گورستان خالدنبی | خفته ای بر فراز ترکمن صحرا

به سوی ترکمن صحرا و شهر کلاله می رویم تا از گورستان تاریخی خالدنبی دیدن کنیم. این گورستان خاص و مرموز که اطلاع دقیقی از تاریخچه آن در دست نیست در سال های اخیر بسیار پر طرفدار شده است، بنابراین اگر می خواهید از آدرس گورستان تاریخی خالدنبی مطلع شوید و داستان آتش سوزی قبرستان خالدنبی را بخوانید کارناوال را همراهی کنید.

چرا گورستان خالدنبی ؟

• مسیر رسیدن به این گورستان بی نظیر است؛ جاده ای نسبتا باریک و پر پیچ و خم که در فصل بهار دو سوی آن مملو از تپه ماهورهای سبز و زیبا و دشت گل های کُلزاست.
• این گورستان محل دفن خالدنبی، عالم بابا و چوپان آتاست که برای مردم منطقه بسیار مقدس و محترم هستند.
• مقبره های این گورستان سنگی، وزنی بالغ بر یک تُن و شباهت زیادی به اندام های جنسی دارند و در دنیا بسیار ویژه و منحصر به فردند.
• علت ساخت این گورستان و سنگ قبرهایش هنوز به شکل یک راز مانده است.
• برای رسیدن به مقبره خالدنبی باید مسیری را به صورت پیاده طی کنید؛ مسیری زیبا که از میان تپه ماهورها می گذرد و منظره ای بی نظیر پیش روی شما می گذارد.
• یکی از معروف ترین دیدنی های گلستان به حساب می آید.

آشنایی با گورستان خالدنبی | خفته ای بر فراز ترکمن صحرا

شهر کلاله را به سمت شمال شرقی ادامه می دهیم و به جاده ای می رسیم که ما را به بالای کوه های گوکچه داغ می رساند. جایی که طبیعت بی نظیر و تپه ماهورهای زیبا و سرسبز چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند. اینجا خالدنبی ست؛ گورستانی بزرگ که 12 هکتار مساحت دارد. از تاریخ دقیق ساخت گورستان اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ اما آن چه این مکان را متمایز می کند وجود سنگ قبرهایی با اشکال منحصر به فرد است. این سنگ قبرها به شکل اندام های جنسی زنانه و مردانه هستند که در قسمت های مختلف گورستان پراکنده شده اند و تعداد آن ها تا 600 عدد تخمین زده شده است. علاوه براین سنگ قبرها 3 زیارتگاه متعلق به خالدنبی، چوپان آتا و عالم بابا در گورستان وجود دارد که برای مردم منطقه بسیار مقدس هستند. در مورد این 3 شخصیت در ادامه بیشتر توضیح خواهیم داد.

خوب است بدانید که این مجموعه ارزشمند در سال 1395 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

خالدنبی کیست؟

خالد نبی غیث بن سنان، یکی از پیغمبران عرب بعد از حضرت عیسی بود که ترکمن ها او را حالت نبی می خوانند. خالدنبی پیامبری تبلیغی بود که در سرزمین عدن (یمن امروزی) زندگی می کرد و در زمان حیاتش به کشورهای مختلف از جمله ایران سفر کرد. گفته می شود که خالدنبی در زمان حکومت خسرو انوشیروان ساسانی به ایران آمد و همین امر می تواند دلیل خوبی باشد تا احتمال بدهیم که گورستان متعلق به دورهای اسلامی و بعد از ساسانیان باشد. خالد بن سنان در دوران پیامبری خویش به تبلیغ دین مسیحیت می پرداخت و روایت ها نیز حاکی از آن است که عالم بابا پدر همسر خالدنبی بوده و چوپان آتا نیز از مریدان نزدیک ایشان بودند.

• آرامگاه خالدنبی:آرامگاه کوچک خالدنبی (ع) بر بلندای تپه ای قرار گرفته است. این آرامگاه بسیار ساده، دارای چند اتاق است که در هر کدام قبر فردی مقدس اما نامشخص قرار گرفته است.
• آرامگاه چوپان آتا: بقعه این مقبره نیز مثل مقبره خالدنبی ساده اما کوچک تر است و داخل آن یک قبر بدون سنگ وجود دارد. 
• آرامگاه عالم بابا: مقبره عالم بابا نیز از نظر اندازه تقریبا مشابه مقبره خالدنبی است و داخل آن یک سنگ قبر وجود دارد.

راهنمای بازدید از گورستان خالدنبی

برای رسیدن به گورستان خالدنبی باید از شهر کلاله به سمت شمال شرق حرکت کنید. پس از گذر کردن از کنار روستای اوقچی بزرگ به دو راهی خواهید رسید که سمت راستش شما را به روستاهای پایین دست خالد نبی و سمت چپ به سوی گورستان هدایت خواهد کرد. در طی این مسیر بی شک یکی از منحصر به فردترین مناظر جاده ای ایران یعنی هزار دره را خواهید دید. توجه داشته باشید که جاده ای که پیش رو دارید کمی خطرناک و نامناسب است بنابراین حتما از سلامت وسیله نقلیه خود اطمینان حاصل کرده و با احتیاط بیشتر رانندگی کنید. پس از  تماشای این مناظر زیبا و پیمودن جاده خاکی تا انتها، در سمت راست، زیارتگاه عالم بابا را مشاهده خواهیم کرد. اگر به رو به روی تان نگاه کنید مقبره خالدنبی را خواهید دید. دقت کنید که قبل از ورود به حیات کوچک زیارتگاه باید حتما کفش های خود را دربیاورید. داخل آرامگاه خالدنبی یک قبر ساده و بدون مشخصات وجود دارد. آرامگاه برای زیارت زائران مرد و زن به دو قسمت مجزا تقسیم شده است. سمت راست آرامگاه جاده ای وجود دارد که اگر آن را تا انتها ادامه بدهید خود را بر فراز هزار دره مسلط خواهید دید. این جا آرامگاه کوچک چوپان آتا قرار دارد. آرامگاهی با پنجره های هلالی شکل ،قبری بدون کتیبه و گنبدی کوچک و سبز رنگ. حالا برای بازدید از گورستان باید به سمت مقبره خالدنبی و نقطه اول برگردید و به سمت شرق بروید. اگر با سرعت متوسط حرکت کنید حدود 45 دقیقه بعد به در ورودی گورستان خواهید رسید. 

لوازم مورد نیاز در مسیر بازدید از گورستان خالدنبی

بعد از رسیدن به انتهای جاده ورودی و رسیدن به آرامگاه عالم بابا تا انتهای بازدید زمان به نسبت زیادی نیاز دارید پس آب آشامیدنی و تنقلات حتما لازم تان خواهد شد.

چه چیزهایی را با خود نبریم؟

از بردن وسایل سنگین مانند کوله های سنگین خودداری کنید زیرا مسیر نسبتا طولانی است. همچنین اسپیکر های بخش کننده موزیک!

نکته ایمنی: مسیر دسترسی به گورستان راه پیج دار و نسبتا باریک و خاکی و در کنار آن پرتگاه مانند است. از شوخی کردن و هل دادن یکدیگر بپرهیزید و به صورت خطی پشت سر هم حرکت کنید.

تاریخچه گورستان خالدنبی

بر اساس تحقیقات اولیه انجام شده احتمال می رود که گورستان متعلق به دوره اسلامی باشد چرا که سنگ قبرهایی مشابه دوره سلجوقیان در مجموعه قابل مشاهده است. نکته دیگر آن که این سنگ قبرها با سبک قبرهای مردم مغول، هند و تبت نیز هماهنگ است. گمان می شود که به دلیل قرارگیری منطقه در مسیر ارتباطی شرق به غرب و عبور مردمان ساکن آسیای مرکزی از این ناحیه این هماهنگی و انتقال فرهنگ اتفاق افتاده باشد.

سنگ قبرهای تاریخی گورستان خالدنبی

• انسان نما (اندام جنسی مردان) : این سنگ قبرها به شکل عمودی هستند و ارتفاع آن ها از 2 تا 5 متر متغیر است. گفته می شود که سنگ قبرهای عمودی نماد مردانی بزرگ هستند که کلاه بر سر و دستاری بر کمر بسته اند. هرچه سنگ ارتفاع بیشتری داشته باشد نشان از مقام بالاتر شخص مدفون است. تعدادی از سنگ های عمودی دارای 2 حلقه یا دستار هستند که نمادی از پهلوانی فرد است و گمانه زنی شباهت آن ها با اندام جنسی مردانه خیلی منطقی به نظر نمی رسد.
• کله قوچ (به شکل سینه زنان یا صلیبی شکل): همان طور که گفته شد به نظر می آید مهاجرت اقوام آسیای میانه مثل مغول ها از این ناحیه در شکل سنگ قبرها تاثیرگذار باشد. قوچ در بین اقوام آسیای میانه حیوانی ارزشمند و نماد خیر و برکت است بنابراین بیراه نیست که بگوییم این سنگ ها نمادی از قوچ هستند. عده ای هم می گویند این سنگ ها نمادی از اندام جنسی زنان (سینه زنان) اند و همه آن ها رو به شمال قرار گرفته اند و نشان دهنده زن بودن فرد دفن شده هستند.

کجا بمانیم؟

در اطراف بقعه خالدنبی تعدادی اتاق برای اسکان زیارت کنندگان و استراحت شان در نظر گرفته شده است اما اگر قصد اقامت چند روزه را دارید بیشتر روستاهای اطراف و یا پایین دست گورستان مثل گچی سو دارای اقامتگاه های بوم گردی هستند و از مسافران در فصول مختلف میزبانی می کنند.

امکانات

در کنار آرامگاه خالدنبی سوپر مارکت برای تهیه آب و میان وعده سبک وجود دارد .سرویس بهداشتی نیز پشت مسجد واقع شده است. محدوده مشخصی برای پارکینگ در نظر گرفته نشده است؛ اما می توانید در کنار محوطه خاکی انتهای جاده نزدیک آرامگاه خالدنبی پارک کنید.

بهترین فصل سفر

بهار و تابستان: تلاش کنید سفر به منطقه را در فصول گرم انجام دهید .البته نه آنقدر گرم که آفتاب تند منطقه ترکمن صحرا شما را عاجز کند. در نیمه اول سال بین فروردین تا نهایت اواخر خرداد سفر خود را برنامه ریزی و اجرا کنید چرا که در فصل تابستان هوای این منطقه بسیار گرم و غیر قابل تحمل می شود.

پاییز و زمستان: اگر فرصت آن را نداشتید تا در نیمه اول سال از گورستان دیدن کنید سعی کنید تا اوایل پاییز سفر خود را انجام دهید چرا که منطقه کوهستانی است و در نیمه دوم سال به شدت سرد می شود و شانس تماشای منظره زیبا و سرسبز هزار دره نصیب تان نمی شود.

باور های مردمی درباره گورستان خالدنبی

• برخی باور دارند که افراد دفن شده در گورستان مردمانی بودند که گرفتار خشم خالدنبی شده و به سنگ تبدیل شده اند. در روایتی دیگر گفته می شود که آنان یاران نزدیک خالدنبی بوده اند و برای مصون ماندن از خشم دشمنان (قوم خورشید) به هزار تپه گریخته و به سنگ تبدیل شده اند.
• در داخل آرامگاه خالدنبی سنگ های کروی شکلی وجود دارد که مردم محلی معتقدند آنجا در گذشته زمین کشت هندوانه بود و نفرین خالدنبی آنها را به سنگ تبدیل کرده است. همچنین بر روی قبر وی پارچه سفیدی کشیده‌اند، که بر روی آن نوارها و تکه پارچه‌های رنگی بصورت افقی دوخته و آویزان شده‌ که علت آن نامعلوم است؛ اما گمان می رود این کار به سنت ترکمنان که بر روی مزار پسران یا مردان جوانمرگ شده شان نوارهای پارچه ای سفید می بستند برگردد.
• رو به روی در ورودی آرامگاه عالم بابا درختی وجود دارد که مردم محلی برای گرفتن حاجت به آن دخیل می بندند.
• در محدوده گورستان سنگ قبر های کله قوچی وجود دارد که به احتمال زیاد مربوط به یکی از باورهای ترکمن ها است. مردم ترکمن قوچ و شاخ آن را بسیار مقدس و نماد قدرت و زایش می دانند و در نقش گلیم ها ،قالی ها و ستون مساجد و... از آن بهره برده اند.
• در مجاورت آرامگاه خالدنبی تیرک یا در گویش محلی (دیرک) چوبی وجود دارد که مردم محلی برای درمان دندان درد از آن استفاه می کنند. به این صورت که از آن بالا می روند و سر چوب را با دندان گاز می گیرند .سطح چوب به دلیل استفاده زیاد صاف شده و بالا رفتن از آن دشوار است و جنس چوب آن، از نوعی درخت روسی به نام (سوور) است.
• مابین مسیر دسترسی آرامگاه خالدنبی و چوپان آتا، چشمه ای بنام (خضر) وجود دارد. این چشمه معمولا در بهار شروع به جوشش می کند و ترکمن هایی که به قصد زیارت به آنجا می آیند اعتقاد دارند که آب چشمه خاصیت درمانی دارد.

ویدیویی دیدنی از گورستان تاریخی خالدنبی

دغدغه کارناوالی

در طی سال های گذشته این گورستان شاهد چندین مورد آتش سوزی بوده است .گمانه زنی هایی مبنی بر عمدی یا غیر عمدی بودن این اقدام وجود دارد. دهیاری روستا بیان می کند که آتش سوزی فقط باعث از بین رفتن علف های هرز بهاری در مساحت یک هکتار بوده و سنگ مزار ها آسیبی ندیده اند و سنگ های شکسته از سال ها قبل در گورستان وجود داشته است. متاسفانه هیچ امکانات حفاظتی مثل دوربین های مدار بسته برای ثبت اقدامات صورت گرفته وجود ندارد! در سال های اخیر تنها اقدام مهم صورت گرفته ثبت این اثر در فهرست آثار ملی بوده و فنس کشی انجام شده در گورستان بدون بررسی و محاسبه کارشناسان برای تعیین محدوده اصلی گورستان کاری غیر تخصصی بوده است.

هیچ گونه کاوش باستان شناسی در چهار چوب کار علمی در منطقه صورت نگرفته است و فقط حدس و گمان وجود دارد که بیان می کند احتمال دارد گورستان مربوط به دوره پارینه سنگی یا دوره اسلامی باشد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که این سنگ ها هیچ گونه ارتباطی با اندام های تناسلی انسان ندارند و نمادی از مردان کلاه به سر و دستار به کمر بسته اند وعده ای نیز  باور دارند که این اشکال نماد باور و زایش است مانند بسیاری از آثار تاریخی که در آن الهه مادر با نماد باروری نمایش داده می شود اما درستی آن را نه می توان رد و نه تایید کرد.

توصیه های کارناوالی

 اکثریت مردم ترکمن سنی هستند و برای نماز خواندن از مهر استفاده نمی کند .پس حتما برای انجام عبادات خود مهر به همراه داشته باشید. همچنین این مجموعه مکانی بسیار مقدس برای مردمان ترکمن است و همه آنها به قصد زیارت و عبادت به آنجا می روند.ممکن است آنجا کسی به شما تذکر ندهد اما تلاش کنید در راستای احترام به مردم بومی و فرهنگ آنها از پوشیدن لباس های نامناسب و یا پخش کردن موزیک به ویژه در محدوده مقبره ها خودداری کنید.

می توانید بعد از بازدید از گورستان به سمت روستاهای گچی سو بروید و از آنها بخواهید که برای صرف ناهار غذای لذیذ و محلی چکدرمه را برای شما تهیه کنند. اگر چادر های عشایری شان برپا بود از آنها بخواهید که به شما اجازه دهند ناهار را آنجا صرف کنید. شما می توانید با شب مانی و پرداخت هزینه غذا در حد توان به اقتصاد روستا کمک کنید. حتما قبل از رفتن به گورستان اول به روستا بروید و برای اقامت شب تان با اهالی روستا هماهنگ کنید. اگر بخت یارتان باشد آنها از نوازندگان دوتار برای خوش آمدگویی شما بهره خواهند گرفت که تجربه لذت بخش سفر را برای شما چندین برابر خواهد کرد.

تجربه بازدید من از این گورستان راز آلود

بهار بود و اردیبهشت زیبا جانی تازه گرفته بود تا رنگ سبزی بزنه به تپه های کوچک و بزرگی که آروم راه رو برای من باز کرده بودن تا برسم به جایی که شاید سال ها پیش آواز مردمش خواب رو از تپه ها می گرفت. وقتی به اول جاده خاکی رسیدیم منظره هزار دره برام به واقعیت تبدیل نمی شد و فقط خیال بود، خیالی سبز که نقاشی های روی بوم ها را حقیقت می بخشید. چند دقیقه ای طول کشید تا باور کنم که خواب نیستم. سوار مینی بوس هایی شدیم که مارو به انتهای جاده خاکی میرسوندن. هوا اونقدری گرم بود که باید شیشه های مینی بوس رو باز می کردیم. خاک نرم جاده رو سرتا پا به جون بخریم و به مقصد برسیم. پیاده شدیم. همگی تشنه بودیم، آب خنک و میان وعده خریدیم و توشه راه کردیم. اول از مقبره عالم بابا دیدن کردیم و راستش رو بخواید اونقدر شلوغ بود که ترجیح دادم اول گورستان رو ببینم و اگه تو راه بازگشت فرصتی بود ازش دیدن کنم. مسیرو به سمت گورستان ادامه دادیم. توی مسیر دیدنی ها کم نبود اقیانوسی از تپه های سبز مخملی تورو به سمت خونه ابدی آدم هایی با سرنوشت های مختلف هدایت می کردن. با سرعتی که من داشتم تقریبا نیم ساعت طول کشید تا به مقصد اصلی برسیم. ورودی رو پرداخت کردیم و وارد گورستان شدیم. وای..!

می تونم ساعت ها اینجا راه برم و کشف کنم و خسته نشم. مثل جالیز همون هندوانه های سنگی اگه آدمارو به جای برگ های بزرگ بوته های هندوانه کنار میزدی سنگی رو می دیدی که نشون می داد پراکندگی سنگ ها بیشتر از اون چیزیه که به نظر میاد. تنهایی عجیبی اونجا حاکم بود، یک سکوت که در عین شلوغی و همهمه بازدید کننده ها نمی تونستی انکارش کنی. مسیرم رو به سمت در خروجی ادامه دادم، خیلی دور نشده بودم، به پشت سرم نگاه کردم، زمین های نیمه سوخته، تکه سنگ های شکسته و مردانی کلاه به سر که حرف سهراب رو فریاد می زدند:

(به سراغ من اگر می آیید نرم و آهسته بیایید، مبادا که ترک بردارد،چینی نازک تنهایی من)

کـــــــــارناوالی شــــــــو