز" و "توری"برای نامیدن این شهر استفاده می‌کنند. 

جرج کرزن (George Curzon) در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده است که تبریز واژه‌ای آریایی و از کلمات "تب" به معنی "گرم و نیم گرم" و "رز و ریز و رش" از مصدر ریختن استخراج شده است. او دلیل این نام‌گذاری را وجود چشمه‌های آب گرم در مجاورت شهر می‌داند. ویلهلم آیلرس نیز تا اندازه‌ای با دلیل این نام‌گذاری موافق است و معنی ترکیب دو کلمه  "تب" و "رِز" را "رود آب گرم" می‌خواند. او چنین بیان می‌کند که "تب یا تف" معنی گرم می‌دهد و "ریز" به معنای جریان داشتن چشمه و جوی است. 

البته این تنها چند نمونه از بررسی‌های انجام شده در مورد وجه تسمیه تبریز است و کار تحقیق در این مورد به اینجا ختم نمی‌شود؛ اما بیان تمام آنها در حوصله این مطلب نمی‌گنجد. 

سخن آخر

امروز به همراه شما گشتی در شهر تبریز زدیم و به صورت کلی با این شهر تاریخی، تجاری و مهم ایران بیشتر آشنا شدیم. 

آیا تاکنون تجربه سفر به تبریز و بازدید از اماکن تاریخی یا خرید در بازار آن را داشته‌اید؟ نظر شما در مورد سفر به تبریز و آمادگی این شهر در برخورد با مسافران چیست؟

منتظر نظرها و پیشنهادهای تان هستیم.