آیین زیارت کلیسای تادئوس مقدس | مراسم بادراک قره کلیسا

در این مطلب می‌خواهیم به معرفی آیین زیارت کلیسای تادئوس بپردازیم که شاید نامش، با عنوان مراسم بادراک قره کلیسا به گوش‌تان خورده باشد. ثبت جهانی آئین زیارت کلیسای تادئوس مقدس موجب شده تا این جشن باشکوه ارامنه در کشورمان از اهمیت خاصی برخوردار باشد و مردم زیادی به زیارت کلیسای تادئوس توجه نشان دهند. با این وجود شاید برای شما سوال باشد که بادراک یا زیارت تادئوس دقیقا چیست و چه زمانی از سال و در کجا برگزار می‌شود؟! در ادامه می‌خواهیم توضیحی مفصل درباره این مراسم باشکوه و مهم داشته باشیم. پس با ما همراه شوید. 

چرا آیین زیارت کلیسای تادئوس اهمیت دارد؟

• یکی از بزرگترین مراسم‌های مذهبی اقلیت‌های دینی در کشورمان به حساب می‌آید.
• مراسمی باشکوه است که در یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای جهان برگزار می‌شود. 
• در میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسیده است.
• فرصتی‌ است برای آشنایی بیشتر با دین ارامنه در منطقه فرهنگی ایران و ارمنستان.

آشنایی با آیین و مراسم زیارتی کلیسای تادئوس

هرساله در کشورمان آیین و مراسم مختلفی از طرف تمامی اقلیت‌های مذهبی برگزار می‌شود و زیارت تادئوس مقدس یکی از این رسوم مذهبی است. پیرو این مراسم، همه ساله ارامنه از سراسر جهان به قره کلیسا در آذربایجان غربی می‌روند و به برگزاری این آیین مذهبی می‌پردازند. خوب است توضیح دهیم قره کلیسا، یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای جهان به شمار می‌رود و حتی عده‌ای آن را نخستین کلیسای دنیا می‌دانند. 

آیین زیارتی تادئوس که با عنوان بادراک هم شناخته می‌شود، هرساله در هفته اول مردادماه صورت می‌گیرد و قره کلیسا به میعادگاه حدود ۵ هزار ارامنه از ایران و سراسر جهان تبدیل می‌شود. در این این مراسم، ارمنیان ایران و کشورهای دیگر و تعدادی از سفرای کشورهای مسیحی در ایران حضور به هم می‌رسانند؛ علاوه بر این، در این تاریخ، عده کمی از آشوریان و همینطور معدود افرادی از خانواده‌های مسیحیان کاتولیک نیز در این مراسم شرکت می‌کنند. 

بادراک را می‌توان جشنی دانست که مجموعه‌ای از انگیزه‌های اعتقادی، قومی و سنتی را در بر می‌گیرد و با انگیزه‌های خانوادگی، عاطفی، تفریحی و همچنین مسافرت و استفاده از آب و هوای ییلاقی و دیدار دوستان و آشنایان درآمیخته است.

ثبت جهانی

آیین و مراسم زیارتی کلیسای تادئوس در تاریخ 27 آذر 99، تحت عنوان پرونده‌ای مشترک با ارمنستان در اجلاس کمیته جهانی میراث ناملموس یونسکو مطرح شد و به ثبت رسید. به این ترتیب زیارت کلیسای تادئوس، شانزدهمین میراث ملموس ایران به شمار می‌آید که در یونسکو به ثبت رسیده است.

میراث فرهنگی ناملموس چیست؟

میراث فرهنگی ناملموس آن دسته از تولید فرهنگی جوامع مختلف است که در طول تاریخ از نسل‌های پیشین تا امروزه باقی مانده اند. به این جهت به آن‌ها ناملموس گفته می شود که مانند اشیا یا آثار تاریخی قابل لمس و یا نمایش در موزه‌ها نیستند و وجود خارجی ندارند اما از طریق ابزار و وسایل به کار رفته در آن ها قابل تجربه کردن هستند. ازین قبیل میراث می توان به رقص، موسیقی، آشپزی، صنایع دستی، رویدادهای مذهبی و... اشاره کرد. 

مراسم بادراک 

مراسم بادراک همه ساله برابر با تاریخ 26 ژوئن (اوایل مرداد)، مصادف با قتل طاطاووس یا تادئوس مقدس و پیروان مسیحی او، برگزار می‌شود. سابقه این مراسم به 66 سال پیش یعنی سال 1954 میلادی برمی‌گردد هنگامی که برای اولین بار گروهی از خلیفه‌‎گری ارامنه تبریز راهی قره کلیسا شدند و مراسم مذهبی خود را در اینجا برگزار کردند؛ از آن پس این مراسم همه ساله با حضور ارامنه کشورهای مختلف جهان در قره کلیسا برگزار می‌شود.

بر اساس این رسم دیرین، شرکت‌کنندگان باید 3 روز را در کلیسا بمانند؛ اما تصمیم برای تعداد روزهای توقف در اینجا بر عهده خانواده هاست و گاهی این توقف بیش از سه روز طول می‌کشد. خانواده‌های ساکن شهرهای نزدیک نیز فقط روز آخر را به قره کلیسا می‌روند و سپس به خانه‌شان باز می‌گردند.

در روزهای پیش از شروع جشن ارمنیان از شهرهای تبریز، ارومیه، تهران، اصفهان، قزوین و دیگر شهرها و کشورهای همسایه به‌صورت گروهی و خانوادگی به قره کلیسا عزیمت می‌کنند تا در جشن بادراک شرکت کنند. در این میان برخی از خانواده‌های آشوریان و تعداد انگشت‌شماری از خانواده‌های کاتولیک هم خودشان را به این محل می‌رسانند تا در شادمانی جشن شریک باشند. برپا شدن چادرهای مسافرتی در اطراف کلیسا از مهم‌ترین نشانه‌های این مراسم است چرا که ساختمانی برای اتراق آنها وجود ندارد و همه با تجهیزات اقامتی خود راهی قره کلیسا می‌شوند.

برگزاری مراسم بادراک

آیین دعای کلیسا در دو روز اول، در دو نوبت صبح و عصر برگزار می‌شود و در این روزها، رویدادهایی همچون غسل تعمید نوزادان و کودکان، برگزاری عروسی، نذر شمع و غیره در کلیسا و محوطه اطراف اختصاص انجام می‌شود.

غسل تعمید از مهم‌ترین آداب این جشن یا گردهمایی سه روزه است. عده‌ای بر این عقیده‌اند که تعمید کودکان‌شان در نخستین کلیسای حضرت مسیح و محل شهادت حواری آن حضرت، خیر و برکتی بی‌پایان را با خود به همراه می‌آورد. علاوه بر کودکان، گروهی از خانواده‌ها فرزندان‌شان را با قصد نذر و نیت غسل تعمید می‌دهند و به همین دلیل سن غسل تعمیدگیرندگان گاه به 15 و 20 سال هم می‌رسد.

روز سوم، مهمترین روز بادراک 

در روز سوم، آیین دعای کلیسا تنها یک بار و با آیین ویژه عید به وسیله اسقف اعظم به اجرا در می‌آید؛ مراسم ساعت 10 صبح آغاز شده و با تبرک نان و آب مقدس همراه است که این تبرک‌ها بین زوار پخش ‎می‌شود. روز سوم به مراسم اصلی اختصاص دارد که با نواختن ناقوس کلیسا آغاز می‌شود و اسقف خلیفه‌گری شمال‌غرب ایران این مراسم را برگزار می‌کند؛ روحانیان کلیساهای ارومیه، جامع ایروان، اصفهان و تهران نیز در برگزاری این مراسم به او یاری می‌رسانند. 

باید بگوییم شرکت در این آیین‌ها اجباری نیست و بسیاری از افراد، تنها برای شرکت در دیگر برنامه‌های این جشن همچون تهیه غذا و پرداختن به خوردن و آشامیدن، سرگرمی عمومی خانواده‌ها و دیدوبازدید با دوستان و آشنایان به این مکان می‌آیند.

قره کلیسا

قره کلیسا، بنایی مقدس با سنگ‌های سفید و سیاه و گنبدهای زیباست که با نام‌های کلیسای تادئوس مقدس یا کلیسای طاطاووس هم شناخته می‌شود. این سازه در روستایی به همین نام واقع شده است که در استان آذربایجان غربی و در 20 کیلومتری شمال‌شرقی چالدران قرار دارد. در راه رسیدن به قره کلیسا تابلویی با این مضمون مشاهده می‌شود: "ما اینجا سرود وحدت ادیان را می‌سراییم" دلیل این تابلو تلاش‌هایی است که در این منطقه برای نزدیکی میان ادیان مختلف می‌شود و قره کلیسا هم به عنوان نماد همزیستی ادیان بر سر زبان‌هاست.

قره کلیسا یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای جهان شمرده می‌شود و موسس خورناتسی (Movses Khorenatsi) -مورخ مشهور ارمنی در سده ۵ میلادی- تاریخ احداث اینجا را اوایل دوران مسیحیت می‌داند و معتقد است بنای کلیسا بر روی آرامگاه یکی از مبشران دین مسیحیت به نام طاطاووس مقدس بنا شده است. او وجود نام کلیسای طاطاووس مقدس در آثار و کتب مختلف، به ویژه مجامع مذهبی ارمنیان از سال ۱۲۴۳ میلادی را شاهدی بر این امر می‌داند.

معماری اصلی قره کلیسا به صورت بازیلیک است و برخلاف معابد ارمنیان که به شکل مربع هستند، این کلیسا را به‌صورت مستطیل ساخته‌اند. تمام بنای کلیسا به‌صورت یک ساختمان واحد در زمینی به ابعاد 150 در 200 متر ساخته شده است و درِ ورودی آن در قسمت غرب قرار دارد. بد نیست به این نکته اشاره کنیم که این بنا از نظر تاریخی به دو بخش قدیمی سیاه‌رنگ و بخش جدید سفیدرنگ تقسیم می‌شود که هر یک داستانی را برای خود دارند. ساختمان اصلی کلیسا پوشیده از از سنگ‌های سیاه بوده اما پس از بازسازی در دوران‌های مختلف، قسمتی از سنگ‌ها با سنگ سفید جایگزین شده و بنایی جدید به کلیسای سیاه الحاق شده است.

ثبت جهانی و ملی مجموعه قره کلیسا

ویژگی‌های منحصربه‌فرد مجموعه قره کلیسا باعث شده تا نام آن از تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ به شماره ۴۰۵ در آثار ملی ایران قرار بگیرد. همچنین به دلیل حفظ قدیمی‌ترین و برجسته‌ترین نمادهای معماری ارامنه جهان، در تاریخ 17 تیرماه 1387 برابر با ۷ جولای سال ۲۰۰۸، مجموعه قره کلیسا، شامل 3 کلیسای اصلی با نام‌های قره کلیسا یا سنت تادئوس، سن استپانوس جلفا و زور زور ماکو به عنوان نهمین اثر تاریخی ایران در سی و دومین کمیته میراث جهانی یونسکو در کبک کانادا ثبت جهانی شد.

تاتائوس مقدس که بود؟

تاتائوس مقدس (St. Thaddeus) یا طاطائوس (طاطاوس) و بارتلیموس مقدس (St. Bartholome) از حواریون عیسی مسیح بودند که به قصد تبلیغ این دین در سال 40 یا ۴۳ میلادی وارد شمال‌غربی ایران و شهری به نام آرداز یا آرتاز (محدوده فعلی شهرستان چالدران) شدند. زمان ورود آنان مصادف با حکومت اشکانیان بود و این شهر در حوزه پادشاهی آبکار، پادشاه ارامنه قرار داشت. در آن زمان بسیاری از ارامنه از دین زرتشت پیروی می‌کردند و عده‌ای نیز به آیین مهرپرستی روی آورده بودند. بر اثر تبلیغات این حواریون، بسیاری از مردم و پادشاه به دین مسیحیت درآمدند. پس از مدتی آبکار از دنیا رفت و سانتروک یا سنادوک بر تخت پادشاهی نشست. در این زمان ساندخت دختر پادشاه به همراه هزاران تن از مردم هنوز هم پیرو آیین مسیحیت بودند. دیری نپایید که مخالفت سانتروک با حواریون و همراهان آن‌ها آغاز شد و با دستور وی در سال 66 میلادی، همه پیروان دین مسیحیت از جمله دختر وی و حدود 3500 نفر دیگر کشته شدند. اجساد این کشته شدگان در محدوده قره کلیسای فعلی دفن شد.

پس از گذشت سال‌ها از این فاجعه انسانی در سال 302 میلادی و در زمان پادشاهی تیرداد از پادشاهان اشکانی تبار ارمنیان، مسیحیت به عنوان دین رسمی این کشور اعلام شد. به پاس خدمات طاطاووس و یارانش در مسیر فرار آن‌ها از دست پادشاه ظالم، کلیساهایی در سده‌های سه تا شش میلادی با سنگ‌های سیاه و سفید احداث شد که قره کلیسا یکی از آنها است. ارامنه اعتقاد دارند که جسد تاتائوس مقدس در سرداب سمت راست محراب کلیسای فعلی قرار دارد.

سخن آخر 

به معرفی یکی از آیین‌های مذهبی کشورمان پرداختیم که میان ارامنه رواج دارد و هرساله، اوایل مرداد، آن‌ها را در شمال‌غربی ایران، به گرد هم می‌آورد. نظرتان درباره این مطلب چه بود؟ 

آیا با این مراسم آشنایی دارید؟

آیا تا به حال در این آیین مذهبی شرکت کرده‌اید؟ تجربه خود از حضور در این مراسم را با ما به اشتراک بگذارید.