کلیساهای سنگی ایوانوو | عبادتگاه های شگفت انگیز بلغارستان

این روزها زیاد نام بلغارستان را می شنویم، سفر به این کشور بین مردمان ایران محبوب شده و از بهترین مقاصد سفر برای گشت و گذارهای تابستانه است. این سرزمین که در سمت جنوب شرقی قاره ی اروپا قرار دارد از نزدیک ترین کشورهای اروپایی به ایران به حساب می آید.

بلغارستان آب و هوای خوبی دارد و طبیعت باشکوه و چشم نوازش اصلی ترین دلیلی است که مورد توجه گردشگران قرار گرفته. علاوه بر جاذبه های تاریخی و طبیعت بکر کشور بلغارستان، آداب و رسوم مردمان این دیار نیز برای توریست ها بسیار جالب توجه است، بلغاری ها با زبان شیرین، لباس های رنگارنگ و خوی مهربانشان به سرعت در دل گردشگران جا باز می کنند.

گردشگرانی که این کشور را برای گذراندن تعطیلات انتخاب می کنند، می توانند سفری تاریخی، طبیعی یا آرامش بخش و رمانتیک داشته باشند. اغلب ایرانیانی که راهی این سرزمین می شوند، ترجیح می دهند با یک تیر چند نشان زده و جاهایی را ببینند که هم طبیعتی زیبا داشته باشد و هم رنگ و بویی از تاریخ و فرهنگ بلغاری ها.

از جالب ترین مکان های تاریخی بلغارستان که در قلب منطقه ای طبیعی قرار دارد کلیساهای سنگی، در روستای ایوانوو است، مجموعه ای از صومعه ها و کلیساهایی که در قلب صخره های مستحکم ساخته شده اند، با بازدید از این مکان دیدنی در میان طبیعت چشم نواز بلغارستان به تماشای تاریخ خواهید نشست. همراه کارناوال بمانید.

چرا بازدید از کلیساهای سنگی ایوانوو؟

• کلیساهای سنگی مربوط به دوران قرون وسطی هستند و از آن زمان سالم مانده اند.
• داخل همه ی این کلیساها نقاشی هایی حیرت انگیز کشیده شده است که به دوران قرون وسطی بازمی گردند.
• این کلیساهای سنگی از میراث جهانی یونسکو به شمار می روند.

معرفی کلیساهای سنگی ایوانوو

در شمال شرقی بلغارستان روستایی به نام ایوانوو (Ivanovo) وجود دارد. از میانه ی این روستا رودخانه ای به نام رودسنسکی لوم (Roussenski Lom) جریان می یابد که چهره ی این روستا را زیباتر کرده است. در دره هایی که این رود از آن ها عبور می کند چندین صومعه و یا کلیسا وجود دارد، روزی شمار این عبادتگاه های کوچک به چیزی حدود سیصد اتاق می رسید اما الان 4 الی 5 عدد از آن ها سالم هستند. این عبادتگاه ها در قرون 12 و 13 میلادی ساخته شده اند و از کهن ترین مکان های مذهبی در کل بلغارستان محسوب می شوند. امروز بار سفر بسته ایم به به روستای ایوانوو می رویم تا این کلیساهای سنگی را از نزدیک مشاهده کنیم، کلیساهایی که تنها اجازه داریم وارد یکی از آن ها شویم.

برای رسیدن به مجموعه صومعه و کلیساهای ایوانوو (Rock-Hewn Churches of Ivanovo) باید از مرکز روستا حدود 20 کیلومتر به سمت جنوب و داخل پارک ملی رودنسنسکی لوم برویم، این پارک ملی یکی از زیباترین پارک های ملی بلغارستان است که در آن انواع تفریحات مثل پیاده روی در مسیرهای مناسب، جنگل نوردی و... وجود دارد. این پارک وسعت تقریبا زیادی دارد و طولش حدودا 12 کیلومتر می باشد.

صومعه ی مورد نظر ما هم حدودا 32 متر از رودخانه بالاتر قرار دارد و به عبارتی دیگر بر فراز دره ی رود رودسنسکی واقع شده است. برای ساخت عبادتگاه های سنگی ایوانوو، خیلی هنرمندانه، صخره های طبیعی را سوراخ کرده اند و در آن ها اتاقک هایی برای عبادت ساخته اند، همین موضوع باعث شده تا روستای دور افتاده ای مثل ایوانوو به یکی از محبوب ترین مراکز گردشگری بلغارستان تبدیل شود.

سالها پیش مردم برای رسیدن به این عبادتگاه ها و ساعتی خلوت کردن با معبودشان باید از طناب بالا می رفتند تا به درب های ورودی کلیساها برسند اما امروزه برای رسیدن به هر یک از این کلیساها پلکانی سنگی ساخته شده که کار بازدیدکنندگان را بسیار آسان تر کرده است، این پلکان نرده و محافظ هایی هم دارند تا بالا رفتن از پله ها هم کمی راحت تر و امن تر باشد.

برای رسیدن و داخل شدن به کلیسای گردشگری ایوانوو، باید پس از عبور از پلکان سنگی از تونل های کوچک و باریکی هم گذشت. امروزه دیگر کسی برای عبادت به اینجا نمی آید و همه فقط این مکان را به عنوان منطقه ی مذهبی و تاریخی در بلغارستان می شناسند. این مجموعه کلیساها آن قدر بی نظیر و جالب توجه هستند که سازمان یونسکو این مکان را در سال 1979 میلادی در فهرست خود قرار داد.

با کارناوال همراه باشید تا به داخل یکی از شاهکارترین کلیساهای سنگی در ایوانوو بریم.

شکل ظاهری کلیساهای سنگی ایوانوو 

هیچ کس فکرش را هم نمی کند که در منطقه ای دور افتاده، در نزدیکی روستایی در بلغارستان صخره هایی وجود داشته باشند که در آن ها تعدادی کلیسا و عبادتگاه مخفی شده باشند.

اینجا همه چیز از دور مبهم به نظر می رسد؛ فقط پنجره های کلیساها از بیرون مشخص هستند و صخره ها را شبیه به لانه های بزرگ زنبور کرده اند. خوشبختانه همین تعداد کمی هم که از کلیساهای این ناحیه باقی مانده امروزه به خوبی حفظ شده اند تا مکانی باشند نشانگر دوستی طبیعت و هنر دست انسان، برای آیندگانِ جویای علم و هنر.

متاسفانه علت اصلی آسیب هایی که به برخی از این کلیساها وارد آمده، زلزله های مختلف در اعصار گوناگون، نور خورشید و باران و یخ گزارش شده است.باید از صخره های بلند، بالا رفت تا راز این پنجره های کوچک را فهمید.

داخل کلیساهای سنگی بلغارستان چه می گذرد؟

همانطور که قبل تر هم اشاره کردیم تنها چند کلیسا هنوز پا برجاست اما گردشگران می توانند تنها از کلیسای ایوانوو دیدن نمایند. دیگر کلیساهای این ناحیه عبارت اند از:

• هولی ورجن | Holy Virgin
• سنت آرچانگل میکائیل چپل | St. Archangel Michael Chapel 
• پتستری | The Baptistery
• گوسپوتل دول چپل | The Gospodev Dol Chapel
• کلیسای تئودور | The Theodore
• سنت دیمتریوس یا ایوانوو اصلی | Saint Demetrius

گردشگران از میان این کلیساها تنها می توانند از کلیسای اصلی دیدن کنند، ما هم به داخل این کلیسا می رویم. پس از گذر از تعداد زیادی پله ی سنگی که گاهی در میانه ی راه باریک و صعب العبور هم هستند، به دالان ورودی صومعه های سنگی ایوانوو می رسیم. داخل همه ی این عبادتگاه ها از یک یا چند اتاق تو در تو تشکیل شده، البته امروزه گردشگران تنها اجازه دارند از یکی از این کلیساها دیدن کنند. کلیسای سنگی ایوانوو ورودی باریک و دالان مانندی دارد و در هنگام عبور از آن باید از چند پله ی رو به پایین نیز عبور کنید.

قسمت اصلی این عبادتگاه یک اتاق مستطیل شکل است که دور تا دور و حتی سقف آن مملو از نقاشی های رنگین می باشد که در ادامه به صورت جزئی تر به این نقاشی ها می پردازیم.

اتاق اصلی توسط پلکان رو به پایین به اتاق های کوچک و بزرگ دیگری می رسد که همه ی آن ها تقریبا شبیه به اتاق اصلی هستند و خوشبختانه هنوز هم در آن ها نقاشی های مختلفی به چشم می خورد. اینجا هیچ منبع نوری جز پنجره وجود ندارد و تنها نور خورشید روشنایی بخش این اتاق های پر رمز و راز است.

نقاشی های کلیساهای سنگی بلغارستان | یادگارهایی از قرون وسطی

همانطور که قبل تر اشاره کردیم قسمت های داخلی کلیساهای سنگی پر است از نقاشی های مختلف. قدمت این نقاشی ها به زمان قرون وسطی باز می گردد. این تصاویر اغلب نشان دهنده ی داستان های مذهبی هستند و روایاتی از زندگی حضرت عیسی، روابطش با یاران، چگونگی تولد و عروج به آسمان و... را بیان می کنند. از جمله نقاشی هایی که تقریبا سالم مانده اند مربوط به داستان های شام آخر، خیانت جودا به حضرت عیسی و خودکشی وی می باشد.

برخی از نقاشی های این کلیسا نیز به فرمانروایان، نجیب زادگان و بزرگانی اختصاص یافته که هدایا و تحفه های را به راهبان این کلیساها اهدا می کردند. با تماشا و دقت بیشتر در تصاویر این کلیساها متوجه خواهید شد که افراد بزرگی از شهرهای چرفتون (Cherven) و ولیکو ترنوو (Tarnovo) برای کمک مالی به این کلیساها می آمدند. چرفتون یک شهر قرون وسطی ای در نزدیکی روستای ایوانوو بوده و ولیکونو ترنوو نیز شهری در استان فعلی ولیکو ترنوو می باشد.

نقاشی های موجود در کلیساهای سنگی بلغارستان نمونه هایی شگفت انگیز از هنر نقاشی بلغاری میانه در دوران قرون وسطی هستند، این نقاشی ها از مهم ترین هنرهای باقی مانده از سبک هنری پالئولوژنی (Palaeologan art) در کل دنیا می باشند، پالئولوژن ها سلسله حاکم بر بلغارستان در زمان بیزانس بودند که کلیساهای زیادی را از خود به جای گذاشته اند.

به صورت کلی باید بگوییم که نقاشی های موجود در کلیساهای سنگی بلغارستان از مهم ترین دستاوردهای کهن مسیحیان در اروپا و واقعا دیدنی و بی همتا می باشند. نکته ی مهمی که این نقاشی ها را از دیگر تصاویر کهن مذهب مسحیت جدا کرده میزان سالم ماندن آن هاست، بله این تصاویر تا حد زیادی سالم هستند.

اگر بخواهیم کمی هنرمندانه و علمی تر به این تصاویر زیبا نگاه کنیم باید بگوییم که روح و عناصر انسانی نقش مهمی در آن ها ایفا می کنند و پس زمینه ی بیشتر آن ها ساختمان هایی با معماری های فاخر است که هنرمندان با این کار سعی کرده اند فضای تابلوها را کمی درام و احساسی تر کنند. این تصاویر همه ترکیبی از روح هنری بیزانس و نئوکلاسیک را هم در خود دارند.

نقاشی های موجود در این کلیساها صحنه هایی از کتاب مقدس مسیحیان را به تصویر کشیده به همین خاطر این کلیساها امروزه در نزد پیروان این دین جایگاه والایی دارند و کشف این عبادتگاه ها را یک دستاورد بزرگ هنری-دینی می دانند که با دیگر نقاشی ها و اثار باقی مانده از زمان بیزانس تفاوت های زیادی دارد.

برخی از گردشگرانی که به داخل این کلیساها آمده اند، پس از دیدن این تصاویر فوق العاده حسشان را اینگونه توصیف کرده اند:

اینجا آرامش، آزادی و حساسیت در خلق هنر به وضوح احساس می شود.

تاریخچه معابد سنگی بلغارستان

تحقیقات تاریخی نشان داده که راهبان تا سال 1220 میلادی در این معابد سنگی ساکن بودند و اکثر اوقات روز را به راز و نیاز می پرداختند. همین راهبان آرام آرام اتاق ها را گسترش دادند و بزرگ و بزرگ تر کردند. امروزه تعداد کمی از این معابد سنگی وجود دارند و بقیه ی معابد و کلیساهای سنگی از بین رفته اند.

تاریخ به وجود آمدن دقیق این عبادتگاه های مذهبی مشخص نیست زیرا آن ها تا قرن 17 میلادی از نظر عموم مردم مخفی بودند تا این که فردی به نام جواهیم اول (Joachim I) این معابد را یافت.

باستان شناسان با تحقیقاتی که روی دوره ی تاریخی و بنای این معبد ها انجام دادند به این نتیجه رسیدند که پادشاهانی چون ایوان الکساندر (Ivan Alexander) و ایوان سن دوم (Ivan Asen II) به صورت مرتب به این عبادتگاه ها کمک مالی می کردند.

بنابر تصاویر موجود در این کلیساهای سنگی مشخص شده که در حدود قرن های 13 و 14 میلادی شهرهای بزرگ بلغارستان روابط خوبی با هم داشتند و حاکمان شهرها و استان های گوناگون به بُعد مذهبی زندگی اهمیت زیادی می دادند. این روند تا قرن 14 و اوایل حکومت عثمانیان بر بلغارستان ادامه داشت اما از آن پس به دلیل فاسد شدن حکومت، کم کم کلیساها و بخصوص کلیساهای سنگی که کمی با مراکز شهر فاصله داشتند از رونق افتادند.

وجود این کلیساهای سنگی حاکی از این است که راهبان طی قرون 11 تا 14 میلادی سعی داشتند بسیار مخفیانه و به دور از چشم مردم این کلیساها را بر فراز صخره به وجود آورند. در همین دوران خانواده هسی چاست (Hesychast) در مناطق اطراف رودخانه ی روسنسکی لوم سلطنت می کردند، آن ها سنت عبادت عرفانی سکوت و آرامش را در کلیساهای ارتودوکس ها رواج دادند. در این زمان از افرادی چون بسارابوف (Basarabovo)، متکلمان تئودور تایرون (Theodore Tyron) و تئودور تنتیلات (Theodore Stratilates) به عنوان متولیان اصلی صومعه ها و کلیساهای این ناحیه نام برده شده است.

در تاریخ آمده که مالکیت زمینی که این کلیسا و صومعه ها در آن قرار دارد متعلق به امپراتوری عثمانی (اصطلاحا تیمار timar) بوده که به ایوانکو بساراب رهبر والاشیان (Wallachian leader Ivanko Basarab) داده شده بود، ایوانکو پدر تزار ایوان اسکندر (Tsar Ivan Alexander) بوده است. سندهایی وجود دارد که طبق آن ها به این صومعه ها، صومعه بصره (The Basarab Monastery) گفته می شده است.

مطمئنا تا قرن هجدهم راهبان رفت و آمد بیشتری در این صومعه ها داشتند تا این که با کنار رفتن عثمانی ها آرام آرام صومعه و کلیساها از رونق افتادند. جالب است بدانید که هر کلیسا یا صومعه از ارتفاع خاصی از سطح زمین ساخته شده مثلا از ارتفاع 6 الی 8 متر تا ارتفاع 32 متری. برخی تاریخ دانان اعتقاد دارند که ارتفاع کلیساها حاکی از سطح طبقاتی افرادی داشته که در این مکان ها به عبادت می پرداختند.

بهترین فصل سفر

برای بازدید از کلیساهای سنگی بلغارستان خوب است که فصل و زمان خوبی را انتخاب کنیم تا گردشی خوشایندتر داشته باشیم، در این قسمت با هم وضعیت این کلیساها را در فصول مختلف بررسی می کنیم:

بهار: یکی از بهترین زمان ها برای بازدید از این ناحیه فصل بهار است زیرا رودخانه ی نزدیک به این کلیساها پر آب و زیباست و می توانید ساعتی را در کنارش آرام گیرید، در ضمن پوشش گیاهی روستای ایوانوو نیز در فصل بهار دیدنی و جذاب است.

تابستان: پس از بهار بهترین فصل برای سفر به بلغارستان و دیدن این مجموعه کلیساها تابستان است زیرا اینجا در میان درختان انبوه نسیم خنکی می وزد و می توانید در سایه های خنک درختان اتراق کرده و پیکنیکی لذت بخش داشته باشید.

پاییز: در هنگام پاییز هوا در روستای ایوانوو رو به سرما می گذارد و برای بازدید از این کلیساها باید لباس گرم تری به تن کنید.

زمستان: زمستان را برای بازدید از این کلیساها پیشنهاد نمی کنیم زیرا هوا سرد شده و شما برای دیدن این عبادتگاه ها باید پله های زیادی را در سرما طی کنید که کار خوشایندی نیست. درختان این ناحیه نیز در زمستان چهره ی زیبا و باشکوهی ندارند.

اقامت

همانطور که قبل تر هم اشاره کردیم کلیساهای سنگی بلغارستان در منطقه ای با مناظر فوق العاده قرار دارد بنابراین اگر علاقمند هستید که زمان زیادی را در روستای اویانوو سر کنید نگران محل اقمت نباشید زیرا چندین اقامتگاه در نزدیکی این کلیساهای زیبا وجود دارند. در ادامه به معرفی چند مورد از این هتل و مسافرخانه ها می پردازیم.

-مسافرخانه میکوواتا | Milkovata Guest House: 

اقامت در این مکان بسیار جالب است و سبک مهمانسرا محلی می باشد، وبسایت بوکینگ به این اقامتگاه امتیار 9 و 8 دهم را داده که امتیاز بالایی است. 

-مهمانسرای مانستری یا صومعه | The Monastery Guest House:

امتیاز این اقامتگاه از نظر وبسایت بوکینگ 8.8 می باشد.

-مهمانسرای کوشوو | Koshov Guest House:

امتیاز این اقامتگاه در بوکینگ 9.2 است.

امکانات رفاهی برای گردشگران

مسلما یکی از مهم ترین نکات در بازدید از یک مکان تاریخی و تفریحی آشنایی با امکانات رفاهی آن منطق و جاذبه ی گردشگری است. در رابطه با کلیساهای ایوانوو نیز همین موضوع صادق است، اما پیش از پرداختن به امکانات رفاهی این ناحیه به فعالیت های مسئولین برای حفظ و نگهداری از این جاذبه می پردازیم.

حفاظت و مراقبت از کلیساهای سنگی ایوانوو

همه ی منطقه ی جنوبی روستای ایوانوو از سال 1965 میلادی مورد حفاظت قرار گرفت تا به این کلیساها آسیبی وارد نشود، این موضوع در شماره 84 روزنامه رسمی بلغارستان نیز ثبت شده است، کمی پس از همین زمان این ناحیه تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت. حفاظت از این ناحیه به دلیل دور بودن از مراکز شهر و استان ها با چالش ها و مشکلات زیادی رو به رو بود از جمله عدم نظارت صحیح و کارآمد یک ارگان واحد و غیر قانونی شمردن حفاظت از این ناحیه از نظر برخی افراد.

بنابر شماره 35 روزنامه رسمی سال 1979 میلادی حفاظت از این روستا و آثار ارزشمند موجود در آن کاملا قانونی شد و به منظور تقویت استحکام این مجموعه ی تاریخی اقداماتی انجام شد.

امکانات رفاهی

با این که کلیساهای سنگی ایوانوو از جذاب ترین جاذبه های بلغارستان هستند اما آن طور که باید و شاید به آن ها اهمیت داده نشده و امکانات خیلی خوبی برای گردشگران این ناحیه وجود ندارد، اما با این حال امکاناتی نظیر موارد زیر را دارد:

-جاده ی آسفالت برای رسیدن به جاذبه

-پلکان سنگی برای بالا رفتن از صخره های سنگی

-آب آشامیدنی

-راهنمای وارد به منطقه

 -مسیر دوچرخه سواری

-مسیر پیاده روی

-پارکینگ رایگان

هزینه و دسترسی

در این بخش به ذکر اطلاعات ضروری که باید پیش از بازدید بدانید می پردازیم.

ساعات کاری:

از اول آوریل تا 30 نوامبر (اواسط فروردین تا اواخر آذر): از 9 صبح تا 6 عصر.

از اول دسامبر تا 31 مارس (از دی تا اواسط فروردین): امکان بازدید وجود ندارد.

هزینه بلیت:

2.25 دلار (118,373 تومان)

دسترسی

بهترین راه برای رسیدن به این کلیساهای شگفت انگیز استفاده از تورهای گردشگری است، البته می توانید اتومبیل هم اجاره کرده و شخصا به این مکان بروید. گزینه ی تاکسی هم که همیشه وجود دارد.

اگر قصد دارید که حتما از از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید می توانید از قطار هم استفاده کنید. خط آهن صوفیه به مقصد ایوانوو در نزدیکی این کلیساهای سنگی ایستگاه دارد و به راحتی می توانید از آن بهره مند شوید، این ایستگاه قطار حدود 5.5 کیلومتر از ایوانوو فاصله دارد اما توجه داشته باشید که مکانی که این ایستگاه در آن قرار دارد در فصل تابستان بسیار گرم و سوزان می شود پس لباس مناسب بپوشید. پس از پیاده شدن از قطار دو راه در پیش خواهید داشت یکی Garvalov Yalak و دیگری امتداد مستقیم جاده به سمت جنوب روس، در هر دو مسیر تنها کافی است که تابلو های راهنما را دنبال کنید. از هر دو مسیر تقریبا 9 کیلومتر دیگر در پیش خواهید داشت تا به پارکینگ مجموعه ی کلیساهای ایوانوو برسید.

. کلیساهای سنگی ایوانوو در 22 کیلومتر شهر روس در پارک ملی رودسنسکی لوم (Roussenski Lom) واقع شده اند.

آدرس: بلغارستان، در نزدیکی ایوانوو، منطقه روستایی ایوانوو.

.Address: Ivanovskite Skalni Tsarkvi, near Ivanovo, Ruse-Region

با تماشای این ویدئو کلیساهای سنگی ایوانوو را از نزدیک ببینید

حقایقی جالب درباره کلیساهای سنگی ایوانوو

با همه ی توضیحاتی که درباره ی این کلیساهای جالب دادیم اما باز هم نکاتی وجود دارد که قصد داریم در اینجا به آن ها بپردازیم، همچنان همراهمان باشید:

یکی از پادشاهان بلغاری به نام جورج تورل (George-Tervel) که در بین سال های 1280 تا 1292 میلادی بر ارمنستان حکمرانی می کرد تصمیمی گرفت که سالهای پایانی عمرش را در اتاقک های کوچک این معابد سپری کند، او همین کار را هم کرد و به تنهایی به زندگی در این صومعه ها پرداخت. نهایتا پیکر بی جان وی را در اتاقکی یافتند. امروزه هم قبر وی در اتاقی به نام اتاق تعمید در همین صومعه ها وجود دارد.

افرادی که به دیدن این کلیساها می روند به طرز فوق العاده ای شیفته ی آداب و رسوم و تاریخ مردمان بلغارستان هستند.

عکاسی و دوچرخه سواری از محبوب ترین تفریحات گردشگران در این ناحیه است.

با این که کلیساهای سنگی بلغارستان از معروف ترین جاذبه های این کشور هستند اما برای پرداخت هرگونه هزینه ای باید حتما پول نقد همراه داشته باشید و هیچ گونه دستگاه کارت خوانی تا چندین کیلومتر آن طرف تر از این مکان وجود ندارد.

اگر با سرعت متوسط از پله های این کلیساها بالا بروید زمانی معادل 10 الی 15 دقیقه نیاز خواهید داشت تا همه ی پله ها را طی کنید.

جنس صخره ای که این کلیساها در آن ساخته شده سنگ آهک است.

توصیه کارناوال

دیدن این کلیساها بسیار جذاب است و روزی شاد و پر از طبیعت و تاریخ را برایتان رقم خواهد زد اما باید توجه داشته باشید که برای رسیدن به این کلیساها باید مسیر تقریبا زیادی را پیاده روی کنید بنابراین این مکان برای افراد مسن و یا کسانی که از ناحیه ی پا و زانو دچار مشکل هستند مناسب نیست و به سفری ناخوشایند تبدیل خواهد شد. در ضمن توصیه می کنیم آب آشامیدنی همراه داشته باشید تا در طول مسیر از آن استفاده کنید.

پیشنهاد می کنیم برای این که سفری مهیج تر داشته باشید دوچرخه کرایه کرده و از مرکز روستای باسربوو (village of Basarbovo) تا صومعه های سنگی را با دوچرخه درنوردید، در این مسیر باید چیزی حدود 57 کیلومتر رکاب بزنید اما مسیر آسانی دارد و تنها 17 کیلومتر آن مسیر خاکی است.

سخن آخر

آیا تا به حال به بلغارستان سفر کرده اید؟

آیا از وجود چنین کلیساهایی خبر داشتید؟ 

نظرات و تجربیاتتان را با ما در میان گذارید.