کاخ سروستان | شکارگاه بهرام گور

این‌بار به سراغ کاخ ساسانی سروستان رفتیم تا از معماری کاخ سروستان و تاریخچه آن برای‌ شما بگوییم. تصاویر کاخ سروستان به شما دید نسبتا کاملی از این مکان خواهد داد. اگر به تاریخ علاقه دارید و می‌خواهید از این سازه کهن بیشتر بدانید در ادامه این مسیر همراه کارناوال باشید.

چرا کاخ سروستان؟

• به‌عنوان یکی از برترین جاذبه های تاریخی ایران شناخته می‌شود.
• قدیمی‌ترین گنبد آجری ایران متعلق به این کاخ است.
• باشکوه‌ترین بنای دوران ساسانی با معماری و پلانی کامل و پر جزئیات است.
• کاخ سروستان از دوران بهرام گور، پانزدهمین پادشاه ایرانی به یادگار مانده است.
• در لیست هفت اثر برجسته محور ساسانی فارس قرار دارد و در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است.

کاخ سروستان | شکارگاه بهرام‌گور

فارس پایتخت 400 ساله ساسانی، آثار و بناهای تاریخی زیادی از این دوره را در خود جای داده است. کاخ سروستان با 25 هکتار مساحت در 13 کیلومتری سروستان قرار گرفته و حدود 2 ساعت با شهر شیراز فاصله دارد. این کاخ از آثار به‌جای‌مانده پادشاهی بهرام گور، پادشاه ساسانی است که شباهت زیادی به کاخ فیروزآباد دارد و مردم محلی آن را با نام کاخ ساسان و چهارتاق نیز می‌شناسند. مصالح به‌‌کار‌رفته در این کاخ از نوع سنگ و آجر مقاوم بوده و برای تزیین آن نیز از نوعی گچ استفاده‌ شده است. درباره کاربرد این بنا در گذشته نظرهای مختلفی وجود دارد، عده‌ای به دلیل ساختار چهارتاقی بنا آن‌ را آتشکده می‌دانند و در مقابل عده‌ای دیگر احتمال می‌دهند استراحتگاهی سلطنتی پس از شکار شاه بوده باشد. کاخ دارای ایوان ورودی و گنبدی در مرکز و حیاط است و نسبت به بناهای دیگر دوره ساسانی از فن معماری و نقشه پیچیده و کامل‌تری برخوردارست. 

ثبت ملی: در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ به شماره ۲۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

ثبت جهانی یونسکو: در تیرماه سال ۹۷ به‌عنوان بخشی از «منظر باستان‌شناسی ساسانیان فارس» در فهرست سازمان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

تاریخچه کاخ سروستان

درباره قدمت این بنا و همچنین کاربری آن نظرهای متفاوتی وجود دارد اما اکثریت آن را متعلق به دوران ساسانی می‌دانند. عده‌ای به دلیل وسعت کم کاخ آن را آتشگاه و برخی نیز معتقدند این وسعت زیاد برای آتشگاه نبوده و بر این باورند که استراحتگاه سلطنتی بوده است. در اطراف کاخ تپه‌ها و ناهمواری‌هایی است که به احتمال زیاد بازمانده بناهایی‌اند که در گذشته در این مکان قرار داشته‌ است. این کاخ مربوط به 420 الی 438 سال بعد از میلاد مسیح است که با توجه به نوع کاخ و سبک معماری، بعضی از مورخین این کاخ را به بهرام پنجم ساسانی ملقب به بهرام گور نسبت می‌دهد. درصورتی‌که این فرضیه درست باشد، معمار این کاخ کسی نبوده جز مهرنرسه وزیر زیرک و دانای دوره ساسانی.

مطالعاتی که بر روی کاخ انجام گرفته است:

•  اوزلی در سال 1810: وی این کاخ را یک بنای آجری با سبک معماری دوران اسلامی عنوان کرد. 
•  فلانده 1840: فلانده با توجه به ساختار بنا و چهار طاقی‌ها، آن را آتشگاهی متعلق به دوران ساسانیان دانست.
• مادام دیولافوا 1880: وی با اندازه‌گیری و بررسی دقیق، نقشه‌ای از این مکان تهیه کرد. تصاویری که او ثبت کرده در زمره کهن‌ترین تصاویر از این بناست. مادام دیولافوا قدمت این بنا را اواخر دوران هخامنشی برآورد کرده است.
•  هرتسفلد 1910: او این بنا را متعلق به دوران پنجمین پادشاه ساسانی یا همان بهرام گور می‌دانست و برای اثبات گفته‌های خود از تاریخ طبری استفاده کرده است.

شباهت کاخ ساسانی سروستان و کاخ فیروز آباد

آندره گدار این کاخ را مشابه کاخ فیروزآباد می‌داند. او معتقد است که کاخ ساسانی نسبت به فیروزآباد بهتر حفظ شده و طراحی پیچیده‌تر، اصول فنی کامل‌تر، جزئیات آزادتر و متنوع‌تر را برخی از ویژگی‌های آن بر‌می‌شمارد. تالار بزرگ کاخ ساسانی تنگ است، تالارهای دیگر مجلل و وسیع‌اند اما تعدادشان کم‌تر و درب آن‌ها به خارج باز می‌شود. ایوان و تالار مربع با درب‌های تنگ به‌هم راه دارند، در نتیجه می‌توان گفت که وسعت این کاخ یک چهارم کاخ فیروز‌آبادست و تنها یک کاخ برای پذیرایی بوده است. کاخ ساسانی مانند کاخ فیروزآباد، طاق‌های گنبدی از جنس آجر دارد و علاوه بر آنکه از نظر اصول فنی بسیار کامل‌تر و اصولی‌تر از کاخ فیروزآباد است در طراحی و معماری هم حرفی برای گفتن دارد. در ساختن این بنا، طاق‌ها و گنبدها ماهرانه طراحی و ساخته شده‌اند.

معماری کاخ سروستان

کاخ سروستان نسبت به سایر بناهای دوران ساسانی معماری پیچیده‌تر و کامل‌تری دارد و بخش مرکزی آن ایوان مربع شکلی به طول و عرض 13 و ارتفاع 18 متر است. نمای اصلی بنا در ضلع جنوبی قرار گرفته که شامل یک ایوان مرکزی و دو ایوان در اطراف است، ایوان مرکزی به تالار اصلی و حیاط راه دارد. بخش شمالی بنا با چند پله به محوطه بیرون کاخ و بخش جنوبی به ایوان جانبی دیگری راه می‌یابد، ایوان بزرگ شرقی به تالار مرکزی و بخش‌های دیگر بنا مربوط است. همچنین در دوطرف این بنا دو اتاق باریک با طاق گهواره‌ای (1) قرار دارند که مقابل یکدیگر نیستند. برای قرار گرفتن گنبدها و تقویت گنبدهای مدور بر روی بنا، به‌ترتیب از فیلگوش و گوشواره (2) و برای محافظتِ سقف از ستون‌ها استفاده شده است. این بنا با تکنیک‌های ویژه‌ای طراحی شده که نمادی از معماری گوتیگ (3) بوده است. 

در قسمت پشت تالار که گنبد اصلی آن‌را پوشانده، حیاطی است که در اطرافش ساختمان‌های مسکونی واقع شده و برخلاف اصول معماری آن دوره، اصلا قرینه‌سازی ندارند. اتاق‌های آن در ابعاد مختلف با طرح و نقشه‌ای متنوع و به‌عبارتی خیال‌پردازانه ساخته شده‌اند. می‌توان گفت کاخ سروستان نسخه ارتقا یافته کاخ فیروز آباد است. تالار مربعی شکل، درهای تنگ کاخ با وجود مجلل بودن آن و درب‌های فراوانی که به خارج از ساختمان راه دارند، دلایلی است که بر اساس آن‌ها می‌توان این کاخ را محلی برای پذیرایی از خانواده سلطنتی و میهمانان دانست. 

1.  آهنگ یا طاق گهواره یکی از کهن‌ترین طاق‌هاست که از حرکت یک چفد (سازه‌ای منحنی‌ شکل در معماری) بر روی دو دیوار هم راستا (موازی) به‌دست می‌آید.

2. سه‌کنج، گوشواره یا فیلگوش، یکی از روش‌های «گوشه‌سازی» برای تغییر مقطع چهارگوش دیوارها به گِرد، برای ساخت طاق یا گنبد بر روی دیوار است. این سبک از گذشته در معماری ایرانی کاربرد فراوانی داشته ‌است. 

3. سبک گوتیک به دلیل محدودیت‌های معماری قرون وسطی به وجود آمد و شکل کلیساها، قلعه‌ها و تمام اروپا را تغییر داد.

اقامت

برای اقامت می‌توانید در شهرهای اطراف ساکن شوید.

سروستان | 13 کیلومتر

شیراز | 97.8 کیلومتر

امکانات

امکانات رفاهی در اطراف این جاذبه وجود ندارد، بنابراین بهتر است لوازم ضروری و مورد نیاز خود را از شهرها و روستاهای اطراف تهیه کنید.

نکات بازدید

بازدیدکنندگانی که به آسمان شب علاقه دارند می‌توانند علاوه بر کاخ، از آسمان پر ستاره شب و سکوت آرامش‌بخش آن نیز دیدن کنند. بدون شک تلفیق هنر، معماری و زیبایی در شب، در کنار سکوت آرامش‌بخش و رویایی آن، لذت بازدید از این اثر تاریخی را دوچندان می‌کند و بازدیدی خاطره‌انگیز را برای‌تان رقم می‌زند.

توجه کنید که هیچ‌گونه امکانات رفاهی اعم از رستوران، بوفه و سرویس بهداشتی در اطراف این مجموعه وجود ندارد و لوازم ضروری، حتی آب آشامیدنی را هم ‌همراه خود ببرید.

بهرام گور که بود؟

بهرام پنجم یا وهرام پنجم یا بهرامِ گور از ۴۲۱ تا سال ۴۳۸ میلادی پادشاه ساسانی بود. وی به‌جای پدرش، یزدگرد یکم، بر تخت نشست. یزدگرد اول سه پسر به نام‌های شاپور، بهرام و نرسی داشت که هیچ‌کدام از آن‌ها به‌هنگام مرگ پدر در پایتخت نبودند، شاپور شهریار ارمنستان، نرسی شهریار خراسان و بهرام در حیره بود. گفته می‌شود که بهرام از کودکی به نعمان منذِرف امیر عرب حیره سپرده شده بود تا نزد او پرورش یابد. بنابر روایات، بهرام در هفتمین ساعت روز هرمزد (روز پنجشنبه) از ماه فروردین به‌دنیا آمد، ستاره‌شناسان به یزدگرد گفتند که او در آینده شاهنشاه ایران خواهد شد، ولی پیش از آن هنگام در زمینی خارج از خاک ایران به سر خواهد برد. در نتیجه، هرمز او را پس از تولدش به منذر سپرد و دایه‌ها و مربیانی را با او روانه حیره کرد تا او را به شیوه دربار ایران پرورش دهند. هرمز به این منظور دستور داد تا در حیره کاخی به‌نام خورناگ برای بهرام ساختند (عرب‌ها این کاخ را خورنق نامیدند که افسانه‌های زیادی درباره آن نوشته شده است).

بزرگان کشور که از سیاست‌های یزدگرد اول ناراضی بودند تمایلی به پادشاهی پسران او نداشتند. به همین دلیل یکی از ساسانیان را که خسرو نام داشت به سلطنت نشاندند. شاپور پس از دریافت خبر مرگ پدرش از ارمنستان به سوی پایتخت حرکت کرد، ولی بزرگانِ هوادار خسرو او را از میان برداشتند، اما بهرام به حمایت بخشی از سپهداران و به کمک سپاهیان پادگان حیره وارد ایران شد. بزرگان بعد از مذاکرات فراوان تصمیم گرفتند که پادشاهی به بهرام واگذار شود. پس از به قدرت رسیدن، بهرام زمام امور را به بزرگان دولت سپرد و خود چندان در امور کشور مداخله نمی‌کرد. در میان وزاری آن زمان هرنرسی یا (مهرنرسه) از حیث قدرت و نفوذ رتبه نخست را داشت.

سخن آخر

امروز گذری به تاریخ دوران ساسانیان داشتیم و سری به یکی از بناهایی زدیم که از منظر معماری و قدمت جایگاه ویژه‌ای را داشته است.

شما این کاخ را چگونه دیدید؟ آیا بازدید از آن را به بقیه هم توصیه می‌کنید؟

از کدامیک از هفت اثر ثبت شده محور ساسانی تاکنون بازدید کرده‌اید؟

دسترسی به این جاذبه برای‌تان چگونه بود؟