چادر شب بافی ؛ هنری فراموش شده

در محلات قدیمی نشین بعضی شهرها که می روی، هنوز هم صدای دستگاه های نساجی طنین انداز است . كارگاه هاي مختصر و نيمه تاريك ، زحمت‌كش‌ترين كارگران را به درون خود كشيده است ، دراین كارگاه ها ، كارگران پير و جوان با وسايل بسيار ساده و ابتدايي ، پاي دستگاههاي سنتي ، جهت احياء ميراث نياكان خود به بافندگي فرآورده‌هاي دستي مشغولند. بافته‌هاي آنها اگرچه ساده به نظر مي‌رسد ، اماتلاش های ستودني آنها در نقش‌ها نمايان است.در میان این همه نقش رنگارنگ ، چادر شب با آن نقوش منحصر به فرد خود نمایی می کند . هر چند که گذر ایام گرد و غبار را بر چهره اش نشانده است اما قدیمی تر ها  از شمال تا جنوب کشور آن را به خوبی می شناسند.

در شناخت این هنر – صنعت فراموش شده با کارناوال همراه باشید.

چادر شب بافی ؛ هنری تاریخی

چادرشب بافی به عنوان يك صنعت اصيل و سنتي است كه سابقه ای بس طولاني دارد . کارشناسان مي گويند: چون در قديم از آن در شب براي روانداز استفاده مي شد آن را چادرشب ناميده اند.

در مناطق شمالی ایران حدود 15 قرن است که چادر شب بافته می شود. اين فكر از ابتدا به صورتي بسيار ساده و با تهيه دستگاههاي خيلي مختصر انجام پذيرفت دستگاههاي بافندگي اوليه را اكثرا زنها به عنوان تنوع شغلي خانه داري اعمال مي‌نمودند. بر اثر رونق روزافزون ، به تدريج بعد اقتصادي آن مورد توجه نه تنها زنان خانواده، بلكه مردان نیز واقع شد .

توليد در خانه موجب شده بود که تجربيات و اطلاعات  به سادگی از نسلی به نسلی ديگر انتقال يافته و اشتغال به صنايع دستی به صورت يکی از ارکان اقتصاد خانواده در آيد. هر چند که امروزه در نتيجه تغيير شيوه زندگی کمتر صدای دستگاههای بافندگی در خانه ها به گوش می رسد. . 

اين صنعت علاوه بر تاريخچه طولاني،‌ پيشرفت بسيار شايان توجهي نموده و يكي از علل اين پيشرفت را می توان وجود راه ابريشم كه يكي از رگ هاي اصلي اقتصادي مملكت بوده است، دانست.

نخ ؛ تار و پود چادر شب

مواد اوليه دستگاههاي چادرشب بافی در سابق به علت عدم گسترش جمعيت به وسيله كشت پنبه و يا پشم گوسفند و كرك شتر در محل تهيه مي شد. ولي بر اثر پيشرفت تكنيك و گسترش جمعيت و پيدايش الياف مصنوعي كه آن هم يكي از واردات است مواد اولیه مصرفی تغییر کرده است .

نوع مواد اوليه‌اي كه براي چادر شب مصرف مي‌گردد مختلف بوده و از لحاظ قيمت نيز متفاوت است،‌ ولي به طور كلي اين مواد شامل نخ پنبه‌اي نخ و يسكوز، مواد رنگي و نشاسته مي‌باشد. براي چادر شب رختخواب پيچي از نخ 30 دولا ويسكوز جهت تار و در بعضي مواقع از نخ 20 دولا ويسكوز نيز استفاده مي‌شود و پود آن را نخ نمره 12 يك لا ويسكوز تشكيل مي‌دهد. ولي براي چادر شب صحرائي كه بيشتر در كشاورزي از آن استفاده مي شود نخ مورد مصرف در تار و پود آن را به ترتيب نخ نمره يك لا پنبه‌اي و نخ 20 دولا تشكيل مي دهد.

انواع چادر شب

  *چادر شب معمولی که دارای تار و پود نخ - پنبه ای است.
  *چادر شب از ابریشم و نخ پنبه ای .
  *چادر شب از ابریشم درجه 3 که به روش پودگذاری مضاعف و گاه به صورت چهار خانه و گاه به صورت ساده بافته میشود.
  *چادر شب از ابریشم خالص که در واقع مرغوبترین نوع چادر شب است.
  *چادر شب از نخ پنبه ای و کاموا که البته این نوع چادر شب از اصالت چندانی برخوردار نمی باشد.

هنری در همه نقاط ایران

در طول تاریخ ، سر و صدای کارگاه های چادر شب بافی در اکثر نقاط ایران شنیده شده است . در برخی مناطق نامش دستخوش تغییرات شده است اما  هنوز هم یکی از ارکان اقتصادی بعضی خانوارها به شمار می آید. در ادامه سفری به کارگاه های بافندگی در سراسر ایران خواهیم داشت .

مازندران

چادر شب بافي که نام آن در مازندران لاون بافی است ، هم اکنون در شهرهاي رامسر ، آلاشت، لفور و هزار جريب بهشهر بافته مي شود.

توليد کنندگان اصلي چادر شب زنان روستايي اند که با استفاده از نخ هاي ابريشمي رنگارنگ چادر شبهايي با رنگهاي زنده و شاد مي بافند. چادرشب معمولا در اندازه هاي 2 در 2 متر با زمينه قرمز و داراي طرحهاي مشبک و چهارخانه با نقوش هندسي ، گياهي و حيواني بافته مي شود.

گیلان

بافتن چادر شب در نقاط مختلف #گیلان به ویژه شرق گیلان متداول است. چادر شب بافی از صنايع دستی ويژه منطقه قاسم آباد و سياهکلرود می باشد. دختران و زنانی که لباس قاسم آبادی می پوشند چادر شب را دور کمر می بندند (به استثنای موقع رقصيدن ). در گذشته چادرشب را فقط از ابريشم می بافتند ، اما امروزه از نخ و کاموا هم بافته می شود. از چادرشب به عنوان روتختى ، رختخواب پيچ ، بقچه ، زيرانداز ، پرده ، روميزی ، جليقه و لباس هم استفاده می شود و زنان محلی آن را دور کمر می بندند و هنگام کار در مزارع با استفاده از چادر شب کمر را محکم و پاها را استوار می سازند.

زمينه ی چادرشب ها معمولا سرخ يا سبز بوده و از رنگ های ديگر برای نقش و نگارهای روی آن استفاده می شود . طرح های روی چادرشب علاوه بر خطوط زيگزاگ سياه و سفيد شامل طرح هايی از اسب سوار ، درخت ، گوزن با شاخ‌هاى بلند ، انسان و زن تاج دار نيز می باشند.

اگر دوست دارید با نحوه بافت چادرشب آشنا شوید ، ویدئوی زیر را از دست ندهید .

یزد

چادر شب نوعی از دست بافته هايی است که در شهرستان #يزد ، اردکان و بخش زارچ می بافند . در محلات قديمي شهر یزد به خصوص سمت شمال شهر و در هر گوشه صداي دستگاه بافندگي به گوش مي رسد.

 دو نوع چادرشب توليد می شود : نوع اول که نازک و منقوش است و به نام چادرشب رختخواب پيچ معروف است ، و نوع دوم که ضخامت بيشتری داشته و چادرشب صحرايی نام دارد که برای حمل علوفه و محصولات کشاورزی استفاده می شود و دارای نقش های راه راه است . توليد اين بافته ها در ابعاد 90×90 است که به عنوان سفره نيز از آن استفاده می شود . رنگهاي مركب از نيلي، قرمز،‌ زرد،‌ سبز و مشكي در آن به کار می رود.

در قدیم زرتشتیان ساکن یزد از چادرشب به عنوان سربند استفاده می کردند تا از دیگران متمایز شوند و جنس سربند از ابریشم بوده و آن را به صورت سفارشی از کارگاه ها خریداری می کرده اند.

لازم به ذکر است معمولا در یزد چادر شب با دو طرح بافته می شود. یکی به صورت چهارخانه یا پیچازی و نوع دیگر چادر شبی است که با اشکال مختلف و تقریبا مشابه و متقارن با هم بافته می شود که به آن اصطلاحا چادر شب یک رنگ  می گویند.

خراسان شمالی

چادرشب بافی در روئین اسفراین و جرگلان بجنورد استان خراسان شمالی رواج دارد. در خراسان از این بافت به عنوان شال و روسری استفاده می شود و جنس آن از کاموا است . رنگ هایی که در آن استفاده می شود قرمز ، سفید ، مشکی و زرد است.

تهران

پرپيشينه ترين صنعت دستی رايج در منطقه روستايی استان #تهران ، بافت چادرشب  است که به صورت حرفه ای خانگی در روستاهای کوهان و گيلان ( از توابع شهرستان دماوند ) جريان دارد و دست اندرکاران آن که عمدتاً زنان و دختران خانه دار هستند که با استفاده  از دستگاههای چوبی ساده ، محصولاتی بسيار نفيس و ظريف که دارای طرحهای راه راه و پيچازی به رنگهای زرد، قرمز ، سبز، بنفش، نارنجی، قهوه ای، نيلی و ... است توليد می کنند.

سایر استان ها

دستبافته ای که در استان خوزستان و خصوصاً در شهر بهبهان با نام موج شناخته می شود  در واقع  همان دستبافتی است که در ساير نقاط ايران به رختخواب پيچ يا چادر شب نيز معروف است. کردها نيز به آن موج می گويند و لرها آن را ماشته می نامند.. این هنر در استان گلستان به ابریشم بافی شهرت دارد.

توصیه کارناوالی

به هر شهری که #سفر می کنید ، دستبافته های رنگارنگ آن شهر را فراموش نکنید . شک نکنید که بازدید از یک فروشگاه صنایع دستی شما را به وجد خواهد آورد . دیدن رنگ های رنگین کمانی در یک پارچه که دستان توانمند هنرمندی آن را خلق کرده دریچه ای را به سوی شناخت فرهنگ و هنر هر منطقه برای شما باز خواهد کرد.

سخن آخر

آیا در شهر شما هم چادرشب بافته می شود ؟ آن را به چه نامی می شناسید ؟ چه هنر نساجی فراموش شده ای در شهر شما وجود دارد ؟ تجربیات و مشاهدات خود را با کارناوال به اشتراک بگذارید.