پترا | شهر باستانی رز قرمز

در این مطلب به معرفی یکی از عجایب هفت گانه جدید در جهان یعنی شهر باستانی پترا می پردازیم. عجایب شهر پترا آن قدر زیاد و بی نظیر هستند که این شهر را در زمره عجایب هفت گانه جدید قرار داده اند. کاخ پترا بازمانده از قوم نبطی هاست که هزاران سال پیش در این منطقه ساکن بوده اند. در ادامه همراه ما باشید تا به معرفی کامل این دیدنی جذاب در کشور اردن بپردازیم.

چرا پترا ؟

• در فهرست عجایب هفتگانه جدید قرار دارد.
• اطلاعات خوبی درباره یکی از اقوام باستانی کمتر شناخته شده دنیا، یعنی نبطی‌ها، در خود دارد.
• معماری شگفت‌انگیزی دارد و شهری‌.ست که در دل صخره‌ها کنده شده است. 
• در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
• سیستم آب‌رسانی این مجموعه از جمله مهندسی های شگفت‌انگیز دوران باستان است.

آشنایی با شهر پترا | Petra

پترا، شهری‌ست باستانی در جنوب کشور اردن و در پایه کوه جبل المذبح (Jebel al-Madhbah). منطقه پترا از حدود 7 هزار سال پیش از میلاد مسکونی شده بود و نبطی‌ها(1) از قرن دوم پیش از میلاد آن را به عنوان پایتخت پادشاهی‌شان برگزیدند. 

پترا شهر وسیعی‌ست که در دل کوه و با تراشیدن صخره‌های سرخ رنگ پدید آمده است و نمونه‌ای شکوهمند در معماری جهان به حساب می‌آید. درون شهر پترا، ساختمان‌های گسترده ای دیده می‌شود که هرکدام شکوه خاص خود را دارند. هر کدام از این بناها کاربری خاص خود را داشته‌اند و به مقبره، معابد و ... اختصاص پیدا کرده بودند. در اینجا آمفی تئاتری هم به چشم می‌خورد که از روی گنجایش آن می‌توان حدس زد، حدود 30 هزار نفر در شهر پترا سکونت داشته‌اند. پترا بر سر راه مسیرهای حیاتی تجارت قرار داشته و مردم سرزمین‌های سعودی، مصری، سوریه ای و فینیقیه را به یکدیگر پیوند می‌زده است. از همین قرار، اینجا را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و پررونق ترین بازارهای تجاری خاورمیانه در آن زمان می‌دانسته اند و از برترین و پررونق ترین مراکز رفت و آمد دنیا شمرده می‌شده است. 

(1) نبطی ها قومی ساکن در جنوب اردن، سرزمین کنعان و شمال شبه جزیره عربستان بودند و در ابتدا، زندگی شان را به کوچ نشینی می گذراندند اما پس از مدتی که از طریق تجارت از وضعیت مالی خوبی برخوردار شدند، توانستند به شهرنشینی و برپایی سکونتگاه های گسترده برای خود بپردازند و این گونه بود که پترا را برپا کردند.

پترا | از عجایب هفت‌گانه جدید

از عجیب‌ترین نکات در رابطه با پترا باید به سیستم آبرسانی شهر، جمع‌آوری آب در محیطی بیابانی و بی‌آب و علف، ساختمان‌های غول پیکر در دل صخره‌ها، معماری فوق العاده بناها، ساخت و ساز در محیطی شیب‌دار و شن‌زار و از همه مهم‌تر پنهان ماندن آن از چشم جهانیان تا سال 1812 میلادی اشاره کرد که همگی قرارگیری این بنا در فهرست عجایب هفتگانه جدید را توجیه می‌کنند. 

وجه تسمیه: پترا یک واژه یونانی و به معنای سنگ است و از آنجایی که نمای این شهر به رنگ سرخ است، آن را "المدینة الوردیه" یا شهر گل سرخ نیز می‌گویند.

ثبت جهانی: شهر پترا از سال 1985 در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. 

بخش های مختلف شهر باستانی پترا

پترا شهری عظیم و گسترده است و حتی تا این جای کاوش‌ها گفته می‌شود باستان‌شناسان تنها 15 درصد از آن را کشف کرده‌اند. در این شهر ساختمان های متعددی به چشم می‌خورد که هر کدام رمز و رازهای مخصوص به خود را دارند.

1- السیق | Siq

درست در ورودی پترا، راهروی سنگی مارپیچی به نام السیق وجود دارد، این راهرو پس از چندین پیچ و خم، به نمایی خارق العاده از ستون‌ها، سنتوری ها و مجسمه های سنگ‌بری شده می‌رسد. دالان تنگ و باریک السیق حدودا 3 متر عرض، 1 کیلومتر طول و 300 متر ارتفاع دارد. این مکان که به عنوان دروازه ورودی شهر پترا در نظر گرفته می‌شود، به صورت کاملا طبیعی پدید آمده و به گونه‌ای‌ست که کاروان‌های تجاری به راحتی می‌توانستند از آن عبور کنند. تنها نکته‌ای که دخالت انسان در این ناحیه را نشان می دهد، چند اتاق زیر زمینیِ کوچک و تاریک است که در گذشته محل استراحت نگهبانان بود. باستان شناسان معتقدند در این قسمت از شهر سوله و مجسمه هایی هم وجود داشته که به مرور زمان از بین رفته اند.

جالب آنکه افسانه هایی درباره این السیق وجود دارد نظیر آنکه در گذشته اینجا زیر آب بوده و حضرت موسی در حین باز کردن مسیری درون آب، این شکاف را ایجاده کرده است. 

2- ساختمان خزانه داری

یکی از شاخص‌ترین بناهای شهر پترا، ساختمان خزانه‌داری است که در دو طبقه با جزییات و ریزه‌کاری‌های فراوان ساخته شده است. بسیاری بر این باورند که اینجا مقبره آریتاس چهارم، پادشاه نبطی بوده است؛ اما برخی هم این مکان را یک زیارتگاه برای بزرگترین الهه شهر، یعنی "العزی" می‌دانند.

بر روی گنبد این ساختمان، مجسمه‌ای وجود دارد که بر ورودی خزانه‌داری نظارت دارد. این مجسمه در گذر قرن‌ها به خاطر باد، باران و خورشید سوزان بیابان فرسوده شده است و به سختی می‌توان متوجه جزییات آن شد اما بسیاری از کارشناسان باور دارند که این مجسمه یک پادشاه یا یک خدا نیست، بلکه آن را تندیسی از یک الهه می‌دانند. او بر بالای بزرگترین ساختمان شهر ایستاده و نماینده ثروت و روح شهر است. درست در زیر این تندیس سمبل آیسیس (خدای باروری مصر) قرار دارد. آیسیس را همتای العزی می‌دانند و العزی نیز مانند خواهر مصری خود مسئول باروری و بارش باران بود.

از دیگر نکات درباره این سازه باید به مجسمه و تندیس‌هایی اشاره کرد که همگی به زندگی پس از مرگ ارتباط دارند. مثلا بر فراز ساختمان، مجسمه 4 عقاب دیده می‌شود که می‌گویند ارواح را با خود حمل می‌کنند. شمایل‌هایی که در طبقه بالایی به چشم می‌خورد هم زنان آمازونی هستند که مشغول رقص با تبرهای دوسره خود هستند. یکی دیگر از مجسمه‌های شاخص این ساختمان هم، تندیس برادران دوقلوی کاستور و پولوکس (Castor and Pollux) است که در ورودی ساختمان قرار دارد؛ بنا بر اساطیر یونان و روم، این دو برادر نیمی از زندگی‌شان را در المپیوس همچون خدایان می‌زیسته‌اند و نیمی دیگر را به عنوان انسان فانی. 

نامگذاری ساختمان خزانه داری

شاید برای تان سوال باشد که چرا به این مکان ساختمان خزانه داری می‌گویند؟ باید توضیح دهیم نام این بنا از یک افسانه مشهور عربی گرفته شده است؛ در این افسانه دزدان دریایی و راهزنان بیابانی گنج های‌شان را درون کوزه قرار می‌دادند و در طبقه دوم این ساختمان پنهان می‌کردند. بنا بر افسانه‌ای دیگر قارون، پادشاه معروف عرب گنج‌های بی‌پایانش را در این ساختمان پنهان کرده بود. نتیجه این افسانه‌ها و روایت‌ها را می‌توان در طبقه دوم خزانه‌داری مشاهده کرد، در این مکان کوزه‌هایی با روزنه‌های حاصل از شلیک گلوله وجود دارند که بنا بر صحبت محلی‌ها، در اوایل قرن بیستم میلادی به دست بادیه نشینان چنین شده‌اند. این افراد به امید آنکه در این کوزه‌ها گنجی پنهان است به آن‌ها شلیک کرده‌اند.

3- خانقاه یا الدیر | Ad Deir

خانقاه که در بالای یک صخره سنگ ماسه‌ای به سمت غرب قرار دارد در ایام گذشته یک معبد مقدس و از مهمترین مراکز آیینی پترا بود. در دوران بیزانسی هم این ساختمان کاربری کلیسا را پیدا کرد. بالاتر از این خانقاه، اتاقکی در دل کوه وجود دارد که از طریق دهانه ای می‌توان وارد آن شد. جالب آنکه این اتاق کوچک مانند استون هنج در انگلیس و نیوگرنج در ایرلند با خورشید نیمه زمستان هم‌تراز است. 

صبح زود شروع انقلاب زمستانی، نور خورشید از طریق این دهانه مخصوص وارد مرکز اتاق می‌شود. در زمان انقلاب فصول، تعداد زیادی از معتقدان برای جشن گرفتن طلوع به اینجا می‌آمدند، اما این مراسم در اینجا پایان نمی‌گرفت، شیرهایی که از ورودی این اتاق محافظت می‌کنند اهمیت ویژه‌ای داشتند و به همین دلیل هم نبطی‌ها مراسم خود را تا بالای کوهستان و تا خانقاه ادامه می‌دادند. برخی می‌گویند خانقاه معبد یک خدا یا الهه نبطی بوده است، برخی دیگر می‌گویند زیارتگاهی برای یک پادشاه الهی بوده است. 

ورودی خانقاه به گونه‌ای طراحی شده تا زمانی که در طی انقلاب فصلی خورشید در حال غروب است، نور آن دقیقا روی محراب بیفتد و دیگر نقاط در سایه بماند. نمی‌توان گفت که این موضوع تنها یک اتفاق است و همه اینها به دقت طراحی شده‌اند. از نقطه محراب، کشیش یا مقام رسمی مذهبی با ایستادن در آن جا در مقابل نور خورشید انقلاب فصلی، سایه کاملی از خود ایجاد می‌کرده است، سنگی به شکل سر شیر، به رنگ سیاه، در برابر نور خورشید در حال غروب. شیر حیوان مقدس العزی است و شاید نبطی ها در طی انقلاب فصلی، او را که با حیرت خیره شده است، پرستش می‌کردند. 

4- معبد شیرهای بالدار | Temple of the Winged Lions

در مرکز پترا بازمانده های معبد دیگری به چشم می‌خورد، محراب بالا آمده‌ای که دورتادور آن را ستون‌های شکسته گرفته است. اینجا معبد شیرهای بالدار است و نام خود را از شیرهای بالدار کنده کاری شده‌ای گرفته است که به این ستون ها مزین بوده‌اند. یک بت چشمی منحصر به فرد در خرابه‌های این معبد کشف شده که به زیبایی حکاکی شده است. بسیاری از باستان‌شناسان گمان می‌برند این بت شمایل العزی باشد و به همین خاطر، معبد شیرهای بالدار را به العزی نسبت می‌دهند. به روی این بت تصویری حیرت انگیز از یک الهه به چشم می‌خورد. از آنجایی که این بت در میان آواره های معبد پیدا شده است، باستان‌شناسان بر این باورند که معبد مذکور به العزی تعلق داشته است.

5- مقبره ترایکلیوم | Triclinium

از دروازه اصلی شهر که وارد می‌شوید در سمت چپ و در فاصله‌ای کوتاه مقبره ای شبیه به هرم خودنمایی می‌کند. مردمان نبطی از این ساختمان به عنوان گورستان و انجام مراسم خاکسپاری استفاده می کردند. در حال حاضر قبر 5 تن که در این مکان به خاک سپرده شده بودند موجود است. اگر از بیرون به این آرامگاه نگاه کنید گویا چند طبقه دارد اما در حقیقت این مقبره تنها یک طبقه است که بر فراز صخره بنا شده و مانند دیگر بناهای موجود در پترا چندین ستون و یک درب ورودی در میان ساختمان دارد. در قسمت بالایی این آرامگاه طراحی ساختمان طوری است که بنا را شبیه به قلعه می‌کند. در گذشته اعیاد سالانه، مراسم یادبود کشته‌شدگان و تشیع جنازه در این مقبره انجام می‌گرفته است، از کتیبه‌های پیدا شده در اطراف این ساختمان چنین به نظر می‌رسد که ترایکلیوم به دستور شخصی به نام عبدمنک (Abdmank) ساخته شده و مقبره خصوصی او و فرزندانش بوده است.

6- خیابان فسادس | Façades

فسادس به معنای ارتفاعات و یک خیابان در کنار ساختمان خزانه داری شهر پتراست، جاده‌ای طویل که با صدها خانه مسکونی در اطرافش احاطه شده. اغلب خانه‌ها بر بلندای تپه ساخته شدند و معماری آن‌ها با ساختمان‌های اداری و فاخر شهر فرق دارد؛ پنجره‌هایی کوچک با فاصله‌هایی کم از یکدیگر، بی‌آلایش و بدون سنگ تراشی‌های آن‌چنانی و نماهایی ساده. این خیابان تماما مسکونی نبوده و در آن مقبره و دیوارهای رسوبی هم وجود دارد. اشیای موجود در مقبره  این ناحیه سال‌ها پیش به سرقت رفته‌اند و هیچ شی‌ای باقی نمانده است. سنگ نوشته و نقوشی که در دیوارهای ساختمان های فسادس کشیده شده‌اند هم تا حد زیادی از بین رفته‌اند به همین دلیل اطلاعات بسیار کمی در رابطه با کاربری و جزئیات بناها در دست می‌باشد.

7- مقبره هارون

این مقبره، محل احتمالی دفن حضرت هارون، برادر حضرت موسی به حساب می‌آید که به روی کوه هور (Mount Hor) و نزدیک به شهر پترا واقع شده است. اگرچه در دین یهود آمده محل دفن حضرت هارون یک معما به حساب می‌آید، اما در دین اسلام، آن را به روی کوه هور می‌دانند. همین موضوع باعث شده تا اینجا میان اعراب و ساکنان کشورهای خاورمیانه ارزشمند باشد. رسیدن به این مقبره کار دشواری است و احتیاج به وسایل کوهنوری تخصصی دارد؛ البته مقامات سیاسی بلندمرتبه عرب و میهمانان افتخاری اردن اجازه دارند با هواپیما به زیارت حضرت هارون بروند.

تاریخچه شهر پترا

برای روایت تاریخچه شهر پترا، در ابتدا باید نگاهی به پیشینه تمدن نبطی‌ها داشت. همانطور که در آشنایی گفتیم، نبطی ها از اقوام ساکن جنوب اردن، کنعان و شمال شبه‌جزیره عربستان بودند. پیش‌بینی می‌شود که این قوم از اوایل قرن چهارم پیش از میلاد در نواحی پترا سکنی گزیده باشند؛ البته از آثار باقی مانده از نبطی ها تنها می‌توان به اسنادی رسید که بیانگر سکونتشان در قرن دوم پیش از میلاد در شهر پترا و انتخاب این شهر به عنوان پایتخت پادشاهی‌شان است.

نبطی ها در ابتدا، یک قبیله عشایری بودند و سکونتگاه ثابتی نداشتند، آن‌ها مانند تمامی اقوام کوچ‌نشین که مشکلاتی در زمینه تامین آب کافی داشتند توانسته بودند با شیوه‌های خاص خود برای پیدا کردن آب، از صحراها در کمترین زمان ممکن گذر کنند. با صرفه‌جویی در زمان، توانستد در هزینه‌های‌شان نیز صرفه‌جویی کنند و به این ترتیب بود که این قوم بسیار ثروتمند شدند. مسیر تجارت کندر از عربستان آغاز می‌شد و به سمت شمال حرکت می‌کرد و از شبه جزیره عربستان می‌گذشت، نبطی‌ها کنترل مراحل نهایی مسیر را در دست داشتند که به بندرهای مدیترانه می رسید.

این قوم از این فرصت استفاده کردند و رفته رفته این منطقه را تحت سلطه خود گرفتند و در نهایت یک جا مستقر شدند و شروع به ساخت شهرهایی کردند. این شهرها مراکز قدرتی بودند که از طریق شان می توانستند تجارت را به شکلی موثرتر کنترل کنند. اینگونه بود که این افراد تا سال 150 پیش از میلاد، پادشاهی پرجنب و جوشی بر پایه تجارت تاسیس کردند. آن ها در نقطه حیاتی چندین راه تجاری در نبطیه، شهری سنگ تراشیده شده از ماسه سنگ قرمز به نام پترا ساختند.

در غرب این شهر باستانی هم صومعه بسیار زیبایی وجود دارد که در آن صخره هایی از سنگ ماسه ای تراشیده شده اند و مقبره باشکوه ارن، آرامگاه بزرگ رهبر نبطی ها در آن جا قرار دارد. تنها با توجه به شکوه و عظمت امروزه این بنا، می توان حدس زد که پترا در دوره خود چگونه بوده و دهه ها پیش و پس از تولد مسیح چطور مکانی بوده است. با توجه به آمفی تئاتر باشکوهی که در شهر پترا قرار دارد، می توان حدس زد که اینجا حدود 30 هزار نفر سکونت داشته اند که شاید در زمان حال، رقم بالایی نباشد، اما با توجه به آنکه شهر رم باستان در آن زمان 1 میلیون نفر جمعیت داشته و بزرگترین شهر جهان به شمار می رفته، می توان به این نتیجه رسید که شهر پترا به نوعی کلان شهر شمرده می شده است.

افول پترا

اما این فروغ و شکوه پترا همیشگی نبود و زوال این شهر نیز روزی فرا رسید. در سال 106 میلادی بود که امپراتوری رم به صورت رسمی اختیار پترا را به دست گرفت. زلزله هایی هم که در طول تاریخ در منطقه پترا اتفاق افتاد، نقش بزرگی در افول این شهر داشت. از طرفی با گذشت زمان تجارت دریایی بسیار محبوب شده بود و بیشتر تاجران ترجیح می دادند مسیرهای دریایی را برای حمل بار و کالاهای شان پیش بگیرند؛ اینگونه بود که دیگر پترا در مسیر تجارت جهانی قرار نداشت و در اواخر حکومت بیزانسی، یعنی سال 700 میلادی به یک متروکه بدل شد. 

امروزه در پترا رد و نشانه هایی از سبک های معماری نبطیان و همینطور معماری یونانی-رومی را می توان در مقبره های شهر مشاهده کرد، البته بسیاری از اینها توسط سارقان غارت شده و گنجینه های آنها گم شده است. همچنین طومارهای متعددی به زبان یونانی و مربوط به دوره بیزانس در دسامبر 1993 در یک کلیسای حفاری نزدیک معبد شیر بالدار کشف شد و محققان آنها را در دست بررسی قرار داده اند تا از دوران زندگی در پترا نیز پرده بردارند و بیشتر از تاریخچه این شهر بدانند. 

باور نبطی ها

نبطی ها سه الهه زن قدرتمند را می پرستیدند، العزی به معنی قدرتمند، لات که نامش به معنای الهه است و منات، الهه سرنوشت. مردم پترا در حرم ها و معابدشان به پرستش این سه الهه می پرداختند. نبطی هایی که در پترا زندگی می کردند، به طور ویژه به پرستش العزی می پرداختند و در گوشه گوشه شهر می توان نمادهایی از پرستش این الهه را پیدا کرد؛ تصویر این الهه در سراسر پترا، روی بلوک های کوچک حکاکی شده است. برای قرن ها نبطی ها از بلوک ها برای نمایش الهه های شان استفاده می کردند. روی بعضی از این بلوک ها تصاویری با اعضای اصلی مثل چشم و بینی حکاکی می شد. این تصاویر بت های چشمی نام دارند. العزی به صورت مستقیم، به نیاز همیشگی پترا، یعنی آب متصل و مربوط است. مثلا زمانی که شهر نبطی ها گسترش پیدا کرده بود و با وجود این گسترش، تقاضا برای آب نیز بیشتر شده بود و مردم با مساله کم آبی دست و پنجه نرم می کردند نبطی ها، از نیروی روحانی العزی کمک گرفتند. 

بارانی که الهه با خود می آورد مقدس بود، و همین نشان می داد که چرا آب با تمامی مقبره ها و سازه های مقدس در پترا مرتبط دانسته می شود و اینکه چرا نبطی ها برای حفظ این منبع ارزشمند دقت بالایی داشتند. العزی شاید قدرتمندترین خدایان و الهه های نبطی ها بوده باشد. 

معماری شهر باستانی پترا

شهر پترا یکی از شاخص‌ترین سازه‌های جهان از لحاظ معماری ست که سنت های باستانی شرق را با معماری هلنیستی ترکیب کرده و حاصل آن این اثر هنرمندانه شده است. باید توضیح دهیم که هلنیستی در حقیقت یک دوران تاریخی ست و در آن زمان، این سبک معماری خاص رواج پیدا کرد. در این سبک معماری استفاده از سنگ های تراشیده شده و سفال در نمای بیرونی ساختمان ها از بارزترین ویژگی ها هستند و ستون های فاخر و سر به فلک کشیده و سنگ های جلا داده شده این شکل از معماری را دیدنی و زیبا می کند. 

در شهرهایی که به سبک معماری هلنیستی برپا شده اند از جمله پترا، هر چیزی جای خاص خود را دارد، اداره و مراکز تجاری در میانه شهر واقع می شوند، بازارچه ها در اطراف شان و در فضایی گسترده تر برپا هستند. معابد را نیز با فاصله از بخش اداری شهر می سازند، سازه های با ستون های بلند و دالان های تو در تو و تاریک که همگی رو به حیاطی نورانی و بزرگ قرار دارند و نمادی از رسیدن به خدا محسوب می شوند. 

جالب آنکه معماری هلنیستی در شهر پترا به شکلی منحصر به فردی پیاده شده است و برای ساخت سازه ها از تکنیکی غیر معمول اما کارآمد استفاده کرده اند. معمارانی که به برپایی شهر مشغول بودند صخره های وسیعی را از بالا تراشیده‌اند و به سمت پایین آمده اند، به این ترتیب بود که نمای زیبای سنگ ماسه ای پترا پدید آمد. 

سیستم آبی پترا

از دیرباز مساله تامین آب برای شهرها چالش بزرگی بوده است؛ به ویژه برای شهری در منطقه‌ای صحرایی همچون پترا. بدون آب حیات وجود ندارد و این مساله به ویژه در این منطقه خشک و بیابانی اهمیت بالایی دارد. به ویژه آنکه کاروان‌های زیادی از این منطقه عبور می‌کردند و حجم بالایی از آب برای این کاروان‌ها مورد نیاز بود. به همین خاطر هم نبطی‌ها مانند بسیاری از اعراب، به دنبال راه‌هایی برای تامین و ذخیره آب روزمره خود در این منطقه بیابانی بودند. آنها مقداری از آب را از چشمه‌های اطراف و درون کوهستان‌ها به دست می‌آوردند و هرسال زمستان که منطقه با توفان‌ها و باران‌های سیلابی مواجه می‌شد نیز می‌توانستد مقداری آب برای سال بعد خود ذخیره کنند. مهندسین نبطی، برای اطمینان از آنکه قطره‌ای آب هدر نرود، سیستم آبی مبتکرانه‌ای از کانال ها، قنات ها و سدها ایجاد کردند. اگر به سیستم آبی این منطقه نگاه کنید می‌بینید نبطی‌ها در مهندسی هیدرولیک پیشرفت قابل توجهی داشتند و قسمتی از آن را مدیون قوم "ادومیی" هستند که پیش از آنها در این منطقه سکونت داشتند. بخشی از دانش خود را نیز از دنیای اعراب به عاریه گرفته بودند که پیشرفت قابل توجهی در زمینه تکنولوژی هیدرولیک داشتند. اینگونه بود که نبطی‌ها پترا را از جایی بی آب و علف و خشک به مکانی دلپذیر تبدیل کردند و مردم در این شهر پر رونق صحرایی سکونت داشتند.

سخن آخر 

نگاهی به شهر باستانی پترا داشتیم و تاریخچه و بخش‌های مختلف آن را به شما معرفی کردیم. معرفی کوتاهی هم از قومی که در اینجا سکنا داشتند، یعنی نبطی‌ها، داشتیم و همینطور، کمی از باورهای آن ها گفتیم. اما متاسفانه از آنجایی که شهر پترا در کشور اردن قرار دارد و امکان بازدید از آن برای مردم کشورمان میسر نیست، اطلاعات بازدید آن را بررسی نکردیم. 

نظرتان درباره این مطلب چه بود؟

مایلید بیشتر از تاریخچه این شهر بدانید یا معماری و بخش هایش؟

دیدگاه خود را با ما به اشتراک بگذارید.