سی و سه پل اصفهان | پل تاریخی زاینده رود

برای عبور از روی زاینده رود زیبا و تماشای چشم انداز این رود، روی سی و سه پل اصفهان قدم می گذاریم. در کنار لذت بردن از زیبایی ها، نگاهی به معماری سی و سه پل داریم و تاریخچه این اثر را با هم مرور می کنیم. کوله بارتان را ببندید و همراه مان شوید. کارناوال شما را به بازدید از سی و سه پل و آشنایی با تاریخچه سی و سه پل اصفهان دعوت می کند.

چرا سی و سه پل؟

• یکی از جاهای دیدنی اصفهان است که ارزش تاریخی فراوانی دارد و به نوعی نماد این شهر است.
• اطراف این پل یکی از مشهورترین تفرجگاه های مردم اصفهان به شمار می رود و به هنگام غروب در کنار آن به تفریح می پردازند.
• امکانات خوبی برای گذران ساعاتی خوش در حوالی این پل وجود دارد.

آشنایی با سی و سه پل | شاهکار نصف جهان

در میانه های شهر اصفهان، و بر روی بستر زاینده رود، پل هایی وجود دارند که هر کدام شان قصه ای را از قلب تاریخ روایت می کنند. یکی از آنها سی و سه پل است که از دوران صفویه به یادگار مانده و شاهکاری در معماری ایران به شمار می رود. بیش از 400 سال است که این پل زیبایی هایش را به نمایش گذاشته و استوار در جای خود ایستاده است. از این پل با عنوان طولانی ترین پل زاینده رود یاد می کنند.

نام این اثر ارزشمند از تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۱۰ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و به عنوان یکی از پرطرفدارترین جاذبه های ایران از آن یاد می شود.

در ادامه همراه ما باشید تا بیشتر در مورد تاریخچه و معماری این پل تاریخی بدانیم.

تاریخچه سی و سه پل | ابهاماتی در تاریخ

سازه مستحکم سی و سه پل، توسط الله‌وردیخان اوندیلادزه گرجی -سردار مشهور شاه عباس- ساخته شده است. برخی از گرجی تبارها بر این عقیده اند که چون حروف الفبای گرجی سی و سه حرف دارد و الله‌وردیخان از تبار گرجی ها بوده این پل نیز سی و سه دهانه دارد. البته این نظریه کاملا رد شده چرا که در ابتدا پل 40 دهانه داشته است. از سوی دیگر کارشناسان عدد صد و سی و سه را مربوط به آناهیتا (الهه آب) می دانند و معتقدند این پل نیز مانند بیشتر سازه های آبی و پل ها نمادی از آناهیتا به شمار می رود.

در زمان شاه عباس، پلان اصلی شهر اصفهان، چهارباغ بود که از دو محور عمود بر هم تشکیل می شد. سی و سه پل در امتداد یکی از این محورهای اصلی قرار گرفت تا چهارباغ عباسی را به چهارباغ بالا، باغ هزارجریب، عباس آباد و محله جلفا متصل کند. در آن زمان این پل 40 دهانه داشت؛ اما به مرور زمان با کشت درختان و انحراف آب بعضی از آنها متروک شدند. در سال 1330 مصطفی خان مستوفی، شهردار اصفهان، اراضی اطراف پل را آزاد می کند و پس از باز کردن مجرای عبور آب، دیواری سنگی را در سمت شمال آن می سازد که هنوز آثار آن دیده می شود.

در منابع مختلف، سال های متفاوتی را برای بنای سی و سه پل نوشته اند؛ اما برای بررسی دقیق تر آن بهتر است به گشت و گذار کوچکی در تاریخ بپردازیم. تمامی شواهد موجود دال بر این مطلب است که در سال ۱۰۱۸ هجری قمری و در زمان برگزاری جشن گلریزان در حضور شاه عباس این پل وجود داشته است؛ اما با بازگشت به سال های پیشین و بررسی اسناد به این نتیجه می رسیم که سال اتمام کار پل در منابع مختلف، یکسان نیست.

به عنوان مثال اسکندربیک ترکمان، که منشی نویسنده کتاب عالم آرای عباسی در تاریخ صفویان است، این پل را در سال 1011 هجری قمری، چنین وصف می کند:

در انتهاى خیابان، باغى بزرگ و وسیع، پست و بلند، نه طبقه جهت خاص پادشاهى طرح انداخته به باغ عباس آباد موسوم گردانیدند و پل عالى مشتمل بر چهل چشمه به طرز خاص، میان گشاده که در هنگام طغیان آب در کل، یک چشمه به نظر در مى آید، قرار دادند که بر زاینده رود بسته شده هر دو خیابان به یکدیگر اتصال یابد.

 حاج میرزا حسن خان جابرى انصارى، مورخ، محقق و ادیب فرزانه اصفهان نیز در تاریخ اصفهان و رِى در قسمتی از وقایع مربوط به سال 1005 هجری قمری، چنین توصیفی از اصفهان ارایه می دهد:

شاه عباس اصفهان را پایتخت دایمى خود نموده طرح عمارات عالیه انداغخ، سر درب درب قیصریه جنگ او است با ازبکان.

و در ادامه در وقایع سال 1008 هجری قمری چنین می نویسد:

شاه از هرات به اصفهان آمده و تکمیل طرح عمارات و باغات که هر یک از امرا، باغى به نمای خود ساخته در حواشى چهار باغ کهنه در چهار باغ بالا.

و در ادامه می گوید:

شاه عباس به اصفهان برگشت، الله‌وردیخان را فرمود پل زاینده رود را با عمارات دیوانى بساخت.

وی در وقایع سال 1012 هجری قمری چنین می نویسد:

بناى سر درب عالى قیصریه و کاشى کارى ممتاز آن …

میرزا علینقى کمره ‏اى متخلص به نقى و از شعراى دوره شاه عباس چنین ابیاتی را سروده است:

فلک قدر الله و یردى که قدر ز عباس شاه اندر ایام یافت

بامداد بیگ ویردى دادگر پلى کدر آغاز و انجام یافت

بسعى ملک سیرت آقا حسین بخیر العمل حسن اتمام یافت

به دست زبر دست صعب امیر چو بند امیر این بنا نام یافت

پى سال تاریخ این پل نیافت کسى خوبتر از پل اتمام یافت

می توان گفت که بر اساس کتاب عالم آرا، پل در سال ۱۰۱۱ هجری قمری ساخته شده است؛ اما در گفته‏ هاى جابر انصارى تناقضی در این رابطه وجود دارد؛ وی در قسمتی اشاره می کند که پل در همان سال 1011 هجری قمری احداث شده است؛ اما در قسمتی دیگر این تاریخ را مربوط به زمان صدور دستور ساخت می داند. او در قسمتی دیگر اشاره به این دارد که ساخت پل با سر در قیصریه مقارن بوده و این در حالی است در وقایع سال ۱۰۱۲ هجری قمری به ساخت سر در قیصریه اشاره کرده است.

بر اساس سروده نقى کمره ‏اى هم ساخت پل امیر در سال 1005 هجری قمری انجام شده ولی تاریخ شروع آن مشخص نیست. اگر منظور از این پل همان سی و سه پل باشد، ساختن آن حداقل در سال 1003 هجری قمری شروع شده تا در 1005 هجری قمری به پایان برسد.

 در این میان نکته مهم این است که با توجه به احداث ساختمان در یک سوی زاینده رود قطعا باید پلی برای ایجاد ارتباط در آن زمان وجود داشته باشد. این در حالی است که تاریخ آن ساختمان هم مطابق اسناد در سال 1005 هجری قمری است.

از سوی دیگر الله‌وردیخان که مامور ساخت پل بود، در سال 1004 هجری قمری از طرف شاه عباس اول به ایالت فارس منسوب و به اداره امور آن دیار مشغول شد و پس از آن حکومت کهگیلویه نیز در اختیار وی قرار گرفت. از مجموعه اسناد تاریخی چنین بر می آید که شاه عباس پس از استقرار به سلطنت، درصدد بوده که اصفهان را به پایتختى انتخاب کند و به همین دلیل دستوراتی را در جهت آبادانی آن صادر کرد. اعزام الله‌وردیخان به فارس را می توان از همین دسته دستورات دانست تا وی بتواند اقدامات عمرانى اصفهان را در نظر گیرد. بنابراین باید عمران و آبادانی این شهر بعد از تاریخ اعزام الله‌وردیخان پس از سال 1004 هجری قمری صورت گرفته باشد.

در اینجا باید اشاره کرد که در یکی از اسناد تاریخی، هم ساختمان پل الله‌وردیخان و هم آبادانی خیابان چهار باغ در 1005 هجری قمری پایان یافته و به دنبال آن تکایای چهارباغ در ۱۰۱۱ هجری قمری ساخته شده اند. عاقبت در سال 1025 هجری قمری تمام ساختمان هایی که از زمان شاه عباس آغاز شده بود، به پایان رسیدند.

 در اینجا این سوال پیش می آید که چرا در برخی منابع گفته شده که الله‌وردیخان در سال 1011 هجری قمری مامور ساخت پل شده در حالی که تاریخ اتمام آن 1005 هجری قمری ذکر شده است؟ در پاسخ می توان گفت که الله‌وردیخان ابتدا طبقه زیرین پل را در سال 1005 به پایان رسانده و در سال 1011 مامور تکمیل آن و ساخت طبقه بالا شده است تا به هنگام طغیان رودخانه، اختلالی در عبور و مرور پیش نیاید. احتمالا طغیان زاینده رود دلیل این تصمیم بوده و به این صورت دیگر جای شکی باقی نمی ماند. 

از سوی دیگر می توان گفت که پلی که کمره ‏اى به آن اشاره کرده در فارس بوده ولى چون در تاریخ به چنین پلی اشاره نشده به ناچار باید این پل را همان سی و سه پل دانست.

سی و سه پل از نگاه جهانگردان 

پرسی سایکس، ژنرال انگلیسی، سی و سه پل را یکی از پل های درجه اول جهان خوانده و شاردن، جهانگرد فرانسوی آن را شاهکار معماری و شگفت انگیز دانسته است.

دن گارسیا، سفیر پادشاه اسپانیا در دربار شاه عباس صفوی، از این پل به عنوان یکی از بهترین آثار معماری ایران یاد می کند و در این باره می نویسد:

این پل نیز از بناهای الله‌وردیخان اوندیلادزه گرجی است و با اینکه دشمنان و حاسدانش می‌گویند این بنا با پول ساخته شده است، نمی‌توانند انکار کنند که بانی شخص اوست. اما باور عموم مردم که حقیقت نیز همان است، این است که الله‌وردیخان پل را به خرج خود ساخته است.

لرد جورج ناتانیل کرزن (Lord George Nathaniel Curzon) -سیاستمدار بریتانیا و ایران‌شناس- درباره آن چنین می گوید: 

  انسان هیچ انتظار ندارد برای دیدن آنچه که روی هم رفته می‌توان آن را باشکوه‌ترین پل دنیا نامید، ناچار از مسافرت به ایران باشد. 

نام های مختلف سی و سه پل

آنچه که امروزه به نام سی و سه پل می شناسیم، در طول تاریخ نام های دیگری نیز داشته است:

پل شاه عباسى به واسطه آنکه شاه عباس دستور ساخت آن را داد.

پل الله‌ورديخان زیرا وی در ساخت این پل تلاش کرد.

پل جلفا به سبب اینکه محل عبور مردم جلفا (محله ای در اصفهان) بوده است.

پل چهل چشمه چرا که در ابتدا 40 چشمه داشته است.

سى و سه چشمه که به سبب باقی ماندن 33 چشمه در آن به این نام معروف شده است.

پل زاینده رود به سبب اینکه طویل ترین پل بر فراز زاینده رود محسوب می شود.

سی و سه پل | میزبان مراسم ها در گذشته

در زمان صفویان سی و سه پل محل برگزاری برخی جشن ها بوده که به اختصار به آنها اشاره می کنیم:

جشن آب پاشان: در سفرنامه های جهانگردان اروپایی به برگزاری جشنی در 13 تیر هر سال در کنار سی و سه پل اشاره شده است که شاه، بزرگان، شعرا و سیاستمداران و ساير مردم در آن حضور داشتند. در این مراسم که به جشن آب پاشان یا آبریزگان شهرت داشته است، مردم با پاشیدن آب و گلاب روی یکدیگر به شادمانی و پایکوبی می پرداختند.

مراسم خاج‌شویان: خاج‌شویان نام یکی از جشن‌های مسیحی است که به مناسبت غسل تعمید حضرت مسیح برگزار می شود. پیروان دین مسیح با اعتقاد بر اینکه که آب در این روز مقدس شده به درون آب های جاری می روند و در آنها شنا می کنند.

ارمنیان ایران در زمان صفویان، این مراسم را در روز سیزدهم ماه ژانویه (24 دی) در کنار سی‌ و سه‌پل اصفهان برگزار می‌کردند. جالب است بدانید که در آن دوره ارامنه حق داشتند تا به میدانى که در ابتدای پل بود بیایند و به تبادل کالا با اصفهانی ها بپردازند؛ اما اجازه عبور از پل را نداشتند. 

نوروز : در دوره صفویان جشن نوروز از سه تا هفت شبانه روز به طول می انجامید و سی و سه پل چراغانی می شد. گاهی شاه عباس دستور مراسم گلریزان بر سر پل را می داد و گل‌هاى فراوان در راه شاه و همراهان وی ریخته می شد. در سال ۱۰۱۸ جشن فروردین با محرم مصادف شد؛ اما باز هم به فرمان شاه، هفت شبانه روز جشن نوروز را برگزار کردند و گلریزان بر روی پل را انجام دادند. به واسطه هنرنمایی مردم اصفهان در چراغان و آذین بندى شهر و سی و سه پل، شاه مبلغ پانصد تومان از مالیات آن سال را به ساکنان اصفهان بخشید.

 معماری سی و سه پل

معمار سی و سه پل استاد حسین بناء اصفهانی است که پسرشان محمدرضا اصفهانی شاهکاری همچون مسجد شیخ لطف الله را در کارنامه خود دارد. بر خلاف اینکه معمولا پل‌ها در قسمت های کم عرض ساخته می شوند، وی برای ساخت این پل، عریض ترین قسمت رودخانه زاینده رود را انتخاب کرد؛ چرا که این قسمت رودخانه در بستری کم عمق، وسیع و آرام ایجاد شده و دارای چشم اندازی تماشایی بود.

برای ساخت سی و سه پل از سه نوع مصالح عمده استفاده شده است: سنگ برای قسمت های زیرین و آجر و ملات ساروج و گچ برای قسمت های فوقانی. ساروج از ابتکارات معماران ایرانی در دوران بسیار کهن به شمار می رود که از خاک رس و آهک، خاکستر و مواد الیافی لوئی (تخم و پرزهای نوعی نی) و طی مراحل ویژه ای تهیه می شود.

بر اساس نظر کارشناسانِ زمین‌شناسی و میراث فرهنگی، پایه و فونداسیون این پل به گونه‌ای ساخته شده که رطوبت، دوام و استحکام آن را افزایش می دهد و به همین دلیل است که در دراز مدت نیز، آب نمی تواند آسیبی به آن بزند.

بر اساس شرحی که سِر پِرسى سایکس Sir Percy Molesworth Sykes)‎) ژنرال، نویسنده و جغرافیدان انگلیسی راجع به سی و سه پل و وضعیت آن در آخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم هجرى ارایه داده است، ورود به مدخل پل از یک شاهراه سنگ فرش شده ممکن بوده و در پل نیز سه معبر در سه سطح مختلف وجود داشته است.

در دو طرف پل طاق نماهاى سرپوشیده ای به چشم می خورد که از یک سو به رودخانه و از سوی دیگر به میان پل مشرف هستند و باعث شده اند تا معبر باریکِ مسقفی در دو سوی پل ایجاد شود. پیاده‌رو پل دارای 99 طاقچه است که در آنها تابلوهای نقاشی بوده و امروزه اثری از آنها دیده نمی شود. در جلوی این پل نیز مجسمه رضاشاه بر روى ستونى به ارتفاع ۵ متر وجود داشته که بر اسبی سوار بوده است؛ اما حالا اثری از آن وجود ندارد.

طاق های پل دارای ستون هایی به ارتفاع 7 تا 9 متر هستند که سقف را سر پا نگه داشته اند و بسیار شکوهمند و مستحکم به نظر می رسند.

در ابتدا این پل، 360 متر طول و 40 چشمه (طاق بزرگ) داشته است؛ اما امروزه ۳۳ دهانه و 14 متر عرض دارد و با ۲۹۵ متر طول به عنوان طویل ترین پل زاینده رود از آن یاد می شود. در گذشته این پل دارای 6 معبر بود که عبارت بودند از:

1- راه وسط که مخصوص عبور سواره و گردونه‏ ها بود.

۲ و ۳- دو طرف پل که از میان گالری های زیبا عبور می کرد و به پیاده رو اختصاص داشت.

۴ و ۵- پشت بام هاى گالری ها در دو طرف، که دور آن ها نرده داشته و به هنگام طغیان زاینده رود به تفرجگاه باشکوهى تبدیل می شده است. 

6- سرانجام گالری هاى پل به وسیله پله‏ هاى ظریف به زیر پل می رسید و این مکان در مواقع کم آبی، محل عبور و مرور بود. 

اما امروزه تنها دو معبر پیاده رو در آن وجود دارد؛ یکی در بالا که سقف آن آسمان است و دیگری در پایین که مسقف است و در میان پایه‌های مرکزی پل و به فاصله کمی از بستر رودخانه ایجاد شده است.

خوشگذرانی در پلی تاریخی

سی و سه پل تنها یک بنای تاریخی نیست که گاهی به آن سر بزنید و گشتی در گذشته را تجربه کنید. این پل هنوز هم همچون نگینی بر انگشتری اصفهان می درخشد و مردم ارزش بسیار زیادی برای آن قایلند. کافیست در نزدیکی های غروب به آنجا سری بزنید تا هم از قدم زدن بر روی پل و تماشای چشم انداز غروب لذت ببرید و هم در شادمانی مردمی که در کنار آن گرد هم آمده اند و بی بهانه خوشحالند، سهیم باشید.

می توانید در اطراف پل سری به کافه ها و رستوران ها بزنید و لحظات خوشمزه ای را نیز برای خود خلق کنید. فضای سبز کنار این پل، تفرجگاهی برای ساکنان و مهمانان این شهر است و همیشه جمعیت زیادی را در آنجا می بینید.

اگر دیدید در کنار پل نوازنده یا آوازخوانی وجود دارد، تعجب نکنید، این خاصیت شب های سی و سه پل است که هر کسی را سرشار از احساس می کند.

به لطف بارندگی های سال 98، قایق رانی و گشت و گذار در میان رود هم میسر شده است و می توانید طعم این خوشگذرانی را هم بچشید.

زیبایی هایی که در نبود آب به یغما می روند

اسم آب و رود که می آید تصویری از انعکاس آسمان در زمین در ذهن هر کسی نقش می بندد؛ اما در این سال های اخیر آسمان اصفهان گاه مدت ها خودش را در آب زاینده رود نمی بیند و شاید تصویرش را بر فراز این شهر از یاد می برد. در گذشته ها آب در زاینده رود جاری می شد و از زیر سی و سه پل عبور می کرد تا زندگی را در شهر جاری سازد.

دیدنی های اطراف

پل خواجو در فاصله 1.9 کیلومتری

کاخ هشت بهشت در فاصله 1.3 کیلومتری

میدان نقش جهان در فاصله 2 کیلومتری

کاخ عالی قاپو | در فاصله 3.3 کیلومتر

نظرات خارجی ها

اصفهان یکی از مقاصد پرطرفدار نزد گردشگران خارجی است و سی و سه پل جاذبه ای است که حتما به دیدن آن می روند. در اینجا مروری داریم بر تعدادی از نظرات این گردشگران در وبسایت تریپ ادوایز:

گردشگر یونانی | تاریخ بازدید اردیبهشت 98

اینجا تنها یک پل نیست، محلی است که مردم در آن دور هم جمع می شوند.

نام سی و سه پل به این دلیل به پل داده شده است که سی و سه طاق پل در عرض زاینده رود گسترده شده اند. پل در قرن بیستم ساخته شده است و نزدیک به 300 متر طول دارد. این پل طولانی ترین پل در شهر به شمار می رود. این پل یکی از نمادهای اصفهان و نمونه ای عالی از پل های ساخت دور صفوی است. بازدید از سی و سه پل تجربه ای جالب است؛ به ویژه در شب که نورها روشن می شوند و مردم در اینجا جمع می شوند و در زیر آسمان پرستاره بساط پیک نیک شان را برپا می کنند.

گردشگری از سنگاپور | تاریخ بازدید اردیبهشت 98

پل باشکوه به ویژه در شب

در سفر به اصفهان باید از این پل بازدید کنید. بسیاری از مردم محلی برای برپایی پیک نیک به اینجا می آیند. اطراف پل آرامش دارد و به هنگام غروب بسیار خیره کننده است. به هنگام شب با روشن شدن نورها، پل به اوج شکوه می رسد.

گردشگر نیوزلندی | تاریخ بازدید فروردین 98

خیره کننده

من آن قدر خوش شانس بودم که به هنگام پرآب بودن رودخانه به بازدید از پل بروم؛ زمانی که پل بسیار خیره کننده به نظر می رسید. اولین بازدیدم در بعد از ظهر بود اما به هنگام غروب دوباره برگشتم تا آن را در جذاب ترین حالتش ببینم. این پل را باید در هر دو حال روز و شب دید؛ به ویژه اینکه در شب نورپردازی جذابی دارد.

گردشگر هلندی | تاریخ بازدید فروردین 98

زیبا

پل زیباست حتا در زمانی که رودخانه آب ندارد. معمولا مردم زیادی بر روی پل و در آن حوالی هستند.

گردشگر ترکیه ای | تاریخ بازدید فروردین 98

شگفت انگیز!

ما هم در روز و هم در شب به دیدن پل رفتیم. می توانم بگویم به هنگام شب زیباتر بود. اینجا یک مکان عالی برای عکس گرفتن است.

دغدغه های کارناوالی

سی و سه پل شاهکاری ارزشمند است که به سبب خشکی زاینده رود در معرض خطر جدی قرار دارد. همان گونه که گفته شد پایه های این پل در صورت وجود رطوبت مستحکم باقی می مانند و این خشکی می تواند آسیب های جبران ناپذیری را به آن وارد آورد.

تن این پل پر است از یادگاری هایی که تنها برای تفریح بر روی آن نگاشته شده اند؛ اما زخمی ابدی را بر پیکره سی و سه پل نقش کرده اند. با وجود تمامی اطلاع رسانی ها هنوز هم یادگاری نویسی بر روی ابنیه‌های تاریخی ادامه دارد و هر کدام از این نوشته و نقش و نگارها و حتا کنده کاری ها می تواند قدمی در جهت مرگ یک اثر باشد.

یکی از مسایلی که باعث اعتراض بسیاری از کارشناسان شده حفر تونل مترو و آسیب های احتمالی آن به این اثر تاریخی و مهم است که احتمال نشست پل را در صورت جاری شدن آب افزایش می دهد.

امروزه جدیدترین مساله مطرح شده در مورد سی و سه پل، حصار کشی دهانه های آن است که از نظر برخی راهکار مناسبی برای جلوگیری از سقوط بازدیدکنندگان به شمار می رود؛ این در حالی است که کارشناسان به آسیب های وارده به پل در اثر این حصارکشی بارها اشاره کرده اند و اعتراضات به این تصمیم همچنان ادامه دارد. 

حصارهای پل

سخن آخر

اصفهان از آن شهرهایی است که در سفر به آن به هیچ وجه بیکار نمی مانید و می توانید برای هر دقیقه از اقامت تان در این شهر، برنامه ریزی متفاوتی داشته باشید. سی و سه پل تنها یکی از فرصت ها برای گشت و گذار در شهر و بازدید از جاذبه های آن است و با کمی جستجو موقعیت های دیگری نیز برای لذت بردن از سفرتان خواهید یافت، برای مثال می توانید از موزه های تاریخی اصفهان و یا بناهای مذهبی این شهر تاریخی و زیبا دیدن کنید.

تا به حال تجربه سفر به اصفهان را داشته اید؟

سی و سه پل را از نزدیک دیده اید؟

از جاذبه های دیگر این شهر برایمان بگویید.

منتظر نظرات، پیشنهادات و تجربیات شما عزیزان هستیم...