موزه سکه تهران | موزه بانک سپه

موزه سکه تهران که به نام موزه بانک سپه هم آن را می‌شناسند از جاذبه‌های تاریخی پایتخت با قدمتی دیرینه است که سير تكامل و روند ضرب سكه را به شما نشان می‌دهد. در این مطلب سعی کردیم تا اطلاعات جامع و کاملی را از این موزه ارائه دهیم. اگر می‌خواهید بدانید آدرس موزه سکه در تهران کجاست و چه چیزهایی در آنجا نگهداری می‌شود تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

چرا موزه سکه؟

• مجموعه‌ای متنوع از سکه‌های دوران‌های مختلف از 2700 سال پیش تاکنون را شامل می‌شود.
• این موزه در حدود بیست هزار سکه را در خود جای داده‌ و از این نظر در خاورمیانه شاخص است.
• ضرب سکه در هر کشوری نشان‌دهنده بخش مهمی از تکامل تمدن است و موزه سکه در زمینه شناختن تمدن ایرانی و پیشرفت آن نقش موثری دارد.
• يكی از كامل‌ترين موزه‌ها و كلكسيون‌های سكه در ايران است.
• در اين مجموعه سير تكامل و روند ضرب سكه شامل مراحل اوليه مبادلات قبل از كشف فلز تا كشف پول، سكه و سكه‌های امروزی را می‌توان دید.

موزه سکه تهران | موزه بانک سپه

پول از ضروریات زندگی روزمره است که بدون آن چرخ اقتصاد و زندگی نمی‌چرخد؛ مطالعه تاریخچه این شی با ارزش نشان می‌دهد که در ادوار مختلف به شکل‌های متنوع در دسترس مردم بوده است و مانند امروز وسیله‌ای برای دادوستد و انجام معاملات به شمار می‌رفت. برای دانستن تاریخچه و روند ساخت سکه در ایران سری به موزه سکه تهران یا همان موزه بانک سپه زدیم؛ یکی از غنی‌ترین موزه‌های سکه ایران، با سه تالار زیبا و مجهز که قدمتی 50 ساله دارد و مکانی جذاب برای علاقه‌‌مندان به سکه‌های باستانی و تاریخی است. سکه‌هایی از دوران هخامنشیان تا زمان حاضر در این مجموعه به‌چشم می‌خورد؛ این آثار بیانگر رخدادهای مختلف و واقعیت‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ایران و همچنین نشانه‌هایی از فرهنگ و هنر مردمان این سرزمین است. این موزه با تلاش و همت آقای فرج الله آق اولی و خانم ملکه ملک زاده بیانی جمع آوری شده و قدیمی‌ترین مسکوکات ایران در این مجموعه نگهداری می‌شود و ساختمان آن در دفتر مرکزی بانک سپه قرار دارد. در ادامه همراه ما باشید تا این مجموعه منحصربه‌فرد را بهتر بشناسید. 

تاریخچه موزه سکه تهران

موزه سکه در دوران پهلوی و طی سال‌های 1327 تا 1352 هنگامی که فرج الله آق اولی ریاست آن‌ را بر عهده داشته، ساخته شده است. در سال 1342 ملکه ملک زاده بیانی، اولین کسی که شروع به تدریس علمی سکه‌شناسی کرد، طی ده سال به جمع‌آوری سکه‌ها از مجموعه‌داران پرداخت و در ساختمان مرکزی بانک سپه این موزه را افتتاح کرد. بانک سپه مجموعه‌ای از ساختمان‌ها بوده که ساختمان اداری بانک و ساختمان سوم که به ساختمان مرکزی متصل است را هوشنگ سیحون و ساختمان مرکزی بانک را وارطان هوانسیان ساخته است. ساختمان موزه سکه 300 متر مربع وسعت دارد و مساحت سالن اصلی موزه 150 متر مربع است.

بخش ها و آثار

این موزه در طبقه همکف ساختمان اداره مرکزی بانک سپه در جنوب‌شرقی میدان مشق، محدوده بین خیابان امام خمینی و سی تیر، تهران قرار داشت؛ 40 سال پس از شروع به کار موزه سکه، ساختمان اولیه دیگر پاسخگوی نیاز موزه نبود، بنابراین به درخواست اداره کل روابط‌عمومی و با موافقت هیئت مدیره بانک به ساختمان دیگری منتقل شد. در اسفند ماه سال ۱۳۹۵ هجری شمسی ساختمان جدید موزه در مجاورت ساختمان شعبه مرکزی بانک در میدان امام خمینی افتتاح شد. پس از گذر از در ورودی یک راهرو قرار گرفته که در یک سمت آن بخش اداری موزه و در سمت دیگر قسمت مرمت موزه واقع شده است، در آخر این راهرو سالن اصلی موزه قرار دارد. میزها و محل‌های نمایش سکه‌ها به ترتیب زمان گروه‌بندی شده‌اند؛ شما در زمان ورود از سمت راست مسیر را آغاز می‌کنید. در بالای هر پیشخوان تابلوی معرفی قرار دارد و به کمک ذره‌بینی که تعبیه شده، می‌توانید سکه‌های آن بخش را مشاهده کنید. موزه سکه پانزده ویترین دارد؛ یازده ویترین آن، دورتادور سالن اصلی و چهار عدد آن در وسط سالن قرار گرفته است، در ویترین شماره یک سکه‌های دوران لیدی قرار دارد. سکه‌ها کدگذاری شده‌اند و بر روی دیوار‌های موزه دو نوشته تاریخی وجود دارد که بر روی آن‌ها دستوراتی از «شاه اسماعیل صفوی» و «الوند بیک میرزا آق قویونلو» نوشته است.

قدیمی‌ترین بخش بانک سپه

این بخش را مانند یکی از قدیمی‌ترین شعبه‌های بانک سپه بازسازی کرده‌اند که هنگام ورود به آن حال‌وهوای گذشته برایتان محسوس خواهد بود. علاوه بر این در بخش تصاویر و مدارکی که مربوط به روند تاسیس اولین بانک ایران قرار دارد، این اسناد نشان‌دهنده تلاش افرادی است که گامی موثر در رشد اقتصادی کشورمان برداشته‌اند. سند حکم قشونی تأسیس بانک در سال ۱۳۰۴ شمسی، اساسنامه بانک، نمودار سازمانی و ارکان بانک سپه، دفترچه نمونه امضا، آئین‌نامه‌های استخدامی، گزارش‌ها و نامه‌های مدیران بانک به رضاخان و سایر مقامات، فرمان‌های خطی تاریخی، شاهنامه‌ فردوسی به خط امیرتومان، تفنگ امیرتومان که در غائله‌ آذربایجان و مبارزه با روس‌ها استفاده شد، نامه تشکر کسبه تبریز به مدیر عامل وقت بانک سپه به دلیل نقش مثبت بانک در غائله آذربایجان، نمونه چک‌های قدیمی بانک، دفترچه حساب پس‌انداز امام خمینی و آیت‌الله گلپایگانی، عکس‌هایی از برگزاری مراسم مختلف در بانک سپه قبل و بعد از انقلاب آثاری است که در این بخش نگهداری می‌شود. 

بخش نمایش سکه‌ها

در این بخش مجموعه‌ای بسیار غنی و کامل از سکه‌های نایاب و کم‌یاب مربوط به دوره‌های مختلف ایران و جهان قرار دارد. بسیاری از سکه‌های موجود در موزه قدمت بسیاری داشتند و قابل نمایش نبودند که حدود 13 هزار سکه پس ازمرمت در معرض دید عموم قرار گرفت. یکی از علل زیبایی و شگفت‌انگیز بودن گنجینه سکه این موزه، وجود سکه‌هایی از دوره‌های مختلف تاریخی است. این دوره‌های تاریخی عبارت‌اند ازدوران هخامنشی، مسکوکات ایران مرکزی، مسکوکات ساتراپی‌ها، مسکوکات امرای تابع هخامنشی، اسکندری، اسکندر و جانشینانش، اسپهبدان، اشکانیان (پارت)، الیمایی، ساسانیان، سامانیانريا، دوره سلطه اعراب بر ایران، امویان، عباسیان، آل‌بویه، غزنویان،سلجوقیان‌، خوارزمشاهیان، ایلخانان، تیموریان، آق قویونلو، قراقویونلو، صفویان، افشاریان، زندیان، قاجاریان، پهلوی و جمهوری اسلامی که در ادامه به تعدادی از آن‌ها به اختصار خواهیم پرداخت.

در این مجموعه علاوه بر سکه‌های رایج کشورمان می‌توانید مسکوکاتی از سایر نقاط جهان را نیز ببینید و با اولین سکه‌های ضرب شده در آسیای صغیر تا سکه‌های زمان معاصر ایران نیز آشنا شوید. سیر تغییر و تحولات سکه‌ها از زمانی که هنوز فلز کشف نشده بود و مبادلات با اقلامی شبیه پول و حلقه صورت می‌گرفت و ماکت ضراب‌خانه که نحوه تولید سکه‌های چکشی را نشان می‌دهد، از جذابیت‌های دیگر این موزه است. همچنین در صورت داشتن سکه قدیمی، می‌توانید از نظر کارشناسان مجموعه بهره ببرید. راهنمایی و همکاری با دانشجویان و محققان، شرکت در همایش‌های علمی و تخصصی، تالیف مقالات و کتاب‌های مرتبط و عضویت در همایش‌های داخلی و بین‌المللی کمیته ملی موزه‌ها (ایکوم) از خدمات دیگر مجموعه محسوب می‌شود. در این موزه برخی از سکه‌های خارجی از جمله سکه یادبود بازی‌های المپیک مونترال کانادا و بازی‌های آسیایی تهران در سال ۱۹۷۴ میلادی نیز به چشم می‌خورد.

سکه در ادوار مختلف

اولین سکه در جهان: اولین سکه حقیقی بنا به گفته مورخان متعلق به شهر لیدی، پادشاهی باستانی در عصر آهن در غرب آناتولی، بوده‌ است. قدیمی‌ترین سکه‌های لیدی متعلق به پادشاه ژیک بود که به‌صورت قطعه ضخیم و نامنظم الکتروم (مخلوط طلا و نقره) با شیارهای موازی بر روی آن ساخته می‌شده. اولین سکه استاندارد (کرزوئید) با طرح نیم‌تنه گاومیش و شیر، در حال مقابله با یکدیگرند که در پشت آن نیز دو مربع فرورفته وجود دارد.

سکه‌های اسکندر: این سکه‌ها، ترکیب تمدن‌های ایران و یونان را نشان می‌دهد. تعدادی از سکه‌های این دوران در کشور یونان ضرب شده و طرح و نقش‌های روی آن‌ها بسیار هنرمندانه و ظریف است.

هخامنشیان: کوروش در فتوحات خود به آسیای صغیر، متوجه ضرب سکه شد اما به علت مرگ نتوانست این مهم را به سرانجام برساند. کمبوجیه پسر او هم نتوانست تا سرانجام این سکه‌ها در دوران سلطنت داریوش اول ضرب شد، وی به سروسامان دادن وضع مالی و اقتصادی کشور پرداخت و نظم را در کشور برقرار ساخت. سکه‌های دوره هخامنشیان، به دریک معروف بودند و وزن‌های متفاوتی داشتند. طرح‌های مانند نیم‌تنه شاهنشاه کمان‌به‌دست، شاه یک زانو بر زمین، کماندار پارسی ترکش بر پشت و طرح‌های دیگر روی آن‌ها دیده می‌شد.

اشکانیان: این سکه‌ها ارزش تاریخی زیادی دارند و فرهنگ، هنر و تصویر پادشاهان پارتی روی این سکه‌ها دیده می‌شود. این سکه‌ها از جنس نقره و برنز است و اشکالی مانند خورشید، ستاره، ماه، فیل، فرمانروایان، الهه‌های یونانی، القاب پادشاهان با خط یونانی مانند (عادل، دوستدار پدر، دوستدار برادر، خودمختار، نیکوکار و دوستدار یونان) بر روی آن‌ها به‌چشم می‌خورد.

ساسانیان: علاقه فراوان به آیین زرتشت و مزدیسنا در دوران ساسانی موجب شده تا اشکالی مانند هلال ماه (آناهیتا)، پرتوی خورشید (مهر) روی سکه‌ها حک شود. این سکه‌ها از جنس سرب، قلع، نقره و طلا بودند که به آن‌ها دینار و درهم گفته می‌شد. جالب‌ترین مسکوکات موزه سکه بانک سپه، مربوط به دوران ساسانیان است.

صفویان: در دوره صفویه سکه‌های بیستی، محمدی، شاهی، عباسی، لاری، اشرفی در ضرابخانه‌هایی در شهرهای لاهیجان، ابرقوه، سبزوار ضرب می‌شد و به‌طور کلی 67 ضرابخانه مختلف در این دوران در کشور وجود داشت که با قتل سلطان حسین به پایان رسید.

سکه‌های خلفای اموی: با حضور عرب‌ها در ایران، سکه‌های ساسانی و طلای بیزانسی مورد استفاده قرار گرفت و درهم و دینارهایی به سبک اسلامی ضرب شد. در آن دوره، 80 فقره ضرابخانه وجود داشت که بسیاری از آن‌ها در ایران و بقیه در اندلس، قیروان و دمشق بودند.

سکه‌های قاجار: سکه‌های قاجار، از زمان حکومت آقامحمدخان ضرب شد. به دلیل اهمیت سکه‌های طلا، ضرب این سکه‌ها به ندرت و در شهرهایی مانند تهران، اصفهان، کرمان، تبریز، رشت، یزد، استرآباد، ایروان، خوی، شیراز، قزوین، کاشان و مازندران انجام می‌گرفت. در این دوران سکه با نام‌های قران، تومان، شاهی، دینار، غاز، فلوس و ریال در بازار بود. در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه، همه ضرابخانه‌ها تعطیل شد و تنها ضرابخانه پایتخت به فعالیت خود ادامه داد.

سکه‌های عصر پهلوی: در زمان سلطنت رضا شاه، سکه‌های جدیدی از جنس طلا، نقره، مس و نیکل با نام‌های متفاوت ضرب شد. مسکوکات طلا با نام‌های پنج پهلوی، دو پهلوی، یک پهلوی، نیم پهلوی، مسکوکات نقره نیز با نام‌های 5000 دینار، 2000 دینار، 1000 دینار، 500 دینار، 5 ریال، 2 ریال و نیم ریال، سکه‌های مسی یا نیکلی، 100 دینار، ۵۰ دینار، ۲۵ دینار، ۱۰ دینار و پنج دینار شناخته می‌شدند. در زمان سلطنت محمدرضا شاه، سکه‌ها دوباره تغییر کردند. 

سکه‌های دوران پس از انقلاب: مسکوکات یک ریالی، دو ریالی، ۱۰ ریالی، ۲۰ ریالی، ۵۰ ریالی، ۱۰۰ ریالی و ۲۵۰ ریالی از جنس مس، برنز و نیکل در این دوران ضرب شد و سکه‌های طلا شامل  بهار آزادی، نیم بهار آزادی و ربع بهار آزادی است.

بخش تابلوهای نقاشی

این بخش از موزه سکه برای اولین بار پس از انقلاب اسلامی به روی عموم بازگشایی شد. در این قسمت بالغ بر ۵۰ عدد تابلو از نقاشان معاصر ایران مانند سهراب سپهری، ایران درودی، رضا مافی، صادق تبریزی، ناصر اویسی، داوود امدادیان، حسین زنده رودی، محمد احصایی، حسین کاظمی، محسن سهیلی، مسعود عربشاهی، حسین محجوبی، سیراک ملکنیان و سایر نقاشان برجسته ارامنه در عصر پهلوی و بعد از انقلاب در معرض دید گذاشته شده است. این آثار به منظور نکوداشت هنر و جلوگیری از خروج آن‌ها از کشور از هنرمندان خریداری و جمع‌آوری شده‌اند.

امکانات

• تعبیه صندلی و محل استراحت برای بازدیدکنندگان
• امکان عکاسی (بدون فلش) 
• راهنما

سخن آخر

در گشت‌وگذار امروزمان در موزه سکه با تاریخچه آن به‌عنوان وسیله دادوستد آشنا شدیم. شما این موزه را چطور دیدید؟ آیا به جمع‌آوری سکه‌های متنوع از دوران مختلف علاقه دارید؟ از نقاط ضعف و قوت این مجموعه برایمان بگویید.