معرفی شهر خرم آباد | دانستنی های پیش از سفر

کارناوال در راستای معرفی شهرهای توریستی ایران و برای بیشتر شناساندن لرستان به سراغ مرکز این استان رفته تا در معرفی شهر خرم آباد، این شهر زیبا را به شما معرفی کند. می خواهیم در این مطلب با راهنمای سفر به خرم آباد، جاذبه های گردشگری خرم آباد، فرهنگ و آداب و رسوم مردم این دیار بیشتر آشنا شویم و از جبنه های مختلف سفر به این شهر را بررسی کنیم. همراه ما شوید تا گشتی در یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های انسان در ایران بزنیم.

چرا بازدید از شهر خرم آباد؟

•  جاذبه بی نظیر و تماشایی قلعه فلک الافلاک که قدمت آن به دوران ساسانی بر می گردد در این شهر واقع شده است. 
• دریاچه کیو، تنها دریاچه طبیعی درون شهری ایران نیز در خرم آباد قرار دارد.
• لرستان و خرم آباد از نخستین سکونتگاه های بشر در ایران هستند که قدمت حضور انسان در آنها به 40 تا 50 هزار سال قبل باز می گردد. 

اطلاعات کلی در مورد خرم آباد

نژاد و زبان: به طور کلی مردم خردم آباد بخشی از مردم فِیلی هستند و گویش مردم این شهر، لُری خرم آبادی‌ست. فیلی به معنای ساکنان منطقه والیان فیلی‌ست که شامل گروهی از مردم لر و کرد می شود. این گروه از مردم در غرب ایران و جنوب غربی کردستان عراق سکونت دارند. اهالی خرم آباد لر و لک هستند و این شهر بزرگترین شهر لرنشین ایران است. در کنار لری خرم آبادی بخشی از مردم این منطقه به گویش های لکی، بروجردی و لری بختیاری نیز تکلم می کنند. 

جمعیت: مطابق با آخرین سرشماری کلی در سال ۱۳۹۵، جمعیت ثابت شهر خرم آباد 506471 تن است و این جمعیت در سه منطقه شهری و 37 محله در کنار یکدیگر زندگی می کنند. از این رو، خرم آباد به عنوان بزرگترین شهر لرنشین ایران شناخته می شود. 

دین و مذهب: بیشتر مردم خرم آباد مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند. پس از اکثریت مسلمان،‌ یهودیان بزرگترین جمعیت اقلیت دینی را در خرم آباد تشکیل می دهند. 

اقتصاد: متاسفانه وضعیت اقتصادی و اشتغال در خرم آباد چندان خوب نیست و نرخ بیکاری در این شهر و استان لرستان بسیار بالاست. پتروشیمی خرم آباد، نیروگاه سیکل طبیعی و شرکت صدر فولاد بخش بزرگی از اشتغال و اقتصاد این شهر را بر عهده دارند. در کنار اینها گردشگری تاریخی و طبیعی و فرش و صنایع دستی کمک حال اقتصاد این شهر است و بخشی از گردش مالی خرم آباد از این طریق تامین می شود. علاوه بر اینها کشاورزی، دامداری و باغداری، گوشه ای دیگر از اقتصاد این شهر را تشکیل می دهند. متاسفانه در سال های اخیر به دلیل مشکلات مالی، تحریم و خصوصی سازی های کارشناسی نشده، کارخانه ها و صنایع بسیاری در این شهر تعطیل شدند. 

 شهرهای خواهر خوانده: شهرهای یاماگاتا (ژاپن) و افیون قره حصار (ترکیه) با شهر خرم آباد قرارداد خواهرخواندگی بسته اند. 

حقایق جالب در مورد خرم آباد

1- منطقه ای که شهر کنونی خرم آباد بر روی آن ساخته شده است در واقع از نخستین سکونتگاه های مردم منطقه لرستان به حساب می آید. آن گونه که اسناد و مدارک نشان می دهند، قدمت سکونت بشر در دره خرم آباد به 40 تا 50 هزار سال پیش بر می گردد. 

2- از مهمترین ویژگی های طبیعی خرم آباد، وجود منابع آب زیرزمینی و چشمه های درون شهری بسیار در آن است، انگار که این شهر بر روی آب بنا شده است. 

3- از استان لرستان و شهر خرم آباد آثار باستانی و تاریخی فراوانی به دست آمده است که هر یک به دوره های تاریخی مختلفی تعلق دارند. این دوره ها را می توان در سه دسته بندی پیش از تاریخ، دوره ایران باستان و دوره اسلامی تقسیم بندی کرد. آنچه که از دوران ماقبل تاریخ در لرستان به دست آمده بیشتر شامل نقاشی‌‌ها، کنده‌‌کاری‌های غارها، سفالینه‌ها و اشیای مفرغی می شود. کیفیت آثار مفرغی به دست آمده از لرستان به حدی عالی‌ست که این منطقه را مهد مفرغ دنیا نامیده اند. 

4- یکی از پیشرفته ترین رصدخانه های خاورمیانه، رصد خانه کاسپین است که با امکاناتی مانند هتل، فروشگاه، کافی شاپ و رستوران گردان در خرم آباد و بر بالای کوه مدبه قرار دارد.

5- در سال 1389 دفتر منطقه ای اسکان بشر سازمان ملل متحد، شهر خرم آباد را به عنوان شهر نمونه گردشگری انتخاب کرد. بر اساس این انتخاب قرار بود طرح توسعه پایدار شهری بر مبنای گردشگری در این شهر اجرا شود. محور اصلی اجرای این طرح نیز قلعه فلک الافلاک، ساماندهی فضای اطراف این قلعه و همچنین طرح مرمت و حفاظت از دیگر آثار باستانی این شهر بود؛ اما متاسفانه این طرح به وسیله مسوولان امر جدی گرفته نشد و به مرحله اجرا نرسید. در آن زمان قرار بود 700 هزار دلار برای این کار هزینه شود؛ اما هزینه اجرای این طرح امروزه بنا بر گفته عضو اتاق بازرگانی استان لرستان حداقل دو میلیون دلار است. 

اطلاعات گردشگری 

در ادامه با آداب و رسوم، سوغات، غذاهای سنتی و صنایع دستی و .... خرم آباد آشنا خواهیم شد.

آداب و رسوم 

آداب و رسوم مردم خرم آباد برخاسته از جغرافیا، تاریخ و حیطه فرهنگی استان لرستان و دیگر اقوام لر است که در دیگر مناطق کشورمان روزگار می گذرانند. در کنار آن، رسم و آیین های همسایه های کرد و عرب زبان نیز تا اندازه ای بر آداب و رسوم مردم لرستان و خرم آباد تاثیر گذاشته اند. 

از جمله آداب و رسوم مردم خرم آباد می توان به مراسم سوگواری (آیین گل مالی)، شو چله، مراسم عروسی (سرنجه، کیخایی، شیربها و سیاهه و...)، بازی های محلی (دال پلو و کلو رونکی) و ... اشاره کرد. 

سوگواری: سوگواری در لرستان و خرم آباد با آیین مشهور گل مالی شناخته می شود. در این رسم مردم در سوگواری های مختلف مانند مرگ یکی از اعضای خانواده یا در عزاداری های مذهبی مانند ایام محرم خود را با گل می پوشانند و به عزاداری می پردازند. گل مالی در زبان لری به صورت خَه‌رَّه گیری تلفظ می شود که خَه‌رّه در این واژه به معنای گِل است.

سوگواری محرم: سوگواری محرم در خرم آباد چند مرحله دارد که از روز هفتم محرم با رسمی به نام تراش عباس شروع می شود. مردم در این روز به حمام می روند و ریش و سر و صورت خود را اصلاح کرده و لباس تمیز می پوشند. بعد از آن عده ای برای صبح روز عاشورا شروع به جمع آوری هیزم می کنند تا در این زمان آتشی بزرگ برپا سازند. عزادارانی که صبح زود خود را در حوضچه های بزرگی از گل انداخته اند به کمک آتش خود را خشک می کنند و در کنار آتش به سینه زنی و سوگواری می پردازند. 

شب یلدا:‌ این آیین در لرستان با نام های شو چله یا امشو اول قاره معروف شده است و گفته می شود ریشه آن به هزاره سوم و چهارم قبل از میلاد باز می گردد. البته این آیین به مانند گذشته در این استان رونق ندارد و تنها در خاطره های پدربزرگ ها و مادربزرگ ها از آن یاد می شود. در این شب، نوجوانان و جوانان لر همزمان با تاریک شدن هوا به پشت بام خانه های همسایه می رفتند و شالی را از بالای بام آویزان می کردند. آنها با خواندن شعری به این مضمون «امشو اول قاره، خیر د هونت بواره، نون و پنیره و شیره، کیخا خونت نمیره» از صاحب خانه می خواستند تا هدایایی در شال آنها بریزد. 

نوروز: مردم لرستان از اوایل اسفند به استقبال سال نو می روند. مراسم نوروز در این استان و خرم آباد شامل آیین هایی مانند الفه، برات، کوسه سوار،‌ دید و بازدید و سیزده به در می شده است که امروزه تعدادی از این آداب و رسوم هنوز اجرا می شود. اهالی خرم آباد روز اول اسفند کاسه ای آب، چراغ و قرآن را در سینی می گذارند و به استقبال خانه تکانی (گردیله گیری) می روند. از دیگر آیین های مربوط به عید نوروز، رسم کوسه سوار است که در آن اهالی داستانی در مورد پیرزنی به نام ننه پیره را روایت می کنند.

عروسی: در مراسم عروسی لرها، انتخاب عروس به وسیله خانواده داماد انجام می شود که این آیین به نام سرنجه معروف است. آنها در مراسم خواستگاری که به آن کیخایی می گویند چند تن از ریش سفیدان و بزرگان طایفه خود را همراه می برند و رسم خواستگاری را برگزار می کنند. از دیگر آیین های عروسی لری می توان به رسم های شیربها، سیاهه، دستگیرونی و ... اشاره کرد. 

موسیقی لری: از مهمترین بخش های فرهنگ مردم لر، موسیقی لُری است که تنوع و پیشینه ای کهن دارد و به دو بخش موسیقی های آوازی (کلامی) و سازی تقسیم می شود. ترانه های موسیقی لری نیز از هفت بخش موسیقی و ترانه‌های غنایی و عاشقانه، حماسی و رزمی، سوگواری، فصول، کار،‌ طنز و سرودهای مذهبی تشکیل شده است.

غذاها و خوراکی های محلی 

از مشهورترین و محبوب ترین غذاها و خوشمزه های استان لرستان و خرم آباد می توان به آش ترخینه، نان محلی ساجی، شیرینی کاک، انواع حلوا و عسل،‌ روغن حیوان شهر دلفان،‌ سمنو و کلوچه بروجرد،‌ کباب کوبیده مخصوص این استان (که‌وآو)، خوئک (جه‌قلی به‌قو)، جیگر وز (جه‌گه‌ر وه‌ز) و ... اشاره کرد.

آش ترخینه:‌ این آش از غذاهای محلی مردم استان های کرمانشاه، لرستان و همدان است و با موادی مانند سه یا چهار عدد ترخینه سنتی، مقداری آب، سه عدد پیاز متوسط و سبزی آش پخته و سرو می شود.

نان ساجی: نان ساجی نوعی نان نازک و پهن است که بر روی صفحه ای فلزی و دایره مانند به نام ساج پخته می شود. نان ساج انواع مختلفی مانند نان تیری، نان تپ تپی، ته کله ایی و فه تیره دارد. 

عسل: عسل لرستان بسیار مشهور است و این استان به خاطر داشتن طبیعتی بکر، مراتع و جنگل هایی انبوه یکی از بهترین مکان ها برای پرورش عسل در ایران به شمار می آید. در سفر به خرم آباد و لرستان خرید عسل طبیعی و مرغوب این خطه را فراموش نکنید. 

شیرینی آردی: این خوردنی خوشمزه، شیرینی سنتی شهر خرم آباد است و طعمی بسیار عالی دارد. از آنجایی که این شیرینی قابلیت ماندگاری بالایی دارد گزینه مناسبی برای سوغاتی دادن است. مواد تشکیل دهنده شیرینی آردی شامل شکر،‌ آرد و روغن می شود و با طعم دهنده ها و مواد مختلف می توان آن را در انواع گوناگون شیرینی آردی، گردویی، شیرینی آردی نخودچی و شیرینی آردی نارگیلی تهیه کرد. 

سوغات و صنایع دستی 

در این قسمت تعدادی از جذاب ترین و بهترین صنایع دستی شهر خرم آباد را به شما معرفی می کنیم. 

ورشو سازی:‌ ورشو سازی صنعتی با بیش از دو قرن قدمت،‌ یکی از شاخص ترین صنایع دستی لرستان است. ورشو نوعی فلز سفید است که شکلی نقره مانند دارد و شامل 20 درصد نیکل، 35 درصد روی و 45 درصد مس می شود. این فلز بعد از چکش کاری و خم کاری با دستان هنرمند اهالی لرستان به آثاری زیبا مانند سینی، دیس، بشقاب، قاشق و چنگال، سماور ذغالی، قوری، چای دان، گلاب پاش،‌ سمه دان تبدیل می شود. 

جاجیم بافی:‌ جاجیم نوعی زیرانداز دو رویه است که در بیشتر روستاهای ایران بافته می شود. البته طرح و بافت آن در هر منطقه با دیگری فرق دارد. 

گیوه دوزی: گیوه نوعی پاپوش سنتی کشورمان است که در بسیاری نقاط ایران تولید می شود و بافت آن در لرستان نیز رونق بسیار دارد. این پاپوش بسیار سبک و بادوام است و از نخ قالی و نخ ابریشم و ضایعات چرم در بافت آن استفاده می شود. 

نمدبافی: یکی از صنایع دستی قدیمی استان لرستان نمدبافی‌ست که ساخت آن در بروجرد و خرم آباد رونق بیشتری دارد. از این نمدها بیشتر در تولید کلاه های نمدی، تن پوش های نمدی و انواع زیرانداز استفاده می کنند. 

ماشته بافی:‌ نوعی دست بافته پشمی و نقش دار است که در بیشتر نقاط ایران با نام جاجیم شناخته می شود؛ اما در شهر خرم آباد و کرمانشاه آن را به نام های ماشته یا موج می خوانند. در ساخت آن از نخ پشمی رنگی استفاده می کنند و بیشتر آن را برای پیچیدن رختخواب، زیرانداز، روانداز و کرسی به کار می گیرند. 

از دیگر هنرها و آثار زیبای سوغات و صنایع دستی استان لرستان می توان به قالیبافی، حرمی بافی و خراطی اشاره کرد.

ورود به صفحه اختصاصی سوغات و صنایع دستی استان لرستان

برترین جاذبه ها و دیدنی های خرم آباد

خرم آباد زیبا با تاریخی کهن و طبیعتی بی نظیر دیدنی های بسیاری را در خود جای داده است، که در این قسمت به چند مورد از مهمترین ها و پربازدیدترین های جاذبه های شهر اشاره می کنیم. 

قلعه فلک الافلاک: مشهورترین جاذبه خرم آباد و نماد این شهر، قلعه فلک الافلاک یا دژ شاپورخواست است که قدمت آن به دوره ساسانیان باز می گردد و رازهای بسیاری را در خود جای داده است. این سازه عظیم و کهن که با نام قلعه دوازده برجی نیز شناخته می شود، مهمترین دیدنی استان لرستان است و بسیاری برای دیدن آن راهی شهر خرم آباد می شوند.

مناره آجری:‌ از دیگر آثار باستانی ارزشمند خرم آباد مناره آجری 900 ساله آن است. از این سازه که در فهرست آثار ملی کشور نیز ثبت شده در گذشته برای دیده بانی و هدایت کاروان ها استفاده می کردند. البته باید بدانید که ارتفاع این مناره ها در طول سال ها به وسیله عوامل طبیعی کاهش پیدا کرده است. این برج امروزه 99 پله و 30 متر ارتفاع دارد. 

دریاچه کیو: نگین خرم آباد یا دریاچه کیو در شمال غرب شهر قرار گرفته است و در میان ساختمان های بلند و کوچک، دلبری می کند. این دریاچه هفت هکتاری تنها دریاچه طبیعی درون شهری ایران است و یکی از مهمترین مکان های شهر برای تفریح و خوشگذرانی‌ به شمار می رود. جالب که بدانید واژه «کیاو» در لری خرم آبادی به معنای کبود رنگ و آبی‌ست که ظاهر دریاچه را تداعی می کند.

از دیگر جاذبه های مهم خرم آباد می توان به گرداب سنگی، پل شکسته، رصدخانه کاسپین، بام لرستان، مسجد جامع خرم آباد،‌ مقبره باباطاهر و ... اشاره کرد. 

جاذبه های اطراف

لرستان تنها در خرم آباد خلاصه نمی شود و دیدنی ها و جذابیت های بسیاری در این استان این شهر را احاطه کرده اند. در این قسمت به چند تا از محبوب ترین و مشهورترین آنها اشاره می کنیم. 

آبشار بیشه: فاصله تقریبی از مرکز خرم آباد 80 کیلومتر و فاصله زمانی یک ساعت و سی دقیقه

دریاچه گهر: فاصله تقریبی از مرکز خرم آباد 120 کیلومتر و فاصله زمانی دو ساعت و سی دقیقه

جنگل شوراب: فاصله تقریبی از مرکز خرم آباد 50 کیلومتر و فاصله زمانی 45 دقیقه

جنگل مخمل کوه: فاصله تقریبی از مرکز خرم آباد 9 کیلومتر و فاصله زمانی 15 دقیقه

آبشار نوژیان: فاصله تقریبی از مرکز خرم آباد 41 کیلومتر و فاصله زمانی یک ساعت

دره نی گاه: فاصله تقریبی از مرکز خرم آباد 120کیلومتر و فاصله زمانی دو ساعت و سی دقیقه

دره خزینه: 140 کیلومتر، فاصله تقریبی از مرکز خرم آباد دو ساعت

اقامت

شهر خرم آباد در حال حاضر 12 هتل دارد که در این میان یک هتل 5 ستاره و یک هتل 3 ستاره به چشم می خورد. همچنین سه هتل پنج ستاره هم در حال ساخت هستند. در کنار این هتل ها،‌ شهر خرم آباد تعدادی مهمانسرا و مسافرخانه نیز دارد که برای اقامت می توانید از آنها استفاده کنید. اقامتگاه های بوم گردی خرم آباد اما بیشتر به شهرهای اطراف و جاذبه های طبیعی استان لرستان مربوط می شود. علاوه بر اینها شما می توانید در کنار جاذبه های طبیعی شهر مانند مجموعه توریستی مخمل کوه یا آبشارهای معروف شهر کمپ بزنید. 

فرودگاه خرم آباد

فرودگاه داخلی خرم آباد در سال 1322 با باندی به عرض 30 متر و طول 1800 متر در جنگ جهانی دوم توسط متفقین ساخته شد. از این باند در آن زمان برای پرواز هواپیماهای ملخی قدیمی استفاده می کردند. پس از خاتمه جنگ جهانی دوم شرکت ملی نفت ایران و مخابرات منطقه لرستان، زمین فرودگاه را خریداری و بازسازی کردند و اندک اندک آن را توسعه دادند. در سال 1355 مسوولیت این فرودگاه به سازمان هواپیمایی کشوری تحویل داده شد. در سال 1362 ساختمان ترمینال مسافری جدید این فرودگاه به بهره داری رسید و از آن زمان تا کنون به خدمات رسانی به مسافران مشغول است. اگر به اطلاعات بیشتر در زمینه فرودگاه خرم آباد نیاز داشتید یا می خواهید از ساعت های پروازی آن مطلع شوید می توانید به وبسایت فرودگاه خرم آباد مراجعه کنید. 

امکانات فرودگاه خرم آباد

از جمله امکانات فرودگاه خرم آباد می توان به سرویس بهداشتی، فروشگاه های خرید مواد غذایی و هدایا و صنایع دستی و تاکسی های فرودگاه اشاره کرد.

مسیرهای پروازی

از این فرودگاه تنها به تهران به صورت رفت و برگشت پرواز انجام می شود. 

حمل و نقل از فرودگاه تا خرم آباد

تنها وسیله حمل و نقل عمومی که با استفاده از آن می توان از فرودگاه به شهر خرم آباد رسید تاکسی های فرودگاه است. هزینه جابه‌جایی با این تاکسی ها تا مرکز شهر 14000 تومان است. 

تلفن های ضروری

پایانه اتوبوسرانی خرم آباد

به تازگی در خرم آباد پایانه اتوبوسرانی افتتاح شده است که به مسافران برون استانی خدمات رسانی می کند. 

آدرس: ابتدای بلوار آیت الله کمالوند، پایانه مسافربری خرم آباد

تلفن: 06633406807

پایانه های مسافربری ترمینال شرق در محله کوروش، ترمینال جنوب در بلوار بهارستان و ترمینال شمال در بلوار ولایت (دره گرم) نیز به مسافران درون استانی با استفاده از اتوبوس، مینی بوس و سواری خدمات رسانی می کنند. 

حمل و نقل درون شهری 

حمل و نقل درون شهری در خرم آباد به اتوبوس و تاکسی محدود می شود. 

تاکسی

استفاده از تاکسی گزینه مناسبی برای گردش در شهر و رسیدن به جاذبه های مختلف به شمار می رود. 

اتوبوس

شرکت واحد اتوبوس رانی خرم آباد ایستگاه متعددی در سطح شهر دارد؛ اما این ایستگاه ها تنها در مسیرهای اصلی شهر تردد می کنند. به همین خاطر ممکن است برای رسیدن به آثار تاریخی و طبیعی مجبور شوید کمی پیاده روی کنید. 

اقلیم و آب و هوا

خرم آباد به طور کلی آب و هوای مدیترانه ای معتدل و نیمه مرطوب دارد و میانگین دمای آن در روزهای سرد سال 1 درجه و در روزهای گرم سال 35 درجه اندازه گیری شده است. 

بهار: میزان بارندگی به طور کلی در خرم آباد زیاد است؛ اما این میزان به ویژه در فصل بهار زیادتر می شود تا حدی که خرم آباد در رتبه ششمین مرکز استان پربارش ایران قرار داده است.

تابستان: این فصل یکی از بهترین زمان ها برای سفر به خرم آباد است. تابستان ها به نسبت در خرم آباد گرم می شود. اگر دوست دارید از طبیعت این استان و آب و هوای زیبای آن لذت ببرید، تابستان یکی از بهترین فصل هاست.

پاییز: تماشای خرم آباد و جنگل های اطراف آن در فصل پاییز چیزی نیست که بتوان آن را به راحتی  از دست داد. البته باید توجه داشته باشید که کوه نوردی در این زمان از سال به دلیل سرمای هوا کار سختی‌ست و به تجهیزات کافی نیاز دارد. 

زمستان: زمستان ها در این شهر تماشایی معتدل است. می توانید از آب و هوای خنک این شهر به هنگام سفر در این وقت سال لذت ببرید. کوه نوردی همچنان در این موقع از سال به تجهیزات و مهارت بالا نیاز دارد. 

زیبایی های طبیعی شهر خرم آباد

زیبایی های شهر خرم آباد تنها در قلعه فلک الافلاک و دریاچه کیوی آن ختم نمی شود؛ بلکه جنگل ها،‌ رود و کوه های آن، زیبایی‌ و ارزش خرم آباد را چندین برابر کرده است. در این قسمت به طور مختصر این عوارض طبیعی شهر را به شما معرفی می کنیم اما شما به این چند خط بسنده نکنید و این زیبایی ها را از نزدیک تجربه کنید. 

جنگل 

400 هزار هکتار از 500 هزار هکتار مراتع شهر خرم آباد را مراتع جنگلی پوشانده است که بیشتر در حوزه رویشی زاگرس قرار دارند. جنگل های حوزه رویشی زاگرس از با ارزش ترین ذخایر جنگلی جهان به حساب می آیند و مهمترین گونه آنها در جنگل های لرستان، بلوط است. 

رودخانه 

رودخانه ای که از میان شهر خرم آباد می گذرد خرم رود نام دارد و از به هم رسیدن دو رود دیگر در مرکز شهر به وجود آمده است. یک رود که از سمت شرق وارد شهر می شود و رودی دیگر از سمت شمال در میان شهر جاری می شود تا در نزدیکی پل صفوی در مرکز خرم آباد به هم بپیوندند و خرم رود را تشکیل دهند.

کوه ها 

شهر کوهستانی خرم آباد در میان دره ای سرسبز و میان کوه های مخمل کوه در شمال، سفید کوه در غرب و کوه مدبه در شرق جای گرفته است. تنها منطقه هموار آن دشتی به نام کُرِّگاه شرقی‌ست که در نقطه جنوبی شهر خرم‌آباد، روزگار می گذراند. 

تاریخچه خرم آباد

لرستان یکی از استان های بسیار کهن ایران است و یکی از نخستین سکونتگاه های مردم ایران به شمار می رود. شهر خرم آباد از شهرهای مرکز این استان نیز در دوران ساسانیان یکی از شهرهای مهم غرب ایران محسوب و فلک الافلاک افسانه ای از آثار به جای مانده از آن دوران است.

در غارهای مسکونی اطراف شهر خرم آباد نظیر غارهای کنجی، یافته،‌ پاسنگر،‌ گراجنه و ... نشانه هایی از آثار زندگی انسان کشف شده است که قدمت آنها به دوران پیش از تاریخ باز می گردد. چنان که آزمایش های رادیو کربن در غار کنجی واقع در دره خرم آباد نشان داده است قدمت آثار پیدا شده در این محل به 40 تا 50 هزار سال قبل بر می گردد. یکی از پژوهش های جالب و تامل برانگیز در این زمینه تحقیق و بررسی های دکتر فرانک هو استاد دانشگاه رایس آمریکا و همکارانش است که در سال های 1342 و 1343 خورشیدی در لرستان انجام و در سال 1967 در آمریکا منتشر شد. وی در مورد نتایج پژوهش خود چنین می نویسد:‌

بهترین اطلاعات ما راجع به سکونت و نحوه امرار معاش انسانهای اواخر دوره چهارم زمین شناسی مربوط به دره خرم آباد لرستان واقع در جنوب غربی ایران است. دره خرم آباد به درازای ۱۵ و پهنای ۱۰ کیلومتر بین کوههای آهکی که به موازات هم کشیده شده‌اند قرار گرفته و در ارتفاع ۱۱۷۰ متر از سطح دریا واقع شده‌ است. کوه های اطراف آن به صورت یک منبع ذخیره آب در آمده‌اند. دره خرم آباد دارای چشمه‌های آب خنک و تعدادی غار است. به هم فشردگی این دره و وجود غارهای متعددی که به وسیله انسان های پیش از تاریخ اشغال شده است،‌ ما را بر آن داشت تا این دره را مرکز تحقیقات مربوط به دوره پالئولیتیک میانه دیرینه سنگی قرار دهیم. تا کنون ۱۷ محل از اقامتگاه های انسانی دوره دیرینه سنگی را در این دره یافته‌ایم. آنچه مسلم است این است که با تحقیقات بیشتر می‌توان محل‌های بیشتری را پیدا کرد. از این ۱۷ غار، دست کم ۵ غار از آنها مربوط به دوره دیرینه سنگی بوده است و شامل تمدن دوره میانه دیرینه سنگی می شود و بیش از شش غار دیگر متعلق به دیرینه سنگی فوقانی و شامل تمدن بارادوستی است. دو غار دیگر نیز مربوط به پایان دیرینه سنگی فوقانی و شامل تمدن زارزی بوده است. شاید شش غار دیگر نیز مربوط به دوران دیرینه سنگی فوقانی باشند. آثار خرم آباد حاکی از سکونت دامنه دار و مداوم در زاگرس است.

از نخستین دوره های تمدن و حکومت در لرستان، فرمانروایی و ظهور کاسی ها (1) در این منطقه بوده است. گفته می شود آنها توانستند به مدت 500 سال بر این منطقه حکومت داشته باشند و در دورانی بر بابلی ها (همسایه های تاریخی خود در عراق امروزی) نیز مسلط شوند. بزرگترین ارمغان کاسی ها برای لرستان، ساخت آثاری با مفرغ در حد عالی و با بهترین کیفیت بود به حدی که این منطقه را به نام مهد مفرغ در دنیا می شناسند. عیلامی ها (2) با حمله به کاسی ها آنها را از میان بردند و خود بر لرستان تسلط پیدا کرده و شهر خایدالو را بنا نهادند.  

خایدالو (نام قدیم خرم آباد امروزی) در گذشته های دور، پیش از ظهور مادها، هخامنشیان و ساسانیان یکی از شهرهای مهم تمدن عیلام بود و گفته می شود شهر شاپور خواست (نام خرم آباد در زمان حکومت ساسانیان) به دستور شاپور دوم ساسانی بر روی ویرانه های این شهر بنا شد. خایدالو در زمان فرمانروایی عیلامی ها بر غرب ایران، به همراه ماداکتو، اهواز و شوش از شهرهای مهم این تمدن کهن بود. 

گفته شده است پس از نابودی دولت عیلام در سالهای 600 قبل از میلاد، به دستور شاپور اول ساسانی شهری بزرگ و با شکوه در قرن سوم میلادی بنا شد که خرم آباد فعلی نام دارد. تا اوایل قرن هفتم هجری می توان نام شاپور خواست را در کتاب های کهن مشاهده کرد؛ اما پس از قرن هشتم نام خرم آباد جایگزین اسم قبلی شد. به نظر می رسد در اواخر قرن هفتم هجری شهر شاپورخواست به کلی نابود و خالی از سکنه شده است و مردم آن به قسمت غربی قلعه فلک الافلاک پناه برده اند. این منطقه از جهات بسیاری مانند داشتن آب فراوان و موقعیت مناسب، بر منطقه قبلی برتری داشت. در این دوره قلعه، هسته اصلی شکل گیری و توسعه شهر می شود و خیابان ها و محله ها در اطراف آن رشد می کنند.

در فاصله سالهای 580 تا 1006 هجری قمری خرم آباد به عنوان پایتختی اتابکان لر می رسد. اتابکان لر، سلسله کوچکی از اتابکان لرستان را شامل می شدند و بر قسمت های غربی و شمالی استان لرستان حکومت می کردند. 

خرم آباد در زمان حکومت صفویان و پس از انقراض سلسله اتابکان لرستان به دست آنها،‌ اهمیت خود را حفظ کرد. حکومت صفویه به آبادنی و رونق این شهر اهمیت بسیاری می دادند. از جمله کارهای آنها می توان به احداث پلی بر روی خرم رود اشاره کرد که امروزه به نام پل صفوی مشهور شده است. در این دوران بود که خرم آباد به عنوان مرکز حکومتی والی لرستان فیلی انتخاب شد. متاسفانه پس از این دوره و در اثر حمله سپاه عثمانی به غرب ایران، این شهر به اندازه زیادی از بین رفت. 

شهر زیبای خرم آباد در دوره قاجار تنها قسمتی از محله های اطراف قلعه فلک‌الافلاک را شامل می شد و محله هایی نظیر پشت بازار، درب دلاکان و درب باباطاهر از جمله معروفترینِ این محله ها بودند. در این دوره اندک اندک، مهاجرت از سوی شهرهای کوچک و بزرگ به سوی این شهر شدت گرفت که این باعث به وجود آمدن محله های جدید و توسعه خرم آباد شد. 

در دوران پهلوی نیز ساختمان هایی برای اصطبل،‌ سربازخانه و ستاد لشکر 5 ارتش در محدوده حصار 12 برجی و قلعه فلک الافلاک ایجاد شد. 

در دوره هشت ساله جنگ ایران و عراق، استان لرستان به دلیل همسایگی با سه استان مرزی در غرب و جنوب غربی اهمیت نظامی و سوق الجیشی بسیار داشت و خرم آباد به دلیل قرار گیری در مسیر شمال به جنوب بارها مورد حملات هوایی و موشکی ارتش عراق قرار گرفت. خرم آباد پس از شهرهای آبادان، اهواز، دزفول و ایلام پنجمین شهر ایران با بیشترین دفعات بمباران است و استان لرستان از نظر میزان خسارت مالی دومین استان خسارت دیده در طول جنگ ایران و عراق به شمار می رود.  

پاورقی

1- کاسی ها در زاگرس زندگی می کردند و مرکز اصلی حکومت آنان در لرستان بود. حکومت شان از شمال و شرق تا حوالی همدان و بابل قدیم در عراق گسترش پیدا کرد. اسب برای آنها نشانه الهی بود و خدای بومی‌شان کاشی نام داشت. آنها در هنر مفرغ سازی در تمام دنیا بی نظیر بودند. 

2- ایلام یا عیلام نام تمدنی باستانی و تاریخی‌ست که در جنوب غربی فلات ایران سه هزار سال پیش از میلاد ظهور کرد. پایتخت این تمدن شهر شوش بود و در زمان هخامنشیان به اندازه یک استان قدرت و محدوده جغرافیایی آن تقلیل شد. 

سخن آخر 

امروز به همراه شما سری به استان زیبای لرستان و شهر خرم آباد زدیم و آن را بیشتر شناختیم. با غذاها و خوشمزه های آن، آداب و رسوم مردم و  دیدنی های برتر آن آشنا شدیم و زیبایی هایش را از نزدیک لمس کردیم. 

نظر شما در مورد سفر به این منطقه زیبا در ایران چیست؟

دیدگاه، تجربه ها و عکس های خود را به ما به اشتراک بگذارید.