غار کرفتو دیواندره

کوله‌بارتان را ببندید و همراه کارناوال شوید تا به سراغ یکی از جاذبه‌های مهم طبیعت‌گردی ایران برویم و سری به غار کرفتو دیواندره بزنیم. غاری که نه تنها امکان بازدید از یک جاذبه طبیعی را در اختیارتان می‌گذارد بلکه شما را به سفری تاریخی در گذشته‌های دور ایران زمین می‌برد. پس همراه‌مان باشید تا هم از زیبایی‌های این غار برای‌تان بگوییم و هم در مورد داستان‌های تاریخی که این غار در گذر زمان شاهد آن بوده است صحبت کنیم. البته در این مطلب می‌توانید در مورد مسیر دسترسی، ساعت بازدید غار کرفتو، هزینه بلیط غار کرفتو و موارد مهم دیگر هم اطلاعات مفیدی به دست بیاورید.

چرا بازدید از غار کرفتو ؟

• یکی از طولانی‌ترین و مهمترین غارهای تاریخی ایران است. 
• نشانه‌های فراوانی از حضور انسان‌ها از دوره‌های پیش از تاریخ تا قرن هشتم هجری در آن به چشم می‌خورد. 
• بخش‌هایی از این غار به وسیله انسان‌ها، تغییر شکل داده و حجاری شده است و به همین دلیل به آن، بزرگترین غار دستکند ایران نیز می‌گویند. 

آشنایی با غار کرفتو 

راه شهر دیواندره در استان کردستان را در پیش می‌گیریم و بدون هیچ معطلی به سراغ غار کرفتو در 70 کیلومتری شمال این شهر می‌رویم. غاری که به عنوان بزرگترین غار دست‌کند و طولانی‌ترین غار تاریخی ایران شناخته می‌شود و دو بخش طبیعی و دست‌کند دارد. بخش دست‌کند غار حاصل حضور انسان‌ها در دوره‌های مختلف تاریخی از پیش از تاریخ گرفته تا قرن هفتم و هشتم هجری قمری‌ست و به عنوان یکی از بی‌نظیرترین مدل‌های معماری صخره‌ای در ایران از آن یاد می‌شود. بخش طبیعی غار کرفتو نیز حاصل میلیون‌ها سال تغییر در دوره‌های زمین‌شناسی مختلف است که تاکنون تنها 750 متر از آن به دست انسان‌ها کشف شده و باقی مسیر غار هنوز برای ما ناشناخته مانده است. 

همچنین خوب است بدانید این غار در تاریخ 20 بهمن 1318 با شماره ثبت 330 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

بخش های مختلف غار 

همان‌طور که گفته شد، غار دو بخش طبیعی و دست‌کند دارد که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم: 

بخش طبیعی

حدود 65 تا 250 میلیون سال قبل یعنی همزمان با دوره مزوزوئیک، غار کرفتو که در زیر آب پنهان شده بود، بر اساس خشکسالی از میان آب سربرآورد. البته جالب است بدانید هنوز هم آب در جای جای غار جریان دارد و برای گشت و گذار در برخی قسمت‌های آن باید از قایق استفاده کرد. غار کرفتو غاری آهکی و طبیعی‌ست و ارتفاع دهانه ورودی آن از دامنه کوه در بخش سرتپه، به 20 تا 25 متر می‌رسد؛ دهانه‌ای که در گذشته به سختی امکان رسیدن به آن وجود داشت اما امروزه با استفاده از پلکانی فلزی می‌توان به آن رسید. داخل غار انشعاب‌ها و راه‌های فرعی فراوانی به چشم می‌خورد که کار تهیه نقشه کامل برای کل غار را بسیار سخت کرده است. تاکنون تنها 750 متر از بخش طبیعی غار کشف شده که ارتفاع آن بین 1 تا 17 متر است. برای ورود به برخی از بخش‌های طبیعی غار، باید از دالان‌های کم عرض و کم ارتفاع عبور کنید؛ اما هر چه پیش می‌روید به دالان‌هایی می‌رسید که در گذشته آب فراوان داشته‌اند و بر اثر فرسایش اشکال زیبایی در آنها ایجاد شده است. اشکال کروی و چندبعدی که در جای‌جای بخش طبیعی غار، جای خوش کرده‌اند و به دلیل وجود سقف و دیواره‌هایی رنگی و منحنی‌ها و قوس‌های زیبا، مانند سالن‌های موسیقی مجلل به نظر می‌رسند. 

بخش دست‌کند

بخش دست‌کند غار به صورت آپارتمانی 4 طبقه است که حجاران با تراشیدن قسمت‌های مختلف غار، فضاهایی مانند اتاق‌ها، راهرو و دالان‌های متعدد با ارتفاع 1 تا 12 متر در آن ایجاد کرده‌اند. حجاران همچنین سعی کرده‌اند تا با تراشیدن پله در دل سنگ، بخش‌های مختلف این آپارتمان را به یکدیگر متصل کنند. متاسفانه به دلیل ریزش‌های به وجود آمده در صخره‌های بیرونی در اطراف دهانه ورودی، نمی‌توان به طور دقیق گفت تعداد دقیق راهروها و اتاق‌ها چقدر بوده است؛ اما می‌توان تا حدودی تخمین زد که حدود 18 اتاق در بخش ورودی این غار از بین رفته‌اند. 

بخش دستکند غار کرفتو همانطور که گفتیم به دلیل معماری منحصربه‌فردش شهرت پیدا کرده است و به عنوان یکی از بهترین مدل‌های معماری صخره‌ای در ایران شناخته می‌شود؛ اما چرا معماری این غار تا این اندازه توجه‌ها را به خود جلب کرده است؟ 

از جمله ویژگی‌های خارق‌العاده معماری بخش دستکند غار، می توان به ظرافت و دقت به کار رفته در تراشیدن و کندن اتاق ها از دل غار اشاره کرد؛ فرم خاص سقف ها که به صورت کمانی حجاری شده اند، درگاه ها و پله های آستانه آنها و ایجاد پنجره ها و نورگیرهایی برای اتاق ها، همگی نشان می دهد تا چه اندازه برای ساخت این اتاق ها دقت و حوصله به کار رفته است. حتی سازندگان اتاق های این مجموعه برای امنیت بیشتر، به ایجاد جایی مناسب برای کلون و چفت و بست برای پنجره ها و درها نیز فکر کرده اند و به دلیل وجود همین جزئیات، معماری این غار در مقایسه با دیگر غارهای به جای مانده از دوران گذشته، بسیار کامل تر به نظر می رسد.

نکته جالب دیگر در معماری بخش دست‌کند غار، مرتبط بودن اتاق‌ها و راهروهای عبوری به همدیگر است؛ یعنی شما می‌توانستید به راحتی از طبقه اول غار به طبقات بالاتر آن دسترسی داشته باشید. البته هنر به کار رفته در ساخت غار، تنها در معماری آن خلاصه نمی‌شود و شما می‌توانید بر دیوار برخی از اتاق‌ها، به تماشای نقاشی‌هایی از حیوانات، انسان‌ها و گیاهان که به صورت انتزاعی حجاری شده‌اند، بنشینید. مشهورترین این نقاشی‌ها تصاویری از گوزن‌های مارال و سوارکار با اسب است که در میان آنها، تصویر 4 گوزن مارال در طبقه دوم بیش از همه قدمت دارد.

قسمت های مختلف بخش دستکند

یکی از نکات جالب در طراحی بخش دست‌کند غار، قسمت‌بندی آن است به گونه‌ای که سعی شده نیاز همه ساکنان در آن درنظر گرفته شود و امکانات مختلف زندگی در آن به وجود آید که در ادامه به دو مورد از این بخش‌ها اشاره می‌کنیم: 

آشپزخانه

در تعدادی از اتاق‌های دارای پنجره و نورگیر، شواهدی به دست آمده است که نشان می‌دهد از این محل‌ها برای آماده‌سازی غذا استفاده می‌کردند. وجود یک تنور کوچک که احتمالا برای پخت غذا و نان مورد استفاده بود، این فرضیه‌ها را تقویت می‌کند. 

سیستم آبرسانی

برای اینکه بتوانند آب تمام ساکنان غار را تامین کنند از یک سیستم آبرسانی یکپارچه در آن استفاده می‌کردند. به این صورت که در بخش‌های مختلف غار، شیارها و حوضچه‌هایی کنده شده بود تا آب به تمام قسمت‌ها برسد و ساکنان بتوانند نیازهای خود را برطرف کنند. آب مورد نیاز غار، از چشمه‌های پایین دست غار تامین می‌شد و از طریق این سیستم آبرسانی به همه جا می‌رفت. 

معبد هراکلس

یکی از مشهورترین بخش‌های دست‌کند غار، اتاقی‌ست که از آن به عنوان خانه هراکلس یا هرکول (بزرگترین پهلوان اسطوره‌ای یونان و روم باستان) یاد می‌شود. این اتاق در طبقه سوم غار قرار دارد و بر سردر آن، کتیبه‌ای با این مضمون به زبان یونانی به چشم می‌خورد: 

در اینجا هراکلس سکونت دارد، باشد که پلیدی در آن راه نیابد

به دلیل وجود این کتیبه، از غار کرفتو به عنوان معبد هراکلس نیز یاد می‌شود و برخی احتمال سکونت و استقرار موقت سلوکیان (1) را در غار مطرح می‌کنند. وجود این کتیبه و همچنین نوع معماری ایجاد شده در این غار، باعث شده تا گمانه‌هایی مبنی بر معبد بودن این غار در دوره مهرپرستی نیز مطرح باشد، هرچند اثبات چنین فرضیه‌هایی به تحقیق بیشتری نیاز دارند. 

پاورقی

1- سلوکیان امپراتوری یونانی بود که پس از هخامنشیان تا مدتی بر ایران و سایر بخش‌های آسیای غربی حکومت می‌کرد. 

ویژگی های غار کرفتو

در ادامه با تعدادی از ویژگی‌های مهم غار کرفتو آشنا می‌شویم:

موقعیت غار | انتخابی هوشمندانه

غار کرفتو در ارتفاعی بیش از 100 متر از سطح زمین قرار دارد و محل قرارگیری آن به شکلی‌ست که باد به درون آن راه پیدا نمی‌کند و به اصطلاح بادگیر نیست. همین موقعیت خاص غار باعث شده است تا در زمستان دامنه جنوبی غار پوشیده از برف نباشد، در حالی که 500 متر آن طرف‌تر و در جنوب شرقی غار، زمین با بارش برف سفیدپوش می‌شود. از طرفی دیگر، موقعیت خاص غار کرفتو باعث شده است تا زمستان‌های گرم و تابستان‌های خنک داشته باشد، مساله‌ای که این غار را به گزینه‌ای عالی برای سکونت تبدیل می‌کند. 

تاریخچه حضور انسان ها در غار کرفتو

تا پیش از اینکه در زمستان 79 و تابستان و پاییز سال 80 کاوش‌های علمی در این غار صورت بگیرد، کارشناسان با توجه به معماری و کتیبه یونانی در غار، قدمت سکونت و استفاده از فضای غار را به دوره سلوکیان، اشكانی، ساسانی و اسلامی نسبت می‌دادند. این در حالی است که با انجام کاوش‌ها و مطالعات انجام شده در اطراف غار، آثاری از سکونت در دوره پیش از تاریخ و از اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد و هزاره چهارم پیش از میلاد در کرفتو به دست آمد و مشخص شد که این غار همزمان با پناهگاه‌ها و غارهای دیگری همچون غار کانی میکائیل در 1 کیلومتری کرفتو، از هزاران سال پیش مورد استفاده انسان بوده است. البته محققان در بررسی‌ها و حفاری خود به این نتیجه رسیده‌اند که حضور انسان‌ها در این غار در این دوره، به مدت هزار سال توقف داشته و پس از این گذشت این زمان، دوباره آغاز شده است. 

به طور کلی می‌توان 4 دوره سکونتی را برای غار در نظر گرفت: پیش از تاریخ، اشکانی، ساسانی، اسلامی - قرن های هفت و هشت قمری ( البته در مورد دوره سلوکیان هنوز قطعیتی وجود ندارد.) 

البته آن گونه که از نشانه‌ها برمی‌آید، در دوره‌های پیش از اسلام، این غار مركزی برای آئین و نیایش بوده و در دوره‌های اسلامی با انجام تغییراتی، به عنوان سكونتگاه یا محلی برای دفاع مورد استفاده قرار گرفته است؛ چرا كه هنوز محلی‌ها آن را با عنوان قلعه کرفتو می‌شناسند. همچنین آثار و بقایای برج دفاعی همچون خرابه‌های قلعه‌ای در بالای كوه در اطراف غار به چشم می خورد. 

غار کرفتو مورد علاقه مستشرقان و محققان خارجی

غار کرفتو از گذشته مورد علاقه محققان خارجی بسیاری بوده است که از مشهورترین آنها می‌توان به دمرگان، راولینسون، کرپورتر، خانیکف و فون‌گال اشاره کرد. کرپورتر، نویسنده انگلیسی در سال 1818 میلادی از این غار دیدن کرد و حتی نقشه‌ای هم از آن کشید، هرچند بعدها فون‌گال، نقشه به جای مانده از او را تصحیح کرد. اما مهمترین اثر برجای مانده از این سیاحان خارجی، یادگاری از "خانیکف، مستشرق روسی" ست که بر دیواره راهرو طبقه اول به چشم می‌خورد و توسط او در سال 1917 میلادی حکاکی شده است. 

امکانات غار کرفتو 

در صورت درخواست می‌توانید یک بروشور فارسی تهیه کنید چرا که معمولا در غار، راهنما وجود ندارد. 

ملزومات سفر

با وجود در دسترس بودن آب آشامیدنی، بهتر است در فصول گرم سال، آب به همراه داشته باشید.

سیستم روشنایی در غار وجود دارد؛ اما در مواقع قطع برق ممکن است دچار دردسر شوید، پس در کوله‌بارتان برای سفر، چراغ‌قوه کوچکی را نیز بگنجانید.

بیرون غار فاقد درخت و سایه است، اگر قصد دارید که گشتی در اطراف داشته باشید کرم ضد آفتاب یا کلاه آفتابگیر را فراموش نکنید.

توجه داشته باشید که برای رسیدن به ورودی غار باید از حدود 180 پله بالا بروید. اگر دچار مشکلات زانویی یا حرکتی هستید بهتر است این موضوع را برای بازدید از غار در نظر داشته باشید. 

هزینه بازدید از غار کرفتو

اتباع ایرانی: 2500 تومان 

اتباع خارجی: 15000 تومان 

ساعت کار غار کرفتو 

از ساعت 8:00 تا 19:00

دلیل نامگذاری غار 

در مورد دلایل نامگذاری غار، بحث‌های مختلفی مطرح شده است. به عنوان مثال، این غار در میان مردم منطقه، به عنوان قلعه کرفتو یا به طور صحیح تر "قه‌لای‌که‌رفتو" شهرت دارد که می‌تواند نشانه ای از این باشد که این مکان به عنوان قلعه یا پناهگاهی در زمان هجوم اقوام بیگانه مورد استفاده قرار می‌گرفته است. 

برخی اما عنوان می‌کنند کرفتو در اصل "گرفتو" بوده و این واژه در زبان کردی به معنی گرفته شده و فتح شده است؛ اما این فرضیه چندان طرفداری ندارد. 

از طرفی دیگر، برخی نیز بیان کرده‌اند که کرفتو از ترکیب دو بخش "کرف یا کرفت" به معنی ستایش و "تو" به معنای خورشید و گرماست، که در کل ستایشگاه خورشید معنی می‌دهد. موضوعی که می‌تواند در صورت اثبات، احتمال معبد بودن این غار را بیش از پیش تقویت کند. 

دغدغه کارناوال

با وجود آن که این غار یکی از خاص‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان کردستان است؛ اما کمبود امکانات اولیه برای مسافران مثل نبود رستوران یا راهنما می‌توانند دلایلی باشند تا کمتر گردشگری به این غار بیاید. این در حالی است که کرفتو پتانسیل بسیاری در جذب گردشگر دارد.

در کنار این‌ها، نکته دیگری که بیشتر باعث ناراحتی و تاسف می‌شود، رفتارهای ناشایست برخی بازدیدکنندگان است؛ آن‌هایی که با نوشتن یادگاری بر روی دیوارهای غار، لباسی زشت بر تن آن می‌کنند و زیبایی‌های طبیعی آن را از او می‌ستانند.

کرفتو آن قدر زیبا و شگفت‌انگیز است که با کمی توجه مسئولان به آن و صد البته همکاری مردم و مسافرانش می‌تواند یک قطب گردشگری در منطقه باشد.

سخن آخر 

امروز به همراه شما سری به غار زیبای کرفتو زدیم و با شگفتی‌های این غار کمترشناخته شده، آشنا شدیم. 

نظر شما در مورد زندگی گذشتگان ما در این غار چیست؟ آیا تاکنون از این غار دیدن کرده‌اید؟ 

دیدگاه، تجربه سفر، سوال‌ها و پیشنهادهای خود را در این زمینه با ما و دوستان کارناوالی‌تان به اشتراک بگذارید. منتظرتان هستیم...