روز جهانی بیابان زدایی | مرهمی برای زخم های زمین

در تقویم، 17 ژوئن با عنوان روز جهانی بیابان زدایی شناخته می‌شود و کشورهای مختلف سعی می‌کنند برنامه‌هایی را در این زمینه به اجرا درآورند. بیابان‌زایی دردی است که در طول سالیان اخیر به جان زمین افتاده و در حال بلعیدن همه زیبایی‌های آن است. افزایش سطح بیابانی در دنیا موجب شده تا نهادهای بین‌المللی برای مقابله با این معضل جهانی، دست در دست هم دهند تا راهکارهای علمی و اصولی ارایه کنند و با فعالیتی به نام بیابان‌زدایی به مقابله با این درد برخیزند.

کارناوال نیز برای بزرگداشت این روز، نگاهی به این پدیده دردناک خواهد داشت و با شما از فلسفه روز بیابان زدایی و برنامه‌های روز بیابان زدایی سخن خواهد گفت.

با ما همراه باشید...

بیابان زایی چیست و چگونه اتفاق می افتد؟

بر اساس تعریف کنوانسیون جهانی بیابان‌زایی، این پدیده به تخریب سرزمین در مناطق خشک و نیمه‌خشک و خشک نیمه مرطوب گفته می‌شود که ممکن است در اثر عوامل انسانی و عوامل طبیعی رخ دهد.

بیابان‌زایی نوعی از تخریب زمین است که در آن منطقه‌ای با زمین‌های تقریبا خشک، به صورت کاملا مشهود و ملموس خشک و لم‌یزرع می‌شود و معمولا آب، پوشش گیاهی و حیات‌وحش خود را نیز از دست می‌دهد. تعدادی از عوامل موثر در این زمینه عبارتند از: تغییر اقلیم و فعالیت‌های انسانی، بوته کَنی، چرای مفرط و خارج از فصل دام در مراتع، تبدیل مراتع به دیم‌زار، برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های آب زیرزمینی، معدن کاوی و بهره برداری از معادن، جاده سازی و توسعه شهرها و روستاها.

عمق این فاجعه تا چه حد است؟

امروزه پیشرفت بیابان‌ها در سراسر جهان به حدی رسیده که مساله بیابان‌زایی به یکی از مسائل قابل توجه بوم‌شناسی و زیست‌محیطی تبدیل شده است و روز به روز نگرانی‌ها درباره آن افزایش پیدا می‌کند.

شاید فکر کنید که بیابان‌زایی تنها منجر به خشک شدن قسمتی از زمین می‌شود و نقشی در سرنوشت و روزگار آدمیان ندارد؛ اما به جز پیامدهایی چون از بین رفتن پوشش گیاهی، گرد و خاک زیاد در یک منطقه، کم شدن بارندگی، فرسایش خاک، عدم حاصلخیزی زمین، افت آب‌های زیرزمینی و از بین رفتن حیات‌وحش، باید منتظر معضلاتی همچون بیکاری، گرسنگی، فقر و مهاجرت ناشی از بیابان‌زایی نیز باشیم که همه در اثر این پدیده رخ می‌دهند.

بیابان زدایی چیست و چگونه صورت می گیرد؟

در مقابل معضل جهانی بیابان‌زایی، مفهومی با عنوان بیابان‌زدایی وجود دارد که به کارها و روش‌هایی برای سبزکاری در بیابان و جلوگیری از روند سریع تخریب سرزمین‌ها در مناطق خشک، نیمه‌خشک و نیمه‌مرطوب می‌پردازد. این مفهوم شامل فعالیت‌هایی با سه محور بازدارنده، اصلاحی و احیایی است که هر یک کارایی خاص خودشان را دارند.

از میان مهم‌ترین کارهایی که در راستای بیابان‌زدایی صورت می‌گیرند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاشت درختان و گیاهان مقاوم و متناسب با مناطق خشک همچون گیاهان شوره‌زی
• کاشت گیاهان ویژه مقابله با بیابان زایی شامل بنه، کنار، کهور، سمر، کرت، کوهنگ (درخت)، سلم، اکالیپتوس، اقاقیا، کاسیا، کرتکی، رمیلک
• پخش سیلاب و پخش آب
• تعادل دام و مراتع برای حفاظت از پوشش گیاهی موجود
• بهره‌گیری از روش‌های کارآمد در انباشتن آب باران
• احیای شوره‌زارها
• استفاده از سوخت‌های جایگزین
• و...

روز بیابان زدایی | بیداری وجدان جهانی

بیابان‌زایی‌ها و عواقب آن در چند دهه اخیر در جهان به خصوص آفریقا و آسیا تلنگری برای جهانیان بود تا تمام تلاش خود را برای مبارزه با این معضل جهانی به کار گیرند و چاره‌ای برای آن بیندیشند.

در کنفرانس سران ریو (1) در سال 1992 معضل بیایان‌زایی در آفریقا را مطرح کردند و این امر منجر به تاسیس کنوانسیون جهانی بیابان زدایی (UNCCD) به عنوان زیر مجموعه‌ای از سازمان ملل شد. در سال 1994 مجمع عمومی سازمان ملل به منظور افزایش آگاهی عمومی در این زمینه و پیگیری جدی‌تر برنامه‌های کنوانسیون، روز 17 ژوئن را با عنوان روز جهانی بیابان‌زدایی نامگذاری کرد.

تا به امروز 195 کشور در این کنوانسیون عضویت دارند و در سال 2008 هدفی 10 ساله با عنوان زیر برای آنها تدوین شده است:

 ایجاد یک همکاری جهانی برای جلوگیری از بیابان زایی، تخریب سرزمین و کاهش اثرات خشکسالی در مناطق تحت تاثیر به منظور حمایت از کاهش فقر و پایداری زیست محیطی

پاورقی

1- اجلاس سازمان ملل متحد در زمینه محیط زیست و توسعه پایدار بزرگترین و معتبرترین گردهمایی سازمان ملل متحد به شمار می رود که آن را با عناوین "اجلاس ریو"، "کنفرانس ریو" و "اجلاس زمین" نیز می‌شناسند.

نماد کنوانسیون بیابان زدایی

در ماه مارس 2005، سازمان ملل، با یک فراخوان از همه علاقه‌مندان خواست تا طرحی را به عنوان نماد و آرم کنوانسیون بیابان‌زدایی ارایه کنند تا در روز جهانی بیابان‌زدایی در سال 2006 به عنوان آرم این کنوانسیون انتخاب شود. در نهایت طرحی از کریشن موری موتو (Krishen Maurymoothoo) انتخاب شد که دارای 3 عنصر برجسته بود:

• یک درخت، که همچون سقفی محافظ بر روی آرم قرار داشت.
• خورشید به عنوان نمادی از گرما و زندگی
• تپه‌های رنگین به عنوان نشانه‌ای از زمین

گرچه آرم فعلی بیابان‌زدایی دقیقا همان طرح نیست؛ اما از جنبه‌های مختلف شباهت‌های زیادی با آن طرح دارد. از جمله این شباهت‌ها می‌توان به وجود درختان به عنوان محافظ زمین، آسمان روشن که گرمای خاصی را در پس‌زمینه ایجاد کرده، طرح زمین و استفاده از رنگ‌های مبتنی بر آن، شامل سبز و قهوه‌ای اشاره کرد.

شعار روز جهانی بیابان زدایی در سال 2020

در هر سال شعاری برای این روز انتخاب می‌شود که هدف خاصی را دنبال و خط مشی کلی را برای کشورها تعیین می‌کند. این شعار حکایت از نگرانی‌هایی دارد که بیش از سایر مشکلات در این زمینه، نیاز به توجه دارند و باید اقداماتی فوری در رابطه با آنها صورت پذیرد. امسال این روز با شعار «غذا، خوراک، پارچه؛ تولید و مصرف پایدار» گرامی داشته می‌شود و بر پیوندهای بین مصرف و زمین تمرکز خواهد کرد. این شعار بر تغییر نگرش عمومی به محرک اصلی بیابان‌زایی و تخریب زمین تاکید دارد؛ یعنی تولید و مصرف بی‌رحمانه انسان.

با بزرگتر شدن جمعیت، ثروتمندتر شدن و افزایش شهرنشینی، تقاضای بیشتری برای تامین مواد غذایی، خوراک دام و پارچه برای لباس وجود دارد و تامین همه اینها بر عهده زمین است. در همین حال، سلامت و بهره‌وری اراضی کشاورزی موجود رو به کاهش است و در نتیجه تغییرات آب و هوایی، اوضاع بدتر هم می‌شود.

برای داشتن زمینی با میزان تولیدی کافی جهت تامین خواسته‌های ده میلیارد نفر تا سال 2050، باید تغییراتی در شیوه‌های زندگی ایجاد شود. این روز تحت شعار «غذا، خوراک، پارچه» در تلاش است تا به افراد چگونگی کاهش تاثیر شخصی آنها در روند بیابان‌زایی و خشکسالی را آموزش دهد. باید اشاره کنیم که رقابتی بین مواد غذایی برای انسان، خوراک برای حیوانات و پارچه برای تهیه لباس، با گسترش شهرها و صنعت سوخت برای تصاحب زمین وجود دارد. در نتیجه این رقابت، زمین با روش‌های ناپایداری تبدیل و تخریب می‌شود که به تولید، اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی آسیب می‌رسانند:

• امروزه بیش از دو میلیارد هکتار از اراضی کشاورزی و تولیدکننده گذشته تخریب شده است.
• بیش از 70 درصد اکوسیستم‌های طبیعی دگرگون شده‌اند و تا سال 2050 ، این میزان می‌تواند به 90 درصد برسد.
• تا سال 2030، برای تولید مواد غذایی به 300 میلیون هکتار زمین بیشتر نیاز خواهد بود.
• پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 ، صنعت مد از 35 درصد زمین بیشتر -بیش از 115 میلیون هکتار، معادل اندازه کلمبیا- استفاده کند.
• تولید مواد غذایی، خوراک و پارچه در تغییرات آب و هوایی نقش دارند و تقریبا یک چهارم از انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از کشاورزی، جنگلداری و سایر مصارف زمین است. تولید پوشاک و کفش 8 درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی را به خود اختصاص داده است و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال 2030 تقریبا تا 50 درصد افزایش یابد.

با تغییر در رفتار مصرف کننده و شرکت‌ها و برنامه‌ریزی کارآمدتر و استفاده از شیوه‌های پایدار، می‌توان زمین کافی را برای برآوردن تقاضای ساکنان زمین تامین کرد. اگر هرکدام از مصرف‌کنندگان به محصولاتی روی آورند که زمین را تخریب نمی‌کند، تامین‌کننده‌ها جریان محصولات مخرب را کاهش داده و سیگنال قدرتمندی را به تولیدکنندگان و سیاستگذاران برای تمرکز بر تولید محصولات کم‌آسیب‌تر می‌رسانند. تغییر در رژیم و رفتارها مانند قطع تولید پسماند مواد غذایی، خرید از بازارهای محلی و تعویض لباس به جای خرید لباس نو، می‌تواند زمین را برای استفاده‌های دیگر آزاد کند و میزان انتشار کربن را کاهش دهد. در اینجا باید بگوییم که تغییر رژیم غذایی به تنهایی می‌تواند بین 80 تا 240 میلیون هکتار زمین را از زیر بار تولید رها سازد. 

میزبان روز جهانی بیابان‌ زدایی در سال 2020

هر سال، بر اساس اهداف و بررسی وضعیت، کشوری به عنوان میزبان اصلی این روز و مراسمش انتخاب می شود و در سال 2020 این افتخار نصیب کره جنوبی شده است. این کشور با توجه به شیوع کرونا، برنامه‌ای آنلاین و یک روزه برای این روز در نظر دارد که در جریان آن رویدادهای متنوعی اجرا می‌شود.

بیابان زایی در ایران

ایران، کشوری با 164 میلیون هکتار مساحت است که بیشتر مناطق آن را اقليم خشک و فراخشک در بر گرفته است. در واقع محدوده بیابانی ایران 32 میلیون هکتار از مساحت کل آن محسوب می‌شود که ۷ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار از آن از کانون‌های بحرانی هستند.

در حدود 90 درصد ایران با سه حوزه مشخص دشت لوت، دشت کویر و بیابان‌های مسیله در معرض بیابان‌زایی قرار دارند و عوامل انسانی مانند بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و خاک سبب افزایش این میزان می‌شود. بر اساس آمارها، هر سال در حدود 100 هزار هکتار به بیابان‌های کشور افزوده می‌شود و قسمتی از زمین از بین می‌رود.

بیابان زدایی در ایران

ایران سومین کشوری بود که به کنوانسیون مقابله با بیابان‌زدایی پیوست و فعالیت بیابان‌زدایی خود را از سال 1344 آغاز کرد. حدود دو میلیون هکتار جنگل دست کاشت در 4 استان حاصل فعالیت این سال‌ها به شمار می‌رود که نقش عمده‌ای در حفاظت از شهرها و روستاها، کاهش آلودگی، تامین علوفه و تولید چوب، مراقبت از تاسیسات صنعتی، نظامی، اقتصادی و... داشته است. 

برنامه های ایران در این روز

در هر سال، به مناسبت این روز، سمینارها و کنفرانس‌هایی در سراسر کشور برگزار می‌شود و در آن کارشناسان به ارائه راه‌حل‌هایی در زمینه بیابان زدایی و کاهش سرعت بیابان‌زایی در کشور می‌پردازند. در برخی مناطق کاشت درخت و گیاهان بیابان زدا، اجرای برنامه‌های آموزشی و ... نیز صورت می‌گیرد. امسال با وجود شیوع کرونا این برنامه‌ها به صورت آنلاین اجرا می‌شوند و با تغییراتی همراه خواهند بود.

سخن آخر

زمین جایی است که همه ما در آن متولد شده و رشد یافته‌ایم. کوچکترین آسیب به این زیستگاه زندگی ما را در همه جهات تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند حتی به مرگ موجودات منجر شود. ما همه در برابر این کره خاکی مسئولیم و باید با جان و دل از آن مراقبت کنیم. بیابان‌زایی تنها یکی از بلاهایی است که ما بر سر زیستگاه‌مان می‌آوریم که می‌تواند منجر به اتفاقات بسیار تلخی شود. روز بیابان‌زدایی بهانه‌ای است تا با یکی از مشکلات زمین مبارزه کنیم.

راجع به بیابان‌زدایی چه می‌دانید؟

چه برنامه‌هایی در این روز در شهر شما برگزار می‌شود؟

دیدگاه‌های خود را با ما در میان بگذارید.