بازار بزرگ سمنان

این بار سفری به یکی از بازارهای استان سمنان خواهیم داشت؛ بازار بزرگ سمنان یا بازار سنتی سمنان یادگاری از دوران قاجار است که در آن صنایع‌دستی و سوغات این شهر به‌فروش می‌رسد. بازارها یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی هر کشور محسوب می‌شوند که در هر منطقه‌ای بر اساس شرایط موجود شکل گرفته‌اند تا نیازهای مردم را برطرف نمایند، بازار سمنان هم یکی از این بازارهای تاریخی است. در بازارها سکوت معنای ندارد و صدای جریان زندگی، همان همهمه خریداران و فروشندگان است که لحظه‌ای متوقف نمی‌شود.

چرا بازار بزرگ سمنان ؟

• بازار سمنان از بناهای کهنی است که قدمت آن به دوران قاجار باز می‌گردد.
• بازار بزرگ سمنان یکی از بهترین بازارها برای تهیه صنایع‌دستی همچون جاجیم و سفال است.
• علاوه بر بازار که بسیار دیدنی است؛ چندین بنای جذاب دیگر نیز در آن وجود دارد.
• این بازار بنایی تاریخی است که نام آن در فهرست آثار ملی ایران به چشم می‌خورد.

بازار بزرگ سمنان | به جا مانده از دوره قاجار

بازار بزرگ سمنان یکی از زیباترین بناهای دوره قاجار است که از اماکن مهم تجاری در گذشته و حال به شمار می‌رود. این بازار علاوه بر اینکه نقش یکی از رگه‌های اقتصادی سمنان را بر عهده دارد به سبب معماری چشم‌نواز و خاص خود و برخورداری از ویژگی‌های بارز بازارهای ایرانی به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر نیز مطرح می‌گردد.

ساختار این بازار ممکن است بسیار ساده و بدون هیچ‌گونه تزییناتی به نظر برسد اما با نگاهی دقیق‌تر به آن در می‌یابیم که همه چیز به یک مکان ساده برای خرید و فروش ختم نمی‌شود و دیدنی‌های خاص دیگری نیز در انتظار ما است. همین ویژگی‌های ارزشمند سبب شده تا نام بازار سمنان از تاریخ 11 تیر 1375 با شماره 1740 در فهرست آثار ملی ایران قرار گیرد.

تاریخچه و معماری بازار سمنان

در حدود ۱۸۰ سال قبل و مصادف با آغاز پادشاهی دودمان قاجاریه سنگ بنای بازاری در سمنان نهاده شد تا به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز خرید و فروش کالاهای تجاری در این شهر ساخته شود. این بازار به سبک معماری کهن ایرانی با سقف‌های خشتی و آجری احداث گردیده و ساختار آن با توجه به وضعیت آب‌وهوای خاص مناطق کویری، ساخته شده تا در تابستان خنک و در زمستان نسبتا گرم باشد.

نکته جالب توجه این بازار استفاده از سقف ضربی است که بر روی طاق‌های جناغی قرار دارد؛ طاق‌های جناغی دارای راس تیزند و از تقاطع دو قوس منحنی ایجاد می‌شوند. برای تأمین نور، نورگیرهای شیشه‌ای بزرگی در بالای هر طاق تعبیه شده است که نور روز را به درون قسمت‌های مختلف بازار هدایت می‌کند. سردر شمالی بازار آجرکاری شده و دارای پايه‌های سنگی و پشت بغل‌های (دو بخش مثلثی شکلِ دو طرف قوس) زيبای كاشی‌كاری نیز است. كتيبه‌ای از كاشی لاجوردی در بالای سردر قرار دارد که قسمتی از سوره مباركه ((القراء)) به خط ثلث بر روی آن نقش بسته است.

برای افزایش زیبایی بازار در پایه ها تا ارتفاع تقریبا یک متر و نیم از سیمان استفاده شده است و در بالای آن تا زیر طاق ها آجر قرمز رنگ به چشم می خورد. این بازار علاوه بر مغازه ها یا حجره ها، اماکنی همچون  كاروانسرا، حمام، مسجد، تيمچه و تكيه را نیز در خود جای داده است که عناصر کالبدی آن را تشکیل می دهند.

خریدهای منحصر به فرد بازار سمنان

بازار سمنان مانند هر بازار تاریخی دیگری همیشه مملو از مردمی است که به دنبال اجناس مورد نیاز خودشان می‌گردند. در هر قسمت از بازار کالاهای خاصی به فروش می‌رسد و نیاز مردم را برطرف می‌کند. اما خرید سوغات و صنایع‌دستی در این بازارها حال‌وهوای دیگری دارد؛ در بازار بزرگ سمنان می‌توانید جاجیم‌های زیبا و اشیا سفالی چشم‌نوازی را تهیه کنید و از داشتن حاصل کار هنرمندان در گوشه‌ای از محل کار یا خانه خود لذت ببرید.

قسمت های مختلف بازار سمنان

بازار بزرگ سمنان از دو بخش بازار شمالی و جنوبی تشکیل شده است.

• بازار شمالی

بازار شمالی حدود 1.5 کیلومتر طول دارد و از بالای شهر یعنی تقاطع خیابان‌های نظامی و یغما (شهدا) آغاز شده و تا خیابان امام خمینی ادامه می‌یابد. این بازار با نام‌های قدیمی خود همچون راسته بازار و یا بازار بالا نیز مشهور است و در آن 254 مغازه، 3 حمام قدیمی، 5 مسجد و 4 کاروانسرای مخروبه به چشم می‌خورد. کتیبه‌هایی زیبا از کاشی‌های لاجوردی، نمای سر در شمالی و نمای سر در جنوبی این بازار را پوشانده و جلوه‌ای دیگر به آن داده‌اند.

• بازار جنوبی

بازار جنوبی که به نام‌های دیگری همچون بازار پایین یا بازار کوچک آن را می‌شناسند در امتداد بازار شمالی قرار گرفته است. این بازار با حدود 200 متر طول، دارای 50 مغازه است. بازار جنوبی از خیابان امام خمینی آغاز می‌شود و تا تکیه‌ای موسوم به تکیه بزرگ پهنه در محل اسفنجان پایان می‌یابد. به‌دلیل نزدیکی این بازار به بارگاه مقدس امامزاده یحیی بن موسی (ع) به آن لقب بازار حضرت را نیز داده‌اند.

جالب است بدانید که در گذشته راسته بازار شهر و بازار حضرت كنونی به‌صورت یک بازار واحد به یکدیگر متصل بوده‌اند و به‌عنوان بازار اصلی شهر شناخته می‌شدند. خيابان‌كشی و شهرسازی در زمان پهلوی اول باعث شد تا بازار بزرگ به وسيله خيابان امام خمينی فعلی به دو قسمت تقسيم شده و بازار شمالی و بازار جنوبی را به وجود آورد.

• بازار شیخ علاءالدوله

در امتداد بازار جنوبی، قسمتی مشهور به بازار شیخ علاءالدوله وجود دارد که از جنوب‌شرق خیابان امام آغاز می‌شود و تا گورستان قدیمی علمدار (سنادره) واقع در غرب میدان امام ادامه دارد. این بازار را متعلق به دوره ایلخانی و پیش از آن می‌دانندکه امروزه قسمت‌های زیادی از آن به علت احداث خیابان امام، تخریب شده و تنها بخش کوچکی از آن از ابتدای بازار جنوبی تا ابتدای خیابان امامزاده یحیی باقی‌مانده است.

گفته می‌شود که سنگ بنای بازار تاریخی سمنان را شیخ علاءالدوله سمنانی از عرفای به نام ایران در قرن هفتم و هشتم هجری قمری گذاشته و همزمان با ساخت بنای شبستان شیخ علاءالدوله مسجد جامع سمنان، اقدام به ساخت آن نموده است و به همین دلیل نام این قسمت از بازار را شیخ علاء الدوله نهاده‌اند. این بازار به بازار مرده‌ها نیز معروف است چرا که در مسیر انتقال اموات برای دفن در گورستان علمدار بوده و تشییع پیکر مردگان از این مسیر انجام می‌شده است.

خط سفید در این تصویر در کنار بازار جنوبی و خط قرمز در کنار بازار شیخ علاءالدوله کشیده شده است.

دیدنی های بازار سمنان

بناهایی در قسمت‌های مختلف بازار سمنان وجود دارند که بر اساس نیاز مردم در دوران‌های مختلف ساخته شده‌اند. 

مسجد جامع سمنان 

مسجد جامع سمنان بنایی بسیار کهن و ارزشمند است که در طول تاریخ از لحاظ مذهبی، فرهنگی و اجتماعی جایگاه والایی در میان مردم داشته و به شیوه معماری آذری ساخته شده است. برخی گفته‌ها حاکی احداث بنای مسجد بر روی خرابه‌های یک آتشکده در قرن نخست هجری دارد. یکی از مهم‌ترین قسمت‌های مسجد مناره آن است که به‌عنوان یکی از منارهای تاریخی ایران شناخته می‌شود و در گوشه شمال‌شرقی مسجد ساخته شده است. ورود به این مسجد از طریق درب جنوبی آن در بازار شیخ علاء الدوله و درب شرقی آن در بازار جنوبی صورت می‌گیرد.

بارگاه مقدس امامزاده یحیی بن موسی (ع)

این بارگاه مقدس محل دفن پیکر مطهر فرزند بلافصل حضرت موسی بن جعفر (ع) امام هفتم شیعیان است که هنگام سفر امام رضا (ع) از مدینه به مَرو در میان همراهان آن حضرت بود و بعد از شهادت وی به تحریک مأمون خلیفه عباسی، در سمنان به شهادت رسید. در ضلع شمالی این حرم مقدس بیش از ۲۷۰ نفر از شهدای سمنانی به خاک سپرده شده‌اند که در جریان  انقلاب ۱۳۵۷ ایران و جنگ ۸ ساله ایران و عراق به دفاع از جان مردم پرداختند. بارگاه مقدس امامزاده یحیی بن موسی (ع) در بازار جنوبی واقع شده است.

تکیه پهنه

تکیه پهنه، بنایی مربوط به دوره قاجار است که از جنوب‌شرق به وسيله راهرویی باريک و مسقف به مسجد امام راه می‌یابد و از شمال‌غربی به مسجد جامع و حمام پهنه، از جنوب‌غربی به امامزاده يحيی (ع) و از سمت شرق به تيمچه حضرت يا سلطانی مرتبط می‌شود.

این تكيه در دو طبقه ساخته شده است که در طبقه اول مغازه‌ها و حجره‌ها تعبیه شده‌اند و در طبقه دوم، ایوانی برای اشراف و بانوان قرار دارد. در ايام محرم در این تکیه مراسم تعزيه خوانی برگزار می‌شد و مردم برای تماشای مراسم در ایوان تجمع می‌کردند. تکیه پهنه در انتهاي بازار جنوبی و مجاور امامزاده يحيی (ع) واقع شده است.

تکیه ناسار

تکیه ناسار، تکیه‌ای در بازار شمالی روبه‌روی خیابان کوچک شهید اعوانی است، که فرم و شكلی مشابه به تكيه پهنه دارد اما در چند سال اخیر حوضی بزرگ در میان آن ساخته شده است. طبقه پايين تكيه 25 باب مغازه به چشم می‌خورد و طبقه بالای آن را  ايوان‌هايی براي تماشای مراسم تعزيه تشکیل می‌دهند. این تکیه از تکایای معروف این بازار است که در روزهای عاشورا و تاسوعا هیئت‌های مذهبی را در سالن بزرگ خود میزبانی می‌کند. در بخش جنوبی تکیه ناسار یکی از بهترين و بزرگ‌ترين نمونه‌های آب انبار سمنان به نام آب انبار ناسار قرار دارد که دسترسی به آب را ممکن می‌سازد.

گرمابه پهنه

گرمابه یا حمام پهنه بنایی با وسعت ۱۰۰۰ متر مربع است که فضاهایی همچون هشتی ورودی (فضایی برای برای انتظار و کسب اجازه برای ورود)، سربینه (رختکن)، گرمخانه و خزانه‌های آب سرد و گرم در آن قرار دارند و مانند هر حمام دیگری دو درب، برای جداسازی ورودی آقایان و خانم‌ها در آن به چشم می‌خورد.

این بنا یکی از حمام‌های تاریخی ایران است که در ماه شوال سال ۸۵۶ هجری قمری با دستور خواجه غیاث الدین محمد بن خواجه تاج الدین بهرام سمنانی که وزارت مملکت را بر عهده داشت، ساخته شده است و از طریق بازار جنوبی می‌توان به آن راه پیدا کرد.

سخن آخر

هر چه قدر هم که مراکز خرید رنگارنگ در هر گوشه‌ای از شهرها سبز شوند و روزبه‌روز بر ارتفاعشان افزوده شود باز هم نمی‌توانند جای بازارهای تاریخی با راسته‌ها و دالان‌های تودرتو را بگیرند. در این بازارها به قلب تاریخ قدم خواهید گذاشت؛ شما برایمان بگویید از خرید در بازارهای سنتی بیشتر لذت می‌برید یا مراکز خرید امروزی؟ تا به حال از کدامیک از بازارهای سنتی ایران بازدید داشته‌اید؟ آیا بازار بزرگ سمنان را از نزدیک دیده‌اید؟