کاروانسرای خانات تهران | کاروانسرای روغنی‌ ها

کاروانسرای خانات تهران مقصد تهرانگردی امروز ماست؛ جایی که ما را با خود به سفری در تاریخ می‌برد و داستان‌هایی از تجارت در گذشته را برای‌مان روایت می‌کند. اگر می‌خواهید بدانید که کاروانسرای خانات تهران کجاست و تاریخچه کاروانسرای خانات چه فرازونشیبی داشته، تنها چند دقیقه زمان بگذارید و مطلب پیش رو را بخوانید. 

چرا کاروانسرای خانات تهران ؟

• بنایی تاریخی با بیش از یک قرن  قدمت است که در بافت قدیمی تهران قرار دارد.
• از بزرگترین کاروانسراهای درون شهری و از جالب‌ترین جاذبه های تهران است.
• این بنا معماری منحصر به فردی دارد.
• می‌توانید در این بنای قدیمی، شکم‌گردی متفاوتی را تجربه کنید.

کاروانسرای خانات | بنایی کهن در دل تهران مدرن

در بافت قدیمی شهر تهران کاروانسرایی کهن قرار دارد که در گذشته میزبان بازرگانان و مسافران بوده است و یکی از بزرگترین کاروانسراهای درون شهری تهران شمرده می‌شد. می‌گویند کاروانسرای خانات بیش از یک قرن پیش و در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در جنوب چهار راه مولوی و در خیابان صاحب جمع امروزی ساخته شد. جالب است بدانید که به این بنا سرای روغنی‌ها نیز می‌گفتند چرا که در روزگاران قدیم محل خرید و فروش روغن بود. همچنین به حجره، خان می‌گفتند که این کاروانسرا با داشتن 52 حجره به کاروانسرای خانات معروف شد. در آن روزها برخی از تاجران به صورت فصلی حجره‌ها را اجاره می‌کردند، کالاهای‌شان را در طبقه پایین عرضه می‌کردند و در طبقه بالا به استراحت می‌پرداختند. پس از مدتی با تغییر شیوه‌های حمل‌ونقل، تغییر و از رونق افتادن برخی از کسب‌وکارها، کاروانسراها کاربری سابق خود را از دست دادند. با گذشت روزهای بسیار، امروز این کاروانسرا محل عرضه خشکبار، آجیل، حبوبات و...است و می‌توانید با قدم زدن در آن گشت‌وگذاری کوتاه در دل تاریخ داشته باشید. همچنین به تازگی در بخشی از این کاروانسرا، رستوران و سفره‌خانه سنتی بازگشایی شده ‌است و به شما این فرصت را می‌دهد تا در دل یک بنای تاریخی شکم‌گردی را هم تجربه کنید.

کاروانسرای خانات در 1 مهر 1382 با شماره ۱۰۴۱۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

تاریخچه کاروانسرای خانات تهران

در برخی منابع آمده است که در زمان ناصرالدین شاه، با توجه به قرارگیری شهر تهران در مسیر ارتباطی شهرهای مهم دیگر، تصمیم گرفته شد تا چندین کاروانسرا برای استراحت تجار و مسافران در داخل و خارج از بافت شهر احداث شود. خانات هم یکی از آن کاروانسراها بود که در آن زمان خارج از حصار شهر بنا شد؛ اما با توسعه بافت شهری، کم‌کم در داخل محدوده تهران قرار گرفت و لقب اولین کاروانسرای درون‌شهری تهران را از آن خود کرد. حالا امروز بیش از یک قرن از دوران رونق این کارونسرا می‌گذرد؛ روزهایی که تجار و مسافران، بارهای خود را درحیاط کاروانسرا خالی می‌کردند و در یکی از اتاق های آن شب را به صبح می‌رساندند.

جالب که بدانید با وجود نامشخص بودن زمان دقیق ساخت این بنا، با توجه به نوع معماری بنا، آن را متعلق به حدود بیش از یک قرن پیش و اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار می‌دانند. همچنین در نقشه‌ای که در سال 1270 هجری شمسی توسط میرزا ابوالقاسم نجم‌الملک (از دولت‌مردان دوره قاجار و پهلوی) از تهران تهیه شده است، این کاروانسرا در نزدیکی میدان امین‌السلطان دیده می‌شود. این میدان توسط آقامحمدابراهیم ارباب، ملقب به امین‌السلطان از درباریان گرجی ایران در دوران ناصرالدین‌شاه ساخته و به مرکز عرضه سبزیجات و تره‌بار بدل شد.

روزگار گذشت تا اینکه حدود 111 سال پیش، یکی از اعضای خاندان اردهالی، که از قدیمی‌ترین تجار فرش ایران بودند، این بنا را از امین‌السلطان خریداری می‌کند. تا سال 1381 این بنا همچنان فعال بود تا اینکه کم‌کم بخش‌هایی از آن رو به تخریب رفت. افراد خاندان اردهالی برای حفظ میراث گذشتگان‌شان تصمیم می‌گیرند تا برای حفظ این بنا اقداماتی انجام دهند. در نهایت بعد از مرمت، در سال 1388 با وجود تلاش‌های خانواده ارهالی برای تبدیل این کاروانسرا به مرکز تولید و عرضه سوغات و صنایع دستی، اما به دلیل قرارگیری بنا در بورس خشکبار، در نهایت سال 1391 کاروانسرای خانات به مرکزی برای عرضه خشکبار بدل شد و با این کاربری در حال فعالیت است. 

آتش سوزی و بازسازی کاروانسرای خانات

در آتش‌‎سوزی سال 1357 ورودی‌های شرقی و غربی مسدود شدند اما درب ورودی اصلی دچار آسیب نشد. پس از این آتش‌سوزی کاروانسرا به بنگاه و بعد به انبار تغییر کاربری داد.

معماری کاروانسرای خانات

کاروانسرا با 10500 متر مربع مساحت در زمينی به چهارگوشه غيرمتقارن قرار گرفته که صحن متقارن و چهار گوشه آن منجر شده تا این ایراد از دید بازدید کنندگان پنهان بماند. کاروانسرا دارای 54 حجره‌ متقارن است که در هر ضلع آن 13 حجره قرار دارد.

در معماری کاروانسرا از آجرکاری و گره سازی بهره برده‌اند و در ساخت آن از گل، گچ، سنگ و چوب استفاده شده است. از ویژگی‌های منحصر به فرد این کاروانسرا درب چوبی آن است. این درب که حدودا 6 متر ارتفاع دارد از چوب درخت چنار ساخته شده و به جای لولا روی چهل عدد گل میخ باز و بسته می‌شود. گرداگرد درب آن، رهنمودهایی از امام علی (ع) در مورد آداب خرید و فروش بر روی کاشی نصب شده است. در وسط حياط خانات آب انبار بزرگی قرار داشت كه اطراف آن پر از حجره بود كه افراد ساكن در حجره‌ها به دباغی مشغول بودند البته اين فضا در فاصله سال‌های 1340-1335 تخريب شد و امروزه محدوده آب انبار و حجره‌های دباغی با سنگ‌هايی با حاشيه قرمز مشخص شده‌اند

امکانات

• کافه
• رستوران
• نمازخانه
• سرویس بهداشتی

سخن آخر

در این شهر مدرن که ساختمان‌های آن سر به فلک می‌زنند، گشت‌زنی در کوچه پس کوچه‌هایی با بافت قدیمی، برای ساعاتی، ما را به گذشته می‌برد.

کاروانسرای خانات را چطور دیدید؟

از ویژگی‌های مثبت و منفی آن برای‌مان بگویید.

از کدامیک از بازارهای اطراف دیدن کردید؟

نظرات خود را از بازدید از این کاروانسرا با ما و همراهان کارناوالی در میان بگذارید.