حمام سلطان امیر احمد کاشان | زیباترین گرمابه اعیانی دنیا

حمام امیر سلطان احمد کاشان نام جاذبه‌ای است که امروز به سراغش می‌رویم تا بیشتر با آن آشنا شویم. دیدن یک عکس حمام امیر سلطان احمد کاشان کافی است تا بفهمید چرا آن را یکی از زیباترین حمام‌های ایران می‌دانند و از آن به‌عنوان یکی از بهترین جاذبه‌های کاشان یاد می‌کنند. با کارناوال همراه باشید تا آدرس حمام امیر سلطان احمد را به شما بدهیم و اطلاعات بازدیدش را در اختیارتان بگذاریم. 

چرا حمام تاریخی سلطان امیراحمد؟

• یکی از دیدنی‌ های شهر کاشان است که قدمت آن به دوران سلجوقی و قاجار بازمی‌گردد.
• از بناهای تاریخی کاشان و نمونه‌ای منحصربه‌فرد از حمام‌های ایران از نظر معماری و تزیینات است.
• این حمام در محله‌ای تاریخی قرار دارد و در نزدیکی آن جاذبه‌های بسیاری برای بازدید واقع شده است.
• پشت‌بام این حمام یکی از مکان‌های نمادین کاشان و سوژه بسیاری از عکاسان محسوب می‌شود.

آشنایی با حمام سلطان امیراحمد | از زیباترین حمام های ایرانی

در گوشه‌ای از شهر کاشان حمامی تاریخی به‌نام سلطان امیراحمد وجود دارد که نامش را از امامزاده مجاور خود، نوه امام جواد (ع)، گرفته است. این حمام تاریخی نمونه‌ای منحصربه‌فرد از حمام‌های ایران به شمار می‌رود که معماری و تزیینات کم‌نظیری دارد. این اثر با 1102 مترمربع وسعت، افتخاری برای شهر کاشان محسوب می‌شود. این بنا تنها یکی از حمام‌های تاریخی شهر کاشان است، آثار دیگری چون حمام باغ فین، حمام گذرنو، حمام عبدالرزاق خان، حمام محتشم و غیره نیز در زمره حمام‌های تاریخی‌اند. این مجموعه مکان مناسبی برای عموم افراد علاقه‌مند به تاریخ، گردشگری، معماری، مرمت، تاریخ، عکاسی، دانشجویان و پژوهشگران است. این بنا پله‌های زیادی ندارد اما توجه داشته باشید که سالمندان و ناتوانان جسمی ممکن است در بازدید از بنا دچار مشکل شوند.

ثبت ملی: این اثر از 11 اسفند سال 1355 با شماره 1351 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد. 

تاریخچه حمام سلطان امیراحمد

در گذشته هر شهر دارای 5 عنصر اصلی شامل مسجد، بازار، خانه، حمام و آب‌انبار بود و بر این اساس می‌توان حمام سلطان امیراحمد را یکی از عناصر مهم شهر به شمار آورد. با توجه به متون به جا مانده از دوران مختلف تاریخی، در همه دوره‌‌های اسلامی، حمام‌های عمومی فراوانی، در شهرها وجود داشتند؛ به‌طوری که از حیث تعداد و اهمیت با مساجد قابل مقایسه بودند. شواهد و آثار به‌دست‌آمده از این حمام، پیشینه آن را به دوران سلجوقیان نسبت می‌دهند؛ اما سربینه حمام، که بعدا در مورد آن سخن خواهیم گفت، متعلق به دوران قاجار است. به‌طور کلی آثار به‌جای‌مانده پس از زلزله ویرانگر سال 1150 خورشیدی، قدمت این حمام را دوران سلجوقیان نشان می‌دهند و این در حالی است که بنای سربینه چیز دیگری می‌گوید. برخی بر این باورند که حمام فعلی در زمان قاجاریه و در سال ۱۲۹۲ هجری قمری (حدود 1254 خورشیدی) بر روی خرابه‌های حمام قدیمی ساخته و حمام کوچکی به مجموعه‌ آن اضافه شده است.

حمام‌های تاریخی کاشان، در دوران صفوی در زمره آثاری بودند که مورد ستایش جهانگردان داخلی و خارجی قرار گرفتند. شاردن، جهانگرد معروف فرانسوی درباره آن‌ها چنین می‌گوید: گرمابه‌های کاشان فوق‌العاده عالی، خوب و تمیزاند.

سابقه مرمت و بازسازی

در سال ۱۳۷۵ خورشیدی بود که به همت هیات امنای مرمت و بازسازی بناهای تاریخی کاشان و عنایت مهندس محلوجی، وزیر وقت صنایع و معادن، این بنا توسط شهرداری کاشان خریداری شد. پروژه‌ای تحت عنوان بازسازی و مرمت حمام تاریخی سلطان امیراحمد به سرپرستی جناب آقای مهندس مهدی هوشمندی نژاد و همکاری استاد سید علی اکبر حلی و مرحوم دکتر افسری صورت گرفت تا حمام از تخریب حفظ شود. این حمام برای مدتی به‌عنوان سفره‌خانه و قهوه‌خانه سنتی تغییر کاربری داد؛ اما امروزه به‌عنوان موزه تحت پوشش سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری کاشان قرار دارد.

معماری حمام

حمام به‌خاطر اصولی که باید در ساختنش رعایت شود از پیچیده‌ترین بناها محسوب می‌شود. این فضا را برای حفظ گرمای درونی آن پایین‌تر از سطح زمین و درون خاک می‌ساختند تا در مصرف انرژی نیز صرفه‌جویی کنند. حمام سلطان امیراحمد تزیینات بسیار چشم‌نوازی دارد و از این حیث حمامی منحصربه‌فرد به شمار می‌رود. آهک‌بری و گچ‌بری‌های این بنا هر چشمی را به خود خیره می‌کنند. آهک‌بری، هنر حكاكی نقوش برجسته بر سطحی از آهک است که یکی از تزیینات زیبای بناهای ایرانی محسوب می‌شود. تعداد 17 لایه مرمتی در این بنا شناسایی شده که حکایت از قدمت آن دارند. 

کاشی‌های آبی فیروزه‌ای و طلایی، گچ‌بری‌های هفت لایه‌ای و معماری خاص، باعث شده است تا از این حمام به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین حمام‌های ایران یاد کنند. از ویژگی‌های دیگر این حمام می‌توان به استفاده از سقف‌های طاقی، موزاییک‌های چشم‌نواز و نقاشی‌های دیواری آن اشاره کرد که جلوه خاصی به سازه بخشیده‌اند. برای تامین آب از دو حلقه چاه و برای انتقال آب بین بخش‌های مختلف حمام از تنبوشه یا لوله‌های سفالین استفاده شده است و شیشه‌های رنگین به‌نام گلجام نیز در سوراخ سقف یا دیوار حمام به چشم می‌خورند. 

بخش های مختلف

به‌طور کلی حمام سلطان امیراحمد شامل دو حمام کوچک و بزرگ است که در گذشته و ایام خاص هفته، اهالی کاشان از آن استفاده می‌کردند. در ادامه به بخش‌های مختلف آن سر می‌زنیم و با آن‌ها آشنا می‌شویم.

حمام بزرگ

در ابتدا سری به حمام بزرگ می‌زنیم و سپس به توضیح حمام کوچک می‌پردازیم.

ورودی

در حمام‌های قدیمی برای ورود به فضای رختکن، که اولین فضای بزرگ در حمام‌ها محسوب می‌شود، باید از چندین فضا گذشت که در اینجا به‌طور مختصر در مورد آن‌ها توضیح می‌دهیم:

جلوخان: محوطه‌ای از ورودی است که پیش از سردر و در جلو آن قرار دارد. 

سردر ورودی: سردر بخشی مهم در معماری ایران قدیم است و هر بنای مهمی با این بخش مشخص می‌شود. در سردر حمام سلطان امیراحمد نقوش زیبایی را می‌بینید که از جمله آن‌ها می‌توان به نقوش گل و بته و کبوتر و همچنین مجسمه‌ها و تصاویری از زنان و مردان و تصویر شکارگاه‌های اطراف شهر اشاره کرد که برخی از آن‌ها به‌شدت تخریب شده‌اند. بخش سردر مزین به پشت‌بندهای کاشی‌کاری شده، طاق یزدی‌بندی و طاق نماهای مقرنس‌کاری شده‌ است و گچ‌بری‌های بالای درگاه و دیگر قسمت‌های سردر ظرافت و زیبایی خاصی را به نمایش گذاشته‌اند.

هشتی و راهروی ارتباطی: در ورودی بنا قرار دارد و بلافاصله پس از سردر و در واقع شده است و فضایی برای ارتباط بیرون و درون محسوب می‌شود. این فضا با استفاده از راهرو به درون بنا راه پیدا می‌کند. سقف هشتی حمام سلطان امیراحمد از رسمی‌بندی (1) ساده و خوش تناسبی برخوردار است. پس از عبور از هشتی با دالانی پر پیچ و خم مواجه می‌شویم که به سربینه‌ راه دارد. علت ایجاد راهروهای پیچ‌درپیچ در حد فاصل هشتی و سربینه این است که تغییر ناگهانی دمای هوا موجب آزار و اذیت مراجعه‌کنندگان نشود و هوای گرم حمام و هوای سرد بیرون با یکدیگر جابه‌جا نشوند.

پاورقی

1- رسمی‌بندی نوعی گوشه‌سازی تکامل یافته است که در آن با استفاده از قالب واحد، طاق‌هایی را در فواصل چهار طاق اصلی قرار می‌دهند و با این‌کار مربع به هشت ضلعی تبدیل می‌شود.

سربینه

اولین فضای مهمی که در حمام‌ها وجود دارد بینه یا سربینه است که نوعی رختکن و جای آماده شدن برای استحمام یا خروج از حمام به شمار می‌رود. بینه در میان ورودی حمام و گرم‌خانه قرار گرفته است. هوای این بخش را نیمه‌گرم نگه می‌داشتند تا مراجعان یک‌باره با هوایی گرم برخورد نکنند و همچنین در هنگام خروج از گرم‌خانه، به یک‌باره با هوای سرد مواجه نشوند و مشکلی برای سلامت آن‌ها پیش نیاید.

بیشترین تزیینات حمام‌ها در بینه به چشم می‌خورد و حمام سلطان امیراحمد نیز از این قاعده مستثنی نیست. نورپردازی دقیق و منظم بینه جلوه این تزیینات را چند برابر می‌کند و فضایی روح‌افزا را پیش‌روی بازدیدکنندگان قرار می‌دهد. این فضا به‌شکل هشت ضلعی ساخته شده است و گچ‌بری‌های زیبا و سقف رسمی‌بندی از دیدنی‌های آن به شمار می‌روند. جاکفشی‌های سنگی این بخش نیز چشم‌نوازند و در کنار ستون‌ها و دیوارهای مزین به کاشی معرق جلوه‌گری می‌کنند؛ کف سربینه و سکوهای اطراف آن نیز سنگی است.  

سربینه مهم‌ترین و زیباترین قسمت حمام سلطان امیراحمد است که فضایی وسیع با تزیینات بی‌شمار دارد که با هشت ستون به دو فضای متفاوت تقسیم می‌شود. فضای میانی محل عبور و مرور بوده و سقف رسمی‌بندی مرتفع و گنبدی بزرگ بر فراز آن قرار گرفته است. حوضی هشت ضلعی در میان سربینه دیده می‌شود که فواره‌ای در خود دارد. فضاهای پیرامونی دارای سقف‌های کوتاهتری‌اند و سکوها یا صفه‌هایی برای استراحت و در آوردن لباس از تن در آن‌ها تعبیه شده است. مردم برای ورود به آن‌ها باید از چند پله بالا می‌رفتند و قبل از ورود پاها را در حوض‌های روی سکوها شست‌وشو می‌دادند. در فضای پیرامونی سربینه دو غرفه‌ رو‌به‌روی هم دیده می‌شود که قاعده‌ نیم هشت دارند و شاه‌نشین بوده و به اشراف و بزرگان اختصاص داشته است. از غرفه‌ها و طاقچه‌های متعدد پیرامون سربینه، گوشه‌ها و فضاهای خصوصی‌تری پدید آمده است که دارای سقف و دیوارهای دارای تزیینات آهک‌بری‌اند.

 ازاره‌ کاشی‌کاری شده در ترکیب با کاشی‌کاری گنبد میانی سربینه فضایی زیبا را ایجاد می‌کند. این کاشی‌کاری از نوع زیرزنگی محسوب می‌شود که در آن کاشی‌ها خشتی‌اند، روی نقش آن‌ها لعاب شیشه‌ای وجود دارد و پخت آن‌ها در کوره صورت گرفته است. در سقف سربینه، عبارت شریفه لا اله الا الله در جهت قبله حک شده و در طرف مقابل تاریخ 1292 هجری قمری، مرمت مکان پس از زلزله معروف دوره زندیه را نشان می‌دهد. گفته می‌شود این سقف در این زمین‌لرزه‌ از میان رفت و همزمان با ساخت خانه‌ بروجردی‌ها در مجاورت آن، ساخت سقف آجری و کاشی‌کاری آن انجام شد. در میان شمسه‌ رسمی‌بندی سقف و دقیقا بر بالای حوض، نورگیر بزرگی به چشم می‌خورد که نقوش کاشی در پیرامون آن به‌کار رفته‌اند.

شاید در بازدید از این فضا این سوال به ذهنتان برسد که چرا چنین وسعتی برای آن در نظر گرفته شده است. پاسخ به کاربرد حمام در قدیم باز می‌گردد که تنها محلی برای شست‌وشوی بدن نبوده و مکانی برای گرد آمدن دوستان و حل و فصل مسایل زندگی، گذراندن اوقات فراغت، گفتگو، رفع خستگی و حتی عبادت بوده است و همین مساله به‌خوبی بزرگ بودن سربینه را توضیح می‌دهد. بعد از سربینه فضایی به‌نام میان در وجود دارد که شما را با دو چرخش نود درجه به‌سوی گرم‌خانه هدایت می‌کند. میان در را با پیچ‌وخم طراحی می‌کردند تا مانعی برای تبادل مستقیم حرارت و رطوبت ایجاد شود و هوای بیرون حمام به بینه و هوای بینه به گرم‌خانه و بالعکس منتقل نشود. ورودی سربینه و خروجی آن به‌طرف گرمخانه، در مقابل یکدیگر ایجاد شده‌اند تا محور فضا حفظ شود. میان در به فضاهای خدماتی دیگر از جمله دستشویی و فضاهای نظافت نیز مربوط می‌شده است.

گرم خانه و خزینه

دومین فضای اصلی در حمام سلطان امیراحمد گرم‌خانه نام دارد که شستشو و تطهیر بدن در آنجا صورت می‌گرفته است. گرم‌خانه فضایی ساده‌تر از بینه دارد و گوشه‌هایی برای نشستن و شستشو در آن دیده می‌شود. ازاره (1) و دیوار گرم‌خانه تا یک متر مزین به کاشی‌کاری معرق است و از آنجا تا سقف، آهک‌بری با ملات ساروج دارد. ساروج ملاتی مقاوم در برابر آب است که از آهک و خاکستر، خاک رس و غیره تهیه می‌شود. چهار ستون، فضای گرم‌خانه‌ را به 3 بخش تقسیم کرده‌اند: بخش میانی که راه تردد و رسیدن به خزینه بوده و دو قسمت کوچکتر در پیرامون که به نشستن و استحمام اختصاص داشته‌اند و هر یک حوضی در میان خود دارند.

خزینه آب گرم و حوض آب سرد و فضاهایی خصوصی‌تر برای استحمام، در مجاورت گرم‌خانه قرار گرفته‌اند. درگاه خزینه‌ حمام در وسط ضلع مقابل ورودی تعبیه شده است. خزینه اتاقی کوچک برای شست‌وشو است که بر روی گلخن، که در ادامه در مورد آن توضیح خواهیم داد، قرار دارد و تا نیمه در آن، آب می‌ریزند. در حمام‌های کامل، سه خزینه یا خزانه وجود داشته که یکی برای آب گرم و یکی برای آب سرد و در وسط این دو، خزینه آب ولرم ساخته می‌شده است. هیچ‌کس در هر دو خزانه‌ آب سرد و آب گرم پا نمی‌گذاشت. گرم‌خانه‌ خصوصی در دو گوشه‌ خزانه مخصوص اعیان و اشراف بود. این فضاها به‌جای خزانه حوضچه‌ای کوچک به‌نام دستک داشتند که آب را از درون آن برداشته و بر روی بدن خود می‌ریختند. طاق‌ها و تویزه‌های (2) گرم‌خانه مزین به آهک‌بری بوده‌اند که در طول زمان آسیب دیده‌اند.

پاورقی

1- قسمتی از دیوار اتاق یا ایوان که از کف طاقچه تا روی زمین را در بر می‌گیرد.

2- طاق بر روی تویزه‌های گچی بر روی زمین سوار می‌شود که عامل انتقال بارهای فشاری به دیواره‌های جانبی و پایینی‌اند.

تون یا گلخن

بخشی از فضاهای حمام، نقش پشتیبانی را دارند که از میان آن‌ها می‌توان به فضاهایی برای تامین آب و حرارت مثل تون و انبار هیزم اشاره کرد. مجموعه راهرو، اتاقک و ظرفی مسی در کف و زیر خزینه قرار دارد که به آن تون، گلخن، تیون یا پاتیون می‌گویند. در کف و مرکز خزینه ظرفی مسی به‌شکل گودالی کوچک کار می‌گذاشتند. در زیر این ظرف اتاقکی وجود دارد که از طریق راهرویی به بیرون از حمام راه پیدا می‌کند. شخصی به اسم "تون تاب" در فواصل زمانی منظم هیزم و سایر مواد سوختی را در تون روشن می‌کرد تا آب داخل خزینه گرم بماند. دودودَم سوختن تون مستقیما به دودکش نمی‌رفت بلکه ابتدا از گربه‌روهای کف حمام می‌گذشت. گربه‌روها سوراخ‌های هواکش زیر کف گرم‌خانه‌اند که دالان‌های مختلفی دارند. دود و آتش را به آن‌ها راه می‌دادند تا پس از عبور از آن‌ها از طریق دودکش خارج شود. گربه‌روها نقش رادیاتور را در فضای حمام داشتند و عبور دادن دود تون از گربه‌روها موجب گرم شدن کف حمام می‌شد. در بینه تعداد این گربه‌روها را کم می‌کردند تا هوا نیمه گرم شود.

متاسفانه تصویری از این قسمت در دست نیست. اگر تصویری از این بخش دارید آن را برای ما ارسال کنید تا با نام خودتان در کارناوال منتشر شود. عکس را از اینجا آپلود کنید.

حمام کوچک

حمام کوچک، حمامی با ورودی ساده است که با عبور از دالان به سربینه می‌رسد. فضایی سربینه حمام کوچک، قاعده‌ هشت و نیم هشت دارد و سکوهایی پیرامون آن دیده می‌شود. طاقی رسمی‌بندی بر فراز آن قرار دارد و تزیینات سقف و ازاره‌ این فضا مشابه سربینه حمام بزرگ‌اند. 

متاسفانه تصویری از این قسمت در دست نیست. اگر تصویری از این بخش دارید آن را برای ما ارسال کنید تا با نام خودتان در کارناوال منتشر شود. عکس را از اینجا آپلود کنید.

بام حمام | یکی از زیباترین بام های گنبدی شکل ایران

بام این حمام بخش شاهکار آن به شمار می‌رود و یکی از زیباترین بام‌های گنبدی شکل ایران است. تعدادی گنبد بر روی این بام قرار دارند که روی هر کدام از آن‌ها شیشه‌های عدسی محدب تعبیه شده تا هم نور کافی را به قسمت‌‌های مختلف حمام برسانند و هم مانعی برای دید به داخل آن باشند. قدیمی‌ها بر این باور بودند که چشم شیطان به داخل حمام نگاه می‌اندازد. نور داخلی فضاها توسط جام خانه یا گلجام و به‌طور مستقیم از سقف حمام تامین می‌شده است که امروزه نورهای مصنوعی نیز به کمک آن‌ها آمده‌اند. این عناصر شیشه‌ای در سرتاسر فضای بام بنا قرار دارند و در تمام طول سال روشنایی حمام را تامین می‌کردند.

تعداد شیشه‌ها در جام‌ها بر اساس محوطه‌ حمام در نظر گرفته شده‌اند و قطر جام‌ها و تعدادشان نیز بسته به گرما و سرمای فضای زیر آن‌ها تعیین شده است. در بعضی فصول دما و رطوبت هوای سربینه با برداشتن گلجام‌های این نورگیر، تنظیم می‌شد. در قدیم بام حمام‌ها محلی برای خشک کردن لباس افراد و لُنگ و قطیفه (حوله‌ای بزرگ برای خشک کردن نیمه بالای بدن) بود و به همین منظور راه پله‌ای برای دسترسی به آن وجود داشت.

ویدیویی از حمام امیر سلطان احمد کاشان

نظرات خارجی ها

در اینجا با هم نگاهی می‌اندازیم به برخی نظرات موجود در وبسایت تریپ ادوایزر تا ببینیم گردشگران خارجی چه نظری در مورد این جاذبه زیبای کشورمان دارند.

جونیا از تایلند | 16 دی 1396

یک جاذبه جالب

سعی کنید از راهنمایی‌ها بهره ببرید. یک نفر در آنجا بود که محل را به‌خوبی توضیح می‌داد و اصلا نیازی نبود تا پولی به او بپردازید. سقف این محل را دوست دارم... بسیار جالب است.

گردشگری از هلند | 10 آذر 1396

حمام زیبا با چشم‌اندازی تماشایی بر روی پشت بام

یک حمام پر پیچ‌وخم که سراسر آن پر از کاشی‌های رنگارنگ است. فضای بسیار زیبایی دارد و در یک لحظه تصور اینکه در گذشته کسانی در اینجا حمام می‌کردند، کمی دشوار است. پشت‌بام دید خوبی به کاشان دارد. نباید بازدید از این جاذبه را از دست بدهید.

گردشگر استرالیایی | 9 آذر 1396

سعی کنید حتما سقف را ببینید

بر روی پشت بام شما می‌توانید گنبدهای زیبایی را ببینید. کاشی‌ها در رنگ‌ها و اندازه‌های مختلف دیده می‌شوند.

گردشگری از جمهوری چک | 28 آبان 1396

حمام قدیمی در مرکز شهر

می‌توانید بر روی بام این حمام قدم بزنید و از تماشای شهر و گنبدهای زیبا لذت ببرید. فضای درونی این حمام پوشیده از کاشی‌های زیباست.

توصیه های کارناوالی

• در بازدید از حمام تاریخی سلطان امیراحمد حتما به پشت‌بام بنا نیز بروید و از نمای آن لذت ببرید. 
• بهتر است در ماه‌های اردیبهشت و خرداد به این شهر سفر کنید تا در کنار بازدید از بنایی تاریخی چون حمام سلطان امیراحمد، از تماشای مراسم گلابگیری کاشان که شهرت بسیاری دارد هم لذت ببرید.
• اگر در زمان برنامه‌ریزی برای سفر به کاشان به‌دنبال گزینه مناسبی برای اقامت می‌گردید و می‌خواهید بهترین انتخاب را با بهترین قیمت داشته باشید، می‌توانید روی گزینه‌های پیشنهادی کارناوال حساب باز کنید. به‌عنوان مثال اگر دوست دارید در زمان سفر در یکی از هتل‌های کاشان اقامت کنید و می‌خواهید با قیمت، امکانات و شرایط رزرو آنلاین آن‌ها آشنا شوید؛ تنها کافی است سری به صفحه رزرو هتل های کاشان بزنید. اگر هم از طرفداران اقامت در سوئیت‌های محلی هستید، می‌توانید از صفحه اجاره سوئیت در کاشان کمک بگیرید تا به فهرستی از سوئیت‌های متنوع با امکانات مختلف دسترسی پیدا کنید. 

سخن آخر

با هم به یکی از شهرهای تاریخی و دیدنی سرزمینمان رفتیم و از حمامی تماشایی دیدن کردیم.

آیا از این سفر لذت بردید؟

تا به حال به کاشان سفر داشته‌اید؟

چه جاذبه‌های دیگری را در این شهر می‌شناسید؟

دیدگاه‌های خود را با ما در میان بگذارید...