طاق بستان کرمانشاه | شکوه هنر ساسانی

برای لمس گوشه ای دیگر از تاریخ ایران، راهی طاق بستان کرمانشاه می شویم. اثری ماندگار از دوره ساسانی که بخشی از تاریخ را به نمایش گذاشته است. در این مطلب از اهمیت طاق بستان و نقش برجسته های ارزشمندش برای تان می گوییم و دیگر دیدنی های این مجموعه همچون چشمه طاق بستان، موزه سنگ و درخت رحمت را نیز به شما معرفی می کنیم. همراه مان باشید و یکی از جاذبه های معروف کرمانشاه را بشناسید. 

چرا طاق بستان کرمانشاه؟

• از مهمترین آثار تاریخی ایران و حتی جهان است. 
• بیش از 2000 سال قدمت دارد.
• وجود کوه و چشمه در اطراف آن باعث شده فضای دل انگیز و جذابی داشته باشد.
• این اثر در شب به دلیل نورپردازی جذابی که دارد دیدنی تر می شود.
• نخستین تابلوی سنگی با رعایت قاعده و اصول نقاشی در جهان را در این مجموعه می بینید.
• به زعم کارشناسان، نخستین انیمیشن سنگی دنیا در این مجموعه قرار دارد.
• قصه های جالبی در مورد این محل در ادبیات فولکلور وجود دارد.

آشنایی با طاق بستان کرمانشاه 

آنچه به عنوان طاق بستان می شناسیم مجموعه ای از سنگ نگاره ها و سنگ نوشته های مربوط به دوره ساسانی است که در محله طاق بستان در شمال غربی شهر کرمانشاه قرار دارد. ایجاد این محوطه به قرن سوم میلادی باز می گردد و از آن به عنوان یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی ایران و حتی جهان یاد می کنند. تاج‌گذاری خسرو پرویز، تاج‌گذاری اردشیر دوم، تاج‌گذاری شاهپور دوم و سوم و چند سنگ نوشته یا کتیبه به خط پهلوی، مراسم شکار گراز توسط سوارکاران و نواختن موسیقی با آلات موسیقی چنگ و ... از نقوشی هستند که در این مجموعه به چشم می خورند. 

البته جذابیت طاق بستان به همین ارزش تاریخی و افسانه ای اش ختم نمی شود؛ اینجا به دلیل وجود کوه و چشمه از دیرباز، تفرجگاه و محل شکار و نمایش قدرت شاهان بوده و امروزه نیز به دلیل حال و هوای جذابش، مورد استقبال گردشگران قرار گرفته است. مردم محلی از این مکان به عنوان خنک‌ ترین جای شهر و مکانی برای فرار از گرمای تابستان یاد می کنند و در فصول گرم به گردش در آن می پردازند. 

حال و هوای خوش طاق بستان

درست است که طاق بستان یک جاذبه تاریخی است اما می توانید در حین بازدید از آن حال و هوای خوشی را نیز تجربه کنید.

غرق در عظمت و زیبایی طاق بستان شوید

اگر اطراف این جاذبه خلوت باشد می توانید حسابی از آرامش محیط لذت ببرید. بزرگی این کوه و نقش برجسته هایی که در آن زمان به این ظرافت و دقت تراشیده شده اند، شما را مبهوت خواهد کرد. وجود دریاچه ای در فضای این مکان تاریخی نیز زیبایی اش را دو چندان می کند و لذت بازدید را چند برابر می سازد.

از چشیدن طعم دنده کبابی جا نمانید

در اطراف طاق بستان به کبابی هایی برمی خورید که اگر غذای شان را امتحان نکنید از بزرگترین تجربه سفرتان جا مانده اید. دنده کبابی های کرمانشاه شهرت خاصی دارند و در کنار طاق بستان می توانید خوشمزه ترین دنده کباب ممکن را امتحان کنید.

شب های طاق بستان را فراموش نکنید

طاق بستان در شب ها جلوه دیگری دارد و نورپردازی آن باعث شده است تا چهره ای متفاوت را در شب ها ببینید. بازدید شبانه از این جاذبه را فراموش نکنید تا حال و هوای آن را در تاریکی هوا نیز از دست ندهید.

نقش برجسته های طاق بستان

وجود نقش برجسته های متعدد در طاق بستان و وسعت این مجموعه، ما را بر این داشت تا با ایجاد تصاویری نام گذاری شده، این نقش برجسته ها را به صورت ملموس تر و آسان تری به شما معرفی کنیم. شما با استفاده از نام گذاری های موجود در این تصاویر و نام هایی که در متن برای هر نقش برجسته آورده شده است، می توانید به هر کدام از آنها دسترسی پیدا کنید و با مکان قرار گیری آنها در طاق بستان آشنا شوید. 

1- ایوان یا طاق بزرگ

طاق بزرگ، ایوان مستطیلی با 9 متر ارتفاع و 7.5 متر عرض و 6.5 متر عمق است که مهم ترین اثر مجموعه به شمار می آید. دیواره های داخلی ایوان بزرگ به دو بخش تقسیم شده اند و تزیینات زیبایی دارند. گفته می شود قدمت این طاق به دوره خسرو دوم باز می گردد و به دلیل آنکه نقش و نگارهای آن، نوع لباس‌ها و طلا و جواهرات دوره ساسانی را نمایش می دهد، اهمیت بسیاری دارد. در این ایوان نقوش زیر را می بینیم:

1- نقش تاج گذاری خسرو پرویز

این نقش در بخش بالایی دیوار قرار دارد و به طور کلی سه تندیس در آن دیده می شود:

• شاه در وسط 
• فروهر یا موبد موبدان در سمت راست شاه با تاجی کنگره‌دار بر سر و در حال دادن حلقه فر ایزدی (حلقه قدرت) به شاه
• آناهیتا - ایزدبانوی آب ها و نماد سرسبزی-  در سمت چپ شاه که سبو در دست دارد و آب را به نشاه خیر و برکت به پای شاه می ریزد و با دست دیگرش حلقه قدرت را به شاه می دهد.

لباس شاه و نگاره فروهر تا حد زیادی شبیه به هم هستند و تقریبا یکسان به نظر می رسند. شلواری چین‌دار به پای هر دوی آنهاست که با بندی به مچ پای شان چسبیده است. کمربند و دستبند نیز در پوشش آنها دیده می شود.

2- نقش سوار

در زیر نقش تاج گذاری، فردی سوار بر اسب حکاکی شده که هنوز کسی نمی داند دقیقا کیست؛ یک رزم جو، بهرام ایزد فتح و پیروزی در زمان ساسانیان، خسرو پرویز یا پیروز ساسانی؟ با وجود مبهم بودن نقش این سوار، می توان آن را نشانی از فر و قدرت شاه و ایرانیان دانست. برخی مورخان اسلامی نیز این فرد را خسروپرویز می دانند که سوار بر اسب خود «شبدیز» است. اسب در این نقش برجسته، کاملا زره پوشیده و قمقمه آبی بر بدنه اش آویزان است و نیزه دان و کمان سوار نیز به وضوح در آن دیده می شود.

3 و 4- صحنه های شکارگاه سلطنتی

صحنه‌های شکار شاهی در دیواره‌های جانبی ایوان بزرگ توجه هر کسی را به خود جلب می کنند. این صحنه ها، نخستین تابلوی سنگی با رعایت قاعده و اصول نقاشی در جهان هستند و با ظرافت خاصی حک شده اند.

صحنه شکار گوزن ها

صحنه شکار گوزن ها در سمت راست، قابی به ابعاد 5.80 در 3.90 متر است و در آن فیل‌بانانی را می بینیم که در سه ردیف، گله گوزن ها را به طرف شکارگاه هدایت می کنند. شاه سوار بر اسبش به نام شبدیز، در سه قسمت به نمایش درآمده و گویی از روی نقاشی ،حکاکی شده است.

در قسمت بالای این صحنه، شاه برای شکار آماده شده و در پشت سرش یک بانو چتری را بالای سرش نگه داشته است.سه ردیف بانو، پشت شاه به چشم می خورند؛ عده ای در دو ردیف به حالت احترام و یک ردیف از بانوان نوازنده. تعدادی بانوی رامشگر نیز در جلوی شاه دیده می شود. در جای دیگر شاه در حال شکار است و چهارنعل به دنبال گوزن ها می تازد، در حالی که شش اسب سوار در پشت سر او هستند. در قسمت دیگر شاه، کمان خود را به گردن انداخته و گویی اتمام شکار را اعلام می کند؛ در اینجا تعدادی شتر سوار، گوزن های شکار شده را با خود می برند.

صحنه شکار گراز

در این صحنه 12 فيل با دو سوار در 5 رديف عمودی دیده می شوند و در حال رَم دادن گرازها از مخفیگاه باتلاقی به سوی نیزار هستند. در قسمت بالا، قایقی با دو قایق ران و 5 نفر که در حال کف زدن هستند، دیده می شود. در قسمت مرکز این صحنه، شاه در قایقی ایستاده و در اطراف او نوازندگان زن حضور دارند. در پشت این قایق، قایقی دیگر با 4 نوازنده چنگ‌زن به تصویر کشیده شده است. در قسمت پایین این قاب، 5 فیل سوار، گرازهای شکار شده را با استفاده از خرطوم فیل ها جمع آوری می کنند. گفته می شود در این صحنه، شاه لباسی با پارچه ای مزین به نقش سیمرغ در نشانه‌های دایره وار بر تن دارد و لباس پاروزن ها نیز دارای نقش های نمایشی است. لباس خدمتکاران و فیل‌سواران نیز با نقوش گیاهی و پرندگان دست دوزی شده است. این صحنه را می توان از نظر حرکت و نمایش، از شاهکارهای هنر سنگ‌نگاری دانست که در سبک هنری، چیزی نزدیک به سبک نقاشی بر روی دیوار به شمار می رود.

5- نقش برجسته محمد علی میرزا

محمد علی میرزا دولتشاه، پسر فتحعلی شاه قاجار، در قرن ۱۹ در اقدامی خودخواهانه، تصمیم گرفت یادگاری از خود در طاق بستان به جای بگذارد. به دستور او در کنار نقوش ارزشمند دوره ساسانی، تصویری از خودش حکاکی شد و همین باعث شد تا آسیب زیادی به اصالت این اثر وارد آید. جالب آنکه این حکاکی آن قدرها هم جذاب از آب در نیامد و حتی ناصرالدین شاه در سفرنامه خود آن را مهوع به معنای تهوع آور توصیف کرده و آن را باعث ضایع شدن زیبایی طاق دانسته است.

حکاکی محمد علی میرزا

محمد علی میرزا دولتشاه در این نقش صورتی چاق، ریشی بلند و سیبلی تاب دار دارد و بر تخت تکیه زده است. تاج کنگره دار و شبیه تاج پدرش، فتحعلی شاه، بر سر او دیده می شود و پیراهن چین دار قرمز رنگی بر تنش خودنمایی می کند. او کمربندی به کمر بسته است و شمشیر و خنجرش نیز در حکاکی دیده می شود.

نقش پسران محمدعلی میرزا

امام قلی میرزا معروف به عمادالدوله -پسر محمدعلی میرزا- در سمت راست محمدعلی میرزا، ایستاده است؛ ریش کوتاه سیاه و تاج جواهر نشان از ویژگی های نقش او هستند. پیراهن گشاد بلندی بر تن وی دیده می شود و خنجری در کمر بسته و شمشیری در غلاف دارد. در سمت چپ محمدعلی میرزا، پسر دیگرش «محمد حسین میرزا» با تاج کنگره دار و پیراهن سبز رنگ بلند و شمشیر در غلاف دیده می شود که جزییات صورتش از بین رفته است.

نقش خواجه باشی

در جلوی محمد علی میرزا، غلام او، «آغا غنی»، به صورت ایستاده و تمام رخ حکاکی شده است؛ او تاج مخروطی بر سر و لباس بلند و قرمز رنگ به تن دارد.

کتیبه های موجود در کنار نقش برجسته

شعری از «بسمل» شاعر کرمانشاهی به خط نستعلیق در کنار این حکاکی خودنمایی می کند که بر اساس نوشته آن، محمد علی میرزا، خسرو پرویز را دربان خود خطاب کرده و خودش را شبیه موسی (ع) و طاق بستان را چیزی شبیه به کوه طور دانسته است. کوه طور جایی بوده که حضرت موسی به آنجا می رفته تا عبادت کند.

کتیبه ای با این مضمون نیز در کنار این نگاره دیده می شود: اختصاصِ درآمد سه دانگ از مزارع «کبودخانی»، برای انجام مراسم عزاداری امام حسین (ع) در ماه عاشورا و سایر عزاها. بر اساس این کتیبه، این نقش برجسته در سال 1237 ه.ق به دستور آقا غنی و توسط میرزا جعفر سنگ تراش خلق شده است.

تزیینات ایوان یا طاق بزرگ

به جز نقوشی که به آنها اشاره کردیم، حکاکی های جذاب دیگری هم در طاق بزرگ به چشم می خورند:

•  نقش درخت زندگی در دو طرف و پایین ورودی ایوان؛ سمبل جاودانگی و حیات در دوره ساسانی
• دو ردیف از نقوش گیاهی در قوس ایوان؛ گل های سه برگی در ردیف پایین هستند که از انتها به هم متصل شده اند.
• هلالی در مرکز قوس که دو رشته روبان به آن آویزان است.
• نقش دو الهه یا فرشته بالدار (نیکه) در لچکی های ایوان (گوشه های بالای ایوان) که هر کدام از آنها یک حلقه روبان دار در یک دست و جامی پر از مروارید در دست دیگر دارند.

2- ایوان یا طاق کوچک 

در میان نقش برجسته تاجگذاری اردشیر دوم و طاق بزرگ، فضایی مستطیل شکل قرار دارد که به ایوان کوچک مشهور است. در قسمت بالایی دیوارِ انتهایی این ایوان، پیكره های شاپور سوم و پدرش شاپور دوم (دهمین و یازدهمین پادشاه ساسانی) به چشم می خورد. هر دوی پیکره ها به صورت ایستاده و با بدن تمام رخ و صورتی نیم رخ نقش شده و هر دو دست راست خود را بر قبضه شمشیر و دست چپ را بر قسمت فوقانی غلاف قرار داده اند. شاپور دوم تاجی کنگره دار مزین به گوی بزرگ و گوشواره و گردنبند دارد. پوشش او پیراهنی تا روی زانو و چین دار با شلواری گشاد است و کمربندش پاپیونی در جلو دارد. تفاوت مشهود این دو پیکره در تاج آنهاست.

دو کتیبه به خط پهلوی هم در این بخش قرار دارد که به نام شاه، نام پدر و پدربزرگ وی اشاره می کند. در این کتیبه ها از شاه به عنوان پرستنده اهورامزدا از نژاد پاک آسمانی و پادشاه ایران و انیران (غیر ایرانی) یاد شده است. کتیبه شاپور دوم ۹ سطر در زبان پهلوی است و چنین مضمونی دارد:

این پیکری است از بغ مزداپرست. خدایگان شاپور،

شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد.

فرزند بغ مزداپرست، خدایگان هرمز،

شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد،

نوه خدایگان نرسه شاه شاهان

کتیبه شاپور سوم هم در ۱۳ سطر به خط پهلوی نگاشته شده و به این معنی است:

این پیکری است از بغ مزداپرست، خدایگان شاپور،

شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد،

فرزند بغ مزداپرست خدایگان شاپور،

شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد،

نوه خدایگان هرمز شاهنشاه

ابعاد و ساختار ایوان کوچک

 طاق کوچک، در واقع ایوانی است به عرض 5.8، ارتفاع 5.3 و عمق 3.5 متر. در دو طرف ورودی این ایوان، دو ستون چهارگوش دیده می شود که بالای آنها طاقی با قوس نیم دایره وجود دارد. 

3- نقش برجسته تاج‌گذاری اردشیر دوم

قدیمی ترین نقش برجسته طاق بستان، تاج‌گذاری اردشیر دوم - نهمین شاه ساسانی- را به نمایش می گذارد و در سمت راست ایوان کوچک قرار دارد. قدمت این سنگ نگاره به سال‌های ۳۷۹ م تا ۳۸۳ م باز می گردد و نقوش زیر در آن دیده می شود:

• اردشیر دوم -شاه ساسانی- در وسط
• اهورا مزدا در سمت راست
• میترا یا زرتشت در سمت چپ
• اسیری در پایین

ویژگی های اردشیر دوم در نقش برجسته

شاه در این نقش برجسته با نشانه‌های شاهنشاهی متعلق به سده چهارم میلادی دیده می شود. اردشیر دوم مانند همه پیکره های دیگر طاق بستان، به شکل ایستاده با صورتی سه رخ و بدنی تمام رخ در مرکز نگاره نقش شده است. او در این تصویر، چشمانی درشت و ابروانی برجسته، ریش مجعد و موهای پرپشت تا روی شانه اش دارد. یک حلقه که گوی کوچکی به آن آویزان است، گوشواره شاه را شکل می دهد و یک ردیف مهره‌های مرواریدی درشت، نقش گردنبند او را دارد. تاج او دو بخش دارد؛ پایه تاج مزین به دو رشته مهره های مرواریدی و پلاک های مربع است و در بخش بالایی تاج نیز طرحی از گل های شاه عباسی وجود دارد که با یک پاپیون و روبانی افراشته بسته شده اند. پیراهن چین دار تا روی زانو و شلوار بلند و چین دار پوشش شاه را تشکیل می دهد و کمربندی مزین به مروارید و شمشیر نیز به کمر او دیده می شود. 

نقش اهورامزدا

اردشیر دوم در این سنگ نگاره، دست چپش را بر روی قبضه شمشیر گذاشته و با دست راست در حال گرفتن حلقه روبان داری از دست راست اهورامزدا است. پیراهن چین دار مروارید دوزی شده بر تن اهورامزدا دیده می شود که شنل جلو باز بلندی بر روی آن پوشیده شده است. دو ردیف مهره های مروارید حاشیه این شنل را مزین کرده اند و برای تزیین قسمت های دیگر از گل‌های رز استفاده شده است.

نقش اسیر

در این نقش برجسته شخصی دیده می شود که در جنگ اسیر شده است و اهورامزدا و اردشیر پاهای خود را روی بدن او نهاده اند. برخی این شخص را یکی از شاهان شکست خورده  کوشان، امپراتوری باستانی در افغانستان امروزی- می دانند اما محققان بسیاری نیز معتقدند وی ژولیان -امپراتور روم- است که در سال 362 م به دست اردشیر دوم کشته شد.

نقش میترا

میترا (از ایزدان باستانی) یک بَرسُم (شاخه هایی از گیاهان و مخصوص مراسم مذهبی) در دست چپ خود دارد و پشت سر شاه دیده می شود و زیرپایش گل نیلوفر به چشم می خورد. او هاله‌ای از نور دارد که باعث شده تا کارشناسان او را نقشی از زرتشت بدانند چرا که این هاله نور مخصوص زرتشت است. 

چشمه های طاق بستان

در پایین نقش ها، دریاچه کوچکی شکل گرفته است که آبش از چشمه تامین می شود. به این دریاچه، سراب طاق بستان می گویند که از هزاران سال پیش در اینجا جاری است و هزاران هکتار از اراضی کشاورزی منطقه را سیراب می کند. این چشمه در تامین آب اهالی روستای طاق بستان نیز نقش دارد و پس از سرریز شدن به رودخانه چم بشیر می ریزد. پیش از این در دریاچه طاق بستان، امکان قایق سواری هم وجود داشت اما امروزه اثری از قایق ها دیده نمی شود.

موزه سنگ طاق بستان

موزه سنگ طاق بستان هم در همین محوطه تاریخی قرار دارد و حدود ۴۵ اثر سنگی مربوط به دوره‌های اسلامی و ساسانیان را در خود جای داده است. از دیگر آثار این موزه ۱۴ سرستون ساسانی هستند که گویا برای ساخت کاخی درست شده بودند اما هیچ وقت از آنها استفاده نکردند. ستون ها مزین به نقش ایزد بانو آناهیتا، ایزد بهرام، اهورامزدا، درخت زندگی و نیلوفر هستند.

نیم تنه خسرو پرویز نیز در این موزه نگهداری می شود و تابوت دوره ساسانی و کوزه‌های مربوط به همین دوران نیز در این موزه به نمایش در آمده اند. یکی از جذاب ترین آثار موزه سنگ طاق بستان، بقایای کاخی مربوط به دوران قاجار -در حدود ۱۲۸۰ تا ۱۲۹۰ خورشیدی- است که در شهر قصرشیرین وجود داشت و در جنگ ایران و عراق از بین رفت.

درخت رحمت

درخت رحمت، درخت چنار ۷۰۰ ساله ای در کنار محوطه تاریخی طاق بستان است که نامش از سال 1388 در فهرست آثار طبیعی ملی قرار دارد. این درخت با ارتفاع 37 متر دارای ارزش طبیعی، فرهنگی و تاریخی است و با نام های دیگری همچون دار پهلوان و درخت سالخورده طاق بستان نیز خوانده می شود.

در قصه های بومی ها آمده است که شیرین به هنگام آسیب دیدن پای اسب خسرو پرویز و ملاقات او با فرهاد در طاق بستان، درخت رحمت را در اینجا کاشت تا یادبودی از آن دوران بماند.

این درخت در فرهنگ مردم کرمانشاه استعاره‌ای از قدمت، کهنسالی و بزرگی است و یکی از نمادهای شهر محسوب می شود. درخت رحمت جایش را در ادبیات این خطه نیز باز کرده و علی‌اشرف درویشیان در رمان سال‌های ابری، جایگاه آن را در فرهنگ عامه مردم چنین یادآور می شود:

در دلم دعا می‌ کنم

خدایا...ای خدایی که از همه‌ چیز بزرگتری...که از درخت چنار طاق‌وَسان هم بزرگتری...که از آسمان هفتم هم بزرگتری...کاری بکن که مادرم نمیرد....

عمارت مسعودیه | بنایی نابود شده

تا دوره قاجار هیچ ساخت و سازی در طاق بستان و اطرافش صورت نگرفت و حتی در نقاشی‌ های اوژن فلاندن از دوره محمدشاه قاجار، سازه ای در اطراف این اثر دیده نمی شود. امام قلی میرزا عمادالدوله، حاکم وقت کرمانشاه در زمان ناصرالدین شاه، سنگ بنای ساختمانی را در این محوطه گذاشت که عمارت مسعودیه نام گرفت. این بنا با نام «عمارت متصل به غارهای طاق بستان» به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و بعدها ویران شد.

عمارت مسعودیه بنایی دو طبقه با تزیینات گچ‌بری و آیینه‌کاری چشمگیر بود. درسال 1342 رومن گیرشمن و گروه وی بر پایه فرضیه‌های باستان‌شناسی این بنا را تخریب کردند. آنها فکر می کردند زیر این عمارت، آثاری ارزشمند از دوره ساسانی مدفون شده و دهانه‌ های چشمه آناهیتا (الهه آب) نیز در زیر عمارت قرار داشته باشند؛ فرضیه هایی که هیچ وقت ثابت نشدند و فقط ویرانی یک عمارت قاجاری را رقم زدند.

نمای عمارت مسعودیه در بخش پشتی و سمت راست تصاویر ثبت شده در اواخر دوره قاجار دیده می شود. 

تاریخچه طاق بستان

می گویند شاهان ساسانی در ابتدا اطراف تخت جمشید را برای ایجاد حکاکی ها و تراشیدن تندیس ها انتخاب کردند؛ اما از زمان اردشیر دوم و جانشینان پس از او، طاق بستان چشم شاهان را گرفت؛ جایی که در میان جاده ابریشم قرار داشت و طبیعت سرسبزش زبانزد بود.

سه دیدگاه در مورد آغاز شکل گیری این مجموعه وجود دارد:

• اردمن (Erdmann) معتقد است که ساخت قدیمی ترین اثر این مجموعه به زمان پیروز یكم (459 - 448 م) باز می گردد.
• هرتسفلد (Herzfeld) -باستان‌شناس و ایران‌شناس آلمانی- قدمت این ایوان را دوره خسرو دوم ( 628 ـ 590 م) دانسته است. این دیدگاه در محافل ایران شناسی، مقبولیت بیشتری دارد.
• فن گال (Von.gall) ساخت طاق یا ایوان قدیمی و نقوش دیوار انتهای آن را مربوط به زمان پیروز یکم می داند اما معتقد است صحنه های شكارِ شاهی در دیوارهای جانبی ایوان در زمان خسرو دوم حکاکی شده اند. 

عده ای ساخت این بنا را مربوط به اواخر سده سوم و آغاز سده دوم پیش از میلاد دانسته اند و عده دیگر آن را به سده یکم پیش از میلاد نسبت می دهند. در این میان سیف الله کامبخش -کاوشگر بنا- سه دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی را برای این اثر در نظر گرفته است.

نکته دیگر در مورد تاریخچه به روایاتی باز می گردد که درباره طاق بستان وجود دارد به عنوان مثال، یکی از این روایات به وجود فرشی از جواهر روی کف طاق بستان اشاره دارند؛ فرشی که در جریان حمله اعراب، میان فرمانده های عرب تقسیم شد و امروزه اثری از آن دیده نمی شود. 

کارکرد طاق بستان

هنوز اظهار نظر قطعی در مورد کارکرد این مجموعه نشده است و اختلاف هایی میان کارشناسان وجود دارد. در بخش پشتی طاق بستان، پلکان سنگی دستکند با زاویه شرقی - غربی دیده می شود که با تغییر مسیر در چند بخش متفاوت، به سمت غرب ادامه می یابد و در آخر به بخشی در بالای ایوان بزرگ می رسد. می توان در نظر گرفت که این پلکان کاربرد مذهبی و اعتقادی داشته و بالا رفتن از آن برای انجام نیایش های مذهبی صورت می گرفته است. با این دیدگاه، باید این پلکان را اثری از دوره پیش از ساسانی و مربوط به دوره مهرپرستی بدانیم. هنوز در برخی از مناطق چیزی شبیه به این پلکان دیده می شود و مردم بومی در روزهای خاصی، پیش از طلوع آفتاب از آنها بالامی روند و به میمنت تابیدن اولین بارقه های خورشید، مشغول نواختن سرنا می شوند. بد نیست بدانید که برخی بر این باورند که این پلکان را فرهاد کوه کن کنده است.

امکانات طاق بستان

نظرات گردشگران خارجی در مورد طاق بستان

در اینجا با هم نظراتی را مرور می کنیم که گردشگران خارجی در وبسایت سفر و گردشگری تریپ ادوایزر به ثبت رسانده اند:

گردشگر ایتالیایی | تاریخ بازدید دی 97

شگفت انگیز!

این جاذبه بسیار نزدیک شهر است. حجاری ها و سنگ نوشته ها حیرت انگیز هستند و اسناد تاریخی بسیار مهمی به شمار می آیند. باید از اینجا بازدید کنید.

گردشگر آمریکایی | تاریخ بازدید تیر 97

جایی که باید دید

این یک محوطه تاریخی با قدمت بیش از 2000 سال است. محوطه خیلی بزرگ نیست و بازدید از آن کمتر از یک ساعت طول می کشد.

گردشگر استرالیایی | تاریخ بازدید اردیبهشت 97

محیط دیدنی

نمی دانم چرا طاق بستان نسبت به بقیه آثار مشابهش مورد بی توجهی قرار گرفته است. محیط اینجا با آبی که در حوالی حجاری ها جریان دارد و در نهایت به یک حوضچه زیبا می ریزد، عالی است. وقتی بفهمید که این حجاری ها بیش از 2000 سال قدمت دارند دیگر نمی توانید از وضعیت شان شکایت کنید. اینجا یک محوطه همه چیز تمام است؛ هم زیباست و هم به خوبی نگهداری می شود. همچنین در اینجا می توانید در زندگی بومی کرمانشاه غرق شوید چرا که با محلی مشهور برای چشیدن طعم غذاهای محلی مواجه هستید. با تاکسی حدود 10 دقیقه طول کشید تا از هتلم در شهر به اینجا برسم و واقعا ارزش دیدن داشت. حدود یک ساعت می توانید برایش زمان بگذارید.

نامگذاری طاق بستان

طاق بستان به کردی «طاق وه سان» و به لکی «توک وسون» خوانده می شود؛ «طاق» همان طاق است و «وه» از و «سان» سنگ، معنی می دهد، به این ترتیب «طاق وه سان» به معنای طاقی از سنگ است.

بد نیست بدانید تاریخ نویسان از این محوطه با نام های مختلفی یاد کرده اند که از میان آنها می توان به شبدیز، یاقوت، قصر شیرین، طاق وسطام، طاق بهستون، طاق بیستون و تخت بستان اشاره کرد.

دغدغه های کارناوالی | موانع ثبت جهانی طاق بستان

شاید تا به حال بارها از خود پرسیده اید که این اثر ارزشمند چرا تا به حال در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار نگرفته است؛ باید بگوییم اقدامات لازم در این زمینه صورت گرفته اما وجود صنف دنده کبابی‌ ها، ساخت و سازهای غیرمجاز و نبود زیرساخت مناسب برای گردشگران مانع از این اتفاق بزرگ شده اند. در کنار اهمیت حذف سازه های غیر استاندارد موجود در محوطه مانند کبابی ها برای ثبت جهانی باید خطر آنها را برای این اثر نیز در نظر گرفت و در نگهداری از طاق بستان دقت بیشتری به خرج داد.

حرکت زمین در این منطقه اثرات مخربی بر دیواره‌های طاق بزرگ و طاق کوچک گذاشته و موجب ایجاد ترک هایی در آنها شده است. این ترک هابه مرور زمان و با رشد خزه ها بر دیواره، برخی نقوش را از میان برده اند که این روند با نفوذ آب به داخل ترک ها سرعت بیشتری پیدا می کند. کارشناسان باید توجه بیشتری به این مساله داشته باشند تا این اثر شگفت انگیز از آسیب ها مصون بماند.

برگزاری کنسرت ها در این محوطه تاریخی یکی دیگر از مسائلی است که همواره مورد نقد کارشناسان قرار گرفته است. البته طاق بستان تنها اثر تاریخی ارزشمند نیست که هر از چندگاهی میزبان این قبیل کنسرت ها می شود. ایجاد سیستم های صوتی و نورپردازی و طراحی و پیاده سازی فضای مخصوص تماشاچیان، همه می توانند موجب آسیب هایی جدی به این محوطه شوند.

سخن آخر

به کرمانشاه رفتیم و در محوطه ای قدم زدیم که ما را به صدها سال دورتر می برد. به تماشای صحنه هایی از دوران ساسانی نشستیم که در دل کوه و با ظرافت خاصی تراشیده شده اند. حالا شما از تجربه های تان برای مان بگویید.

تا به حال به کرمانشاه سفر داشته اید؟

طاق بستان را از نزدیک دیده اید؟

منتظر دیدگاه های تان هستیم...