نگاهی بر تراژدی اندلس

بخوان به نام پروردگارت، ناافسانه ای خون فشان در سفر به دوره ای ویژه در تاریخ جهان. شهری که قریب یک میلیون سکنه داشت. اين نوشتار در صدد است كه چکیده ای از تمدن اسلامى را در اندلس به سبک کارناوال  تصویر سازی كند. تمدنی که با حمله به غرب عربستان آغاز شد و تا اسپانیای امروزی پیش رفت. مهمان های ناخوانده ی اسپانیایی ها که راندنشان قریب 800 سال به طول انجامید. خلاصه ای از مهم ترین اتفاقات این سال ها را خواهید خواند.

در سال هفتم هجری، پیامبر صلی الله علیه و آله دو ماه پس از امضای صلح حدیبیه، نامه هایی برای فرمانروایان سرزمینهای اطراف حجاز فرستاد و آنان را به پذیرش اسلام فرا خواند؛ نامه هایی برای امپراتور، پادشاهان و حاکمان ایران، روم، حبشه، مصر، یمامه، بحرین، اردن و حیره نوشت.نامه هایی که برخی از آنها از جمله ایران و روم که بزرگترین حکومت های آن زمان بودند آن را نپذیرفتند.

در قرن پنجم میلادی مسلمانان به اسپانیا یورش بردند. کشوری که سالیان سال رومیان بر آن حکومت می کردند. اندلس به اشغال اعراب درآمد.

نکته آنکه بدلیل فقدان تصاویر از آن زمان، از نقاشی های کهن و آلبومی از عکس های امروز اندلس داریم. دیگر آنکه اندکی قرآن برایت باز کردم در این خواندنی.

خواهید خواند: روزی روزگاری در اندلس، جامعه اسلامی، ماجرای حمله به اسپانیا، سقوط اندلس و باز پس گیری آن

چای دم کن در این پاییز و بنشین رو به روی صفحه ای که برایت نوشتم

جریان از این قرار بود

در سال 709 میلادی اولین جرقه های فوران اعراب (در طول خلافت امویان) در اسپانیا زده شد. مسلمانان به فرماندهی ولید بن عبدالملک و طارق بن زیاد با گذر از شمال آفریقا در کمتر از سه سال ( 711 تا 714 میلادی ) با هدف سلطه بر خطه ی برگزاری مهم ترین دربی فوتبال ( اسپاینا ) ، آن را فتح کردند. و این بود نحوه ورود مسلمانان به شبه جزیره ایبری ( اسپانیا و پرتقال ). پس از آن، نواحی تحت سلطه را گسترش دادند و زیلوی پیروزی را پهن کردند.

عده ای از ساکنین مهد ایبری تصور داشتند که مسلمانان منجی شان هستند و عده ای تا چندین نسل بعد از خود و تا رهانیدن خاکشان از دست اعراب نفرت را در دلشان زنده نگاه داشتند. متنفران علی الحساب از دست مسلمانان گریختند تا سر فرصت کشورشان را مفصل باز پس گیرند. همانا غفلت اعراب از بازماندگان اسپانیولی موجب رشد و قدرت گرفتن و بکار افتادن افکارشان بود تا فرجام کار باب میلشان شود. بازماندگانی که این تفکر را نسل به نسل تا حدود 780 سال منتقل کردند که در سرزمین مان غیر خودی ساکن است و فرقی نمی کند کیستند و از جنس چیستند، آنها خاک ما را تصرف کردند.

سرانجام در سده پانزدهم میلادی با بروز احساسات ضد مسلمانی، پس از حدود هشت قرن مبارزه مستمر، اسپانیا شروع به باز پس گیری وطنش نمود.

جنبش استرداد ( رِکُونکیستا، به اسپانیایی ) با جنگ های داخلی و سستی ایمان مسلمین آغاز شد؛ با حمله های پی در پی به موروها ( مسلمانان اسپانیا که نژاد عربی-اسپانیایی-بربری داشتند ) ادامه یافت و با قلع و قمع و راندن کامل آنها از اسپانیا خاتمه یافت.

روزی روزگاری در اندلس

در جنوب غربي اروپا ناحيه‌ای است كه درياي مديترانه از جنوب و شرق، اقيانوس اطلس از غرب و خليج بيسكاي از شمال، آن را احاطه كرده است. آن را شبه جزيره زیبای ايبری گویند.

در افسانه‌ها گفته‌اند که در آغاز خلقت که خدای متعال، نیک و بد را در میان کشورها تقسیم می‌کرد، هر کشوری می‌توانست پنج چیز بخواهد تا به وی داده شود؛ اندلس هم پنج چیز تقاضا کرد:

آسمانی صاف و روشن، دریایی قشنگ و پر از ماهی، میوه‌هایی شیرین و زنانی خوب. این چهار آرزویش برآورده شد، اما خواسته پنجم او که دولتی خوب باشد، رد شد. چون در آن صورت بهشت که نباید در این جهان باشد، روی زمین به وجود می‌آمد.

موقعیت جغرافیایی

موقعیت جغرافیایی اسپانیا و وجود موانع طبیعی مانند کوه ها و رودها و جنگلهای انبوه، باعث شده بود تا جنگ و پیکار در چنین محیطی دشوارتر از سایر جنگها باشد به طوری که در نگاه اول، دست یافتن به چنین سرزمینی از طریق لشکرشی، غیر ممکن به نظر می‌رسید.

ایبری زیر نظر روم باستان بود و پس از انحطاط روم، این سرزمین رو به افول نهاد و اوضاع اقتصادی و سیاسی اش دچار پارگی گشت و اربابان کلیسا نیز در حقشان ظلم روا می داشتند لذا اوضاع وخیم و آماده تغییرات شد.

امروزه این بخش خود مختار در اسپانیا، هشت استان دارد:

سویل، گرانادا، کوردوبا، کادیس، مالاگا،اویلوا، خاین، آلمریا

جامعه اسلامی

تمدن مسلمانان منحصر به فن معمارى و نقش و نگار ساختمان‏ها و مساجد پرشكوه نيست. اسلام، دين دانش و تفكر و تعقلی است که همواره بزرگان و دانشمندان و صنعت گران بسیاری به جهان اضافه کرده.

حضرت محمد (ص)، هادی اعراب، با هدف تکمیل راه پیامبران پیشین و با باور توحیدی و آورنده دین تعظیم به خدا در سال های 610 تا 632 میلادی پرچم دار نهضت گسترش اسلام بود. نهضتی که با  اعتقاد به ایجاد سیاره ای اسلامی و بدون جاهلیت تا حد توان ادامه یافت.

مهیا شوید

در سال 92 هجرى قمرى، موسى بن نصير (حاكم شمال آفريقا) با تهيه مقدمات لازم، لشكرى هفت هزار نفرى را به فرماندهى ولید بن عبدالملک و طارق بن زياد مهياى فتح شبه جزيره ايبرى کرد.

بستانید

پس از به دست آوردن پيروزي هايى چند، طى مدتی كوتاه تمام شبه جزيره ايبرى ( اسپانيا و پرتغال ) به دست مسلمانان فتح گرديد و حتى به خاك فرانسه رسيدند و حكومت اسلامى اندلس را در شبه جزيره برقرار كردند.

شرق به غرب متصل گشت و رنسانس در اروپا ریشه زد.

و انّ الظّالمین لفی شقاقٍ بعیدٍ

ستمگران در عداوت شدید دور از حق (و در برابر حق) قرار گرفته اند

سوره مبارکه حج ، آیه 53

در ادامه خواهید خواند از یک سقوط

بررسی مسیر اسلامی شدن اروپا

يكى از اركان مهم ثبات، امنيت و پيشرفت هر جامعه‏ اى، وحدت است. اگر مسلمانان موفق شدند برق آسا شبه جزيره ايبرى را فتح كنند، در سايه وحدت بود و البته یک ایمان...

ایمانی که نیروی پیشران اعراب بود. آنان عقیده ای داشتند مبتنی بر اینکه:

در جنگ چه بمیرم و چه زنده بمانم، در هر صورت سرفراز خواهم بود و جایگاهم بهشت است.

نتیجه جدال با آن دسته از افراد، چیزی جز شکست را در بر نداشت. تصور کنید با کسی می جنگید با این اعتقاد، نتیجه آنکه آنها با نفرات برابر و حتی کمتر هم پیروز میدان بودند.

نکته: طرف حساب مسلمانان، همه بت پرست نبودند.

یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِمَنْ فِی أَیْدِیكُمْ مِنْ الأَسْرَى إِنْ یَعْلَمْ اللَّهُ فِی قُلُوبِكُمْ خَیْرًا یُؤْتِكُمْ خَیْرًا مِمَّا أُخِذَ مِنْكُمْ وَیَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ (أنفال: 70)
ای پیامبر، به اسیرانی که در دست شما هستند بگو اگر خداوند بداند که در دلهای خود نیت خیری دارید بهتر از آنچه که از شما گرفته شده، به شما خواهد داد و گناهانتان را می‌آمرزد که خداوند بسی آمرزنده و مهربان است

وَقَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَكُمْ وَلاَ تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ (بقره: 190)
با کسانیکه به جنگ شما می‌آیند، در راه خدا پیکار کنید و تجاوز روا مدارید که خدا تجاوزگران را دوست نمی‌دارد

وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ (أنفال: 61)
اگر دشمنان به صلح تمایل نشان دادند تو نیز بدان متمایل شو و بر خدا توکّل کن که او شنوا و دانا است

ویژگی هایی که به تدریج اسپانیای اسلامی پس از تصرف توسط اعراب مکتسب شد این است

*رونق اقتصادی در اثر احیای تجارت

*ادغام منحصر به فرد فرهنگ اروپایی با تمدن اسلامی

*احیای حیات شهری و شهرنشینی در اندلس

*شکوفایی علمی

*ساختار خوب سیاسی و جمعیتی

سقوط اندلس

همان طور كه وحدت مايه ثبات، امنيت، پيشرفت و سعادت است، اختلاف و تفرقه سبب نا امنى و عقب ماندگى است. یکی از علت های فروپاشی ‏حكومت مسلمانان در اندلس نيز همین بود .

خطای ديگر اعراب پس از ورود به اندلس چنين بود كه خود را از بربرهاى شمال آفريقا ( كه سهم بزرگى در فتح شبه جزيره ايبرى داشتند ) برتر می ديدند و نصيب خود را بيشتر می پنداشتند و آنان را به ديده حقارت مى‏ نگريستند . آنگاه كه اين اختلافات شعله ور مى‏ شد، چنان زبانه مى‏ كشيد كه كسى را ياراى نزديك شدن به آن نبود و اگر كسى گامى براى صلح و آشتى جلو مى‏ نهاد، در آتش اين دشمنى خاكستر مى‏ گشت.
از نتايج شوم اين درگيرى ها، روی به آشفتگی نهادن اوضاع بود که اریکه قدرت آنان را متزلزل می نمود.

پس از بر پايى حكومت اسلامى در اندلس، حاكميت‏هاى كوچك و مستقل در نقاط مختلف آن پى در پى ظهور كردند که شمار آن به 26 می رسید. هر كدام از دولت‏ها براى توسعه قلمرو خود با همسايگانش درگير جنگ های داخلی بود .

جنگ و خون ريزى در قرن پنجم هجری ميان حاكميت‏ها پيوسته ادامه داشت و اركان اين حكومتها را سست می كرد تا رمقى براى داشتن هوای همسايگان مسيحى باقى نماند و اين بهترين فرصت براى دشمن در كمين نشسته بود. آیا زمان انتقام الان بود؟

خیر! اعراب از آفریقای شمالی درخواست کمک کردند و اوضاع را دوباره سامان بخشیدند و پرچم را باز برافراشتند. این روند نیم قرن بعد دوباره رو به زوال رفت و باز هم بازآمد.

قرن هفتم، قرنی بود که  کم کم مسیحیان شروع به نوک زدن کردند!

خلاصه اینکه علت اول: عدم وحدت

معضل مهیب مسلمانان اسپانیا

وَالَّذِینَ یَنقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِن بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَیَقْطَعُونَ مَآ أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَن یُوصَلَ وَیُفْسِدُونَ فِی الأَرْضِ أُوْلَئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ

و كسانى كه پیمان خدا را (بر توحید و پذیرش دین) پس از استوار كردنش (با معجزات و دلایل) مى‏ شكنند و از آنچه خداوند دستور داده كه با آن پیوند شود مى‏ برند و در روى زمین فساد مى‏ كنند، آنهایند كه برایشان لعنت و عاقبت بد این سراى است.

(سوره رعد  ، آیه 25)

عامل دوم شکنندگی اعراب که تناسبی با اسلام نداشت و اعرابی بودند که بر خلاف دین مبین اسلام رفتار میکردند ، بی بند و باری و بی مسولیتی بود.

آنگاه كه حاكمان به عشرت آشكار پرداختند، مردم بسيارى از پى آنان روانه گشتند و حال زمان آن بود که صاحبان اصلی وطن، ضربه ‏اى بس مهلک بر پيكر جامعه اسلامى اندلس وارد سازند. بدین سان تبلیغاتی ضد اسلامی

آااای بشتابید! تجارتخانه، خانه ی فساد، شراب ناب

بهشتی آورده ام حیرت انگیز از درون تهی. از تهی سرشار شوید...

سکانس آخر

آری. علت پیروزی ماتادورها در سال 1492 میلادی بر مسلمانان، ضعف جامعه عرب بود.

گنهکارانی که كارهاى ناپسند خود را پنهان نمى‏كردند.

تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا

آن خانه برتر و والاى آخرت را از آن كسانى قرار مى‏ دهیم كه در روى زمین اراده برترى و تسلط (بر دیگران) و فساد و تباهى ندارند

سوره مبارکه قصص ، آیه 83

عبرتی بزرگ

افول هر حكومت و تمدنى عللى دارد و غروب آفتاب حكومت و تمدن بزرگ اسلامى در اندلس نيز از اين قانون مستثنى نيست. مهمترين آسيبى كه گريبان‏گير حكومت مسلمين در اندلس شد و فرجام ناخوشى را براى آن رقم زد، تفرقه و فساد اخلاقى بود و اين نكته ‏اى است‏ بسيار حايز اهميت كه در آموزه‏ هاى دينى بسیار مورد تاکید است.

خوش به سعادت مردمى كه از تاريخ گذشتگان عبرت بياموزند كه تاريخ درسهاى بسيار و گران سنگى دارد. اما افسوس كه به فرموده امير مؤمنان: «ما اكثر العبر و اقل الاعتبار» : چه بسيارند عبرتها و چه اندك است، عبرت گرفتن

ان الله لايغير ما بقوم حتى يغيروا ما بانفسهم
همانا خداوند سرنوشت هيچ گروهى را تغيير نمى‏دهد مگر آن كه آنان آنچه را كه در خودشان است تغيير دهند

پرچم اندلس 

شاد و سالم باشید، تنها نباشید.. عشق هست/خوبم هست