بازار بزرگ تهران | راهنمای خرید و بازدید

به بازار بزرگ تهران می‌رویم؛ یکی از بازارهای تاریخی تهران که از آن با عنوان قلب اقتصادی کشور یاد می‌کنند. در این مطلب در مورد تاریخچه و ساختار این بازار برای‌تان می‌گوییم، نقشه بازار تهران را به شما ارائه می‌دهیم و مروری بر کالاهای پرفروش آن داریم. با ماه همراه باشید تا بفهمید بازار بزرگ تهران کجاست و چگونه می‌توانید به آن برسید و چه تجربه‌هایی در آنجا انتظارتان را می‌کشد.

نکته: این مطلب صرفا به بُعد گردشگری و خرید و اهمیت جاذبه‌های بازار تهران می‌پردازد و نگاه تخصصی معماری و تاریخی به این بازار ندارد.

چرا بازار بزرگ تهران؟

• از آن با عنوان شاهراه اقتصاد کشور و قلب اقتصاد ایران یاد می‌کنند.
• یکی از بازارهای تاریخی و مهم کشورمان است.
• به‌عنوان یکی از بزرگترین بازارهای ایران شناخته می‌شود.
• یادگاری ارزشمند از دوران قاجار است.
• بناهای تاریخی مهمی همچون مسجد، امامزاده و ... را در خود دارد و از مجموعه‌های مهم تاریخی و هنری و جاذبه های تهران به شمار می‌آید.
• به راحتی با وسایل حمل و نقل عمومی قابل دسترسی است.
• در بافت قدیم تهران قرار دارد و گردشی جذاب را برای‌تان رقم می‌زند.
• از جاذبه‌های محبوب گردشگران داخلی و خارجی است.
• مقصدی جذاب برای عاشقان خرید به شمار می‌رود و تنوع کالاها از مواد خوراکی تا لباس و وسایل خانه و ... در آن بسیار بالاست. 
• به دلیل وجود رستوران‌های باکیفیت مقصدی عالی برای شکم‌گردی نیز به حساب می‌آید.

آشنایی با بازار بزرگ تهران

بازار بزرگ تهران نام مرکزی اقتصادی، تاریخی و مهم در پایتخت است که در میان خیابان‌های پانزده خرداد، مصطفی خمینی، مولوی و خیام قرار دارد و به‌عنوان یکی از بزرگترین بازارهای ایران شناخته می‌شود. وسعت این بازار بیش از یک کیلومترمربع است و انواع و اقسام کالاها در آن به فروش می‌رسند. بازار تهران از نظر اقتصادی و تجارت ساختار پیچیده‌ای دارد و مجموعه‌ای از عمده‌فروش‌ها، خرده‌فروش‌ها، انبارهای کالا، کارگاه‌های تولیدی و... در آن فعالیت می‌کنند. بیشتر کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدکننده برای ایجاد ارتباط مستقیم با عمده و خرده فروش ها، نمایندگی‌هایی را در بازار تهران دارند و این مکان را به‌عنوان یک مرکز اصلی توزیع داخلی و حتی خارجی کالا و یک شاهراه پراهمیت اقتصادی می‌دانند.

بازار بزرگ تهران را می‌توان مهم‌ترین محل تجارت و خرید و فروش کالا در ایران دانست؛ اما در کنار خرید، فرصت بازدید از بناهای قدیمی بازار، شرکت در مراسم خاص بازاری‌ها و چشیدن طعم لذیذ غذاهای رستوران‌های قدیمی بازار از بهانه‌های دیگری است که افراد را به اینجا می‌کشاند.

بد نیست بدانید نام بازار بزرگ تهران از تاریخ ۲ آبان ۱۳۵۶ با شماره 1540 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد. 

تاریخچه بازار تهران

آنچه امروزه از بازار تهران می‌بینیم، اثری به جا مانده از دوره قاجار است؛ اما در مورد نحوه و زمان ساخت آن اختلاف نظرهایی وجود دارد. عده‌ای این بازار را حاصل کار ناصرالدین شاه قاجار می‌دانند و عده‌ای دیگر شاه تهماسب صفوی را به‌عنوان سازنده بازار می‌شناسند. در سفرنامه‌ای از سر توماس هربرت -نجیب زاده و جهانگرد انگلیسی-  توصیفاتی از بازار تهران در سال 1108 قمری (دوره صفوی) وجود دارد که آن را بازاری روباز توصیف می‌کند. بر اساس نوشته‌های او و دیگران، گویی بازار در زمان صفویان سقف نداشته و دوران ناصرالدین شاه با طرح یک معمار فرانسوی مسقف شده است. 

دوره صفوی

به دوره صفوی می‌رویم؛ زمانی که شاه تهماسب قزوین را به پایتختی انتخاب کرد و در این شهر سکنی گزید. یکی از دلایل وی برای خروج از شهر، زیارت حضرت عبدالعظیم بود. در رفت و آمدهایش به شهر ری، علاقه وی به تهران افزایش یافت و دستور داد حصاری دور این شهر ایجاد کنند. برای ساخت این حصار، خاک زیادی را از 2 منطقه آوردند که بعدها به چاله میدان و چاله حصار شهرت یافتند. این حصار پس از ساخته شدن، حصار تهماسبی نام گرفت و طول آن به 6000 قدم می‌رسید. از آن پس تهران در داخل این حصار قرار داشت و از 4 محله تشکیل می‌شد که نام یکی از آنها «بازار» بود.

در آن زمان بین قلعه حکومتی و شهر، خندقی وجود داشت. در یک سوی خندق و در مقابل قلعه، بساط حجره‌ها، دکه‌ها و دستفروشان برپا شد و بازار خندق خود به خود شکل گرفت. این مکان در دوران صفویه و زندیه به همین نام خوانده می‌شد و شاهان این دوره توجه زیادی به آن داشتند.

دوره قاجار

با روی کار آمدن قاجارها و پایتخت شدن تهران، بازار بزرگ این شهر هم بیشتر مورد توجه قرار گرفت. آغا محمدخان قاجار این بازار را پررونق تر از همیشه کرد و با بازسازی حجره‌ها، دالان‌ها، کاروانسراها و سایر بخش‌های بازار، کاری کرد که خریداران و فروشندگان زیادی از جای جای ایران و تهران به این مکان سرازیر شوند. فتحعلی‌شاه در حوالی همین بازار، مسجد جامع را ساخت و بر اهمیت آن افزود. در آن زمان هر یک از محله‌ها برای خود بازار و بازارچه‌هایی داشتند؛ اما بازار اصلی شهر از دروازه شاه عبدالعظیم آغاز می‌شد و تا مسجد جامع و بازارچه احمدکور ادامه داشت. چهار سوق بزرگ و کوچک بازار و بازار مروی و چهل تن نیز در همین زمان ساخته شدند و مجموعه بازار به طرف شمال غرب و غرب گسترش پیدا کرد. حدفاصل بین ارگ و مسجد جامع به دلیل میزبانی از معروف‌ترین و معتبرترین سراها و تیمچه‌ها به پررونق ترین بخش بازار تبدیل شد. محمدشاه قاجار، بازار بین‌الحرمین را به این بازار بزرگ افزود و باز هم وسعتش را افزایش داد.

در دوره ناصرالدین شاه، ورودی اصلی با نام «بازار بزرگ» ساخته شد و ورودی‌های دیگر سازماندهی شدند. ناصرالدین شاه دوره‌ای طلایی را برای بازار تهران رقم زد و ساخت و سازهای زیادی در آن انجام داد که از آن جمله می‌توان به ایجاد بازار امیر، سرای امیر و بازار کفاش‌ها اشاره کرد. علاوه بر قسمت‌های داخلی بازار، در اطراف آن نیز بازارچه‌هایی به وجود آمدند؛ از جمله بازارچه معیر و قوام‌الدوله که به بازارچه دوقلو شهرت یافتند. بازار کربلایی عباس علی کمرگچی، بازارچه نایب‌السلطنه و ... هم از بازارهای مهم آن دوران بودند که امروزه تنها نام و خاطره آنها به جا مانده است. در محدوده خیابان ناصرخسروی امروزی و نزدیک مجموعه اصلی بازار نیز بازارچه‌ها و تیمچه‌هایی وجود داشت که امروزه تنها بقایای برخی از آنها مانند بازارچه مروی و تیمچه صدر اعظم به چشم می‌خورد.

بنابراین می‌توان گفت اساس تغییرات و شکل‌گیری بنای این بازار، تقسیم‌بندی بخش‌های گوناگون و ساخت سراها، همه به دوره قاجار باز می‌گردد. البته درباره نحوه تکمیل بازار روایت‌های مختلفی وجود دارد؛ عده‌ای معتقدند پادشاهان قاجار عامل اصلی توسعه بازار هستند و عده‌ای دیگر بر این باورند که وقف زمین و خانه توسط مردم و بازاریان برای توسعه تجارت باعث شده تا شاهان قاجار به فکر توسعه بازار بیفتند.

بد نیست بدانید که بخش‌های مهم بازار تهران در زمان قاجار عبارت بودند از: بازار کفاشان، بازار فرش‌فروشان، بازار عباس‌آباد، بازار امیر، بازار زرگرها، بازار ساعت‌فروشان، بازار بین‌الحرمین (سلطانی جعفری)، بازار چهار سوق بزرگ، مسجد جامع، بازار چهار سوق کوچک، بازار چهل تن، بازار آهنگران، بازار مسگران و بازار پاچنار.

نقش اجتماعی، فرهنگی و تاریخی بازار تهران

بازار تهران از دیرباز مرکز اصلی اقتصاد شهر و حتی کشور بوده و در دوران‌هایی همانند قاجار و پهلوی نقش مهمی در تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نیز داشته است. در دوره مشروطیت اولین جایی که بر علیه دولت ایستاد و با علما و مردم همراه شد، بازاریان تهران بودند؛ آنها کار خود را تعطیل کردند و در مسجد امام دست به تحصن زدند. کسبه بازار در پیروزی انقلاب اسلامی هم نقش داشتند و با جریان های آن دوران همراه شدند. 

این شاهراه اقتصادی با گذشت زمان و بر اساس نیازهای اجتماعی، برخی بخش هایش همچون بازار مسگرها، بازار توتون فروش ها و ... را از دست داد، بخش هایی از آن نیز دچار تغییر کاربری شدند و برخی دیگر همانند بازار زرگرها و حلبی سازها در ابعاد کوچک تری به کار ادامه دادند. با این وجود، این بازار سرد و گرم روزگار چشیده، هنوز هم قلب اقتصاد کشور است و سهم زیادی در نظام اقتصادی ایران دارد. 

معماری و ساختار بازار تهران

پیش از آنکه وارد بحث معماری بازار تهران شویم بد نیست به صورت کلی نگاهی گذرا به ساختار بازار داشته باشیم. به‌طور کلی عناصر اصلی ساختاری بازار عبارتند از:

• راسته یا گذرگاه اصلی و فرعی بازار که مسیری طولانی است و در دو طرف آن دکان‌ها قرار گرفته‌اند. 
• سرا که یک حیاط میانی با حجره‌های به هم پیوسته در دور تا دور آن است. سراها از نظر شکل زمین، تعداد طبقات، نوع ایوان، رواق و راهروها با هم متفاوت هستند.
• تیمچه که فضاهای سرپوشیده و کوچکی برای عرضه یک نوع کالای خاص هستند و تزیینات چشمگیری نسبت به سایر بخش‌های بازار در آنها دیده می‌شود.
• چارسوق یا چهارسو یا چهارسوق که به محل تقاطع دو راسته اصلی گفته می‌شود که معماری متفاوت و تزیینات داخلی مفصلی دارد.

بازار تهران هم مانند هر بازار ایرانی دیگری مجموعه‌ای از راهروهای پیچ در پیچ، طاق‌های ضربی، گنبدها و ... است که هر یک با دقت زیادی ساخته شده‌اند. درست است که با گذشت زمان این بازار تغییرات زیادی به خود دیده اما هنوز هم بخش‌های قدیمی آن پابرجا هستند و زیبایی‌های زیادی دارند. قسمت‌های قدیمی بازار به صورت طاقی و گنبدی ساخته شده‌اند و سوراخ‌ها و روزنه‌های میان گنبدها نور فضای داخلی را تامین می‌کند. این روزنه‌ها نقش هواکش را هم برای بازار ایفا می‌کنند و موجب گردش هوا می‌شوند. 

جزییات در ساختار بازار نشان می‌دهد که معمار و طراح این فضا ناشی نبوده و دست معماران خارجی و یا استادکاران داخلی ماهر در میان بوده است. از آنجا که معماری بازار، به یک دوره اختصاص ندارد و در طول دوران مختلف شکل گرفته است، نمی‌توان سبک دقیقی برای آن در نظر گرفت؛ اما بیشترین بخش آن نشانه‌های سبک معماری تهرانی را دارد. 

این فضا در طول زمان با گسترش و توسعه مواجه شده و تغییرات زیادی به خود دیده است و بخش‌های جدید و بازسازی شده معماری قابل توجهی ندارند. در زمانی، بخش‌هایی از بازار به دلیل گرمای تابستان مسقف شدند و در زمانی دیگر فضاهای خدماتی مانند قهوه خانه ،زورخانه، حمام، مسجد، سقاخانه و حسینیه‌های بسیار در آن شکل گرفتند. راسته‌ها یکی یکی به بازار اضافه شدند و هر یک به فروش کالای به خصوصی اختصاص یافتند. این بخش‌ها هر کدام دارای تکیه، مسجد، حمام و برنامه‌های ویژه خود بودند و در اعیاد و عزاداری‌ها، در برگزاری مراسم برای جلب توجه مردم با دیگر راسته‌ها به رقابت می‌پرداختند.

راهنمای بازدید از بازار بزرگ تهران

بازار بزرگ تهران، ورودی‌های متعددی دارد و از مسیرهای مختلفی می‌توانید از آن دیدن کنید. در اینجا دو مسیر پیشنهادی را به شما ارائه می‌کنیم که بیشتر دیدنی‌های بازار را در بر می‌گیرد و در واقع پیشنهاد ما به شما برای بازدید از این جاذبه مهم تهران است. 

• نکته 1: این مسیرها را می‌توانید بالعکس هم طی کنید.
• نکته 2: می‌توانید هر یک از دیدنی‌های این مسیرها را حذف کنید.
• نکته 3: مساجد امام و جامع مهم‌ترین بخش‌های بازار تهران هستند.

بازدید از شمال تا جنوب بازار

ورود به بازار تهران: به متروی 15 خرداد بروید و برای ورود به بازار راهی سبزه‌میدان شوید. در مسیر از خیابان پانزده خرداد گذر می‌کنید که بخشی از فروشندگان به‌ویژه در زمینه آجیل و خشکبار و دستفروش‌ها در آن فعالیت می‌کنند. مرکز خرید بازار رضا هم در این مسیر قرار دارد که یکی از مراکز فروش پوشاک زنانه به حساب می‌آید. بدنه اصلی بازار از سبزه‌میدان آغاز می‌شود:

1- سبزه میدان

در شمال بازار، فضایی موسوم به سبزه میدان وجود دارد که ایجاد آن به اوایل دوره صفویه باز می‌گردد. امیرکبیر در سال ۱۲۶۸ قمری، شخصی به نام حاج‌علی خان مقدم مراغه‌ای (حاجب‌الدوله) را مامور ایجاد تغییرات وسیعی در این بخش کرد و سبزه میدان به شکل امروزی‌اش درآمد. این میدان در دوره‌های مختلف یکی از مراکز مهم مذهبی، اجتماعی و سیاسی تهران به شمار می‌رفت و میزبان مراسم مذهبی و سیاسی بود.

امروزه دور تا دور سبزه میدان مغازه‌های مختلفی وجود دارند و نمایش‌های خیابانی نیز در آن برگزار می‌شود. قابل توجه‌ترین بخش این میدان، سردر زیبایی در ضلع جنوبی آن است که دروازه ورودی به بازار است. این سردر در میان دهانه‌های مغازه‌ها جای دارد و بزرگتر و از نظر تزیینات پرکارتر است.

در دوره زندیه و اوایل قاجار، اینجا و اطراف آن محلی برای کاشتن سبزی خوردن برای مصرف مردم تهران بود و نام سبزه میدان از همین کاربری ناشی می‌شود.

آغاز مسیر: از سردر زیبای سبزه میدان گذر کنید و به بازار قدم بگذارید؛ حالا در بازار کفاش‌ها هستید. مسیر را ادامه دهید و در سمت چپ وارد تیمچه مهدیه شوید:

2- تیمچه مهدیه

در ابتدای بازار کفاشان، تیمچه مهدیه قرار دارد که پوشش عظیم ضربی و یزدی‌بندی عالی آن، در خور توجه است. یزدی‌بندی تزیینات ظریفی در زیر گنبد یا در ورودی‌هاست که جلوه‌ای خاص به فضا می‌بخشد. این تیمچه به‌عنوان بورس ترمه شناخته می‌شود.

ادامه مسیر: به بازار کفاشان بازگردید و به سمت جنوب بروید و وارد بازار حاجب‌الدوله شوید:

3- تیمچه حاجب الدوله

 تیمچه (1) حاجب‌ الدوله یکی از باارزش ترین بناهای بازار تهران است و در کنار مسجد امام (در مورد این بنا در ادامه بیشتر توضیح خواهیم داد) قرار دارد. این بنا در دوره ناصرالدین‌شاه و توسط شخصی به نام حاج‌علی خان حاجب‌الدوله ساخته شد. محصولات عرضه شده در این بخش از بازار ظرف و محصولات دکوری هستند.

پاورقی

1: تیمچه در بازارها به حیاطی گفته می‌شود که مغازه‌ها در چهار طرف آن قرار گرفته‌اند.

ادامه مسیر: از تیمچه حاجب‌الدوله وارد بازار بزازها شوید و به سمت شمال بروید. حالا به کوچکترین کافه دنیا می‌رسید. بمانید و نفسی تازه کنید:

4- قهوه خانه حاج علی درویش | کوچک‌ترین کافه دنیا 

این قهوه خانه با اندازه‌ای کمتر از 2 متر از سال ۱۲۹۷ در این مکان قرار دارد و با چای از شما پذیرایی می‌کند. حاج‌ کاظم، صاحب کنونی این قهوه‌خانه است و این مکان ارثیه پدری اوست. دکوراسیون نوستالژی این قهوه‌خانه و صحبت‌های شیرین حاج کاظم طعم دیگری به گردش شما در بازار می‌دهد.

ادامه مسیر: در بازار بزازها که به سمت شمال بروید. کمی بعد به مسجد امام می‌رسید:

5- مسجد امام

در بازار تهران مسجدی از دوره قاجار به جامانده است که با نام‌های مسجد شاه، مسجد سلطانی و مسجد امام خمینی شناخته می‌شود. این مسجد در حدود ۱۸۰ سال عمر دارد و یکی از زیباترین مساجد تاریخی تهران به شمار می‌آید. از آنجا که فتحعلی‌ شاه قاجار بانی ساخت این مسجد بود، نام مسجد شاه را بر آن گذاشتند. بر اساس کتیبه‌های موجود، زمان تقریبی شروع ساخت این بنا سال ۱۲۱۲ یا ۱۲۲۴ هجری قمری بوده و مناره‌ها در سال ۱۳۰۷ هجری قمری به دستور ناصرالدین‌شاه اضافه شده‌اند. بر اساس شواهد تاریخی، این مسجد دومین مسجد جامع بزرگ تهران بعد از مسجد جامع بازار (در ادامه مسیر از این مسجد هم دیدن می‌کنیم) است. بد نیست بدانید در برخی قسمت‌ها و تزیینات مسجد، الهاماتی از مسجد وکیل شیراز دیده می‌شود.

نام این بنا از تاریخ ۱ مهر ۱۳۶۳ با شماره ۱۶۶۷ در فهرست آثار ملی ایران به چشم می‌خورد.

ادامه مسیر: پس از بازدید از مسجد، از شرق آن خارج شوید و به بازار بین‌الحرمین قدم بگذارید. کمی بعد به خانه ملک می‌رسید:

حاج حسین آقا ملک فردی اصالتا تبریزی بود که سال 1250 چشم به جهان گشود و سال 1351 از دنیا رفت. او از تجار ثروتمند ساکن مشهد بود و خیریات و موقوفات زیادی از خود بر جای گذاشته است. کتابخانه و موزه ملی ملک تنها بخشی از موقوفات اوست و گستردگی این موقوفات به حدی است که مجموعه‌ای به نام اداره موقوفات ملک در تشکیلات آستان قدس رضوی وجود دارد.

خانه این واقف بزرگ در ابتدا و در زمان حیاتش به عنوان موزه و کتابخانه ملک مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ اما محل فعلی این موزه و کتابخانه در باغ ملی تهران و در زمین وقف شده توسط خود وی است.

بد نیست بدانید این اثر از تاریخ 16 مهر 1376 با شماره 1940 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

ادامه مسیر: پس از خروج از خانه ملک، بازار بین‌الحرمین را ادامه دهید تا در امتداد آن، وارد بازار مسجد جامع شوید. حالا فرصت بازدید از مسجد جامع تهران را دارید:

7- مسجد جامع تهران

مسجد جامع تهران قدیمی‌ترین مسجد پایتخت است که با نام مسجد جامع بازار تهران و مسجد عتیق هم شناخته می‌شود. مساحت این مسجد به حدود ۴۵۰۰ مترمربع می رسد و حدود ۲۰ هزار مترمربع زیربنا دارد. این مسجد دارای هفت شبستان است و عمر قدیمی ترین شبستان این مسجد به بیش از هزار سال می‌رسد.

نام این اثر از تاریخ ۱۹ آذر سال ۱۳۷۵ با شماره ۱۷۹۳ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

ادامه مسیر: بازار مسجد جامع را باز گردید و به سمت چهارسوق بازار تهران بروید:

8- چهارسوق بزرگ بازار

چهار سوق بزرگ بازار تهران فضایی هشت ضلعی با گنبد دایره‌ای و کوتاه است که تزیینات زیبایی دارد و از قدیمی‌ترین بخش‌های بازار به شمار می‌رود. این قسمت از بازار در تقاطع بازار مسجد جامع، بازار چهارسوق، بازار مسگرها و کوچه هفت‌تن واقع شده است و ساخت آن به سال ۱۲۲۲ قمری باز می‌گردد. نام این اثر از تاریخ ۲ آبان ۱۳۵۶ با شماره ۱۵۴۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

 ادامه مسیر: از چهارسوق بزرگ، به کوچه عباس‌آباد بروید و پس از ورود به بازار خیاط‌ها، سراغ امامزاده زید را بگیرید:

9- امامزاده زید

در انتهای جنوبی بازار بزازان مکان مقدسی به نام امامزاده زید قرار دارد که سومین بقعه متبرکه از نظر قدمت و بزرگترین زیارتگاه شهر تهران به شمار می‌آید. این بقعه، مدفن سید زید بن زین ‌العابدین بن حسین بن علی (ع) است و ساخت آن به دوران صفوی و اوایل قرن دهم هجری قمری می‌رسد. این بنا در زمان قاجار بازسازی شده است و تزییناتی همچون آینه‌کاری و کاشی‌کاری در آن دیده می‌شود.

نام این اثر در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۱۵ با شماره ۲۵۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آرامگاه لطفعلی خان زند

لطفعلی خان زند، پادشاه جوان زندیه بود که آغامحمدخان قاجار او را به قتل رساند. مقبره این پادشاه در محدوده امامزاده زید قرار دارد و این یکی از دیدنی های جالب بازار تهران به شمار می آید.

ادامه مسیر: از بازار خیاط‌ها به کوچه عباس‌آباد بازگردید. مسیر را به سمت جنوب ادامه دهید تا به سرای امیر برسید:

10- سرای امیر

سرای امیر از قسمت‌های قابل توجه بازار تهران است که ساخت آن به حدود سال‌های ۶۸-۱۲۶۷ هجری قمری باز می‌گردد. این بازار از اموال میرزا تقی خان امیرکبیر و توسط شیخ عبدالحسین (شیخ‌العراقین) ساخته شد. مسجد و مدرسه‌ای معروف به شیخ عبدالحسین نیز در این بازار احداث کردند و قرار بر این شد که عواید بازار وقف مسجد و مدرسه شود.

این بخش به سرای امیرکبیر و سرای اتابکیه هم شهرت دارد و توسط بازار خیاط‌ها، بازار کفاش‌ها و بازار عباس‌آباد احاطه شده است. این سرا از تخصصی‌ترین مراکز فروش پارچه است و در زمینه منسوجات شهرت زیادی دارد. این مجموعه دارای 3 حیاط و 2 طبقه با بیش از 100 واحد تجاری است. در حیاط اول این بنا مجسمه امیرکبیر به چشم می‌خورد و واحدهای تجاری حول محور حیاط فعال هستند.

ادامه مسیر: دوباره به کوچه عباس‌آباد وارد شوید، با چند قدم به سمت جنوب کوچه، حمام چال را می‌بینید. در این کوچه به مسیر ادامه دهید و وارد کوچه موسوی شوید. با نزدیک شدن به انتهای جنوب شرقی بازار، به تنها کلیسای این مجموعه بزرگ می‌رسید:

11- کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس مقدس

یکی از بناهای قابل توجه در بازار تهران، کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس مقدس است که ساخت آن به سده 12 خورشیدی و دوره سلطنت کریم خان زند باز می‌گردد و به عنوان اولین کلیسای تهران شناخته می‌شود. این مجموعه شامل حیاط و اتاق‌ها و کلیسا می‌شود و 350 مترمربع است. طرح تالار کلیسا، ساختار کلیساهای کوچک محله جلفای اصفهان را یادآوری می‌کند.

این اثر در تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۷۸ با شماره ۲۵۰۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.

پایان مسیر: از گوشه جنوب شرقی بازار، وارد خیابان مولوی یا مصطفی خمینی شده و از بازار خارج شوید.

بازدید از شرق به غرب بازار

نکته: به دلیل رعایت در ترتیب بازدید و جلوگیری از سردرگمی شما خواننده گرامی، جاذبه های تکراری در این مسیر بازدید مانند مسجد امام، مسجد جامع و ...، را مجددا توضیح می‌دهیم. توجه داشته باشید که این جاذبه‌های تکراری با مواردی که در مسیر شمال به جنوب توضیح دادیم تفاوتی ندارند.

ورود: از خیابان مصطفی خمینی وارد بازار سرپولک شوید که ورودی شما به بخش شرقی بازار است.

آغاز مسیر: راه را ادامه دهید و در سمت چپ به بازار سید اسماعیل وارد شوید که امامزاده سید اسماعیل در آن قرار دارد:

1- امامزاده سید اسماعیل

بقعه سید اسماعیل منسوب به اسماعیل از اعقاب امام علی النقی (ع)، زیارتگاهی مربوط به سده ۹ و ۱۳ هجری قمری است که بخش‌هایی همچون صحن، ايوان، رواق، بقعه و مسجد بالاسر دارد. این بقعه دارای تزیینات کاشی‌کاری و آینه‌کاری است و ایوانی بلند با دو مناره زیبا در آن دیده می‌شود. این مکان مجموعه‌ای شامل میدان، آب انبار، مسجد- مدرسه فیلسوف‌الدوله و بازار سید اسماعیل بوده و در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ با شماره ۴۰۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

ادامه مسیر: دوباره به بازار سرپولک برگردید از آنجا وارد کوچه صراف شوید و خانه موزه دکتر چمران را بیابید:

2- خانه موزه شهید چمران

خانه موزه شهید چمران، در واقع خانه پدری شهید دکتر مصطفی چمران است که بسیاری از وسایل شخصی این شهید بزرگوار به همراه تصاویر ایشان و تعدادی از نقاشی‌های کشیده شده توسط وی در آن به نمایش در آمده‌اند. این خانه نمونه‌ای از معماری دوره قاجار است و مساحتی بالغ بر ۲۴۴ مترمربع دارد.

تلفن تماس: ۵۵۶۳۴۱۵۸

ادامه مسیر: از کوچه صرافی وارد بازار آهنگران شوید و به سمت جنوب بروید. بازار مسجد جامع را بیابید و از طریق آن به مسجد جامع برسید.

3- مسجد جامع تهران

مسجد جامع تهران قدیمی‌ترین مسجد پایتخت است که با نام مسجد جامع بازار تهران و مسجد عتیق هم شناخته می‌شود. مساحت این مسجد به حدود ۴۵۰۰ مترمربع می‌رسد و حدود ۲۰ هزار مترمربع زیربنا دارد. این مسجد دارای هفت شبستان است و عمر قدیمی ترین شبستان این مسجد به بیش از هزار سال می رسد.

نام این اثر از تاریخ ۱۹ آذر سال ۱۳۷۵ با شماره ۱۷۹۳ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

ادامه مسیر:  بازار مسجد جامع را به شمال بروید و وارد بازار بین الحرمین شوید که شما را به مسجد امام می رساند:

4- مسجد امام

در بازار تهران مسجدی از دوره قاجار به جا مانده است که با نام‌های مسجد شاه، مسجد سلطانی و مسجد امام خمینی شناخته می‌شود. این مسجد در حدود ۱۸۰ سال عمر دارد و یکی از زیباترین مساجد تاریخی تهران به شمار می‌آید. از آنجا که فتحعلی‌شاه قاجار بانی ساخت این مسجد بود، نام مسجد شاه را بر آن گذاشتند. بر اساس کتیبه‌های موجود، زمان تقریبی شروع ساخت این بنا سال ۱۲۱۲ یا ۱۲۲۴ هجری قمری بوده و مناره‌ها در سال ۱۳۰۷ هجری قمری به دستور ناصرالدین‌شاه اضافه شده‌اند. بر اساس شواهد تاریخی، این مسجد دومین مسجد جامع بزرگ تهران بعد از مسجد جامع بازار است. بد نیست بدانید در برخی قسمت‌ها و تزیینات مسجد الهاماتی از مسجد وکیل شیراز دیده می‌شود. نام این بنا از تاریخ ۱ مهر ۱۳۶۳ با شماره ۱۶۶۷ در فهرست آثار ملی ایران به چشم می‌خورد.

ادامه مسیر:  از جلوخان غربی مسجد خارج شوید و به بازار بزازها بروید تا در قهوه خانه حاج علی درویش نفسی تازه کنید.

5- قهوه خانه حاج علی درویش | کوچک‌ترین کافه دنیا 

این قهوه خانه با اندازه ای کمتر از 2 متر از سال ۱۲۹۷ در این مکان قرار دارد و با چای از شما پذیرایی می‌کند. حاج‌ کاظم، صاحب کنونی این قهوه‌خانه است و این مکان ارثیه پدری اوست. دکوراسیون نوستالژی این قهوه‌خانه و صحبت‌های شیرین حاج کاظم طعم دیگری به گردش شما در بازار می‌دهد.

ادامه مسیر: راه تان را به سمت بازار حاجب الدوله ادامه دهید:

6- تیمچه حاجب الدوله

تیمچه حاجب‌الدوله یکی از باارزش‌ترین بناهای بازار تهران است و در کنار مسجد امام قرار دارد. این بنا در دوره ناصرالدین‌شاه و توسط شخصی به نام حاج‌علی خان حاجب‌الدوله ساخته شد. محصولات عرضه شده در این بخش از بازار ظرف و محصولات دکوری هستند.

ادامه مسیر: از بازار حاجب‌الدوله به بازار کفاش‌ها و سپس بازار سید ولی بروید. در ادامه وارد بازار سید ولی شوید تا به امامزاده سیدولی برسید:

7- بقعه امام زاده سیدولی

این بقعه محل دفن سید ولی است که از نوادگان امام محمد تقی (ع) به شمار می آید. بقعه‌ای مربع شکل که اندازه هر ضلع آن به 3.5 متر می‌رسد و مزین به انواع هنرهای کاشی‌کاری، آینه‌کاری و ... است. در شمال و غرب بقعه، مسجدی هم از دوره فتحعلی شاه قاجار قرار دارد. 

پایان مسیر: بازار سید ولی را به سمت بازار پاچنار ادامه دهید و از همان جا با ورود به خیابان خیام از بازار خارج شوید.

راهنمای خرید در بازار تهران

به بخش زیبا و جذاب خرید می رسیم و می خواهیم کمی از سردرگمی شما در بازار کم کنیم. تنوع کالاها و بازارچه ها در بازار بزرگ تهران همان قدر که جذاب است می تواند شما را گیج و از خرید منصرف تان کند. در اینجا به شما می گوییم که چه کالایی را از کدام بخش بازار بخرید. البته سعی شده تا محل تهیه معروف ترین و پرطرفدارترین کالاهای بازار را به شما بگوییم و از برخی جزییات چشم پوشی کرده ایم:

شکم گردی در بازار بزرگ تهران

خرید و بازدید از فضای تاریخی بازار تهران را که کنار بگذاریم، یکی از جذابیت‌های ویژه این مکان، رستوران‌هایی است که با عطر و طعم غذاهای‌شان، مردم را حتی در روزهای تعطیل به این نقطه از پایتخت می‌کشانند. غذاهایی که در این رستوران ها سرو می‌شوند حسابی پر ملات، چرب و اصطلاحا بازاری‌پسند هستند. این رستوران‌ها فضای لوکس و شیکی ندارند؛ اما طعم غذاهای‌شان را محال است که از یاد  ببرید. رستوران‌ها و قهوه‌خانه‌های زیادی در بازار و حوالی آن وجود دارند که در اینجا تعدادی از معروف‌ترین‌های‌شان را به شما معرفی می‌کنیم:

رستوران شرف الاسلامی

آدرس: پشت مسجد امام، داخل حیاط مسجد، سرای اردیبهشت

رستوران مسلم

آدرس: نبش ورودی سبزه میدان، کوچه حاج رحیم خان

رستوران شمشیری

آدرس: جنوب شرقی سبزه میدان

رستوران خیام

آدرس: خیابان خیام، روبروی امامزاده نصرالدین، رستوران خیام

رستوران جوان بازار

آدرس: خیابان ناصرخسرو

قهوه خانه حاج علی درویش | کوچک‌ترین کافه دنیا 

آدرس: جنب مسجد حاج عبدالله،

این قهوه‌خانه با اندازه‌ای کمتر از 2 متر از سال ۱۲۹۷ در این مکان قرار دارد و با چای از شما پذیرایی می‌کند.

مراسم ویژه در بازار تهران

یکی از جذابیت‌های بازار تهران، مراسم مخصوص بازاریان در ایام مختلف به ویژه در ماه محرم است. هیات‌های مختلف هر راسته از بازار گرد هم می‌آیند و با خواندن دو بیتی‌ها عزاداری می‌کنند. بسیاری از مردم برای دیدن این مراسم به بازار می‌آیند و منتظر شنیدن دو بیتی‌های هر هیات می‌شوند. نذری‌های بازار نیز متفاوت است و یکی از معروف‌ترین آن‌ها سیب‌زمینی‌هایی است که در دیگ پخته می‌شوند و با نان و گلپر در اختیار عزاداران و مراجعان قرار می‌گیرند. حلوا نیز از نذری‌های این ایام در بازار است و مراسم حلواپزان در روز تاسوعا در چهارراه گلوبندک شهرت فراوانی دارد. 

از غرب - خیابان خیام

مترو: از طریق ایستگاه مترو پانزده خرداد و خیام و میدان محمدیه می‌توانید به خیابان خیام برسید. پس از پیاده شدن با کمی پیاده‌روی وارد بازار شوید.

اتوبوس: از خطوطی استفاده کنید که در ایستگاه گلوبندک توقف دارند و از آنجا با کمی پیاده‌روی به مقصد برسید.

تاکسی: تاکسی‌های خطی متعددی به گلوبندک وجود دارد که از مراکز مهم شهری همچون میدان فاطمی، انقلاب، آزادی و ... به سمت این چهارراه حرکت می‌کنند.

از جنوب - خیابان مولوی

مترو: از طریق ایستگاه مترو میدان محمدیه می‌توانید به خیابان مولوی برسید. پس از پیاده شدن با کمی پیاده‌روی وارد بازار شوید.

اتوبوس: از خط بی آر تی 2 (پایانه آزادی - پایانه خاوران) استفاده کنید که در ایستگاه محمدیه توقف دارد. از آنجا با کمی پیاده‌روی به مقصد برسید.

تاکسی: تاکسی‌های خطی متعددی از خیابان وحدت اسلامی، خیابان مولوی و میدان محمدیه عبور می‌کنند که می‌توانند شما را به نزدیکی مقصدتان برسانند.

از شرق - خیابان مصطفی خمینی

مترو: از طریق ایستگاه مترو میدان محمدیه می‌توانید به خیابان مولوی برسید. پس از پیاده شدن با کمی پیاده‌روی وارد بازار شوید.

اتوبوس: از خط بی آر تی 2 (پایانه آزادی - پایانه خاوران) استفاده کنید که در ایستگاه چهارراه مولوی توقف دارد. از آنجا با کمی پیاده‌روی به مقصد برسید.

تاکسی: تاکسی‌های خطی متعددی شما را به میدان امام خمینی می‌رسانند. در آنجا با تاکسی‌های عبوری می‌توانید به خیابان مصطفی خمینی بروید.

دیدنی های اطراف

کاخ گلستان | 650 متر پیاده‌روی

بازارچه عودلاجان | 850 متر پیاده‌روی

گذر گردشگری باب همایون | 1 کیلومتر پیاده‌روی

نظر گردشگران خارجی درباره بازار تهران

در اینجا سری به وبسایت سفر و گردشگری تریپ ادوایزر می‌زنیم تا ببینیم گردشگران خارجی چه نظری در مورد بازار تهران دارند.

گردشگری از ویتنام | تاریخ بازدید مهر 98

ناامید کننده

ایران هشتادمین کشوری است که به آن سفر کردم بنابراین من در بسیاری از کشورها بازارهای مشابهی را دیده بودم که واقعا شگفت‌انگیز و لذت‌بخش بودند. این یکی فاقد شکوه و عظمت است و من بعد از 20 دقیقه آن را ترک کردم.

گردشگری از کویت | تاریخ بازدید مهر 98

باید از این مکان بازدید کنید

جایی بسیار جالب و خوب که تعداد زیادی مغازه دارد و انواع مختلف کالاها از جمله مواد غذایی لوازم خانگی و ... را می‌توانید در آن پیدا کنید. قیمت کالاها خوب است اما چانه زدن فراموش‌تان نشود.

گردشگر مصری | تاریخ بازدید شهریور 98

خیلی بزرگ، تقریبا جالب و خیلی شلوغ

من این جاذبه را متوسط ارزیابی می‌کنم چرا که مراکز خرید و جاهای شلوغ را دوست ندارم. در اینجا می‌توانید انواع محصولات را بیابید.

گردشگری از بریتانیا | تاریخ بازدید شهریور 98

باید اینجا را دید

بازار تهران فقط برای تجربه هرج و مرج و جذابیت خرید در بازار باید مورد بازدید قرار گیرد. مسجدی زیبا در اینجا وجود دارد که دارای مناظر و صداهایی است و بهترین تجربه را برای‌تان رقم می زند.

گردشگر بلژیکی | تاریخ بازدید شهریور 98

خارجی ها باید این را ببینند

این مجموعه ترکیبی از بازار تاریخی و مغازه‌های مدرن است. احساس می‌کنید 300 سال به عقب برگشته‌اید (البته تا زمانی که موتورسیکلت‌ها از بیخ گوش‌تان رد نشوند). سپس سرتان را می‌چرخانید و در گوشه‌ای دیگر با مغازه‌های مدرن مواجه می‌شوید. باید ببینید تا بفهمید چه می‌گویم. راستی نگران گم شدن نباشید!

سخن آخر

به یک بازارگردی جانانه رفتیم و شما را با یکی از مراکز بزرگ اقتصادی ایران آشنا کردیم. 

اهمیت این بازار بر هیچ کس پوشیده نیست اما شاید کمتر کسی آن را به چشم یک جاذبه ارزشمند و اثری ماندگار می بیند. شیوه نگهداری از این جاذبه چنگی به دل نمی زند و در جای جای آن شاهد بافت فرسوده و رو به تخریب، کابل های برق آویزان و مشکلات این چنینی هستیم. شما نظرتان در این باره چیست؟ آیا بازار تهران را شایسته نگهداری و مرمت می دانید؟ 

از سوی دیگر هیچ تور تعریف شده و هیچ راهنمایی برای بازدید از این مجموعه وجود ندارد و کمتر کسی با داستان های آن آشناست. نظرتان در این باره چیست؟ چه راه کاری را برای حل این مشکل پیشنهاد می دهید؟