باغ موزه نگارستان تهران

کارناوال در این مطلب قصد دارد به معرفی باغ موزه نگارستان، یکی از زیباترین موزه های تاریخی تهران بپردازد. این باغ زیبا به ویژه در فصل بهار بسیار دیدنی می شود و حال و هوای آن شما را به سال های دور می برد. اگر می خواهید بدانید باغ نگارستان تهران کجاست و در مورد معماری باغ نگارستان اطلاعات بیشتری به دست آورید، ما را همراهی کنید.

چرا باغ موزه نگارستان تهران؟

• معماری بناها و طراحی فضای سبز این باغ بسیار دلنشین است و حال و هوای تهران قدیم را برای شما زنده می کند.
• در این باغ موزه آثار ارزشمندی از جمله نقاشی های استاد کمال الملک و مریدانش، آثار نفیس اهدایی از هنرمندان بزرگ و آثار بانوی هنرمند ایرانی، منیر فرمانفرمایان به نمایش گذاشته شده است.
• در مجموعه نگارستان کافه و رستورانی با طراحی بسیار زیبا وجود دارد که می توانید اوقاتی خوش را در آن بگذرانید.
• افراد نامدار و بزرگی هم چون ملک الشعرا بهار، بدیع الزمان فروزانفر، سعید نفیسی، استاد محمد ابراهیم پاریزی باستانی و... در دانشسرای عالی (نام قدیم باغ نگارستان) به تحصیل پرداخته اند.
• باغ موزه نگارستان به خاطر طراحی خوب فضای سبز و معماری زیبایش در میان جاذبه های گردشگری تهران ، پاتوق عکاسان به ویژه در فصل بهار و پاییز است. 
• نقاشی رنگ روغن مشهور صف سلام فتحعلی شاه قاجار و درباریانش در این باغ موزه نگهداری می شود.

آشنایی با باغ موزه نگارستان تهران

به سمت میدان بهارستان تهران می رویم تا با یکی از باغ موزه های زیبای پایتخت، باغ موزه نگارستان آشنا شویم. این باغ و عمارت های داخلش بین سال های 1222 تا 1228 هجری قمری به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شد اما اکنون از ساختمان های قدیمی آن چیزی باقی نمانده است. ساختمانی که امروزه در باغ نگارستان می بینید در دوره پهلوی با 64 اتاق و 4 سالن بزرگ ساخته شد و دورانی محل تحصیل افراد بزرگی همچون ملک الشعرای بهار، دکتر محمد معین، دکتر محمود حسابی، علی اکبر دهخدا، بدیع الزمان فروزانفر، پرویز خانلری و... بود. این ساختمان اکنون به عنوان یک موزه به فعالیت خود ادامه می دهد و در بخش های مختلف به نمایش آثار هنرمندان و بزرگان ایران زمین می پردازد. از جمله این بخش ها می توان به موزه مکتب کمال الملک و تالار منیر فرمانفرمایان اشاره کرد که در ادامه به معرفی بیشتر آنها می پردازیم. باغ موزه نگارستان در مالکیت دانشگاه تهران است و با شماره 2082 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.  

حال و هوای خوش باغ موزه نگارستان

این باغ موزه از آن دسته جاذبه های پایتخت است که نباید دیدنش را از دست بدهید. به خاطر طراحی زیبای باغ و نوع درختان به کار رفته در آن، در فصل های بهار و پاییز زیبایی اش دو چندان شده و به پاتوقی برای عکاسان تبدیل می شود. همچنین داخل مجموعه نگارستان یک کافه رستوران بسیار زیبا با طراحی هماهنگ با مجموعه قرار دارد که می توانید در کنار بازدید از آثار هنری اوقات خوشی را در آن بگذرانید. 

تاریخچه باغ موزه نگارستان

باغ موزه نگارستان یا قصر نگارستان حدود 200 سال پیش، به دستور فتحعلی شاه قاجار، به عنوان یک عمارت ییلاقی و حکومتی، خارج از محدوده دارالخلافه تهران ساخته شد. نگارستان در گذشته وسعت زیادی نسبت به امروز داشت. باغ دارای چند حوض خانه و سه عمارت به نام های نگارستان، دلگشا و قلمدان بود که به سبک کلاه فرنگی (معماری رایج در دوره قاجار) بنا شده بودند. با گذشت زمان عمارت ها یکی پس از دیگری تخریب شدند و از مساحت باغ کم شد تا این که در دوره پهلوی اول عمارت مرکزی (ساختمان کنونی) با 64 اتاق و 4 سالن ساخته شد. گفته می شود که مرزهای باغ از شمال به میدان بهارستان، از شرق به دروازه شمیران و از غرب تا خیابان صفی علی شاه ادامه داشت. اما در گذر زمان تخریب های متعددی اطراف آن صورت گرفت و وسعتش کم و کمتر شد و اکنون تنها 11469 مترمربع مساحت دارد. 

پیشینه نام باغ نگارستان

شاید برای تان جالب باشد بدانید چرا از این باغ زیبا با عنوان نگارستان یاد می کنند؟ در زمان قاجار در هر کدام از تالارهای باغ، نقاشی های دیواری بزرگ و باشکوهی از شاه و درباریانش از استادانی مثل میرزاجانی نقاش، میرزابابا نقاش باشی و ... به چشم می خورد؛ همین موضوع باعث شد تا نام نگارستان را برای این باغ انتخاب کنند.  

رویدادهای تاریخی باغ نگارستان از قاجار تا امروز 

باغ نگارستان شاهد رویدادها و تحولات مهمی در طول تاریخ بوده است و هر گوشه از این باغ روایتگر داستانی متفاوت است که در این بخش به طور کلی به آن ها اشاره خواهیم کرد.

محمد شاه قاجار

محمدشاه قاجار در باغ نگارستان روی تخت طاووس نشست، تاج گذاری کرد و به سلطنت رسید. او در همین باغ یکی از تلخ ترین اتفاقات تاریخ ایران را رقم زد و آن قتل میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی بود که به دستور وی انجام شد. میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی صدراعظم ایران و مردی با تدبیر بود که با سیاست های اتخاذ شده در رابطه با انگلیس بسیار مخالفت می کرد و همین مخالفت ها موجب شد تا شاه قاجار دستور قتل او را صادر کند. وی در یکی از حوض خانه های باغ نگارستان خفه شد و به تاریخ پیوست. پس از او البته همین سرنوشت برای دیگر صدر اعظم ایران، امیر کبیر و به دستور ناصر الدین شاه، در باغ فین کاشان رقم خورد! 

ناصرالدین شاه

در زمان وی تغییراتی در محدوده مرزبندی های شهر تهران صورت گرفت و باغ نگارستان وارد محدوده پایتخت شد. در این زمان باغ نگارستان جنبه سیاسی خود را از دست داد و در اختیار بخش های فرهنگی کشور قرار گرفت.

مظفرالدین شاه

در دوران وی و به تبعیت از اروپایی ها، اولین مدرسه کشاورزی و اولین مدرسه صنایع مستظرفه (هنرهای زیبا مانند نقاشی، منبت کاری، موزاییک سازی، مجسمه سازی و ...) به سرپرستی کمال الملک در باغ نگارستان افتتاح شد. سپس یک عمارت زیبا مطابق با معماری ایرانی توسط یک معمار روس در بخش شمالی باغ ساخته شد. 

رضاشاه پهلوی

در سال 1307 خورشیدی اعتماد الدوله قراگوزلو (میرزا یحیی قراگوزلو)، که در آن سال ها وزیر فرهنگ ایران بود، باغ نگارستان را به محل دائمی تحصیل علم تبدیل کرد و نام آن را دارالمعلمین گذاشت. پس از گذشت 4 سال در سال 1311 شمسی، دارالمعلمین تغییر نام پیدا کرد و با نام دانشسرای عالی به فعالیت خود ادامه داد. در سال 1315 خورشیدی نیز یک عمارت بزرگ به عنوان کتابخانه در شمال شرقی باغ بنا شد و پروین اعتصامی به عنوان معاون کتابخانه در آن مشغول به کار شد. همچنین در همان سال سردیس برنز فردوسی- شاعر بزرگ- توسط یک مجسمه ساز فرانسوی ساخته و در مقابل دانشسرای باغ نصب شد.

محمدرضا شاه پهلوی

از سال 1325 به تدریج دانشکده هایی که در طول سال ها در مجموعه نگارستان دانشجو می پذیرفتند، به محل دانشگاه تهران منتقل شدند. در سال 1335، موسسه دهخدا، موسسه زبان های خارجی، موسسه جغرافیا و کلاس های عمومی دانشکده ادبیات به محل امروزی باغ نگارستان انتقال یافتند. همچنین در سال 1337، موسسه تحقیقات علوم اجتماعی به همت دکتر غلام حسین صدیقی در این مکان آغاز به کار کرد. 

جمهوری اسلامی ایران

اوایل دهه شصت خورشیدی با توافقی که دانشگاه تهران و سازمان برنامه و بودجه انجام دادند، تصمیم بر آن شد تا باغ نگارستان برای ایجاد پارکینگ و تعمیرگاه به طور کل تخریب شود که خوشبختانه اعتراض چند تن از استادان و فارغ التحصیلان دانشگاه مانع از انجام این کار شد. چند سال بعد پس از مرمت و بازسازی بخش های مختلف باغ، سرانجام در سال 1392 باغ موزه نگارستان با نظارت معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تهران به روی عموم باز شد.

قسمت های مختلف باغ موزه نگارستان

باغ موزه نگارستان در دوره قاجار از سه تالار سلام، دلگشا و قلمدان و چند حوض خانه تشکیل شده بود که متاسفانه به مرور زمان از میان رفتند. سپس در دوره پهلوی اول، یک معمار روس به نام نیکولای مارکف ساختمان های باقی مانده را به دستور اعتمادالدوله قراگوزلو (وزیر فرهنگ وقت ایران) تخریب و بناهای جدیدی با کاربرد آموزشی و مطابق با معماری ایرانی بنا کرد. بخش های کنونی باغ موزه نگارستان عبارت اند از:

1- عمارت مرکزی (موزه مکتب کمال الملک)

این عمارت در دوره پهلوی با عنوان دانشسرای عالی جهت تحصیل و تربیت متخصص در زمینه هنر و علوم انسانی ساخته شد. امروزه نیز این عمارت به عنوان موزه مکتب کمال الملک شناخته می شود و به نمایش آثاری از کمال الملک و هنرمندان متاثر از او می پردازد. 

• نقاشی های کمال الملک و دو نسل پس از وی: در این قسمت که بخش وسیعی از موزه را تشکیل می دهد نقاشی های نفیس کمال الملک و شاگردانش را خواهید دید. همچنین می توانید در این بخش به تماشای تابلوهای نقاشانی بنشینید که از هنر کمال الملک و نقاشی های او تاثیر گرفته اند و سعی کرده اند مکتب او را زنده نگه دارند. از جمله این هنرمندان می توان به نقاشانی چون عفت الملوک شقاقی، مارکار قرابگیان، عباس کاتوزیان، محمد علی حیدریان و... اشاره کرد.
• نقاشی صف سلام فتحعلی شاهی: در دوران قاجار، تالارهای سلام، دلگشا و قلمدانِ باغ نگارستان، پر از نقاشی های بسیار زیبا از فتحعلی شاه و درباریانش بود که تمام آن ها در گذر زمان از بین رفتند. چند سال بعد اما در کنار حرم حضرت معصومه، نقاشی بزرگی از فتحعلی شاه و درباریانش پیدا شد که در ابتدا گمان می رفت این تابلو یکی از نقاشی های تالار سلام باشد که توانسته از گذر حوادث، جان سالم به در ببرد. این نقاشی به باغ انتقال یافت اما بعدها مشخص شد که این تابلو در قم و به سفارش کیکاووس میرزا، پسر سی و دوم فتحعلی شاه کشیده شده است؛ با این وجود این نقاشی هنوز هم در باغ نگه داری می شود و امکان بازدید دارد. 
•  آثار وقفی: در این عمارت نمونه های ارزشمند دیگری نیز به چشم می خورد که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• آثار نقره ای قلم زنیِ اصفهان و فرش های نفیس، اهدایی از مهندس غلامعلی ملول
• نقاشی و مینیاتورهای اهدایی استاد فتح الله عباد
• مجموعه مجسمه مینیاتورهای مردم شناسی جهانگیر ارجمند (مجسمه هایی از جنس یونولیت و سایر موارد دور ریختنی که با نهایت ظرافت ساخته شده اند)
• گنجینه نفیس سوختِ معرق، چرم و مینیاتور استاد علی اسفرجانی که در تالاری به نام خودشان به نمایش درآمده است
• تالار گنجینه مفاخر دانشگاه تهران: این مجموعه اخیرا افتتاح شده و آثار موجود در آن شامل مجموعه عکس هایی از مراحل کاشت و برداشت گندم در منطقه کوه بنان کرمان از زنده یاد دکتر محمود روح الامینی است. همچنین برخی از وسایل منزل زنده یاد دکتر محسن مقدم (صاحب خانه مقدم) و آثاری در رابطه با مرحوم باستانی پاریزی را نیز می توانید در این قسمت ببینید. علاوه بر آثار یاد شده، مجموعه اهدایی ملک الشعرای بهار شامل سردیس برنزی ایشان، دست نوشته و تعدادی از کتاب های او هم در این تالار نگه داری می شود. 
• اتاق کاشی: این اتاق مجموعه ای از کاشی کاری های به جا مانده از قرن های 13 و 14 هجری قمری در بخش های مختلف ایران است. تعداد زیادی از این کاشی ها متعلق به سردر ها و ازاره های ساختمان ها بوده اند و بیشتر نقوش گل و گیاه دارند. 

2- تالار منیر فرمانفرمائیان

نام این تالار به اسم منیر شاهرودی فرمانفرمائیان، نقاش و کلکسیونر تهرانی ست. در این تالار حدود 51 مورد از آثار وی به نمایش درآمده که شامل ترکیباتی از آینه کاری با اصول هندسی معماری اسلامی، نقاشی پشت شیشه و ... می شود.

3- تالار نشست

در این تالار نشست های فرهنگی با حضور اساتید دانشگاه تهران و بزرگان فرهنگ و ادب برگزار می شود.

4- سردیس حکیم ابوالقاسم فردوسی

این سردیس برنزی به مناسب جشن هزاره فردوسی و با کمک مالی حدود 410 دانشجوی ایرانی مقیم اروپا به خصوص فرانسه توسط لرنزی مجسمه ساز فرانسوی ساخته شد. با وجود کم بودن مبلغ کمکی دانشجویان، او از هدف ارزشمند آنها مطلع بود و به همین دلیل ساخت این مجسمه را قبول کرد. پیش از ساخت مجسمه او از دانشجویان ایرانی خواست تا شعرهای فردوسی را برایش بخوانند تا تصویر ذهنی بهتری از او داشته باشد. پس از اتمام ساخت مجسمه، آن را در مقابل دانشکده ادبیات، که آن زمان در باغ نگارستان قرار داشت، نصب کردند. محمد ابراهیم باستانی پاریزی نیز در کتاب "شاهنامه آخرش خوش است"، از آن 410 دانشجو نام برده و شرح همکاری آن ها را آورده است. خوب است بدانید در گذشته به محوطه سردیس فردوسی "گلگشت فردوسی" می گفتند.

خدمات باغ موزه نگارستان

در این مجموعه انواع کارگاه های آموزشی مانند نقاشی، قصه گویی و ... برای کودکان و نوجوانان برگزار می شود. علاوه بر این کارگاه ها، دوره ها و نشست هایی با موضوع های فرهنگی و پژوهشی نیز در باغ موزه نگارستان برگزار می شود که می توانید برای اطلاع دقیق از آن ها به وبسایت یا پیج اینستاگرام مجموعه سر بزنید.

نکات ضروری جهت بازدید از باغ نگارستان

• موزه های مجموعه، روزهای دوشنبه تعطیل است اما بخش باغ و کافه رستوران باز است. 
• هزینه بلیت فقط از طریق کارتخوان دریافت می شود.
• بلیت اساتید و دانشجویان دانشگاه تهران نیم بها و دانشجویان سایر دانشگاه ها با هماهنگی قبلی نیم بها حساب می شود. 

شماره تماس باغ نگارستان

شماره تماس مجموعه : 021٣٣١١٩٥٨٦

شماره تماس رستوران و کافه: ۳۳۹۰۰۱۳۸ 021 و ۳۳۹۴۵۴۶۰ 021

ساختمان هایی که دیگر در نگارستان نیستند!

عمارت نگارستان (دیوان خانه)

مهم ترین بنای مجموعه نگارستان در دوره قاجار، عمارت نگارستان بود که چند تالار و راهروی مزین به نقاشی داشت. یکی از تالار های معروف آن تالار سلام (تالار شاهی یا تالار سلطنتی) بود که جهت سلام و ادای احترام مهمانان به شاه در مراسم های رسمی مورد استفاده قرار می گرفت. در این عمارت حدود 118 نگاره وجود داشت که توسط عبدالله خان نقاش باشی کشیده شده بود اما اکنون تمامی آن ها از بین رفته اند.

عمارت دلگشا (حوض خانه)

این بنای زیبا به شکل یک کوشک هشت ضلعی در مرکز باغ ساخته شده بود که به آن حوض خانه می گفتند. در طبقه بالای حوض خانه، تالار دلگشا ساخته شده بود که در آن چندین نقاشی زیبا از جمله نقاشی زیبای صف سلام فتحعلی شاه قرار داشت. عمارت دلگشا حوالی سال 1309 تغییر کاربری داد و به موزه هنرهای ملی ایران (به سبک فرانسوی) تبدیل شد و تمامی نقاشی های داخل آن از بین رفت. اکنون این بنا در ساختمان ورزات ارشاد قرار دارد و از باغ موزه نگارستان جدا شده است چرا که به مرور زمان باغ نگارستان کوچک و کوچک تر و بخش های زیادی از آن جدا شد.

تالار قلمدان

این بنا در بخش شمالی باغ قرار داشت و دیوارهای آن نیز مملو از نقاشی های زیبا بود که اکنون چیزی از آن ها باقی نمانده است.

کــــــــارناوالی شـــــــو