عمارت شاپوری شیراز | ردپای سبک اروپایی در معماری ایران

برای گردش در شیراز، گزینه‌های بسیاری پیش رو دارید؛ انتخاب‌هایی که تا روزها و هفته‌ها می‌توانند شما را سرگرم کنند و وجه‌های مختلفی از شهر بهارنارنج‌ها را به شما نشان دهند. اینجا برای هر سلیقه و علاقه‌ای، انتخاب‌های جذابی وجود دارد. گشت‌وگذار این بارمان را به عمارت شاپوری شیراز اختصاص داده‌ایم و می‌خواهیم از جنبه‌های مختلف گردش در این مکان رویایی برای‌‌تان بگوییم. عکس های عمارت شاپوری به خوبی زیبایی‌های آن را برایتان نمایان می‌کند؛ می‌توانید با توجه به ساعات بازدید عمارت شاپوری شیراز دیدن از این جاذبه را در برنامه خود بگنجانید. همراه ما باشید...

چرا بازدید از باغ و عمارت شاپوری؟

• از جاذبه های دیدنی استان فارس با زیبایی‌های چشم‌نوازی است.
• یکی از زیباترین ساختمان‌ها و باغ‌های شیراز به شمار می‌رود.
• معماری منحصربه‌فرد و اروپایی این ساختمان، آن را از دیگر خانه‌های تاریخی ایران متمایز کرده است. 
• شب‌های عمارت شاپوری بسیار جذابیت دارد و نورپردازی‌ها و حال‌وهوای به یادماندنی و گیرایی دارد.
• از رستوران و نمایشگاه آثار هنری که در این مجموعه قرار دارد هم می‌توانید استفاده کنید.

آشنایی با باغ و عمارت شاپوری شیراز 

عکس‌های باغ و عمارت شاپوری را که برای اولین بار تماشا می‌کنید، بی‌درنگ شیفته زیبایی و هنر به کار رفته در ساخت آن می‌شوید و کنجکاو که این ساختمان زیبا در کجای ایران قرار دارد و داستانش چیست؟ 

عمارت شاپوری با 840 متر مربع زیربنا در باغی به همین نام به وسعت 4635 متر مربع در محله انوری شیراز و خیابان کریم خان به دست معمار، حاج ابوالقاسم مهندسی ساخته شده و جلوه‌های تازه و جدیدی به معماری ایرانی داده است. خانه‌ای 2 طبقه که به عبدالصاحب شاپوری، تاجر بزرگ شیرازی تعلق داشت و بین سال های 1310 تا 1315 بنا شد. چیزی که عمارت شاپوری را از دیگر ساختمان‌های تاریخی و زیبای شیراز متمایز می‌کند، بهره‌گیری از معماری اروپایی، ستون‌های قرینه و رنگی، تزیینات و گچ‌بری‌های رنگی، راه پله‌ای دو سویه و دیگر ویژگی‌ها آن است. عمارت شاپوری در سال‌های اخیر به همت بخش خصوصی تعمیر و بازسازی شده است و امروزه به عنوان یک رستوران، کافی‌شاپ، نمایشگاه صنایع‌دستی و آثار هنری به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

ثبت ملی: این عمارت با شماره 2781 در تاریخ 16 مهرماه 1379 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

حال و هوای خوش باغ و عمارت شاپوری

از جذابیت‌های شیراز این است که در لحظه می‌تواند با زیبایی‌ها، ساختمان‌ها، باغ‌ها، خیابان‌ها و حال‌وهوای خوشی که در شهر جریان دارد شما را غافلگیر کند. یکی از بزرگ‌ترین این غافلگیری‌ها، باغ و عمارت شاپوری است که با آن طراحی خاص و متفاوت خود، با آن نورپردازی‌های ویژه که به مانند نگینی در تاریکی شب می‌درخشد، با آن حال‌وهوای جذابی که شما را به آرامش می‌رساند و صداهایی که به گرمی جریان دارد، گردشی متفاوت در شیراز به شما هدیه می‌دهد. 

شکم گردی در عمارت شاپوری

همان طور که قبلا اشاره کردیم، بخشی از خانه شاپوری به عنوان رستوران و کافی‌شاپ مورد استفاده قرار دارد و انواع غذاهای سنتی ایرانی، فست‌فود، نوشیدنی‌های گرم و سرد در آن در فضای دل‌چسب باغ و عمارت با دیدی فوق‌العاده به منظره اطراف، سرو می‌شود. 

نمایشگاه آثار هنری و صنایع دستی شیراز

به غیر از معماری و تزیینات ایرانی که در جای‌جای بنا به کار رفته‌اند، شکل‌های دیگری از هنر ایران و استان فارس در این مجموعه به چشم می‌خورند. به همت میراث فرهنگی استان فارس و صاحب عمارت شاپوری در بخش‌های مختلف عمارت نمایشگاهی از آثار هنری و صنایع‌دستی فارس دیده می‌شود که می‌توان با گردشی داخل خانه، از تماشای هنر اصیل ایرانی در میان عمارتی اروپایی لذت برد و با جلوه‌های فرهنگ ایران و شیراز بیشتر آشنا شد. 

باغ شاپوری 

زیبایی عمارت شاپوری تنها در عمارت اصلی و معماری منحصربه‌فردش خلاصه نمی‌شود؛ بلکه این عمارت در میان باغی زیبا قرار گرفته است. باغی که از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است از جمله:

از میان این مجموعه تنها باغ و عمارت اصلی برای بازدید عموم مورد استفاده قرار دارد و دیگر بخش‌ها به وراث مجموعه شاپوری رسیده و از آن جدا شده است. 

در باغ شاپوری چه می بینیم 

باغ شاپوری باغی خصوصی بود و به سفارش تاجر ثروتمند و سرشناس خود، عبدالصاحب شاپوری ساخته شد. باغی که سبک ساخت آن با دیگر باغ‌های ایرانی از جهاتی فرق می‌کند و به دیگر باغ‌های شیراز مانند باغ ارم، نارنجستان قوام و غیره چندان شباهتی ندارد. 

در باغ شاپوری بناها و بخش‌های مختلفی به چشم می‌خورند که هر کدام با توجه به مکانی که در آن ساخته شده‌اند، کاربری ویژه خود را داشتند. در مجموعه شاپوری علاوه بر عمارت مرکزی، 3 ساختمان دیگر نیز دیده می‌شود که دو ساختمان در جبهه شمالی قرار دارند. بنای اول به محل استقرار کالسکه، سورچی و خدمه اختصاص داشت و از بنای دوم به عنوان اندرونی استفاده می‌شد. اگر افراد خانواده می‌خواستند بین این دو بنا که در نزدیکی هم بودند رفت‌وآمد داشته باشند می‌توانستند از طریق دری که بین این دو بخش مابین حیاط‌ها وجود داشت عبور کنند.

ساختمان سوم مجموعه شاپوری هم در ضلع جنوب‌غربی باغ قرار داشت و کاربری آن آشپزخانه بود. امروزه بقایای زیادی از آشپزخانه باقی نمانده است و تنها دیوارهایی از ساختمان قدیمی آن به چشم می‌خورد. شمال‌شرقی باغ هم به ساخت یک گلخانه و یک حلقه چاه اختصاص داده شده بود. 

باغ شاپوری به غیر از ساختمان‌هایی که نام بردیم، حوض‌های معروفی نیز دارد که از ویژگی‌های شاخص و اصلی آن به شمار می‌رود و با دیگر حوض‌های ایرانی تفاوت دارد. 

دو حوض میانی باغ و حوض قلبی شکل، حوض‌های مشهورتر باغ شاپوری‌اند. حوض میانی به شکل پنج‌پر در گذشته همواره پرآب بود، کاربری استخر را داشت و در روشنایی روز با بازتابی از عمارت، دل از بینندگان و ساکنان خانه می‌برد. این شکل از ساخت حوض قبلا در معماری باغ‌های شیراز دیده نشده بود. حوض قلبی شکل نیز در جنوب‌غربی باغ قرار دارد و همان طور که از نام آن بر می‌آید طرحی قلب مانند دارد. 

در این باغ انواعی از درختان سوزنی برگ مانند کاج، سرو و درختان میوه مانند انار، انجیر، نارنج و خرما و درختانی مانند سرو، افرا، چنار و سایر درختان به چشم می‌خورد. 

تفاوت ها و شباهت های باغ شاپوری با باغ ایرانی

پیش از این گفتیم که باغ شاپوری، با دیگر باغ‌های ایرانی در ساخت تفاوت‌هایی دارد؛ اما این تفاوت‌ها چیست؟ باغ شاپوری یک نمونه از سبک باغ‌سازی در اوایل دوره پهلوی است؛ زمانی که طراحی باغ‌های ایرانی با باغ‌های اروپایی در هم آمیخته شد و کم‌کم نوع باغ ایرانی در بوته فراموشی قرار گرفت. 

طراحی

طرح باغ شاپوری کاملا غیر ایرانی است. تا آن دوره حوض میانی اغلب به شکل مستطیل بود و هم راستا با باغ و ورودی عمارت اصلی ساخته می‌شد؛ اما در باغ شاپوری این طراحی حوض و جانمایی آن کاملا متفاوت با معماری ایرانی است. حوض اصلی باغ شاپوری، شکلی از یک گل پنج پر دارد و مسیرهای دسترسی اطراف آن به صورت دایره و منحنی درآمده تا برای عبور و مرور ماشین مورد استفاده قرار گیرد. شکل حوض پنج پر و حوض قلبی شکل، کاملا غیر ایرانی است و تا قبل از آن، ساخت چنین حوض‌هایی در معماری ایرانی به ندرت دیده می‌شد. 

در طرح باغ شاپوری شکل چهارباغ و تقسیم‌های مربع مانند مورد استفاده قرار نگرفته‌اند و درختکاری‌ها نیز بر اساس طرح چهار باغ نیستند. 

طراحی حرکت آب

از دیگر تفاوت‌های باغ شاپوری می‌توان به نحوه طراحی حرکت آب در جوی‌های باغ با نحوه حرکت آن‌ها در دیگر باغ‌های ایرانی اشاره کرد، به طور کلی یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های باغ ایرانی طراحی حرکت آب در فضای باغ به سمت حوض‌ها و استخرهای مختلف است اما در باغ شاپوری این حرکت دیده نمی‌شود و آبی که در جوی‌ها جاری‌اند به حوض‌های باغ نمی‌رسند. 

ریتم کاشت درختان باغ

ریتم کاشت درختان در باغ تفاوت دیگر باغ شاپوری با باغ‌های ایرانی است. برخلاف طراحی باغ ایرانی کاشت درختان در باغ شاپوری به صورت قرینه نیست و محور دید باغ کاملا باز است؛ چیزی که نشانه‌ای از باغ‌های اروپایی دارد. 

جانمایی عمارت باغ

تفاوت آخر باغ شاپوری با باغ‌های ایرانی به جانمایی عمارت در باغ بر می‌گردد. دیگر عمارت‌هایی که در باغ‌های آن زمان شیراز ساخته شده بود در امتداد محور مرکزی باغ قرار داشتند، به طوری که عمارت درست در محور میانی باغ قرار می‌گرفت و دو سمت آن قرینه می‌شد. اما عمارت شاپوری در ضلع شمالی باغ ساخته شده است و 90 درجه از محور اصلی فاصله دارد. البته در این باغ نوعی از قرینه‌سازی دیده می‌شود؛ به عنوان نمونه، حوض‌ها و مسیرها نسبت به محور اصلی قرینه‌اند اما مدل کاشت درختان و نحوه قرارگیری آن‌ها قرینه نیست. 

اما شباهت باغ شاپوری با باغ های ایرانی در چیست؟

نوع گیاهان به‌کاررفته در اینجا به باغ‌های ایرانی شباهت دارد. اینکه در میان کرت‌ها (هر یک از بخش‌های تقریبا مساوی یک مزرعه یا باغچه)  آب و آب‌نما دیده می‌شود، مکان قرارگیری عمارت اصلی و اندازه تقریبی آن، محصور شدن باغ توسط دیوار از دیگر شباهت‌های این باغ با باغ‌های ایرانی است. 

تاریخچه 

این عمارت در سال 1310 در دوره پهلوی اول ساخته شد و در سال 1315 به بهره‌برداری رسید. عمارتی که به دیگر خانه‌ها و باغ‌های هم عصرش شباهت چندانی نداشت و تا دهه‌ها (تا اوایل دهه هفتاد) در تملک خاندان شاپوری بود. در انتهای این دهه در سال 1378، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری این عمارت زیبا را از صاحب اصلی خود خریداری کرد و نام این اثر را در سال 1379 در فهرست آثار ملی ایران قرار داد. بعد از خرید خانه توسط سازمان میراث فرهنگی، این مکان به صورت متروکه و تخریب شده درآمد؛ اما چندی بعد به همت سرمایه‌گذاری خصوصی مرمت و احیا شد و امروزه به عنوان کافه رستوران و نمایشگاه آثار هنری - فرهنگی استان فارس مورد استفاده قرار می‌گیرد.

معماری 

مجموعه عمارت شاپوری در زمان ساخت خود معماری بسیار بدیع و مبتکرانه‌ای داشت و جزو اولین بناهایی بود که با این طرح ساخته می‌شد. زمانی که به بنای اصلی نگاه می‌کنید ساختمانی دو طبقه با سقفی شیروانی می‌بینید. در نمای ساختمان چیزی که بیشتر از همه توجه را به خود جلب می‌کند، ستون‌هایی 14 گانه‌ای ست که به صورت قرینه، گرداگرد بالکن را فراگرفته و جلوه باشکوهی به آن داده‌اند. در کنار این‌ها در ضلع جنوب‌شرقی نمای اصلی، راهرویی سرپوشیده به چشم می‌خورد که پایه بالکن طبقه اول است. ضلع جنوب‌غربی بنا نیز به یک بهارخواب اختصاص دارد که به دلیل انفجار، ستون‌ها و شیروانی‌های آن از بین رفته است.

وارد خانه می شویم  

پلکان

زمانی که وارد خانه می‌شوید، بعد از عبور از ورودی عمارت، پلکانی مرکزی روبروی شما قرار می‌گیرد که اتاق‌های خانه در اطراف آن ساخته شده‌اند. قرارگیری راه پله در میان خانه از ابداع‌های معمار این عمارت است که در معماری‌های سنتی ایرانی دیده نمی‌شود؛ چرا که تا آن زمان راه پله‌ها در معماری ایرانی در حاشیه بنا قرار داشتند، ارتفاع میان طبقات را مشخص می‌کردند و عنصری جانبی بودند؛ اما در عمارت شاپوری به پلکان اهمیت زیادی داده شده است، به طوری که آن را با نقاشی‌های مختلف تزیین کرده و آن را در حد یک عنصر اصلی و حتی تشریفاتی بالا برده‌اند. 

نقش دیگر این پلکان در برقراری ارتباط بین اتاق‌هاست، چرا که تا پیش از ساخت این نوع پلکان‌ها، ارتباط بین بخش‌های خانه در معماری ایرانی از طریق بازشوها در فضاهای تودرتو انجام می‌گرفت؛ اما بعد از ساخت این راه پله، اتاق‌های خانه از طریق راهرو به هم متصل شده‌اند. راهرویی که افراد را به دو سمت خانه، شاه‌نشین‌ها و گوشواره‌ها هدایت می‌کند. 

کارکرد اتاق ها

از دیگر ابداع‌های معمار در ساخت این بنا، اختصاص دادن کارکردی خاص به هر اتاق مانند اتاق خواب والدین، فرزندان، مهمان و غیره است. تا پیش از این در معماری سنتی ایرانی، شیوه طراحی بر این بود که هر اتاق چندین کارکرد داشته باشد به طوری که بتوان از هر اتاق به عنوان اتاق خواب، نشیمن، مهمان، پذیرایی و سایر موارد استفاده کرد؛ اما در عمارت شاپوری می‌بینید که هر اتاق تنها یک کارکرد ویژه دارد و امکان استفاده‌های دیگری برای آن نیست. 

بالکن 

یکی دیگر از جذابیت‌ها و ویژگی منحصربه‌فرد معماری خانه شاپوری، استفاده از بالکن در ساخت بناست که تا آن زمان چندان در معماری سنتی ایرانی کارکرد نداشت و مورد استفاده قرار نمی‌گرفت. تقریبا از این زمان به بعد است که بالکن به خانه‌های ایرانی راه پیدا می‌کند. بالکن‌هایی که در قسمت بهارخواب (محل اقامت تابستانی) عمارت نیز دیده می‌شود و ستون‌های مشابه نمای اصلی خانه دارد. 

تزیینات 

تزیینات عمارت شاپوری به اندازه معماری آن چشمگیر و تماشایی است و یکی از جذابیت‌های این ساختمان باشکوه محسوب می‌شود. زمانی که از باغ گذر می‌کنید و به نمای اصلی خانه می‌رسید، تزیینات بسیار زیبایی مانند کاشی‌کاری و گچ‌بری توجه شما را به خود جلب می‌کند. از جمله مشهورترین تزیینات این بنا یک طرح کاشی‌کاری خوش رنگ با تقلید از نقوش هخامنشی در پاسارگاد است که در پیشانی ساختمان، چشم را به خود خیره می‌کند. در این کاشی‌کاری طرحی از انسان بالدار، در مرکز با رنگ‌های لاجوردی، قرمز، قهوه‌ای و سفید به چشم می‌خورد. 

ستون‌های بلند بالکن که به صورت قرینه ساخته شده‌اند و هر کدام سه قسمت پایه، ساق و سرستون‌اند و با جزییات منحصربه‌فرد خود ساخته شده‌اند از دیگر زیبایی‌های بنای شاپوری به حساب می‌آیند.

نقش حمله شیر به حیوان، نقش حافظ و سعدی در دو گوشه، ستون‌های گچی ایوان طبقه دوم با سرستون به سبک كرنتی (1)، كاشی‌كاری گل و گیاه بر روی جرزهای ایوان طبقه پایین، آجر تراش‌های نما، نقش سرباز هخامنشی به صورت كاشی‌كاری در فضای داخلی با استفاده از تزیینات چوبی در سقف و مناظر نقاشی شده، نقش‌هایی‌اند که این عمارت با آن‌ها آراسته شده و جلوه زیباتری به خود گرفته است. بیشتر تزیینات بنا شامل کاشی‌های هفت‌رنگ، گچ‌بری‌ها و نقاشی‌ها می‌شود؛ اما چیزی که این نوع از تزیین‌ها را در عمارت شاپوری متمایز کرده است نحوه به کارگیری و استفاده از آن‌هاست. 

پاورقی

1- سبک کرنتی سبکی در معماری یونانی ست و در آن ستون با پاستونی مزین به نقش‌های برجسته و سرستون‌هایی با تزیینات گیاهی به چشم می‌خورد. 

اطلاعات بازدید: 

هزینه ورودی: 3,000 تومان برای اتباع ایرانی، 5,000 تومان برای اتباع خارجی

ساعت بازدید: 08:00 تا 23:00 یکسره

تجربه سفر گردشگران خارجی

حالا که از دید گردشگری، بخش‌های مختلف عمارت و باغ را با هم از نظر گذراندیم بهتر است سری هم به نظر گردشگران خارجی که از اینجا دیدن کرده‌اند بزنیم تا دید بهتری نسبت به این مکان پیدا کنیم. همراه باشید.

گردشگری از هلند | تاریخ ثبت دیدگاه خرداد 97

شام با چشم‌اندازی زیبا

رستوران در محله‌ای زیبا در شیراز قرار دارد، در محله‌ای آرام و در میان باغی زیبا. ورودی رستوران در قسمت راست عمارت است و در طبقه اول قرار دارد. جایی که در آن می‌توانید دیدی کامل نسبت به باغ داشته باشید. البته کافی‌شاپ اینجا در طبقه همکف قرار گرفته است. باغ در تاریکی شب می‌درخشد. منوی رستوران شامل غداهای محلی با کیفیت خوب است. کارکنان اینجا برای انتخاب عذاهای محلی که نمی‌شناختیم به ما کمک کردند و زبان انگلیسی‌شان بسیار خوب بود.

گردشگری از فرانسه | تاریخ ثبت دیدگاه خرداد ۹۷

رستورانی زیبا

خانه در میان باغی زیبا قرار دارد. رستوران در لابی بزرگی که به خوبی طراحی شده، قرار گرفته است. شما می‌توانید اینجا ماهی و دیگر غذاهایی که طعم خوبی دارند سفارش دهید. قیمت غذاها از دیگر رستوران‌ها بیشتر بود اما ارزش امتحان کردن را داشت.  

گردشگری از انگلیس | تاریخ ثبت دیدگاه خرداد 97

مکان شگفت انگیز، غذا خوب

به طور قطع اینجا ارزش بازدید را دارد. برای اینکه وارد باغ شوید باید هزینه‌ای بپردازید. رستوران در طبقه اول قرار دارد و می‌توانید کیک و چای‌تان را در طبقه همکف یا در باغ میل کنید. ارزش این را دارد که یک ناهار یا شام را در این مکان زیبا بخورید و به ویژه از چشم‌انداز شب آن لذت ببرید. غذا به ویژه کباب، خوب است. 

معمار بنا 

 این اندازه در مورد ویژگی‌های مختلف معماری و ابداع‌هایی که در ساخت آن به کار رفته صحبت کردیم. بهتر است کمی هم با معمار هنرمند این ساختمان آشنا شویم و در مورد کارهایی که از خود به یادگار گذاشته است بیشتر بدانیم. 

حاج ابوالقاسم مهندسی، معمار عمارت شاپوری بود و در سال 1270 در خانواده ای هنردوست در شیراز به دنیا آمد. پدر او مانند خود آقای مهندسی از معماران برجسته شیراز به شمار می‌آمد و مسجد حاج میرزا هادی از کارهای او بود. حاج ابواقاسم خود فردی باهوش، با ذوق و سیلقه فراوان، سخت‌کوش و تندمزاج بود و لازمه انجام درست کار را عشق و غیرت می‌دانست. او تمام دوران زندگی‌اش را برای عمران و آبادانی شهر مادری‌اش وقف کرد و در سال 1352 از دنیا رفت. 

از جمله آثار به یادگار مانده از او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

سخن آخر 

امروز به همراه شما گشتی در یکی از خانه‌های زیبای شیراز زدیم و با معماری متفاوت و  حال و هوای جذاب آن بیشتر آشنا شدیم. از دیدگاه شما تغییراتی که این خانه در معماری ایرانی ایجاد کرده است، به غنی شدن معماری ایرانی کمک می‌کند یا برای معماری ایرانی مخرب است؟

به نظر شما واگذاری این‌گونه آثار تاریخی به بخش خصوصی تا چه اندازه می‌تواند به حفظ میراث ایران کمک کند؟

دیدگاه‌ها، انتقادها و پیشنهادهای خود را با ما و دوستان کارناوالی‌تان در میان بگذارید.