دروازه ارگ سمنان | از یادگارهای دوره قاجار

جاذبه ای که امروز می خواهیم به آن سر بزنیم، دروازه ارگ سمنان است؛ از معروف ترین بناهای تاریخی سمنان که نماد این شهر به شمار می آید. این سازه با نقش و نگارهای خیره کننده اش توجه هر کسی را به خود جلب می کند و شما را محو تماشای خود می سازد. با کارناوال همراه باشید تا آدرس دروازه ارگ سمنان را به شما بدهیم، سرنوشتش را مرور کنیم و بگوییم چگونه می توانید از آن بازدید کنید.

چرا دروازه ارگ سمنان؟

• این دروازه به عنوان نماد سمنان شناخته می شود.
• برای مردم سمنان اهمیت بسیاری دارد.
• تنها اثر به جا مانده از ارگ سمنان است.
• این بنا یادگاری از دوره قاجار است.

آشنایی با دروازه ارگ سمنان

وقتی قدم به شهر سمنان بگذاری با کمی جست و جو به راحتی می توانی اثری تاریخی و چشم نواز را در آن بیابی که عنوان نماد این شهر را یدک می کشد. دروازه ارگ سمنان در میان میدان ارگ این شهر قد علم کرده و حرف های زیادی از گذشته این دیار دارد. نقش و نگار تماشایی آن هر چشمی را به خود خیره می کند و هنر ایرانیان را به رخ رهگذران می کشد. 

این دروازه تنها اثر باقیمانده از ارگ سمنان است که زمانی یک مرکز مهم حکومتی در ایران بود. بد نیست در اینجا تعریفی از ارگ داشته باشیم تا بدانید این دروازه از چه اثر مهمی برجای مانده است. ارگ به قلعه های کوچکی که در میان قلعه های بزرگ تر هستند اتلاق می شود که امور اداری شهر در آن ها انجام می شد و از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بودند.

امروزه از تمام شکوه و جلال ارگ سمنان تنها دروازه شمالی آن باقی مانده و با همت مسوولان سرپاست تا گردشگران از دیدن آن لذت ببرند. دروازه ارگ مایه افتخار برای مردم سمنان است و آنها این اثر را تنها جاذبه تاریخی این شهر می دانند.

 تاریخچه دروازه ارگ سمنان

ارگ دولتی سمنان یا دارالحکومه سمنان مجموعه‌ای بزرگ از ساختمان ها و بناهای مورد نیاز برای اداره شهر بود که در زمان حکومت حاجی بهمن میرزا بها الدوله، فرزند فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. اماکنی چون تلگرافخانه، قراولخانه، آب‌انبار، حمام حسینیه و... در این ارگ وجود داشت و در داخل دیوارهای ضخیم ارگ اتاق هایی برای نگهبانی تعبیه شده بود.

در سال 1284 هجری قمری (حدود 1246 خورشیدی) ناصرالدین‌شاه قاجار که راهی مشهد مقدس بود، گذرش به ایالت «کومش» یا «سمنان» افتاد و به مدت سه روز در ساختمان ارگ دولتی سمنان ماندگار شد.

در آن زمان 12 برج با ساختمان های مختلف در ارگ وجود داشت؛ اما هنوز خبری از دروازه شمالی نبود. پادشاه در همین سفر دستور ساخت دروازه را صادر و آن را به حاکم وقت سمنان ابلاغ می کند. کار ساخت دروازه در سال 1302 هجری قمری (حدود حدود 1263 خورشیدی) به پایان رسید؛ در آن زمان «انوشیروان میرزا ضیاء الدوله» حکومت سمنان، دامغان، شاهرود و بسطام یا به عبارتی ایالت قومس را در دست داشت. وی فرزند «محمدرحیم میرزا» پسر دهم عباس میرزا نایب‌السلطنه بود که در سال‌های 1300 تا 1305 هجری قمری حکمرانی کرد. عکس های به جا مانده از گذشته حکایت از این دارند که در سفر دوم شاه به مشهد دروازه شمالی ارگ سمنان وجود داشته است.

شاید از خودتان بپرسید که چه بر سر ارگ دولتی آمد؟ باید بدانید که این اثر در زمان رضا شاه پهلوی به واسطه ساخت و ساز خیابان ها و بناهای جدید تخریب شد. این ارگ دروازه های متعددی داشت؛ اما فقط دروازه شمالی آن باقی ماند که آن هم به سبب شکایت فرهنگ دوستان و پیگیری آنان بود. در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۵۸ این اثر با شماره ثبت ۳۹۵ در فهرست آثار ملی ایران جای و به عنوان میراثی ارزشمند مورد حمایت قرار گرفت. در جریان مرمت این بنا نورافکن هایی در چهار گوشه آن نصب شد تا به هنگام شب نمایی خاص به دروازه بدهند.

معماری دروازه ارگ سمنان

وقتی چشم تان به دروازه ارگ سمنان می افتد که 7 متر ارتفاع دارد، نقش و نگارهای آن بیش از هرچیز دیگری توجه شما را به خود جلب می کنند. این دروازه دارای دو نمای شمالی و جنوبی است که نمای شمالی آن زیبایی چشم نوازتری دارد.درهای دروازه از چوب‌ های قطور با گل میخ‌ های آهنی ساخته شده اند و 6 مناره نیز بر فراز بنا خودنمایی می کند. نقاشی تصاویر و خطاطی کتیبه‌های این بنا اثر سید محمد باقر طباطبایی سمنانی هنرمند مشهور سمنان در دوران قاجاریه هستند و کار کاشی‌پزی کاشی‌های آن توسط استاد حبیب الله فرزند استاد علی کاشی‌پز کاشانی صورت گرفته است.

سید محمد باقر طباطبایی سمنانی از نوادگان مرحوم میر محمدخان طباطبایی سمنانی بود و از طرف ضیاء الدوله حاکم ایالت قومس لقب «حشمت الحکماء» را داشت. وی طبیب حاذقی بود اما دستی نیز در هنر داشت.

نمای جنوبی دروازه

نمای جنوبی این دروازه دارای دو اتاق است که در دو طرف به قرینه یکدیگر قرار گرفته اند و ایوان‌ هایی در جلوی آنها خودنمایی می کنند. دو راهروری کوچک و مدخل اصلی نیز در این نما دیده می شود که روزگاری محل عبور و مرور به ارگ بوده است. دیوار این قسمت نمای آجری دارد و راهروهای اصلی بنا با پلان مربع ساخته شده اند. این راهروها به وسیله فیلپوش‌ ها به گنبد کم خیز متصل می شوند. فیلپوش، یکی از روش های پرکاربرد گوشه سازی در معماری ایرانی است و برای تغییر شکل چارگوش دیوارها به گِرد از آن استفاده می شود تا ساخت طاق یا گنبد بر روی دیوار صورت بگیرد.

جالب توجه ترین جلوه نمای جنوبی دروازه به تزیینات کتیبه ای آن مربوط می شود که به شکل نیم دایره در بالای مدخل اصلی قرار دارند و مزین به خط نستعلیق زرد بر زمینه کاشی‌ های لاجوردی هستند.

نمای شمالی دروازه

در نمای شمالی تزیینات کاشی‌ کاری مفصل تری دیده می شود و استفاده از کاشی‌ های هفت رنگ و مناره‌ های تزیینی در آن مشهود است. وجود نقوش هندسی و نقش و نگار اساطیری در این قسمت اهمیت آن را به عنوان بخش بیرونی نشان می دهد. طرح نیم دایره ای بر پیشانی نمای جنوبی کاشیکاری شده که دقیقا قرینه کتیبه نیم دایره نمای شمالی است و در آن نبرد رستم و دیو سفید دیده می شود. ابعاد کاشی‌ها در کتیبه این قسمت 15*15 است و در 11 ردیف افقی چیده شده‌اند. چنین نوشته ای به خط نستعلیق بر روی آنها به چشم می خورد:

سلطان ابن السلطان سلطان صاحب قران، ناصرالدین‌شاه قاجار 1302.

در بالای مدخل ورودی نقش سربازان قاجاری و تسلیحات آنها با هنر کاشیکاری به تصویر کشیده شده است و نقوش افسران قاجاری و شیر و خورشید نیز در این قسمت دیده می شود. 

بر بالای دیوار دروازه، کتیبه هایی در پنج سطر متوالی به خط نستعلیق سفید بر زمینه لاجوردی قرار دارد و در لا به لای سطرهای آن طرح و برگ های اسلیمی نقش بسته است. متن کتیبه ها به این شرح است:

برحسب امر قدر بندگان سکندرشان اعلی‌حضرت اقدس همایون شاهنشاه جم جاه فلک بارگاه و ملجأ السلاطین و الخاقان ابن الخاقان بن الخاقان ناصرالدین‌شاه قاجار خلد الله ملکه و دولته به سعی و اهتمام جناب اشرف ضیاء الدوله انوشیروان میرزا حکمران سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام اتمام همت پذیرفت، فی شهر محرم الحرام سنه بیچی ئیل خیریت دلیل

و با خطی ریزتر نیز نوشته شده است:

 هزار و سیصد و دو. عمل استاد حبیب الله، ولد استاد علی کاشی پر کاشانی کتیبه محمد باقر ولد حاجی سید مهدی الطباطبائی السمنانی.

ویدیویی از دروازه ارگ سمنان

توصیه های کارناوالی

در میدان ارگ یک نمایشگاه صنایع‌دستی برپاست که می توانید در کنار بازدید از دروازه ارگ، از آنجا نیز خرید کنید.

سخن آخر

با هم سری به شهر سمنان زدیم و یادگاری از زمان قاجاریه را دیدیم.

نظر شما در مورد این سازه چیست؟

آیا تا به حال به سمنان سفر داشته اید؟

چه جاذبه های دیگری را در این شهر می شناسید؟

دیدگاه های خود را با ما به اشتراک بگذارید...