روستای خرانق یزد | زادگاه خورشید در سرزمین ایران

با ما همسفر شوید تا شما را به روستای خرانق در یزد ببریم؛ روستایی دیدنی در شهرستان اردکان که ارزش بسیاری از نظر معماری و تاریخی دارد. در این مطلب نگاهی کلی به خرانق داریم، جاذبه های گردشگری خرانق و شرایط اقامت در خرانق را مورد بررسی قرار می‌دهیم و در نهایت به شما می‌گوییم روستای خرانق کجاست و چگونه می‌توانید به آن برسید.

چرا روستای خرانق؟

• روستای خرانق یکی از مقاصد کمتر دیده شده کشورمان محسوب می‌شود که بسیار مورد توجه گردشگران اروپایی قرار گرفته است.
•  از جاهای دیدنی یزد است که یکی از سازه‌های بزرگ خشتی ایران را در خود دارد.
• این روستا با قدمت 4500 سال، از نظر تاریخی بسیار ارزشمند است و متاسفانه به دلیل عواملی همچون فرسایش ممکن است در سال‌های آینده اثری از آن نماند و از جمله آثار در معرض خطر در ایران به حساب می‌آید.
• کاروانسرای قدیمی خرانق که برای اقامت مسافرین آماده و تجهیز شده است، سفری متفاوت و اقامتی به یاد ماندنی را برای شما رقم خواهد زد. 
• منارجنبان خرانق یکی از دلایلی است که مسافران را به این روستا می‌کشاند. 
• یکی از بزرگ‌ترین قلعه‌های مسکونی روستایی استان یزد را در خود دارد.
• یکی از چندین قلعه‌ در جهان است که خانه‌های دو طبقه و چندطبقه دارد.

آشنایی با روستای خرانق

خرانق نام روستایی در 60 کیلومتر شهر اردکان استان یزد است که نمونه‌ای کم‌نظیر از ساختار روستا به شمار می‌رود. اینجا با قدمت 4500 ساله‌اش، گردشگران را از اقصی نقاط جهان به سوی خود می‌کشاند و به حدی در اروپا شهرت دارد که به هنگام صحبت درباره ایران نام این روستا بیش از نام کشورمان شنیده می‌شود. 

این روستا دو بخش دارد؛ بخش جدید که حدودا بیش از ۵0۰ نفر در آن زندگی می‌کنند و بخش قدیم یا قلعه خرانق که تا چندی پیش میزبان ساکنان روستا بود؛ اما به دلیل فرسودگی در حدود 30 سال پیش، خالی از سکنه شد؛ متروکه‌ای که یکی از سازه‌های بزرگ خشتی ایران به شمار می‌آید و هر چشمی را مبهوت خود می‌کند. بد نیست بدانید خرانق از لحاظ اقتصادی اهمیت بسیار زیادی دارد و به سبب وجود معادن سنگ آهن چادرملو، اورانیم، ساغند، باریت، روی و گرانیت یکی از مراکز اقتصادی مهم کشور محسوب می‌شود.

خرانق به چه معناست؟

قدیمی‌ترها این روستا را با عنوان خورانق یا خورنق می‌شناسند و اگر در مورد معنای نام این روستا از آن‌ها بپرسید به شما می‌گویند: زادگاه خورشید.

محبوب ترین دیدنی های روستای خرانق

قلعه خرانق

مهم‌ترین جاذبه روستای خرانق که گردشگران را به اینجا می‌کشاند، قلعه خرانق است؛ یادگاری تاریخی و ارزشمند که حدود یک هکتار وسعت دارد و به عنوان یکی از بزرگ‌ترین قلعه‌های مسکونی روستایی استان یزد شناخته می‌شود. قدمت برج و باروی این قلعه به زمان ساسانیان و چیزی در حدود 1800 سال پیش می‌رسد؛ اما نشانه‌هایی از زندگی در بیش از 4500 سال پیش در آن وجود دارد. در واقع پیش از آنکه بخش جدید روستا شکل بگیرد، مردم در همین قلعه زندگی می‌کردند و تنها 30 سال است که آن را ترک کرده و به خانه‌های جدیدشان رفته‌اند. از ویژگی‌های مهم در ساخت قلعه خرانق می‌توان به بافت ساختمانی متراکم، معبر باریک و سرپوشیده، استفاده از مصالح بازدارنده تبادل گرما و به طور کلی سازگاری با شرایط محیطی اشاره کرد که اقلیم آن را تا حد زیادی تعدیل کرده‌اند. این اثر از تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۳ با شماره ثبت ۱۱۵۰۹ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

ویژگی های دفاعی قلعه

برای آنکه ساکنان قلعه در آرامش باشند و از گزند حمله‌ها دور بمانند، ویژگی‌های دفاعی برای قلعه خرانق در نظر گرفته شده است:

حصارها و برج ها: حصار دور قلعه به خوبی محدوده امنی برای آن مشخص می‌کرده است. این حصار به همراه برج‌ها بر استحکام و امنیت این قلعه می‌افزوده‌اند. 6 برج نگهبانی شامل یک برج در شمال و یکی در جنوب‌غربی قلعه و چهار برج دیگر هم در جبهه غربی به بدنه قلعه متصل‌اند و چهار دروازه به نام‌های دروازه بالا، پایین، رضا خان سرداری و خالو در اطراف آن قرار دارند.

مسیرهای پیچ در پیچ و باریک: وقتی وارد قلعه خرانق می‌شوید، هر لحظه فکر می‌کنید که گم شده‌اید اما شما تحت‌تاثیر مسیرهای پیچ‌درپیچ و باریک قلعه هستید. ابزاری برای غافلگیر کردن دزدان و راهزنان که حرکت آن‌ها را کند می‌کرده تا به مقصودشان نرسند. یکی از کوچه‌ها با عنوان کوچه گرگ شناخته می‌شود؛ برای مقابله با دزدان آن‌ها را به این کوچه می‌کشاندند و سپس به آن‌ها حمله می‌کردند.

خندق: در گذشته دورتادور قلعه را خندق‌های عمیقی محاصره کرده بودند تا ساکنان از یورش دشمنان در امان بمانند. 

نبود پنجره: بخش پایینی خانه‌ها در این قلعه در یا پنجره‌ای به بیرون قلعه ندارد و همین خانه را از نفوذ راهزنان حفظ می‌کرده است.

ساختار خانه های قلعه

80 خانه در این قلعه تعبیه شده که بیشترشان دارای دو یا سه طبقه‌اند و طراحی هریک متناسب با توانایی اقتصادی و موقعیت اجتماعی قلعه‌نشینان است. دیوارهای خشتی و گلی، سقف گنبدی و استفاده از تیرهایی از جنس حصیرهای الیافی، چوب و پوشال از ویژگی‌های این خانه‌ها است. در این خانه‌ها مخلوط خاک و آهک برای مسطح کردن کف اتاق‌ها، ملات کاهگل برای پوشش سطوح بیرونی ساختمان‌ها و گچ برای تزیین دیوار اتاق‌ها، تالارها و ایوان‌ها به کار رفته است.

بر خلاف خانه‌های معمولی اقلیم گرم و خشک، اکثر خانه‌ها به جز چند واحد، فاقد حیاط هستند. از طبقه زیرین خانه‌ها برای نگهداری احشام و طیور استفاده می‌کردند و در برخی خانه‌ها از این فضا برای انبار کردن علوفه و غلات هم استفاده می‌شده است. ارتباط با خانه‌ها تنها از طریق معابر درون قلعه ممکن است و خانه‌ها به یکدیگر راه ندارند.

منارجنبان خرانق

با شنیدن نام منارجنبان تصویری از منارجنبان اصفهان در ذهن همگان نقش می‌بندد؛ اما بهتر است بدانید این سازه تنها مناره‌ای نیست که در ایران می‌جنبد. خرانق نیز یک منارجنبان بر فراز مسجدش دارد که حرکت آن به وضوح دیده می‌شود و از منارجنبان اصفهان کهن‌تر است. 

قدمت بنای اولیه این مناره به دوران ساسانیان می‌رسد و با ارتفاع 15 متر از بام مسجد، از مرتفع‌ترین بناهای منطقه به شمار می‌رود. این منارجنبان ۳ طبقه و 2 راه پله حلزونی برای رفت و برگشت دارد و به عنوان برج دیده‌بانی و فانوس‌خانه کاربرد داشته است. ساختاری چوبی در بالای آن قرار داشته که اهالی پس از کج شدنش بر اثر زلزله و وزش باد آن را بریده و پایین آورده‌اند.

منارجنبان خرانق با شماره 2440 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

حمام خرانق

حمام تاریخی خرانق بنایی قاجاری در کاروانسرا و در نزدیکی کشتزار روستا است. برای آنکه در این حمام به راحتی بتوان به آب قنات دسترسی پیدا کرد، آن را در سطحی پایین‌تر از قلعه و بالاتر از سطح روستا ساخته‌اند. با به کارگیری این روش هوشمندانه، فاضلاب حمام به زمین‌های اطراف قلعه هدایت می‌شود. گود ساختن حمام و استفاده از آجرهای ضخیم در دیواره آن باعث شده تا از اتلاف گرما نیز جلوگیری شود. سقف این بنا گنبدی است و برای تامین نور حمام روزنه‌های کوچکی در سقف آن تعبیه شده است.

این حمام به دو بخش حمام کوچک و حمام بزرگ تقسیم می‌شود که هر دو دارای تمام اجزای حمام کامل ایرانی همچون ورودی، هشتی، سربینه، میاندر، بینه، خزینه، تون، گرمخانه و گلخن هستند. حمام کوچک مخصوص زنان بوده و حمام بزرگ از صبح تا شب در اختیار بانوان قرار داشته است و از شب تا صبح آقایان از آن استفاده می‌کردند. این حمام در اواخر دوره پهلوی با تعطیل شدن خزینه و کاشی‌ شدن دیوارها و کف، شبیه یک حمام نمره شد تا اهالی راحت‌تر از آن استفاده کنند.

این اثر در تاریخ 9 اردیبهشت 1389 با شماره 8552 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

مسجد جامع و حسینیه خرانق

در مرکز قلعه خرانق، مسجدی وجود دارد که قدمت آن به قرن هشتم تا دهم هجری قمری می‌رسد. در کنار این مسجد، حسینیه‌ای وجود دارد که قدمتش از مسجد کمتر است و شیب طبیعی زمین باعث شده تا حسینیه در سطحی پایین‌تر از مسجد قرار گیرد.

خشت و گل مهم‌ترین مصالح به کار رفته در ساخت مسجد جامع و حسینیه خرانق هستند و در بعضی از قسمت‌های نمای حسینیه و مناره آن، آجر نیز به کار رفته است.

این اثر از تاریخ ۱۸ آبان ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۴۴۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به شمار می‌رود.

پل خرانق

هدف از ساخت پل خرانق در ده قرن پیش، تنها انتقال آب از یک ساحل به ساحل دیگر رودخانه دوکالی بود. رودخانه دوکالی، یک مسیل بزرگ و عمیق 22 کیلومتری است که به شکل رودخانه ای فصلی از پیرامون روستا و دامنه ارتفاعات به سمت کویر درانجیر جریان می‌یابد.

هدف از ساخت پل خرانق آن بود که آب را از دهانه قنات خرانق در یک ساحل رودخانه به مزارع و باغ‌ها در ساحل دیگر برساند. این پل با نام پل آبراه نیز شناخته می‌شود و عنوان قدیمی‌ترین پل انتقال آب در استان یزد را به خود اختصاص داده است. در ساخت پل از ترکیب معماری ساسانی و رومی استفاده شده و طول آن ۴۰ متر و ارتفاعش ۷/۵ متر است. امروز دیگر آبی در رودخانه جریان نمی‌یابد اما این پل استوار ایستاده و به محلی برای گذر مردم تبدیل شده است.

آینه های خرانق نما

در بستر خشک رودخانه، جاذبه‌ای جدید به نام آینه‌های خرانق نما وجود دارد که توسط امیر حاجبی برای افزودن به جاذبه‌های خرانق طراحی و اجرا شده‌اند. 9 آینه در این قسمت وجود دارند که قطر بزرگ‌ترین آینه 2 متر و کوچک‌ترین آن‌ها 40 سانتی‌متر است و با وجود حفاظت از آن‌ها، نتوانسته‌اند از شکستن دو تا از آن‌ها جلوگیری کنند.

مزار بابا خادم

مزار بابا خادم یکی از بناهای مذهبی در روستای خرانق است که با گنبد آبی‌اش، بیش از هر بنای دیگری جلب توجه می‌کند. این بنا پیکر یکی از خادمین امام رضا (ع) را در خود دارد که در طی مسیر همراه این امام بیمار شد و درگذشت و در ميان کشتزارهاى خرانق به خاک سپرده شد. بر مزار وی، بنايى گنبدوار و ساده ساخته شده که در سال 1390 مورد بازسازی قرار گرفته است.

کاروانسرای خرانق | رباط شاهزاده

در روستای خرانق کاروانسرایی وجود دارد که قدمت بنای اولیه آن به دوره ساسانی برمی‌گردد. این کاروانسرا پس از تخریب بر اثر گذشت زمان به فرمان محمد ولى ميرزا فرزند فتحعلى شاه مرمت شد و با عنوان کاروانسراى شاهزاده یا رباط شاهزاده به کارش ادامه داد. جایی که امروزه به عنوان محلی برای اسکان مسافران از آن استفاده می‌شود.

این اثر در تاریخ ۳ اسفند ۱۳۷۷ با شماره ۲۲۳۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

سایر دیدنی های خرانق

به جز جاذبه‌هایی که به آن‌ها اشاره کردیم، دیدنی‌های دیگری هم در خرانق هستند که اگر اقامتتان در این روستا طولانی شد می‌توانید به کمک یک راهنمای محلی به دیدنشان بروید. 

اماکن مذهبی 

بقعه یا قدمگاه مشهدک: بنایی از خشت و گل در پشت کاروانسرای خرانق  که آن را محل اقامت امام رضا (ع) حین سفر از مدینه تا مرو می‌دانند. در آن سنگ‌نبشته‌اى بر ديوار دیده می‌شود که تاریخ ۵۹۵ هجرى قمری را نشان می‌دهد و بنابر اعتقاد مردم حکايت از عبور حضرت رضا (ع) از اين روستا دارد.

مسجد بیت المقدس: مسجدی در قلعه که بنا بر گفته بومیان، امام رضا (ع) در آن نماز خوانده اما این روزها به مخروبه‌ای تبدیل شده است.

مسجد سرچشمه: مسجدی خارج از قلعه که اهالی روستا قدمت آن را 120 سال می‌دانند و از آن برای اقامه نماز استفاده می‌شود. یکی از اثرات مهم این مسجد، سنگ قبر ابوبکر بن محمود، متوفی به سال ۷۷۷ هجری قمری است که بعد از انتقال از قبرستان قدیمی در ایوان مقابل مسجد نصب شده است.

بقایای تاریخی

شترگلو: در کنار پل خرانق بقایایی از یک شترگلو یا سیفونی از جنس سنگ و ساروج دیده می‌شود که 30 متر طول دارد. شترگلوها مجموعه‌ای از سازه های منحصر‌به‌فرد برای انتقال آب هستند که در طی سالیان دراز در گذشته، وظیفه آب‌رسانی به اراضی کشاورزی را انجام می‌دادند.

بوکن ها: حفره‌های عمیق و دست‌کندی در حاشیه رودخانه و در نزدیکی پل که به صورت غارهایی در خاک سفت هستند و به دگ یا دق یا بوکن شهرت دارند. این حفره‌ها به عنوان سرپناه مورد استفاده مسافران و زائران قرار می‌گرفتند. 

آسیاب های آبی: دو آسیاب آبی قدیمی یکی در داخل قلعه و یکی هم در بیرون قلعه که قدمت آن‌ها به 140 سال می‌رسد. نام این آسیاب‌ها را بر حسب جهت جریان آب قنات، بالادست و پایین‌دست گذاشته‌اند.

آب انبار: آب‌انباری به سبک آب‌انبارهای صحرایی تک بادگیر که کتبیه سر در آن تاریخ ۱۳۱۸ هجری قمری را نمایش می‌دهد.

گورستان قدیم: محوطه‌ای به نام مزار قدیم در حاشیه جنوب‌غربی روستا که غسالخانه‌ای از خشت و گل با اتاق‌هایی گنبدی نیز دارد و امروزه تنها به عنوان طویله یا انبار علوفه از آن استفاده می‌شود. فضاهای خاصی به نام پرده یا زردو نیز در پیرامون آن وجود داشته که تنها خرابه‌هایی از آن‌ها بر جای مانده است. این بناها محلی برای دفن موقت متوفیانی بوده که قصد داشتند آن‌ها را به عتبات عالیات منتقل کنند و در آنجا به خاک بسپارند.

قریه شمس آباد: خرابه‌هایی از یک روستای متروکه و قدیمی در کنار روستای خرانق که بناهای سنگی و گچی قدیمی به سبک معماری ساسانی دارند و گفته می‌شود خرابه‌های آتشکده یزدان نیز در آن یافت شده است.

خرابه های کبرها: چهار دیواری‌هایی مربع‌شکل با سقف‌های ویران در حد فاصل روستای خرانق و قریه شمس آباد که نشان از سبک معماری دوران ساسانیان دارند.

جاذبه های طبیعی

آبشار ساعتی: آبشاری که فقط در فصول پر بارش رخ می‌نمایاند و به نام آبشار ساعتی شهرت پیدا کرده است.

منطقه حفاظت شده دره انجیر: روستای خرانق در قسمتی از منطقه حفاظت شده دره انجیر قرار دارد و به عنوان محل عبور و مهاجرت یوزپلنگ آسیایی از اهمیت بسیاری برخوردار است. 

کوه های مرتفع: بلندترين نقطه در منطقه خرانق، كوه خونزا، به ارتفاع ۳۱۸۵ متر است و دیگر قله‌های معروف آن كوه اشترى، خوانزا، بندر، بزكوه، چک چک و هامانه هستند که می‌توانند مقصد خوبی برای کوهنوردان باشند.

امکانات روستای خرانق

اقامت در روستای خرانق

برای اقامت در سفر به روستای خرانق گزینه‌های زیر را دارید:

• اقامتگاه بوم گردی خرانق
• کمپینگ
• اقامت در هتل‌ها، اقامتگاه‌ها و خانه‌های شهرهای اطراف مانند اردکان در فاصله حدود 71 کیلومتر و یزد در فاصله حدود 77 کیلومتر

بهترین فصل سفر به خرانق

در همه فصول سال می‌توانید به خرانق سفر کنید اما بهتر است این بازدید را در اوایل بهار، پاییز و زمستان انجام دهید.

بهار: هوای خوب و شکوفه‌های درختان در این فصل، خرانق را به مقصدی ناب تبدیل می‌کنند.

تابستان: با وجود آنکه آب‌وهوای خرانق نسبت به سایر مراکز استان خنک‌تر است؛ اما به هنگام بازدید از قلعه خرانق از تابش آفتاب در امان نیستید و این می‌تواند برایتان آزاردهنده باشد.

پاییز و زمستان: در فصول سرد کاهش دمای زیادی در منطقه رخ می‌دهد؛ اما روزها، هوا اعتدال خاصی دارد و خبری هم از تابش تند آفتاب نیست. برای شب مانی در این فصول، لباس گرم را فراموش نکنید. 

سوغات خرانق

شاید این روستا کوچک به نظر برسد اما در سفر به آن سوغاتی‌های خوشمزه‌ای همچون پسته و زردک (نوعی هویج) انتظار شما را می‌کشند. همچنین دست‌بافته‌های زنان روستا نیز می‌تواند ره‌آورد سفر شما به خرانق باشند که از جمله آن‌ها می‌توان به چادر شب اشاره کرد.

سخن آخر

بازدید از خرانق شما را به تاریخی دور می‌برد و جلوه ای تازه از زندگی گذشتگان را نشانتان می‌دهد. اما آیا آن چنان که باید در مورد این جاذبه تبلیغ می‌شود؟ اصلا تا به حال اسم خرانق را شنیده بودید و درباره آن می‌دانستید یا در این مطلب اطلاعاتی در موردش به دست آوردید؟

بحث نگهداری از این جاذبه ارزشمند نیز بسیار مهم است. اگر از این روستا بازدید کرده‌اید برایمان در این مورد بنویسید و بگویید آیا شرایط حفاظت از خرانق مطلوب است؟

منتظر دیدگاه‌ها و تجربه‌های شما عزیزان هستیم...