باغ شاهزاده ماهان | معجزه ای سبز در میان کویر کرمان

کوله بارتان را بردارید و با ما راهی باغ شاهزاده ماهان شوید؛ مجموعه ای دیدنی که با نام شازده ماهان نیز شناخته می شود و نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار داد. کارناوال شما را به این جاذبه دیدنی کرمان می برد تا تاریخچه باغ شازده ماهان را برای تان بازگو کند و از معماری این اثر حیرت انگیز برای تان بگوید. با ما قدم به باغ شاهزاده ماهان در کویر بگذارید و این اعجاز ایرانی را بیشتر بشناسید.

چرا باغ شاهزاده ماهان؟

•  باغ شاهزاده ماهان، بزرگ ترین و زیباترین باغ ایرانی است.
• وجود این باغ سرسبز در دل کویر آن را همچون معجزه ای نشان می دهد و حیرت همگان را برانگیخته است.
• باغ شاهزاده یکی از شگفت انگیزترین جاذبه های دیدنی ایران است که با داشتن فضای روح نواز و امکاناتی همچون رستوران و هتل می تواند یک روز خوش را برای تان رقم بزند.
• این شاهکار معماری یکی از آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است.
• برای داشتن لحظاتی آرامش بخش و به یادماندنی می توانید حساب ویژه ای بر روی باغ شاهزاده ماهان باز کنید.

آشنایی با باغ شاهزاده ماهان | نگینی سبز در میان کویر

در گذشته ای نه چندان دور، در میانه راه کرمان به بم و در مسیر جاده کهن ابریشم، بهترین مکان برای احداث یک باغ اشرافی به نظر می رسید؛ باغی که بعدها به نام باغ شاهزاده یا شازده شهرت یافت. امروز این باغ همچنان پابرجای مانده و شکوه و زیبایی خود را در قلب کویر به رخ هر رهگذری می کشد و همچون نگینی بر انگشتری سرزمین کویری کرمان می درخشد. خاک حاصلخیز، آفتاب کافی، وزش باد ملایم و دسترسی به آب از دلایلی بوده اند که تحقق چنین معجزه ای را امکانپذیر کرده و باعث شده اند تا معماران ایرانی چنین اثر بی بدیلی را خلق کنند. شما با باغی مواجهید که حضورش در این مکان کمی دور از ذهن به نظر می رسد؛ اما شازده ماهان با درختان سر به فلک کشیده و زمزمه جویبارهایش همه معادلات را برهم زده و گویی شما را وارد سرزمین دیگری می کند.

امروزه این باغ چشم نواز علاوه بر حفظ ارزش های تاریخی و معماری اش، به یک تفرجگاه تبدیل شده و امکاناتی همچون هتل و رستوران را در خود جای داده است. شهرت و محبوبیت این باغ به حدی است که بسیاری از مردم  ترجیح می دهند آغاز سال را در آن جشن بگیرند و شروعی متفاوت برای سال شان رقم بزنند. گردشگران خارجی نیز در سفر به ایران از دیدن این شاهکار نمی گذرند و لحظاتی به یادماندنی را در این اثر جهانی ایران سپری می کنند. 

ثبت ملی و جهانی باغ شاهزاده ماهان

جلوه های تماشایی این باغ و ارزش معماری آن سبب شد تا نامش در تاریخ 14 آبان 1353 با شماره 1012 در فهرست آثار ملی ایران قرار بگیرد و با مطرح شدن آن در سطح جهانی در 30 تیرماه سال 1390 به همراه 11 باغ ایرانی دیگر، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود. اطلاعات آن نیز از طرف یونسکو به ۳۵ زبان ترجمه شده و در نقشه گردشگری یونسکو قرار گرفته است.

در ادامه به شما می گوییم که این باغ چه سرنوشتی داشته و چرا به این محبوبیت رسیده است.

بخش های مختلف باغ شاهزاده ماهان

باغ شاهزاده مجموعه ای از بناها را در خود جای داده است که در کنار یکدیگر نمایشی از شکوه معماری ایرانی را به راه انداخته اند. در ادامه به معرفی هر یک از قسمت های این بنا می پردازیم:

سردرخانه باغ شاهزاده

در پایین باغ و قبل از فضای ورودی بنایی قرار دارد که به سردرخانه مشهور است؛ یک بنای دو طبقه که بخش ورودی باغ را تصرف کرده و نقش یک واسطه را میان خشکی کویر و سرسبزی باغ ایفا می کند. پس از راهروی ورودی به هشتی کوچک و بسته ای در طبقه همکف سردرخانه وارد می شوید. توقف در این هشتی پیش از قرار گرفتن در فضای دل انگیز باغ شاهزاده، شما را برای تماشای منظره حیرت انگیز باغ آماده می سازد. سردر باغ همچون یک قاب عکس، تصویری از این اثر را پیش چشم شما قرار می دهد و با ایستادن در زیر طاق آن چشم اندازی از باغ، بنای اصلی و حوض‌ها و فواره‌ها را خواهید دید که شاید زیباترین تصویر را در ذهن شما ثبت کند. تصویری از رقص آبشارها و فواره ها با پس زمینه ای از بلندی ها و قله پر برف جوپار. پس از این تصویر شکل کلی باغ با گذرگاه مرکزی، آبشارها، پیاده راه ها و ردیف های منظم درختان، سطوح شیب دار، سکوهای مرکزی و باغچه ها یا کرت های میوه، به چشم تان می آیند و در نهایت بنای سفید رنگ بالاخانه خودش را آشکار می سازد.

دروازه ورودی با ارتفاع 3 متر در میان بنای سردرخانه جای گرفته است. پس از عبور از این سردر و پشت سرگذاشتن یک فضای واسطه به درون باغ هدایت می شوید و پله هایی را خواهید دید که به اتاق های جانبی منتهی می شوند. 

این بنا، هم نقش ورودی دارد و هم به دلیل وجود اتاق هایی در طبقه بالایی آن به عنوان سکونتگاه و منظرگاه (محلی برای تماشای مناظر) نیز کاربرد داشته است. بد نیست بدانید علاوه بر این ورودی، راه های دیگری نیز برای ورود به باغ وجود دارند که به عنوان ورودی های فرعی در دو ضلع طولی مجموعه قرار گرفته اند.

ماجرای جای خالی کاشی ها

آنچه در این بنا، توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می کند، جای خالی ۳ قطعه کاشی بر روی طاق کاشی‌کاری شده است. ممکن است این جاهای خالی کمی ذهن شما را به هم بریزد؛ اما داستان بسیاری جالبی پشت آنها وجود دارد. گفته می‌شود که صاحب بناهای باغ ظلم و ستم زیادی را بر مردم روا می داشت. هنگامی که معمارِ سردر مشغول تکمیل آن بود خبر مرگ شاهزاده عبدالحمید میرزا ناصرالدوله (نوه دختری ناصرالدین شاه) را به وی می رسانند. وی از شدت خوشحالی تغار گچِ در دستش را محکم به دیوار می کوبد و پس از رها کردن کار از آنجا می گریزد. حالا این جاهای خالی یادمانی از یک خاطره تاریخی هستند که بر سردر باغ شاهزاده جا خوش کرده اند.

بالاخانه باغ شازده

در بالاترین قسمت مجموعه، بنایی قرار دارد که عمارت شاه نشین یا بالاخانه یا کوشک اصلی خوانده می شود و سکونتگاه دائمی یا فصلی مالک بوده است. برای رسیدن به این بنا باید بر روی سطح حیاط که با مخلوطی از قلوه سنگ و ملات سیمان فرش شده است، قدم بزنیم. در میان باغ به اولین سطح تخت وسیع می رسیم که یک سکو در میان خود دارد؛  این سکو درست در جلوی ورودی بالاخانه قرار گرفته و با یک پلکان داخلی به به طبقه دوم بالاخانه راه پیدا می کند.

بنای مذکور، در انتهای گذرگاه اصلی باغ و در بالاترین نقطه مجموعه قرار دارد. بالاخانه باغ شازده تنها بنای مجموعه به شمار می رود که جدا از دیوار اصلی باغ ساخته شده است. ایستادن در ایوان بالاخانه و نظاره باغ، تصویر متفاوت دیگری را در ذهن تان نقش می کند که هیچ وقت از خاطرتان نخواهد رفت.

حوض بزرگی با 5 فواره در مقابل عمارت تعبیه شده است که آب آن به پاشویه ای سنگی می ریزد و به صورت 10 شرشره آبشارگونه راه خود را ادامه می دهد.

در حال حاضر رستورانی در این بنا دایر است که بخش خصوصی آن را اداره می کند.

باغ خلوت

تفاوت هایی در ساختار باغ شاهزاده با دیگر باغ های ایرانی دیده می شود که یکی از آنها وجود بخشی از باغ در پشت بالاخانه است. این محوطه به ساکنان باغ این امکان را می داده است که فضایی خصوصی تر و جدا از فضای اصلی باغ داشته باشند. در این فضا، که به باغ خلوت شهرت دارد، باغچه های میوه و گذرگاه هایی با درخت های سایه دار و پیاده راه هایی موازی با بنای بالاخانه به چشم می خورند. آب پس از راه یافتن به آبراه های باغ خلوت، از دو طرف به آبراه های باغ اصلی می ریزد.

(متاسفانه تصویری از این قسمت در دست نیست. اگر عکسی از این بخش دارید، آن را برای ما ارسال کنید تا با نام خودتان در کارناوال منتشر شود. عکس را اینجا آپلود کنید.

حمام باغ شازده ماهان

در قسمت بالای باغ و در پشت دیوار پیرامونی، حمام مجموعه قرار دارد که شامل چندین فضای تو در تو به ابعاد مختلف است. فضاهای داخلی حمام مزین به گنبد و قوس هستند و از عناصر معماری بی نصیب نمانده اند.

(متاسفانه تصویری از این قسمت در دست نیست. اگر عکسی از این بخش دارید، آن را برای ما ارسال کنید تا با نام خودتان در کارناوال منتشر شود. عکس را اینجا آپلود کنید.

خانه زعیم باشی و برج مراقبت

خانه زعیم باشی به بنایی گفته می شود که محل سکونت دائم زعیم باشی -محافظ اصلی باغ- بوده و قسمتی از آن رو به فضای پشت بالاخانه است. به خاطر عمق بیشتر بنای خانه زعیم باشی نسبت به اتاق های دیگر پیرامون باغ، این ساختمان بیشترین بیرون زدگی از دیوار مجموعه را دارد. این بنا در بالای حمام واقع شده و توسط استوانه برج مراقبت از آن جدا شده است. انتهای برج های مراقبت با یک سطح تخت باریک و وسیع به دو سوی سردرخانه می رسد.

(متاسفانه تصویری از این قسمت در دست نیست. اگر عکسی از این بخش دارید، آن را برای ما ارسال کنید تا با نام خودتان در کارناوال منتشر شود. عکس را اینجا آپلود کنید.

نگاهی به معماری باغ شاهزاده ماهان

باغ شاهزاده نمونه ای از باغ تخت های ایرانی است؛ باغ هایی با ساختار مسطح و پله پله که معماری ویژه خود را دارند. این باغ در زمینی به ابعاد 407 در 122 متر ساخته شده و در پهنه ای به وسعت 7.5 هکتار خود را گسترده است و با حصاری بلند از فضای بیرون جدا می شود. به هنگام ورود، زیبایی سردر کم نظیر باغ شما را غرق در خود خواهد کرد و شاید همین سردر چشم نواز است که شازده ماهان را از سایر همتایان خودش متمایز می سازد.

باغ ها در دوره قاجار به صورت شكارگاه‌ها، بُستان ها، باغ قلعه‌ها و باغ سكونتگاه‌ها ساخته می شدند و در این میان، باغ شاهزاده نیز با کاربری سكونتگاهی و تفرجگاهی شكل گرفت. وجود دو محوطه وسیع و محصور با نرده های چوبی در جلوی دو بنای مهم باغ یعنی سردرخانه و بالاخانه سكونتگاه بودن باغ را تایید می کند.

این مجموعه با استفاده از عناصر معماری و شیوه های ساخت به گونه ای احداث شده که بتواند امکان حداکثر استفاده از مناظر بدیع داخلی و خارجی را به ساکنان خود بدهد. به عنوان مثال با قرار گرفتن در طبقه بالای سردر، از یک سو می توان به تماشای جلوه های بدیع باغ نشست و از سوی دیگر از تماشای منظره کوه لذت برد.

از زیبایی های باغ که بگذریم کوشک یا عمارت هایی را در شرق و غرب باغ می بینیم که به صورت دو طبقه ساخته شده و از عناصر معماری ایرانی بهره برده اند.

سیستم آبرسانی باغ شاهزاده ماهان

نیاز ضروری برای شکل گیری این باغ، آب بوده است، به همین دلیل نگاهی به سیستم آبرسانی باغ می اندازیم تا ببینیم سازندگان این مایه حیات را از کجا تامین کرده و چگونه در باغ به گردش درآورده اند تا سرسبزی این مجموعه را حفظ کنند.

تامین آب و گردش آن در باغ

آب موجود در باغ شاهزاده از قنات و رودخانه تیگران که از برف های ارتفاعات کوه جوپار سرچشمه می گیرد، تامین می شود. این آب از مرتفع‌ترین قسمت باغ، وارد شده و در سیستم توزیع و نظام آبیاری شگفت انگیزی جریان می یابد.

آب چگونه در باغ جریان می یابد و چگونه از آن خارج می شود؟

یکی از مشخصه های بارز باغ ایرانی، استفاده از شیب زمین برای هدایت آب است که معماران زیرک و هنرمند آنها را در باغ شاهزاده نیز به کار گرفته اند. شیب موجود در باغ سبب می شود آب در میان باغ از بالا به پایین در قالب یک جوی جریان یابد. به این ترتیب جریان آب در قالب یک جوی، از جلوی عمارت بالاخانه تا سردر ورودی ادامه دارد و در دو طرف آن دو حوض بزرگ یا استخر دیده می شود. این آب پس از خروج از پایین ترین قسمت باغ به نهرهایی موسوم به چهارباغ وارد شده و راه خود را به سوی روستایی به نام مقسم تیگران در مجاورت ماهان ادامه می دهد تا باغ ها و کشت زارها را سیراب کند.

فواره های باغ شاهزاده

فواره های باغ بسیار هوشمندانه ساخته شده اند و تنها بر اساس اختلاف ارتفاع، به کارگیری شیب و بدون استفاده از هیچ نیروی دیگری، فعال هستند. در این سیستم از خمره هایی استفاده شده که در نتیجه اتصال به یکدیگر می توانند مانند لوله های ساختمان ایفای نقش کنند. آب جاری در باغ در داخل این خمره ها جریان می یابد تا اینکه به یکی از خمره هایی که نقش زانو را در سیستم های لوله کشی امروزی دارد، می رسد و از آنجا به بیرون فوران می کند.

تعداد زیادی از این فواره ها در باغ شاهزاده وجود دارند و کمتر باغی را می توان یافت که این تعداد از فواره را در خود جای داده باشد. نکته جالب توجه آنکه نمونه فواره های موجود در دو حوض اصلی باغ، کمتر در باغ های ایرانی دیده شده است و به احتمال زیاد، ساخت آنها از شناخت باغ ها و چشمه های اروپایی ناشی می شود.

امکانات باغ شاهزاده ماهان

• رستوران با امکان استفاده از اینترنت رایگان
• مهمان سرا
• غرفه هایی برای فروش سوغاتی و انواع گلیم و فرش
• سرویس بهداشتی

ساعت و هزینه بازدید از باغ شاهزاده ماهان

زمان بازدید: همه روزه از ساعت 09:00 تا 19:00

هزینه: 3000 تومان برای گردشگران ایرانی و 20000 تومان برای گردشگران خارجی

تاریخچه باغ شاهزاده ماهان

تاریخ ایجاد باغ شاهزاده به دوران قاجار باز می گردد. این باغ تماشایی ابتدا به دستور محمد حسن خان -سردار ایروانی حاکم وقت کرمان- در سال 1276 احداث شد. بنای درون باغ نیز در دوره حکومت عبدالحمید میرزا ناصرالدوله (نوه دختری ناصرالدین شاه) بر کرمان و طی یازده سال حکمرانی او از ۱۲۹۸ هجری قمری تا ۱۳۰۹ هجری قمری ساخته شد و با مرگ وی بنای آن به صورت نیمه تمام ماند.

در ادوار مختلف به دلیل دگرگونی هایی که در شرایط سیاسی و اجتماعی به وجود آمد، باغ شازده به متروکه ای تبدیل شد و خسارت های فراوانی به آن وارد آمد اما همه این نامهربانی ها را تاب آورد. این باغ در دهه پنجاه توسط میراث فرهنگی وقت، از مالکان خصوصی خریداری شد و در سال ١٣٥٧ خورشیدی مورد مرمت قرار گرفت. در جریان زلزله سال ١٣٦٠ باز هم آسیب هایی به باغ وارد آمد که در آستانه برگزاری کنگره خواجوی کرمانی، بازسازی شد و تا به امروز حفظ و نگهداری می شود.

نظرات خارجی ها درباره باغ شاهزاده ماهان

در اینجا سری می زنیم به وبسایت تریپ ادوایزر و نظرات گردشگران خارجی را درباره باغ شاهزاده می خوانیم:

گردشگری از آمریکا | تاریخ بازدید تیر 98

بهشتی در میان کویر

این باغ به سبک ایرانی در وسط کویر ساخته شده است. گذرگاه زیبایی با درختان قدیمی و آب زیادی که از چشمه می آید. هم در روز و هم در شب می توانید بازدید خوبی داشته باشید. در روز از هوای خنک تر در وسط بیابان لذت ببرید به ویژه اگر در برنامه تان بازدید از ارگ راین و بم هم بوده باشد. به هنگام شب هم باغ، خنک و دلپذیر و زیباست. یک ساختمان مانند کاخ در باغ وجود دارد که پس از ورود به آن می توانید از کارمندان بخواهید شما را به طبقه بالا ببرند تا هم ورودی را به خوبی ببینید و هم عکس های زیبایی بگیرید.

گردشگری از اسپانیا | تاریخ بازدید فروردین 98

باغی حیرت انگیز 

به نظر من اینجا بهترین باغ این کشور است. این باغ در میان کویر قرار گرفته اما آبی در آن جریان دارد که از چشمه های طبیعی و از کوه ها می آید. فضا زیبا و آرامش بخش است. بعد از گذراندن مدتی در کویر شهداد، بازدید بسیار خوبی داشتم. داخل باغ هوا چند درجه خنک تر است.

گردشگر نیوزیلندی | تاریخ بازدید فروردین 98

باغی دوست داشتنی

اینجا بهشتی بود که ما از آن بازدید کردیم. شکوفه ها بر روی درختان میوه فوق العاده به نظر می رسیدند. این شبیه یک واحه در بیابان است که آب چشمه ها در آن جریان دارد و گردش آن در 8 سطح باغ دیده می شود. کاملا قابل درک است که این باغ در پاییز به چه حد از زیبایی می رسد.

قصه ای محلی پیرامون بنا

قصه هایی درباره صاحب این بنا، عبدالحمید میرزا ناصرالدوله، بر سر زبان ها است که اغلب از ظلم و ستم این شاهزاده می گویند. در یکی از این قصه ها آمده است که:

به هنگام ساخت باغ شاهزاده، سنگ بزرگی سد راه کارگران می شود که کسی از عهده خُرد کردن آن بر نمی آید. شاهزاده آنها را وادار می کند تا راهی برای این کار بیاندیشند و کارگران به او می گویند که این کار فقط از عهده یک نفر بر می آید و وی را نزد شاهزاده می آورند. شاهزاده با دیدن فردی نحیف و لاغر عصبانی می شود و فکر می کند کارگران او را به سخره گرفته اند. اما به او توضیح داده می شود که این فرد به اصطلاح چشم های شوری دارد که به سنگ نیز اثر می کنند. آن فرد از شاهزاده می خواهد که بعد از چشم زدن سنگ به او کاری نداشته باشد و وی می پذیرد اما وقتی با چرخیدن دور سنگ آن را چشم می زند و نرم می کند، شاهزاده دستور می دهد که چشم های او را در بیاورند تا از گزند چشم شور در امان باشد.

دغدغه های کارناوالی

در زمستان ۱۳۹۲ خبرهایی از هشدار رسمی یونسکو به سازمان میراث فرهنگی منتشر شد که بر اساس آن، در صورت تملک بخش هایی از باغ توسط بخش خصوصی و تبدیل آنها به اقامتگاه و ...، یونسکو باغ شاهزاده را از لیست جهانی اش خارج می کند. در بیانیه یونسکو اعلام شد:

هرگونه تغییر و بازسازی اماکن تاریخی ثبت جهانی شده باید زیر نظر این سازمان و با اجازه آن انجام شود که حضور بخش خصوصی در بخش‌هایی از این باغ، از جمله موارد نقض این قانون محسوب می‌شود.

این در حالی است که اقامتگاه باغ همچنان به فعالیت خود ادامه می دهد و این شرایط را نقض می کند. امیدواریم بیش از پیش به این مساله توجه شود تا خطر خارج شدن از لیست میراث جهانی متوجه باغ شازده ماهان نباشد.

سخن آخر

با هم قدم به باغی گذاشتیم که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد و افتخاری برای کشورمان است. درباره معماری این شاهکار برای تان گفتیم تا آن را بیشتر بشناسید و از ارزشش آگاه شوید. حالا شما برای مان از تجربه تان بگویید و در صورت بازدید از این جاذبه حال و هوایش را با ما به اشتراک بگذارید.

منتظر دیدگاه های تان هستیم.