پل ورسک | شاهکاری در جاده فیروزکوه

امروز به همراه شما می‌خواهیم سری به یکی از پل های تاریخی مشهور ایران بزنیم و با پل ورسک که به نوعی نمادی از خط راه آهن ایران محسوب می‌شود، بیشتر آشنا شویم. همراه‌مان باشید تا در مورد مراحل ساخت پل ورسک، تاریخچه ساخت آن و نقش این پل در جنگ جهانی دوم اطلاعات جذابی به دست بیاوریم و با تماشای عکسهای قدیمی پل ورسک، گذری به تاریخ ایران زمین بزنیم.

چرا بازدید از پل ورسک؟

• پل ورسک از مشهورترین و زیباترین پل‌های تاریخی ایرانی است و نقش مهمی در پیروزی متفقین در جنگ جهانی دوم داشته است. 
• آبشار ورسک، مسیر سه خط طلا و منظره‌ها و چشم اندازهای زیبای جاده فیروزکوه، می‌تواند جذابیت بازدید از این پل زیبا را بیشتر کند. 

آشنایی با پل ورسک | پلی رو به سوی پیروزی 

پل ورسک، بر بالای دره ورسک در کنار روستایی به همین نام قرار گرفته است. پلی شکوهمند که دو کوه عظیم و سخت‌گذرِ عباس‌آباد (نام روستایی که پل ورسک در نزدیکی آن ساخته شده است) را در مسیر خط آهن شمال به همدیگر متصل می‌کند. این پل دیدنی در ارتفاع 2140 متر از سطح دریا ساخته شده و بلندای آن از ته دره 110 متر است. ورسک دهانه ای 66 متری دارد و با 73 متر طول، دو سمت دره‌ ورسک را به هم می‌رساند. این پل برای اولین بار در سال 1315 بازگشایی شد و بزرگترین پل راه آهن شمال لقب گرفت. پلی با هزینه‌ ساخت 26 میلیون ریالی (نرخ ریالی ایران در زمان پهلوی اول به سال‌های 1306 تا 1317) که اگر بخواهیم آن را با نرخ تورم امروز محاسبه کنیم، نیاز است مبلغی در حدود 715 میلیارد ریال برای ساخت آن در سال 96 بپردازیم. امروزه از این پل تنها برای عبور قطار استفاده می‌شود و در حال حاضر قطارهای مسافربری تهران-ساری، تهران-گرگان و همچنین قطارهای باری و سوختی از روی آن گذر می‌کنند.

پل ورسک به دلیل اهمیت آن در تاریخ ایران و مهندسی فوق العاده‌اش، که 82 سال پیش با وسایلی ابتدایی ساخته شد، در تاریخ مهرماه 1356 با شماره 1534 در فهرست آثار ملی قرار گرفت و از آنجایی که نقش مهمی در پیروزی متفقین (2) در جنگ جهانی دوم داشت، ملقب به پل پیروزی شد.

پاورقی

1- این مبلغ با استفاده از حسابگر مبدل پول بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران محاسبه شده است که آخرین نرخ سال 1396 را نشان می‌دهد. 

2- واژه متفقین به اتحاد کشورهای بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین و آمریکا در جنگ جهانی دوم اطلاق می شود. 

تاریخچه ساخت پل ورسک 

سال 1305 در زمان حکومت رضاشاه پهلوی، مجلس شورای ملی، طرح احداث راه آهن سراسری ایران را تصویب کرد که گامی بلند برای پیشرفت و آبادانی ایران به حساب می‌آمد. بر اساس این طرح قرار بر این شد تا یک خط راه آهن، شمال و جنوب ایران را به هم متصل سازد و جابه‌جایی بین این دو نقطه از کشور را راحت‌تر کند. اما ساخت راه آهن و ریل‌گذاری، به دانشی احتیاج داشت که در ایرانِ آن زمان نبود؛ بنابراین حکومت تصمیم گرفت کار ساخت آن را به شرکت‌های خارجی واگذار کند. پس از تلاش‌های ناموفق چند شرکت معتبر خارجی برای انجام این کار، اجرای این مسیر ریلی به شرکتی دانمارکی با نام کامپساکس (Kampsax) واگذار شد. قرارداد ساخت راه آهن سراسری در اول اردیبهشت سال 1312 به امضای یورگن ساکسیلد (Yorgen Saxild) مدیر عامل این شرکت دانمارکی رسید. پیش از این کمپانی، شرکت‌هایی از آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان مجری ساخت این اَبَر راه آهن شدند؛ اما از پس این کار برنیامدند. کامپاکس را کشور ترکیه به ایرانی‌ها معرفی کرد و از آنجایی که این شرکت، 1200 کیلومتر راه آهن در ترکیه ساخته بود، توانست اعتماد ایرانی‌ها را برای اجرای پروژه به دست بیاورد.

تعهد این شرکت دانمارکی در قرارداد، احداث 900 کیلومتر خط راه آهن در مدت شش سال بود. در طرف مقابل، سمت ایرانی باید برای ساخت هر متر راه آهن، پنج دلار طلا (حدود 1.5 گرم طلای خالص به قیمت همان سال) پرداخت می‌کرد.  

کار ساخت و طراحی راه آهن شمال آغاز می‌شود

برای انجام کارِ نقشه‌برداری، طراحی و ساخت، بهترین مهندسان اروپایی توسط شرکت کامپساکس به خدمت گرفته شدند. آنها بعد از تهیه عکس‌های هوایی از کوه‌های البرز، به این نتیجه رسیدند که راه آهن باید از میان روستای عباس آباد (که بعدها به نام ورسک تغییر نام داد) عبور کند. نقشه راه در ابتدا به این صورت چیده شده بود که قطار از روستای ورسک عبور کرده و پس از آن با طی 10 کیلومتر مسافت و همچنین صعودی 600 متری، کوهستان البرز را پشت سر بگذارد و به سمت تونل گدوک (1) راه خود را ادامه دهد؛ اما با انجام بررسی‌ها به این نتیجه رسیدند که قطار نمی‌تواند در چنین شیب تندی حرکت کند. 

پاورقی

1- طولانی‌ترین تونل ایران با 2887 متر که در روستای گدوک شهرستان فیروزکوه قرار دارد. 

سه خط طلا | قفل ساخت راه آهن شمال باز می‌شود

برای حل مشکل شیبِ حرکتِ قطار و افزایش ضریب قدرت لوکوموتیو در گردنه‌های کوه‌های البرز، باید مسیر را به شکل سه پله‌ای درست می‌کردند. این مسیر بعد از اجرا به "سه خط طلا" معروف شد؛ اما ساخت سه خط طلا تنها بخشی از مشکل احداث خط را حل می‌کرد. هنوز برای عبور از دره  110 متری عباس آباد چاره‌ای وجود نداشت...

سه خط طلا در سه کیلومتری پل ورسک قرار دارد و بعد از گذر از روستای ورسک، در ارتفاعات شرق جاده تهران-شمال دیده می‌شود.

پل ورسک متولد شد

چاره کار برای عبور از دره بزرگ و عمیق ورسک (دره‌ای که در قدیم روستای عباس آباد نام داشت) ساخت پل بود؛ اما اجرای پل روی دهانه‌ای به این بزرگی، به ویژه با وسایل و ابزارهای آن زمان، کار بسیار دشواری بود. 

برای حل این مشکل، مهندسان طرحِ پلی با دهانه‌ای به طول 66 متر را ریختند که ساخت آن در سال 1313 در شهرستان سوادکوه آغاز و در 5 اردیبهشت 1315، تنها در عرض دو سال افتتاح شد.

طرح زیبا و هوشمندانه‌ای که پل ورسک از روی آن ساخته شد در حقیقت کار مهندس اتریشی، لادیسلاوس فون رابسویچ (L. Von Robcevidc) است. نام این مهندس در گزارش روزنامه اطلاعات مورخ 1315/2/5 و آرشیو شرکت کامپساکس آمده و به عنوان رئیس نظارت ساختمان پل مسئولیت داشته است. 

روز افتتاح پل ورسک

کار ساخت پل با تمام سختی‌ها، دشواری‌ها و تلخی‌هایش در کمتر از دو سال به پایان رسید. این موضوع به اطلاع رضاشاه رسید و او که چند بار حین اجرای کار از این پروژه بازدید کرده بود، خبر داد که شخصا برای افتتاح پل خواهد آمد. رضاخان صبح روز پنجم اردیبهشت 1315، روزی که قرار بود پل رسما افتتاح شود، با استفاده از قطار و خط راه آهنی که خود، دستور ساختش را داده بود به سمت فیروزکوه به راه افتاد. در فیروزکوه از قطار پیاده شده و از طریق مسیری که پل ورسک در میانه آن قرار داشت، خود را به محل افتتاح رساند. 

البته در ابتدا برای رضاشاه، ساخت راه آهن سراسری ایران از عوامل استحکام پایه های حکومتش بود؛ اما در نهایت وجود این خط راه آهن تیشه به ریشه سلطنتش زد. قوای روس و انگلیس در جریان جنگ جهانی دوم، که ایران در ابتدا از شرکت در جنگ خودداری و اعلان بی طرفی کرده بود، به دنبال راهی برای ضربه زدن به آلمان هیتلری و نیروهای متحد با آن بودند. در این میان ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، چاه های نفت آن و همچنین وجود خط راه آهنی که می توانست با سرعتِ بسیار، اسلحه و مهمات را در میان نیروهای متفقین جابه‌جا کند، مورد توجه مقامات نیروهای انگلیس و روس قرار گرفت. آنها ایران را در سوم شهریور سال 1320 اشغال کردند و به ایران لقب دالان پارسی (Pearsion Corridor) دادند. در این میان رضاشاه که به واسطه نژاد آریایی در ابتدای جنگ به صورت پنهانی طرف آلمان را گرفته بود، با فشار انگلیس ها و روس ها و شکست ارتشش از سلطنت خلع، به جزیره موریس تبعید و پسرش محمدرضا جانشین او شد.

پل پیروزی | نقش حیاتی پل ورسک در پیروزی قوای متفقین در جنگ جهانی دوم 

 نقش پل ورسک در تاریخ ایران تنها به اتصال دو نقطه کوه و رساندن جنوب کشورمان به شمال آن خلاصه نمی‌شود. پل ورسک و راه آهن سراسری ایران، سرنوشت جهان را در بحبوحه جنگ جهانی دوم تغییر دادند و اگر این پل و خط راه آهن وجود نداشت، ممکن بود اکنون دنیا زیر سلطه نئونازی‌ها و طرفداران هیتلر قرار داشت. شاید باور این نکته برای بسیاری از ایرانی‌ها سخت باشد و گفته شود که این موضوع از روی عِرق و علاقه‌ای که به کشورمان وجود دارد بیان شده؛ اما حقیقت این است که این سخن نه از سوی ما ایرانی‌ها که از سوی سران و روسای جبهه متفقین در ستایش این سیستم ریلی گفته شده‌است. به عبارت درست‌تر، نقل شده است که اگر راه آهن ایران وجود نداشت، نقشه جهان تغییر می‌کرد. وینستون چرچیل، نخست وزیر شهیر انگلیس که از فرماندهان قوای متفقین در جنگ جهانی دوم بود، بر اهمیت پل ورسک در پیروزی این قوا صحه گذاشته و از آن به عنوان پل پیروزی یاد کرده است. اما چرا این پل و خط راه آهن اینگونه شهره شده است؟

همان‌طور که کمی قبل‌تر بیان کردیم ایران در شهریور 1320 اشغال شد و ارتش متفقین (انگلیس، روسیه، آمریکا، چین و فرانسه) از خط راه آهن ایران برای انتقال مهمات و تجهیزات خود استفاده می‌کرد. آنها برای جلوگیری از شکست اتحاد جماهیر شوروی در برابر پیشروی‌های سریع آلمانی‌ها، روزانه 75 قطار پُر از ادوات نظامی و تسلیحات را از بندر شاهپور (بندر امام خمینی فعلی در خوزستان) به حرکت در می‌آوردند. این قطار در انتهای مسیر به بندر شاه (بندرترکمن فعلی در گرگان) می‌رسید و از آنجا به وسیله کشتی، ادوات را به نیروهای روس تحویل می‌داد. در این میان، پل ورسک هر 25 دقیقه میزبان قطاری بود که با سرعت و سوت کشان راه خود را به سوی دریای خزر باز می‌کرد. 

همین زمان‌ها بود که به دستور مقام‌های وقت، پل ورسک به رنگ سفید و با نقاشی حسینعلی شمشیری (اوس علی شمشیری) رنگ آمیزی شد. 

مین گذاری پل ورسک 

بحث جالب و تاریخی دیگری که در مورد پل ورسک وجود دارد، داستان مین گذاری این پل است؛ موضوعی که اگر اجرایی می‌شد اکنون تنها خاطره‌ای از این پل در تاریخ می‌ماند و شکل راه آهن ایران تغییر می‌کرد. 

پیش از اشغال ایران توسط نیروهای ارتش بریتانیا و روسیه، آلمان به سوی مرزهای اتحاد جماهیر شوروی پیشروی کرده و به شدت نیروهای روسی را زیر آتش تیربار خود گرفته بود. زمانی که این خبر به گوش حاکمان ایران رسید؛ از ترس اینکه بعد از اشغال روسیه نوبت به ایران برسد آنها را به فکر چاره‌ای انداخت. از طرفی دیگر زمزمه‌های حضور نیروهای متفقین نیز در ایران شنیده می‌شد، پس مسئولان ایرانی تصمیم گرفتند تا تمام پل‌های راه آهن و جاده‌ای سراسر کشور را مین گذاری کنند که پل ورسک نیز شامل آن می‌شد. در این مورد محمد سجادی، وزیر طرق (راه) وقت که در سالهای 1317/10/11 تا 1320/9/13 به صدارت (وزارت) مشغول بود، به سالنامه دنیا (سالنامه ی متعلق به روزنامه دنیا) چنین گفته است: 

"با شنیدن اخبار وحشتناک از جبهه‌های جنگ شوروی، دستور مین‌گذاری پل ورسک و پل‌های مهم دیگر راه‌آهن داده شد و این کار با دقت و به صورت محرمانه انجام پذیرفت. لیکن پس از اشغال ایران توسط متفقین، دستوری برای انفجار پل‌ها صادر نشد و متفقین هم از مکان دقیق مین ها باخبر شدند." 

مشخصات فنی پل ورسک

در زمان ساخت پل ورسک از امکانات و ابزار آلات پیشرفته و مهندسی شده امروزی خبری نبود و این پل با ادواتی بسیار ساده مانند دینامیت و دریل دستی ساخته شد که همین موضوع بر اهمیت و جذابیت آن اضافه می‌کند. مصالحی که برای ساخت این سازه زیبا به کار گرفته شده است، شامل ملات، سیمان، شن شسته شده و آجر می‌شود. فولاد و دیگر سازه‌های فلزی در پل جایگاهی ندارد و برای ساخت آن از هیچ آرماتوری (بتن آرمه) (1) استفاده نشده یا به عبارتی سازنده با استفاده از ملات غیر مسلح پل را احداث کرده است. علت استفاده از این مصالح مقرون به صرفه‌تر کردن هزینه‌های ساخت پل بوده است. 

پل، دهانه‌ای قوسی به بزرگی 66 متر دارد و از 10 دهانه کوچک تشکیل شده است. این سازه با عظمت، طولی به درازای 73 متر و وزنی معادل 4500 مترمکعب دارد. پل ورسک در ابتدا با تضمینی 70 ساله ساخته شد اما اکنون در سال 1399، که 83 سال از عمر آن می‌گذرد، 13 سال بیشتر از پیش بینی های قبلی خدمت کرده است و دانش، کار درست و متعهدانه و نبوغ سازندگان خود را به نمایش می‌گذارد. 

از جمله این نکته‌سنجی‌ها می‌توان به ساخت محافظی برای پل اشاره کرد. از آنجایی که احتمال می‌رفت رودخانه ورسک، که در نزدیکی دره ورسک قرار دارد طغیان کند، مهندسان تصمیم گرفتند، تونلی زیر رودخانه ایجاد کرده و قطار را از چنین حادثه‌ای محافظت کنند. با انجام این کار، قطار در مسیر خود می‌چرخد و به اندازه صد متر صعود کرده و روی پل ورسک قرار می‌گیرد.

پاورقی

1- بتن مسلح یا بتن آرمه به نوعی از بتن گفته می‌شود که در آن از میلگرد (آرماتور) استفاده شده و به اصطلاح مهندسی، مسلح شده باشد. علاوه بر میلگردهای فلزی، از شبکه‌های توری تقویتی، صفحات فلزی یا الیاف تقویتی نیز برای مسلح یا تقویت کردن بتن استفاده می‌شود. 

مراحل ساخت پل ورسک 

اطلاعات زیادی از مراحل ساخت پل ورسک در دسترس نیست و داده‌ها و عکس‌های آن در آرشیو شرکت کامپساکس موجود است که متاسفانه دسترسی به آن‌ها امکان‌پذیر نیست؛ اما در اینجا با استفاده از پژوهشی که پیمان صدفی (1) در مورد این پل انجام داده و با استفاده از اطلاعاتی که از این شرکت به دست آورده، سعی می‌کنیم دورنمایی از مراحل ساخت آن به شما بدهیم، هرچند داده‌هایی که در دست ماست جامع و کامل نیستند. 

در ابتدا برای ایجاد فضایی مناسب به منظور احداث پایه‌های داربست، عملیات انفجاری به وسیله دینامیت در کوه انجام می‌شود. کابلی نیز در دو طرف دره وصل می‌شود تا بتواند مصالح مورد نیاز برای ساخت پل را از یک سمت کوه به سمتی دیگر را انتقال دهد.

داربستی چوبی بر باقیمانده های کوه و سنگهای منفجر شده ایجاد می‌شود. 

برای احداث پل نیاز بود تا دو ستون مرتفع ساخته شود و سپس داربستی بتنی به پل، شکل و استحکام دهد. برای انجام این کار، دو پایه داربستی ساخته شد که پایه‌های پل را تشکیل می‌دادند. سازه اصلی و بتنی پل روی این داربست‌ها شکل گرفت و بالا آمد.  

در حالی که عملیات ساخت داربست‌ها ادامه داشت تا دو سوی پل را به هم برساند، عملیاتی نیز برای احداث قالب دال قوس شروع شد. در کنار انجام این کارها، ساخت تونل زیر سطحی نیز شروع شد و کار قالب‌بندی‌های آن به پیش می‌رفت. 

در تمام این مراحل، انتقال مصالح و قطعات پیش‌ساخته به وسیله همان کابل‌هایی که در ابتدا نصب شده بود، انجام می‌گرفت. پنج کابل کار این انتقال را انجام می‌دادند.  

بالاخره با تلاشهای فراوان و راهنمایی‌های سرمهندسان، دوپایه داربست به هم وصل می‌شوند و قالب دال قوسی تکمیل می‌شود. برای انجام این کار از شش نگهدارنده قالب و داربست نگهدارنده دالان افقی استفاده می‌شود. 

کار تونل زیر سطحی و کانال هدایت آب نیز کم کم به پایان می‌رسد. 

بعد از اتمام کار داربست بتنی پل، نمای آجری جایگزین تصویر سرد و بی‌ روح سیمانی می‌شود. 

برای انجام راحت‌تر کارها، ریل گذاری موقت روی پل اجرا می‌شود. حالا کارهای آماده‌سازی پل پیش از زمستان 1314 برای نصب تراورس (2) یا ریل بند انجام می‌گیرد. 

عملیات تراورس گذاری و ریل‌ گذاری انجام می‌شود.

پل ورسک به لحظه‌ای تاریخی می‌رسد. قطاری برای اولین بار برای تست و آزمایش از روی پل رد می‌شود. 

پاورقی

1- پیمان صدفی پژوهشگر و محقق است و تحقیقی گسترده در مورد پل ورسک، نحوه ساخت و سازندگان آن انجام داده است. نتیجه پژوهش او در مقاله‌ای با عنوان پل ورسک، پل پیروزی (منتشر شده در نشریه پیام بهارستان، سال 1388) انتشار یافته است. 

2- ریل بند یا تراورس تکیه گاهی بتونی، چوبی یا فولادی است که ریل‌ها روی آن قرار گرفته و بسته می‌شود. بسته به اینکه کدام یک از این مصالح در هر کشوری ارزان‌تر هستند، در ساخت تراورس‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ایران بزرگترین کارخانه تولید ریل بند (با مواد نفتی) در شیرگاه سوادکوه قرار دارد. بیشترین مواد مورد استفاده تراورس در ایران، بتن و سیمان است. 

ورسک در انتها به کجا می‌رسد 

 داستان پل ورسک را تا به اینجا خواندیم و در مورد پیشینه تاریخی آن بیشتر دانستیم؛ اما این پل در انتها به کجا می‌رسد. افراد زیادی هر ساله از پل ورسک بازدید می‌کنند و از کف دره به تماشای هیبت پل مرتفع ورسک می‌نشینند اما اطلاعی ندارند قطاری که تا چند دقیقه قبل از بالای سر آنها عبور می‌کرده است، پس از چرخش و کم کردن ارتفاع خود، وارد تونلی در زیر کف دره می‌شود، از روی پل روگذر جاده فیروزکوه می‌گذرد و سپس وارد ایستگاه ورسک می‌شود. این قطار در انتها به ایستگاه‌های شهری ساری و گرگان می‌رسد و مسیر پر پیچ و خم و طولانی خود را به پایان می‌رساند. نکته جالب دیگر در مورد پل ورسک این است که در زیر پل و سطح کف دره، سازه‌ای سرسره مانند ساخته شده است که از تماس جریان آب با سقف تونلی که در زیر دره قرار دارد، جلوگیری می‌کند. 

مهندسان سازنده پل ورسک

از ظرایف کار و نبوغ سازندگان پل ورسک سخن به میان آوردیم. بد نیست اندکی نیز با آنها آشنا شده و از سرگذشت آنها حین انجام کار مطلع شویم. 

مهندس طراح پل ورسک | لادیسلاوس رابسویچ (مشهور به مهندس ورسک) 

 لادیسلاوس فن رابسویچ طراح اصلی پل ورسک بود و با کار عظیمی که انجام داد، به نام مهندس ورسک شهرت پیدا کرد. او که در سال‌های 1893 تا 1975 میلادی (در حدود سالهای 1271 تا 1353هجری شمسی) زندگی می‌کرد، اصالتی اتریشی داشت. رابسویچ علاوه بر طراحی پل، مسئولیت احداث تونل‌های مسیر راه آهن را نیز بر عهده داشت و از بنیان‌گذاران روش نوین تونل زنی اتریشی (NATM) نیز بود. 

خبرنگار روزنامه اطلاعات که در روز افتتاح پل برای تهیه گزارشی به محل رفته بود او را چنین توصیف می‌کند:

 کمی دورتر مهندس دیگری نظرم را جلب کرد. او هم با مسرت و شعف، بالا و پایین می‌رفت. قیافه فکور و پر از چین او نشان می‌داد که او نیز مهندس است و از کسانی است که در راه آهن مازندران زحمات قابلی کشیده است. معلوم شد که این شخص بین مهندسان دیگر به پهلوان تونل معروف است. در تونل سازی و پل سازی مهارت شایانی دارد و پل مهم دره ورسک را که از شاهکارهای مهندسی راه آهن شمال و بین دو کوه در ارتفاع صد متری کف دره ساخته شده کار مسیو رابسویچ، مهندس مذکور است. 

رابسویچ در مصاحبه‌ای که با همین خبرنگار انجام می‌دهد درمورد طراحی پل و ساخت آن این‌گونه سخن به میان می‌آورد:

روزی که این مدل را برای احداث پل ورسک تهیه کردم، مهندسان دیگر با نظر حیرت به آن نگریسته و اجرای نقشه و احداث آن را در شمار یکی از فتوحات علم مهندسی به حساب آوردند. امروز که این پل احداث گردیده همه، من و رفقایم را تحسین می‌کنند و آن را در شمار بهترین پل‌های قشنگ و شاهکار مهندسی می‌دانند.

او حین انجام کار، خانواده خود را به ایران آورد و به همراه آنها در روستای عباس‌آباد در نزدیکی محل ساخت پل که بعدها به نام ورسک مشهور شد، زندگی کرد. رابسویچ بعد از اتمام کار خود در ایران به سال 1938 میلادی (1316هجری شمسی) به اتریش بازگشت و در بحبوحه جنگ جهانی دوم، پروژه‌های بسیاری را در آلمان، نروژ و مصر اجرا کرد. او در سال 1951 میلادی (1329) موفق به دریافت درجه دکترا از دانشگاه گراتش اتریش شد و بعدها به خدمت سازمان ملل درآمد. 

سرپرست مهندسان | هانس اتو ناتر

سرپرستی مهندسان پل ورسک، برعهده هانس اتو ناتر (Hans Otto Nater) نابغه مهندسی بود. او که سال 1856 میلادی (1234 ه.ش) متولد شد و در سال 1954 میلادی (1332 ه.ش) از دنیا رفت، طراحی، احداث پل و ساخت ایستگاه راه آهن برن سوئیس را در کارنامه کاری خود داشت. ناتر تحصیلات خود را در دانشگاه پلی تکنیک زوریخ به انجام رساند و نابغه‌ای در ریاضی و پل سازی به شمار می‌رفت. طراحی و انجام محاسبات پل‌های های راه آهن سراسری ایران بر عهده او بود و ساخت پل ورسک نیز تحت نظارت او و توسط گروهی از مهندسان به سرانجام رسید. 

هزینه استخدام ناتر

استخدام ناتر که در دنیا شهرت زیادی داشت کار آسان و کم هزینه‌ای نبود. برای انجام این کار، مجلس شورای ملی در 17 شهریور 1317 تصویب کرد هانس ناتر با حقوق ماهانه 17 هزار ریال برای یک سال در استخدام وزارت طرق (راه) در بیاید. بر اساس این مصوبه مقرر شد نصف حقوق او به صورت ریالی و نصف دیگر آن که برابر با 105 لیره کاغذ و 11 شیلینگ انگلیسی می‌شد، به صورت ماهانه پرداخت شود. (در آن زمان هر لیره 8050 ریال ارزش داشت.) به علاوه صد لیره کاغذ برای سفر به سوئیس و صد لیره کاغذ برای برگشت به او داده شد و در سال 1318 به پاس خدماتی که در ساخت راه آهن انجام داده بود، از او تقدیر به عمل آمد. او بعد از اتمام جنگ جهانی سه بار به ایران مسافرت کرد. 

مهندس والتر اینگر

از دیگر مهندسان ساخت پل شکوهمند ورسک، مهندس والتر اینگرِ اتریشی است. از او اطلاعات چندانی در دست نیست اما گفته می‌شود که او حین تکمیل پروژه سه خط طلا از دنیا می‌رود و در نزدیکی پل به خاک سپرده می‌شود. در صحت این مورد، شک و شبهه‌هایی وجود دارد و نمی‌توان آن را به درستی تایید کرد. 

تفریح و خوشگذارنی 

هرچند پل ورسک به دلیل اهمیت تاریخی و نقش مهمی که در صنعت حمل و نقل ریلی ایران داشته، مشهور شده است؛ اما جلوه زیبای این پل در کنار طبیعت کوهستانی البرز و اینکه بر سر راه جاده فیروزکوه قرار گرفته است، مسافران راه را هر چند برای مدتی کوتاه، وا می‌دارد تا در میانه راه خود توقف کرده و حتما از این پل یگانه بازدید کنند. 

اگر به هنگام سفر، عجله‌ای برای رسیدن به مقصد نداشتید، می‌توانید در پایین پل ماشین خود را در کنار جاده پارک کرده، کنار رودخانه ورسک بساط چای و عصرانه یا چاشت مختصری فراهم کنید و از هوای خوش کوه‌های البرز و مناظر زیبای اطراف لذت ببرید. 

آبشار ورسک

از پل ورسک تا آبشار آن راهی نیست و در عرض چند دقیقه می‌توانید به این آبشار برسید. آبشار چشمه علی یا ورسک، در شرق روستای ورسک و زیر قله اتابک و تیزکوه قرار دارد. این آبشار با خنکای آب و مناظر زیبایش می‌تواند روز شما را بسازد و گشت تاریخی شما را به طبیعتی جذاب پیوند زند.

بهترین فصل برای بازدید از این آبشار بهار و تابستان است. 

دلیل نامگذاری پل ورسک

از میان تمام نام‌هایی که می‌شد برای این پل انتخاب کرد، قرعه به اسم ورسک افتاد. حال ورسک به چه معناست و از کجا آمده است؟ برخی می‌گویند که این نام از روستایی که در اطراف پل قرار دارد گرفته شده است، اما به نظر نمی‌آید که این روایت درست باشد. روستایی که در حوالی پل قرار داشت، به نام عباس آباد شهره بود و کوه‌هایی که پل ورسک روی آن ساخته شده است، نیز به همین نام خوانده می‌شد. از طرفی دیگر گفته می‌شود که روستای کوچک‌تری در نزدیکی پل وجود داشت که 20 خانوار در آن ساکن بودند و افراد بعد از ساخته شدن پل، به تدریج در آن ساکن شدند و به نام عباس آبادِ ورسک مشهور شد. پس می‌توان نتیجه گرفت روستا نام خود را از پل گرفته است.

روایت دیگری نیز وجود دارد که می‌گوید این نام از اسم مهندس شژا ووسک که اهل بوهِم آلمان بوده و در ساخت پل مشارکت داشته، برداشته شده است. چون در فارسی حروف شژا وجود ندارد و تلفظ نام این مهندس بسیار سخت بوده است، به نام ورسک مشهور شد. اما این روایت نیز به نظر درست نمی‌آید و سندی برای تایید آن در دست نیست.

روایت مشهورتر و معتبر این است که ورس نام درختچه‌ای است که در همان حوالی می‌روییده و پل و روستا در نهایت به نام این درخت خوانده شدند. البته نام این پل با پیشنهاد وزارت راه، در 23 تیرماه 1324 به نام پیروزی تغییر پیدا کرد. 

افسانه‌ها و داستان‌ها پیرامون پل ورسک 

از جمله افسانه‌های پیرامون پل ورسک می‌توان به داستانی که به اهالی روستای عباس آباد مربوط می‌شود، اشاره کرد. گفته شده است که مردمِ محلی از خارجی‌هایی که در روستای آن‌ها سکونت داشته و برای ساخت پل به آنجا آمده بودند، دلِ خوشی نداشتند و با آنها خوب تا نکردند. چنین نقل شده است که دولت مرکزی برای آنکه مهندسان و سرکارگران را از هجوم دزدها و راهزنان در امان نگه دارد، به آنها اسلحه داد. "ایگنولف بویسن" فیلم‌برداری که از مراحل ساخت پل فیلم می‌گرفت و همراه مهندسان پروژه بوده، در یادداشتی در این مورد نوشته که مردم محلی به این دلیل که مهندسان داشتند در ساختار کوه و طبیعت دست می‌بردند و سنگ‌های آن را منفجر می کردند، نظر خوبی نسبت به ساخت پل نداشتند. حتا یک بار یکی از مهندسان پروژه که برای گرفتن عکس از مراسم محرم به روستایی در همان حوالی رفته بود، را مورد ضرب و شتم قرار دادند و کار به پلیس و نیروی انتظامی کشید.  

افسانه مهندس اتریشی

از میان افسانه‌های پیرامون پل ورسک، افسانه مهندس اتریشی از همه جالب‌تر و مشهورتر است. نقل شده است که رضاشاه به هنگام افتتاح پل، مهندس اتریشی (به احتمال زیاد همان مهندس رابسوویچ) را مجبور می‌کند تا به همراه خانواده‌اش در هنگام عبور قطار زیر پل بایستد. هدف او از انجام این کار این بوده است که اگر پل مشکلی داشته و سقوط کند خود مهندس به همراه خانواده‌اش هزینه این اهمال را با جان‌شان بدهند. البته در صحت این داستان شک بسیای وجود دارد و در هیچ منبع معتبری به آن اشاره نشده است. شکل دیگری نیز از این داستان وجود دارد؛ به این صورت که مهندسِ ورسک با درخواست خود به زیر پل رفته است تا به همه نشان دهد چه اندازه از ساخته خود اطمینان دارد و اعتماد دارد. 

داستان ژنرال مایر

در سال 1943 متفقین به مرزهای ایران نزدیک شدند و کشورمان در شرف اشغال توسط نیروهای انگلیس، آمریکا و روس قرار گرفت. آلمانی‌ها که از این موضوع احساس خطر می‌کنند و پیشروی‌های خود در خاک روسیه را در معرض تهدید می‌بینند، برای رضاشاه نامه‌ای می‌فرستند. آلمانی‌ها می‌دانستند اگر دست نیروی متفقین به خطوط ریلی ایران برسد، آنها از این خط برای رساندن نیرو به جبهه نبرد خود در روسیه کمک کرده و ورق جنگ را بر می‌گردانند. مضمون این نامه به این صورت بوده است که از رضاشاه می‌خواهند تمام پل‌ها و تونل‌های مسیرهای راه آهن سراسری که آلمانی‌ها برای ایران ساخته اند، را منفجر کند. آنها در این نامه تضمین می‌دهند بعد از پایان جنگ، دوباره تمام این سازه‌ها و چه بسا بهتر از آن را می‌سازند اما رضاشاه با این درخواست موافقت نمی‌کند. او در جواب نامه ضمن ارسال سلام به پیشوا هیتلر، به ارتش آلمان خاطر نشان می‌کند که ایران عضو کنوانسیون ژنو بوده و جزو نیروهای بی‌طرف است و در نتیجه به هیچ کشوری اجازه استفاده از خاک خود را نمی‌دهد. 

(لازم است ذکر شود صحت این جریان تایید نشده و صرفا برای جامع بودن این مطلب در مورد پل ورسک آورده شده است. از طرفی همان‌طور که در قسمت تاریخچه آمده، پل ورسک نه به دست مهندسان آلمانی که به دست شرکتی اتریشی ساخته شده است.) 

حقیقتی دیگر در مورد پل ورسک

از جمله حقایق جالب دیگر در مورد پل ورسک می‌توان به یورگن ساکسیلد، رئیس شرکت کامپساکس اشاره کرد. او کتاب خاطرات خود را با عنوان "خاطرات یک مهندس دانمارکی" در سال 1350 چاپ کرد و در طرح جلدش از نمایی از پل ورسک استفاده کرد. 

توصیه‌های کارناوال

برای رفتن به شمال ایران و سفر در جاده فیروزکوه بهتر است که بهار و تابستان را انتخاب کنید زیرا در ماه‌های سرد سال نواحی کوهستانی البرز اغلب اوقات با ریزش برف و سنگ مواجه است و نیاز به تجهیزات خاص زمستانی دارد.

نکته دیگری که باید به هنگام بازدید از پل ورسک به آن دقت کنید، مساله پارک ماشین کنار جاده است. از آنجایی که برای دیدن پل باید در کنار جاده اصلی توقف و پارک کنید، بهتر است مکان مناسبی را برای این کار انتخاب کرده و مراقب کودکان خود باشید تا ناگهان وارد جاده اصلی نشوند.