موزه شوش | گنجینه میراث خوزستان

این بار سفری به جنوب غرب ایران و شهر شوش خواهیم داشت تا از موزه شوش بازدید کنیم. در این مطلب آثار موزه شوش را به شما معرفی خواهیم کرد و مختصری از تاریخچه آثار را برای تان توضیح خواهیم داد. اگر می خواهید آدرس موزه شوش را بدانید و با بخش های مختلف آن آشنا شوید ما را همراهی کنید.

چرا بازدید از موزه شوش ؟

• این موزه برخی از مهم ترین گنجینه های به دست آمده از کاوش های باستان شناسی شهر شوش را در خود دارد و به عبارتی میراث‌دار این شهر قلمداد می شود.
• موزه شوش در کنار یکی از مهم ترین سایت های باستان شناسی دنیا یعنی تپه باستانی آکروپل که ثبت جهانی نیز شده، قرار گرفته است.
• تعداد زیادی از آثار مهم کشف شده از تپه آکروپل در موزه شوش قرار دارند.
• این موزه در کنار قلعه شوش، معروف به قلعه فرانسوی ها قرار گرفته است که در اصل اقامتگاه کاوشگران فرانسوی ای بوده که آثار موجود در موزه را کشف کرده اند.

آشنایی با موزه شوش | گنجینه میراث خوزستان

موزه شوش حدود نیم قرن پیش با همکاری استانداری خوزستان، هیات باستان شناسی فرانسوی و معماران شهر دزفول با هدف به نمایش گذاشتن آثار کشف شده از 160 سال حفاری باستان شناسی این شهر ساخته شد. این موزه در باغ بزرگی قرار دارد که در آن برخی از آثار تاریخی مهم ایران، نظیر سرستون های دوره هخامنشی درون محفظه های شیشه ای در معرض نمایش قرار گرفته اند و می توانید قبل از ورود به موزه آن ها را مشاهده کنید.

موزه دارای 4 سالن متصل به هم است که به ترتیب آثاری از دوره پیش از تاریخ، عیلامی ها، هخامنشی، اشکانی تا دوران اسلامی شهر شوش و شهرهای دیگر مثل مسجد سلیمان، ایذه و محوطه های باستان شناسی آکروپل، هفت تپه و بردنشانده در آنها به نمایش درآمده است. یکی از نکات جالب درباره موزه شوش این است که در کنار دو اثر تاریخی و جالب توجه یعنی قلعه شوش (1) و تپه باستانی آکروپل (2) قرار گرفته است. همچنین بخش هایی از آثار موزه به تپه باستانی آکروپل تعلق دارد. در ادامه با کارناوال همراه شوید تا نگاهی به گنجینه های ارزشمند این موزه بیندازیم.

پاورقی

1- قلعه شوش قلعه‌ای است که توسط ژاک دمورگان فرانسوی برای سکونت باستان‌شناسان فرانسوی در نزدیکی آرامگاه دانیال نبی در شوش بر روی تپه‌ای تاریخی بنا شد.

2- تپه اکروپل مربوط به دوره عیلامیان است و در شوش، خیابان طالقانی قرار دارد. این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شماره ۴۱۳۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بخش بندی های موزه شوش

موزه شوش دارای 4 سالن است که توالی تاریخ از آغاز نگارش خط تا هتمتی ها، عیلامیان، هخامنشیان، اشکانیان و اسلام را نشان می دهد. (در مورد این دوره های تاریخی در بخش اطلاعات تکمیلی بیشتر توضیح خواهیم داد.) جالب است بدانید که چیدمان آغازین ویترین های موزه با مادمازل آنیه، کارمند موزه لوور و عضو گروه باستان شناسان فرانسوی بوده است. در ادامه همراه ما شوید تا به بخش های مختلف موزه برویم.

آغاز نگارش و عیلامی | سالن 1 

در این سالن آثاری از دو دوره مختلف را مشاهده خواهید کرد که شامل آغاز نگارش و خط، و دوره عیلامیان است. این آثار شامل مجموعه ای از سردیس های گِلی کوچک، کوزه های سفالی و لوح های گِلی با خط های باستانی می شوند.

آثار موجود در سالن 1

برخی از گنجینه هایی که در سالن 1 می بینید عبارت اند از:

امپراتوری هخامنشی | سالن2

در این سالن آثاری از دوره باشکوه امپراتوری هخامنشی را خواهید دید. بیشتر این آثار از کاوش های شهر باستانی شوش به دست آمده اند. می توان گفت جذاب ترین آثار موزه در این سالن قرار گرفته اند که از بارزترین آن ها می توان به لوح های بزرگ رنگی که روی آن ها تصاویر سربازان هخامنشی قرار دارد، اشاره کرد.

آثار موجود در سالن2

برخی از گنجینه ایی که در سالن 2 می بینید عبارت اند از:

شاهنشاهی اشکانی (پارتی) | سالن 3

در این سالن آثار به جامانده از امپراطوری اشکانی را خواهید دید که بخشی از آن ها در حفاری های منطقه شوش به دست آمده اند.

آثار موجود در سالن 3

برخی از گنجینه ایی که در سالن 3 می بینید عبارت اند از:

آثار شاهنشاهی هخامنشی و اشکانی | سالن 4 و بخش ورودی

به محض آن که وارد موزه شوید آثار بسیار برجسته ای از دو دوره شکوهمند اشکانی و هخامنشی را در بخش ورودی موزه خواهید دید. در سمت راست بخش وروردی نیز سالن شماره 4 قرار دارد که در آن نیز ترکیبی از دو آثار برگزیده این دو دوره به نمایش درآمده است.

آثار موجود در سالن 4 و بخش وروردی

برخی از گنجینه ایی که در سالن 4 و بخش ورودی می بینید عبارت اند از:

دوران اسلامی

آثاری که در این سالن مشاهده خواهید کرد مرتبط با دوره اسلامی در شوش و مناطق اطراف آن مثل دزفول است. از دوره اسلامی در شوش سفالینه های بسیار ظریفی به دست آمده که اوج هنر در دوران اسلامی منطقه را نشان می دهند. از دیگر آثار به دست آمده از دوره اسلامی می توان به کاسه ها، پیه سوزها و تنگ های لعابی که از قرن های 3 تا 6 هجری قمری به دست آمده اند، اشاره کرد. برخی از این آثار در حیاط موزه قرار دارند.

آثار دوره اسلامی موجود در موزه

برخی از گنجینه های دوره اسلامی که در موزه شوش مشاهده خواهید کرد:

تاریخچه موزه شوش

طبق گزارشات پایگاه میراث جهانی شوش ساخت موزه حوالی سال 1341 خورشیدی به درخواست استاندار خوزستان مطرح شد. وی از رومن گریشمن، باستان شناس سرشناس فرانسوی خواست تا مسئولیت این کار را به عهده بگیرد. در همان سال کلنگ ساخت موزه شوش با همکاری هیات باستان شناسی فرانسوی و استانداری خوزستان مابین قلعه فرانسوی ها و تپه باستانی آکروپل زده شد. آجرهایی که برای ساخت موزه از آن ها استفاده شد در اصل آجرهایی بودند که طی حفاری های باستان شناسی در آکروپل و محوطه باستان شناسی چغازنبیل به دست آمده بودند. کارخانه قند استان در آن دوره برای انتقال سنگ ها و آجرها از تجهیزات حمل و نقل خود استفاده کرد و مصالح را به مکان ساخت موزه انتقال داد. در پی آن باغداران دزفولی برای زیباسازی فضای باغ موزه حدود 3000 اصله درخت لیمو و انواع مرکبات به سازندگان موزه اهدا کردند. پس از گذشت 4 سال موزه شوش سرانجام در 11 اسفند 1345 با 2 سالن اصلی گشایش یافت؛ که معماری و ساخت آن به عهده محسن فروغی (1) معمار ایرانی بود . 

در طول 8 سال جنگ تحمیلی، موزه به ناچار تعطیل شد؛ اما چند سال پس از اتمام جنگ، در سال 1377 ساختمان موزه مورد بازسازی قرار گرفت و به متراژ آن افزوده شد و در نهایت موزه شوش با 4 سالن در سال 1385 افتتاح شد. نمای ساختمان آجری بوده و در مقابل در ورودی اش یک حوض هشت گوش با آجری های لعاب دار آبی رنگ قرار دارد که ترکیب آن با درختان سبز باغ جلوه بسیار زیبایی به فضای باغ موزه بخشیده است. مساحت بنا چیزی حدود 550 مترمربع است و در باغی به مساحت تقریبی 13000 متر قرار دارد.

پاورقی

1- وی استاد معماری و رئیس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و فرزند «محمدعلی فروغی» (ذکاءالملک) ادیب و سیاست‌مدار ایرانی بود. 

معرفی دوره های تاریخی از آغاز نگارش تا دوره اسلامی

در این بخش قصد داریم به اختصار شما را با جزییات دوره های تاریخی اشیای موجود در موزه آشنا کنیم.

آغاز نگارش | شوش II (دوره اوروک)

از حدود ۳۶۰۰ سال ق.م. انسان خط را اختراع کرد و تلاش او شروعی برای شکل گیری تمدن های بزرگ در سراسر دنیا شد. پیش از این گمان می شد نخستین مخترعان خط ابتدا سومریان (۳۶۰۰ پ. م) و سپس ساکنان نواحی جنوبی میان‌رودان و تمدن ایلام در خوزستان باشند؛ اما با کاوش‌های جدید دریافتند اختراع خط و نوشته، به تمدن جیرفت در ایران مربوط می شود.

۳۹۰۰-۳۰۰۰ پ.م (دوره شوش)

در دوره شوش II که قدمت تقریبی آن 3500 سال پیش از میلاد است نفود فرهنگ و ویژگی های بین النهرین در شوش احساس می شود. بیشتر سفال های مکشوف از مکان های واقع در شوش از این دوره با دوره‌ شوش I تفاوت آشکار دارند و با سفال های منطقه بین النهرین شباهت بسیار زیادی دارد. استفاده از فنون حسابداری، وجود کاسه های لبه واریخته که کاربری آن ها مشخص نیست، افزایش اهمیت استفاده از فلز و سنگ از ویژگی های شاخص این دوره به شمار می رود.

۱۴۰۰-۱۰۰۰ پ.م (دوره عیلامی میانه)

کاوش های باستان شناسی صورت گرفته بر روی محوطه های شوش و چغازنبیل، نشان دهنده هنر نیمه دوم هزاره دوم پیش از میلاد در ایران است. در اصل درخشان‌ترین دوره حاکمیت عیلامی‌ها از نظر هنر و معماری، دوره میانی است که در آن آثار معماری ارزشمندی ایجاد مثل معابد ایجاد شده است. مهم ترین اثر به جا مانده از این دوره زیگورات چغازنبیل است.

1100- 500 پیش از میلاد ( دوره عیلامی نو)

در این دوره گستره تسلط حکومت عیلامیان کوچک و کوچک تر شد تا آن که در نهایت در سال ۶۴۰ قبل از میلاد، آشور بانیپال، پادشاه آشور، عیلام را تصرف و به طور کامل نابود کرد. تمدن بزرگ عیلام پس از آن که سال ها در برابر اقوامی مثل آکدی ها، سومری ها و ... مقاومت کرد در نهایت از همسایه قدرتمند خود آشور شکست خورد و برای همیشه از بین رفت.

کاخ آپادانا | هخامنشیان در شوش (330- 550 پیش از میلاد)

بقایای کاخ آپادانا در شوش در اصل یکی از منابع اصلی آثار به دست آمده از دوره هخامنشیان در این محدوده است. آپادانا، قصر زمستانی شاهان هخامنشی و کاخ اصلی داریوش یکم بود که به دستور وی در حدود سال‌های ۵۱۵ _ ۵۲۱ پیش از میلاد در شوش (شهر باستانی) روی آثار و بقایای تپه آکروپل ( مربوط به دوره عیلامیان) بنا نهاده شد. این کاخ در حفاری‌های بین سال‌های ۱۳۱۱ تا ۱۳۱۴ از زیر خاک بیرون آورده‌ شد و پس از ۷۰ سال در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ در آثار ملی ایران به شماره ۳۹۸۱ به ثبت رسید.

سلسه قدرتمند اشکانیان (پارتیان) | 247- 224 پیش از میلاد

شاهنشاهی اشکانی که با نام امپراتوری پارت‌ ها نیز شناخته می‌ شود، یکی از قدرت‌ های سیاسی و فرهنگی ایرانی در ایران‌ زمین بود که ۴۷۱ سال بر قسمت بزرگی از غرب آسیا حکومت کرد. در قرن 3 پیش از میلاد بنیان این سلسه را اشک (ارشک یکم) گذاشت که به گفته آریان (مورخ رومی) از نوادگان اردشیر دوم هخامنشی بوده است. این سلسله در 224 پیش از میلاد بر اثر اختلافات داخلی و جنگ‌های خارجی ضعیف و در نهایت به دست اردشیر بابکان ساسانی منقرض شد.

شهر باستانی شوش در دوران حکومت اشکانیان از توسعه و پیشرفت چشمگیری برخوردار بود. یکی از نشانه های مهم تسلط اشکانیان بر شوش وجود ضراب خانه ای بود که تا سال 138 پیش از میلاد تا نیمه نخست سده اول میلادی در شهر شوش استقرار داشته است. آثار به دست آمده از تپه های باستان شناسی شهر شوش گواهی می دهدند که این سلسه در بازه زمانی 200 پیش از میلاد تا 300 میلادی در این شهر استقرار داشته است. یکی از مهم ترین آثاری که نشان دهنده حضور اشکانیان تا سال های آخر عمر امپراتوری شان در شوش است، یک سنگ یادمان چهار گوش بوده که روی آن طرح دو مرد عالی مرتبه با لباس پارتی وجود دارد که هر دو حلقه ای را در دست گرفته اند. روی سنگ متنی وجود دارد که می گوید:

اردوان، شاه شاهان، پسر بلاش شاه شاهان، این یادمان را ساخت که (از آن) خواسک شهربان شوش است.

تاریخ حک شده روی این سنگ به دوران حکومت "اردوان" آخرین پادشاه اشکانیان بر می گردد که گواهی از حضور اشکانیان تا سال های آخر حکومت شان در شهر شوش است.

دوره اسلامی (قرن 10 بعد از میلاد)

دوره اسلامی در شهر شوش همزمان با اواخر سلسه ساسانیان شروع می شود و اولین نشانه ها از این دوره را می توان در آن سال ها مشاهده کرد که تا پایان دوره اموی‌یان مصادف با 750 میلادی ادامه دارد. از این دوره با عنوان "ساسانی- اسلامی" یا دوره اول یاد می کنند. دوره دوم نیز همزمان با دوره خلافت عباسی در شهر سامره آغاز می شود که مصادف با سال های 800 تا 900 میلادی است. دوره سوم اسلامی در شوش نیز مصادف با قرن 10 میلادی آغاز می شود که هم زمان با نفوذ سلجوقیان در دربار عباسی است.

روش درست بازدید از موزه چگونه است؟

1. جهت حرکت شما در تمامی موزه های دنیا از سمت چپ شروع می شود و ترتیب آثار به نمایش در آمده با توجه به قدمت شان نیز به همین ترتیب قرار گرفته است.
2. قبل از حضور در سالن موزه، تلفن همراه تان را به حالت سکوت درآورید و در مسیر بازدید نیز با تلفن همراه صحبت نکنید. 
3.  عکاسی در موزه تنها بدون فلاش آزاد است چون نور فلاش به آثار داخل موزه و بافت آن ها آسیب جدی می رساند. به هیچ عنوان از مونوپاد در موزه استفاده نکنید.
4.  آداب بازدید از موزه را به کودکان تان آموزش دهید تا با رعایت نظم، سکوت و آرامش، مزاحم دیگر بازدیدکنندگان نشوند. 
5.  فاصله خود را از ویترین های نمایش آثار و اشیای باستانی حفظ کنید و به آثار دست نزنید.   
6.  در صورت بروز هرگونه مشکل و مشاهده موارد امنیتی به سرعت به واحد حفاظت و امنیت موزه اطلاع رسانی کنید.
7. دویدن و سر خوردن در محوطه موزه ممنوع است. 
8. قرار دادن کودکان بر روی شانه در طول بازدید، بر خلاف مقررات بازدید از موزه است. 
9.  برای رسیدگی و انجام مراقبت های ویژه نوزادان از جمله شیر دادن، تعویض پوشک، ... از فضای مخصوص در جنب سرویس بهداشتی استفاده کنید. 
10.  از تجمع در مسیرهای بازدید و مسدود کردن راه دیگران خودداری کنید.
11.  خوردن و آشامیدن در موزه ممنوع است.
12.  موزه مکانی است که جهت آموزش شما فراهم شده پس از صحبت کردن بلند در موزه خودداری کنید و موجب حواس پرتی دیگران نشوید.

دغدغه های کارناوالی

کارناوال در این مطلب تلاش کرده تا به صورت اصولی به معرفی موزه شوش بپردازد، موزه ای که نماینده میراث تاریخی و باستانی یکی از مهم ترین استان های ایران است. این موزه آثار بسیار مهمی را در معرض نمایش گذاشته است و از نظر موقعیت جغرافیایی نیز در کنار یکی از سایت های تاریخی مهم قرار دارد؛ اما دغدغه ما این است که آیا آن طور که باید و شاید به این موزه بها داده می شود؟ آیا آثار کشف شده در موزه به شیوه درستی نگهداری می شوند و اینکه آیا مسئولان تلاشی برای معرفی و اطلاع رسانی درست درباره این موزه انجام داده اند یا خیر؟

متاسفانه باید گفت پاسخ این سوالات تا حدودی منفی ست! بنابراین کارناوال تصمیم گرفت در این مطلب تلاش کند تا با دید کارشناسانه این موزه را مورد نقد و بررسی قرار دهد.

سخن آخر

همراه با کارناوال به موزه شوش سفر کردیم و نگاهی به آثار باستانی و تاریخی به جا مانده از شهر باستانی شوش انداختیم.

شما تاکنون از موزه شوش بازدید کرده اید؟ 

نظرات خود را درباره جنبه های مختلف موزه با ما به اشتراک بگذرید.

کــــــــارناوالی شــــــــو