کال جنی طبس | دره ای مرموز و اسرارآمیز

گشتی رمزآلود را برای تان در نظر گرفته ایم؛ سفر به کال جنی طبس؛ دره ای پر از شگفتی که از جاذبه های طبیعی زیبای ایران به شمار می رود. فاصله کال جنی تا طبس حدود 35 کیلومتر است یعنی در فاصله کمی از شهر می توانید به قلب طبیعت بزنید و یکی از شگفتی هایش را ببینید. امروز در کارناوال مسیر کال جنی طبس را طی می کنیم تا جلوه های حیرت انگیز آن را از نظر بگذرانیم. می خواهیم ببینیم  کال جنی کجاست و چرا به جاذبه ای محبوب در میان ماجراجویان بدل شده است. 

راهی دنیای رمزآلود کال جنی در دل بیابان می شویم تا یکی از اماکن اسرارآمیز ایران را بشناسیم. جاذبه ای که در استان خراسان جنوبی جا خوش کرده و ما را به سوی دنیای پر رمز و رازش می کشاند.

با کارناوال در سفر به قلب رمز و راز های کال جنی همراه باشید..

چرا کال جنی؟

• مقصدی مرموز و جذاب است و شگفتی های زیادی درون خود دارد.
• یک دره نوردی متفاوت را برای تان رقم می زند.
• فضایی متفاوت در قلب کویر است.

کال جنی | رمزآلودی در قلب بیابان

اگر 30 تا 35 کیلومتر از طبس دور شویم، در دل بیابان به شاهکاری از طبیعت می رسیم. جایی که کال جنی نام دارد و نشانه اش چشمه و درختان نخل و نیزاری است که در ابتدایش خودنمایی می کنند.

به اعماق این دره که برویم، گویی مینیاتوری رمزآلود از گراند کانیون در کشور آمریکا پیش روی مان قرار می گیرد. از گذشته های دور می گویند ارواح سرگردان و جن ها همیشه درحال گذر از این منطقه هستند اما این چیزها نمی توانند جلوی کسی را برای کشف زیبایی های این شاهکار بگیرند. 

این دره ۱۶ کیلومتری دیواره های بلند و پرشیبی دارد و در همه جایش نقش و نگارهایی جالب خودنمایی می کنند. اینها همه حاصل فرسایش آبی و بادی در طی هزاران سال هستند و امروزه حیرت هر بیننده ای را بر می انگیزند. آنچه جالب به نظر می رسد، وزش نسیمی خنک در دره است که در این سرزمین عجین شده با گرما، بهشتی در زمین را به ویژه در فصول گرم به وجود می آورد. نام این پدیده طبیعی منحصر به فرد از سال ۱۳۹۶ با شماره ۳۵۰ در فهرست آثار طبیعی - ملی ایران قرار دارد و با نام دره جنی نیز شناخته می شود.

چرا نامش کال جنی است؟!

نام این رمزآلود هم قصه ای برای خودش دارد؛ کال جنی از دو بخش کال + جنی تشکیل شده است.کال به دره یا مسیر ایجاد شده به وسیله سیلاب ها و جریان آب گفته می شود. به دلیل ساختار خاص دره، با وزش باد، صداهای عجیب و غریبی از آن به گوش می رسد و به همین دلیل در گذشته مردم بر این باور بودند که موجودات دیگری در این دره هستند. ساکنان روستاهای اطراف این محل را ترسناک و محل حضور جن ها می دانسته اند و  بخش دومِ نام را به آن اضافه کرده اند. 

آغاز و پایان کال جنی

کال جنی یک کال اصلی دارد و کال های فرعی نیز در آن دیده می شود. کال اصلی از نخلستان آغاز شده و در نهایت به روستای ازمیغان می رسد. آبی که در کال اصلی جریان دارد، از چشمه ازمیغان می آید و بر سر راهش گیاهان را  به جرعه ای آب مهمان می کند. همین جلوه متفاوتی را در این دره ایجاد کرده و بر جذابیت های آن افزوده است. این آب در ادامه مسیرش وارد کانالی می شود که به قنات می رسد و در اینجا کال را ترک می کند. حفره های دیواره از همین جا به چشم می خورند؛ حفره هایی که به گبر مشهورند و در جای جای دیواره ها دیده می شوند. 

آنچه در کال جنی می بینیم

دنیای درون کال جنی برای بسیاری از افراد، شبیه جایی می ماند که آنها را  برای ساعاتی از دنیای روزمره شان دور می کند و گشتی جالب و به یادماندنی را برای شان رقم می زند. زمانی که وارد این دنیای متفاوت می شوید، چنین چیزهایی را می بینید:

1- احاطه شدن با نقش و نگارها

وقتی وارد دره می شوید، نقش و نگارهایی را روی دیواره های بلند می بینید که به شما می گویند این دره در طول هزاران سال و در اثر فرسایش و حضور سیلاب به وجود آمده است. کسی چه می داند شاید در روزگارانی رودخانه ای خروشان از اینجا گذر می کرده است!

این دره عمیق گاهی شکل U به خود می گیرد و در جایی دیگر مانند V به نظر می رسد. بالای سرت را که نگاه کنی تنها ذره ای از آسمان را در فاصله دو دیواره بلند می بینی و در جاهایی به دلیل نزدیک شدن دو دیواره به یکدیگر از این تصویر هم خبری نیست.

دودکش ها و تنورهای خیالی

غارهای فرسایشی طبیعی، دودکش‌ها و تنورهای جن بخشی از زیبایی هایی هستند که فرسایش آبی و بادی در دیوارهای رودخانه به وجود آورده اند. دودکش‌ها و تنورهای جن را می توان از جمله اشکال و مناظر فرسایشی به حساب آورد که گویا در نام دره (کال جنی) بی تاثیر نبوده اند. دودکش های جن به ستون های فرسایشی گفته می شود که حاصل فرسایش آبی در دیواره رودخانه هستند. تنورهای جن نیز استوانه های تو خالی حاصل از فرسایش هستند که در اثر ورود جریان های آب سطحی به داخل دره و فرسایش شدید در داخل رسوبات آبرفتی دیواره ایجاد شده اند.

از آنجا که کسی در گذشته از علت طبیعی ایجاد شدن این اشکال خبر نداشت، آنها را به جن ها نسبت دادند و نام دودکش و تنور جن را بر آنها گذاشتند.

2- جریان آب در بیابان

کمی که پیش می رویم می فهمیم اینجا با همه جای بیابان طبس فرق دارد. در اینجا بر خلاف سایر نقاط بیابان، آب عنصری نایاب نیست و در جای جای آن مشاهده می شود. آبشار های کوچکی در اینجا هستند که محلی ها به آنها شُلَن می گویند. حوضچه هایی هم تشکیل شده که تا 1.5 متر عمق دارند و جای خوبی برای تن به آب زدن و خنک شدن در گرمای این سرزمین هستند. با مهندسی شگفت آور، تونلی در اینجا ساخته شده است که آب را به درون قنات هدایت می کند.

فرسایش در اینجا به اوج خود می رسد. نقوش و برجستگی ها و فرج حیرت انگیزی که در کف این دره است نشان از جریان آب در سال های دور دارد. از اینجا به بعد و با قطع شدن آب با سرزمین بی آب و علفی رو به رو می شویم.

3- حفره های شگفت انگیز | نشانه های تمدن در کال جنی

پس از پشت سر گذاشتن گودال های آب، همه چیز عادی به نظر می رسد تا اینکه حفره های داخل دیواره ها پیش روی مان قرار می گیرند؛ حفره هایی که تصویرشان علامت سوالی را در ذهن ها نقش می کند. شاید بهترین توجیهی که به ذهن مان می رسد این است که این حفره ها هم حاصل دستان طبیعت هستند و در اثر فرسایش به وجود آمده اند؛ اما همه چیز به اینجا ختم نمی شود. کمی که جلوتر می رویم در ارتفاع 2 متری از سطح زمین چاهی دیده می شود که می شود به داخل آن رفت. اگر جسور باشید و خود را به داخل آن برسانید و با استفاده از جای دست ها و حفره هایی که در بدنه قرار دارد حدود 7 تا 8 متر بالا بروید در دنیایی دیگر قرار می گیرید که حیرت را در وجودتان شعله ور می کند. 

آنچه پیش روی مان است بسیار باورنکردنی به نظر می رسد. در تالاری قرار گرفته ایم که در دو طرفش دو دالان قرار دارد که هر کدام به اتاق هایی می رسند، همه چیز شبیه یک خواب است، خوابی مبهم که تنها سوالات ذهن مان را بیشتر می کند. خطوطی روی دیوار وجود دارند که ردی از تیشه ها هستند و گویی لمس شان صدای تیشه ها را در فضا طنین انداز می کند. به راستی چه کسی از کدام سرزمین به اینجا رسیده و چنین اثر بی نظیری را خلق کرده است؟

کمی که جلوتر می رویم گویی حفره ها دوباره تکرار می شوند و باز هم سوالات تکراری دور ذهن می چرخند. اما حالا دیگر خبری از چاه یا راه ورودی نیست و انگار طبیعت آنها را با فرسایش و سیلاب های موسمی از بین برده است. اما کنجکاوی، بسیار قوی تر از این حرف ها است؛ چیزی که یک مربی صخره نوردی از فدراسیون کوهنوردی را در سال 1380 به اینجا کشاند تا پاسخ سوالاتش را بیابد. او توانست به داخل دیواره های دره دست پیدا کند و تمامی آنچه که توانسته کشف کند، دالان، تالار و اتاقکی مشابه همان چیزی بود که در محل قبلی مشاهده شده است.

حیرت انگیزترین چیزی که وجود دارد یک حلقه چاه عمیق در این حفره هاست که برای دسترسی به آب حفر شده است. اکنون انتهای این چاه، راه ورودی به فضاهای داخلی به شمار می رود.

واقعیت این حفره ها چیست؟

احتمال می رود این تونل ها و حفره ها محل سکنی و چله نشینی زرتشتیان و یکتاپرستان بوده است که به گبر معروف هستند و با معماری دست کند ساخته شده اند. بررسی ها نیز زمان ساخت آنها را به زمان ساسانیان و پس از حمله اعراب به ایران نسبت می دهد. جالب ترین قسمت این حفره ها و تونل ها شباهت بسیار و مرتبط بودن آنها به یکدیگر است.

تفریحات کال جنی

شاید به نظرتان کال جنی مکان مناسبی برای تفریح نباشد؛ اما در همین جا هم گزینه هایی برای داشتن لحظاتی لذت بخش پیدا می شود:

پیمایش دره: اگر می خواهید فرصت دیدن همه شگفتی های کال جنی را داشته باشید، با صبر و حوصله پیمایش آن را انجام دهید. در اینجا هر لحظه با تصویر تازه ای روبه رو می شوید و لذت گشت و گذارتان چندین برابر می شود. در پیمایش کال جنی با رشته کوه شتری و سازندهای آهکی ژوراسیک آن آشنا می شوید. ممکن است فسیل های دوکفه ای بیابید و گسل ها و لایه های چین خورده را بشناسید. راهپیمایی در دره ای عمیق و تماشای بستر حفر شده توسط رودخانه و مشاهده آثار فرسایش چیزهایی هستند که در پیمایش کال جنی نصیب تان می شود.

آب بازی: آب جریان یافته در کال جنی فرصت کمی شیطنت و آب بازی را به شما می دهد. اگر همراهان تان دوست دارند این تفریح را امتحان کنند، دسته جمعی به کودکی های تان بازدگردید و شادی را برای خودتان به ارمغان آورید.

عکاسی: تصاویر بهترین یادگاری هایی هستند که از سفر برای تان می مانند. اگر عکاس حرفه ای هم نیستید از خیر کال جنی نگذرید و حتا با موبایل تان هم که شده چند عکس را از این جاذبه شگفت انگیز ثبت کنید.

تماشای طبیعت اطراف: بیرون دره با نخلستانی روبه رو می شوید که خود به خود در دل این بیابان روییده است و از جذابیت هایی است که نمی توان راحت از کنارش گذشت. این تنها یکی از زیبایی های طبیعت اطراف کال جنی است که خواه ناخواه از آن می گذرید و می توانید به تماشای شان بنشینید.

فصل سفر به کال جنی

منطقه کال جنی آب و هوای گرم، خشک و کویری دارد؛ بیشینه دما در تابستان به ۴۹ درجه می رسد و در زمستان دما تا ۵- درجه سانتیگراد کاهش می یابد. اینجا در بیشتر ماه های سال خشک و کم باران است و تنها در فصل زمستان و ابتدای فصل بهار کمی باران را می توان در آن مشاهده کرد. ناهمسانی دمای زیاد تابستان و زمستان و نیز روز و شب از ویژگی های منطقه به شمار می رود.

به طور کل بهترین زمانی که می توانید به کال جنی بروید پاییز است؛ اما طبیعت در همه فصل ها چهره ویژه خودش را دارد.

بهار: در اوایل بهار هنوز هوا آن قدر گرم نشده که بی خیال کویرگردی و کشف کال جنی شوید. در این زمان هم می توانید قدم به این دره بگذارید و لذت ببرید. 

تابستان: با نزدیک شدن بهار به روزهای آخرش، گرمای هوا در منطقه افزایش می یابد و ممکن است در فصل تابستان، آب و هوای این مقصد برای تان چندان جالب نباشد.

پاییز: بهترین فصل برای کویرگردی است؛ زمانی که می توان گرمای ملایم خورشید را حس کرد و به راحتی به گردش پرداخت.

زمستان: زمستان هم می تواند فصل خوبی برای دیدن کال جنی باشد به شرطی که برای شب تان یک جای گرم و نرم را رزرو کرده باشید و اسیر سرمای کویر نشوید.

امکانات کال جنی

کال جنی جاذبه ای در قلب طبیعت است و نباید از آن انتظار امکانات داشته باشید. تنها می توانید بر روی امکانات محدود روستاهای اطراف مثل ازمیغان و فشاه و ... حساب باز کنید.

اقامت در سفر به کال جنی

درست است که کال جنی امکانات اقامتی ندارد؛ اما کمپینگ در اینجا خاطره ای به یادماندنی برای تان می سازد؛ پس اگر وسایل لازم را دارید و از تجربه کافی برخوردار هستید یک شب خودتان را به هتل هزارستاره مهمان کنید و زیر سقف آسمان ،شب را به صبح برسانید.

اگر خیلی به کمپینگ تمایل ندارید، اقامتگاه های بوم گردی در روستای ازمیغان گزینه مناسبی برای شما به نظر می رسند، این روستا فاصله چندانی با کال جنی ندارد و می توانید شب را در آنجا بگذرانید.

اگر هم به دنبال اقامتی لوکس تر هستید، هتل های شهر طبس را برگزینید و طی سفری یک روزه به کال جنی بروید.

دیدنی های اطراف

در سفر به کال جنی می توانید بازدید از این جاذبه ها را نیز در برنامه تان بگنجانید. با وجود آنکه ممکن است فاصله این دیدنی ها با کال جنی کم نباشد می توانید برنامه ای متفاوت برای خود بریزید و طی چند روز از آنها بازدید کنید.

روستای ازمیغان | 13.2 کیلومتر

باغ گلشن طبس | 27 کیلومتر

چشمه آبگرم مرتضی علی | 57.3 کیلومتر

روستای اصفهک | 70 کیلومتر

سد تاریخی کریت | 86.7 کیلومتر

کال جنی چگونه به وجود آمده است؟

عوامل زیادی دست در دست یکدیگر داده اند تا کال جنی شکل بگیرد؛ بستر نرم فرسا (قابل فرسایش)، شیب زیاد طولی رودخانه، باران های فصلی و فراخاست (حرکت یک ساختار به سمت بالا) دایمی منطقه این پدیده را در سالیان طولانی به وجود آورده اند. رودخانه ازمیغان به زمین های آبرفتی وارد شده و بستر خود را گود کرده است. البته مقاومت سنگ ها در طول مسیر رود باعث شده تا پیچ و خم هایی نیز در مسیر شکل بگیرد. رودخانه به مرور در عمق یک تنگه خودساخته راه خود را ادامه داده تا در نهایت در دشت طبس جریان یابد. این تنگه همان کال جنی است که نشانه های فرسایش آبی به خوبی بر دیواره های آن دیده می شود. در اینجا فرو رفتگی ها، برجستگی ها، حفرات و شیارهای حاصل از فرسایش، خلل و فرج (منافذ و سوراخ های ریز) دیواره ها، پلکان ها و آبشارهای کوچک و حوضچه های آب، چیزهایی هستند که در کال جنی گرد هم آمده و جاذبه ای شگفت انگیز را ایجاد کرده اند.

نگاهی تخصصی به کال جنی

عامل اصلی ایجاد دره کال جنی رودخانه ازمیغان است. این رودخانه از کوه های شتری سرچشمه می گیرد که در شمال طبس و در راستای شمال غربی - جنوب شرقی کشیده شده است. رود در ابتدا بسیار کم آب است و پس از به هم پیوستن به دیگر آبراهه های سرازیر شده از کوه، در دره ازمیغان پرآب می شود و به سمت دشت طبس می رود. امروزه سدی در بالادست روستای ازمیغان قرار دارد که آب رودخانه را برای مصارف کشاورزی مهار می کند. در پایین سد رودخانه ای خشک وجود دارد که در هنگام بارندگی آب کمی در آن به جریان می افتد. در غرب روستای ازمیغان رودخانه وارد دره ای عمیق و V شکل می شود و مسیری مستقیم را درون دره ای می پیماید که احتمالا گسل است. در این محدوده این لایه ها قرار دارند: لایه پروده (تشکیل شده از سنگ آهک و سنگ کنگلومرا یا سنگ جوش) و لایه اسفندیار (تشکیل شده از سنگ آهک پکتن دار (روشن و نازک لایه)، ماسه سنگ، سنگ رسوبی شیل و مارن). قدمت این لایه ها به دوره ژوراسیک باز می گردد. ژوراسیک یکی از دوره‌های زمین‌شناسی است که به ۱۹۹٫۶-۱۴۵٫۵ میلیون سال پیش مربوط می شود.

کوه های شتری در این بخش تحت تاثیر پایانه شمالی گسل نایبند هستند و گسل فراوانی به صورت شمال غربی - جنوب شرقی، به موازات یکدیگر در آن شکل گرفته اند که شیبی به سمت شمال شرق دارند؛ گسل ازمیغان در محل دیواره سد یکی از آنهاست. گسل بهارستان هم  در محل اتصال کوه به دشت شکل گرفته است و رسوبات پادگانه های (1) آبرفتی به سمت دشت امتداد یافته اند. از این نقطه به پایین، رودخانه در بستر کنگلومرایی و آبرفتی جریان می یابد و عمق زیاد و پیچ و خم های متعدد پیدا می کند. اینجا همان جایی است که کال جنی نامیده می شود. 

پاورقی

1- پادگانه یا تراس (Terrace) به عارضه ژئومورفولوژیکی تخت و مسطحی گفته می شود که عواملی مانند رود، دریا، یخچال طبیعی و... آن را شکل می دهند.

با تماشای ویدیوی زیر سفر به کال جنی را تجربه کنید

دغدغه های کارناوالی

چنین جاذبه ای که چشمان زیادی را به خود خیره می کند در گوشه ای از کشورمان قرار گرفته و هیچ گونه حمایتی از آن نمی شود. برنامه ریزی درست می تواند مزایای بسیاری را برای ساکنان منطقه به ارمغان بیاورد. احداث امکانات با رعایت استانداردها می تواند گام مهمی برای جذب گردشگران بیشتر به سوی این جاذبه باشد.

توصیه های کارناوالی

در سفر به استان خراسان جنوبی، بازدید از این اثر را در برنامه ی خود بگنجانید.

یک دست لباس اضافه را فراموش نکنید که اگر هوس آب تنی به سرتان زد بدون دغدغه این کار را انجام دهید.

از دیگر جاذبه های شهرستان طبس غافل نشوید.

چشیدن غذاهای محلی خراسان جنوبی مثل قورت بادمجان را از دست ندهید.

در سفرتان به کال جنی مراقب این اثر منحصر به فرد باشید و با آسیب ها خاطر این پدیده را نیازارید.

سفر به این منطقه را به تنهایی انجام ندهید و آن را با حضور یک راهنما تجربه کنید. چرا که هنوز هم خطراتی مثل گم شدن در آن وجود دارد.

سخن آخر

دیدن جاذبه های طبیعی کمتر شناخته شده فرصت خوبی است تا بیشتر با شگفتی های آفرینش آشنا شوید. کال جنی تنها یکی از این جاذبه هاست که شما را با خود به دنیایی دیگر می برد.

تا به حال به این جاذبه سفر داشته اید؟

چه جاذبه های شگفت انگیز دیگری را می شناسید؟

دیدگاه های خود را با ما در میان بگذارید.

اگر می خواهید تصاویر و نوشته های تان را در مورد سفر با کارناوالی ها به اشتراک بگذارید، به لینک زیر بروید و به خانواده کارناوال بپیوندید:

کـــــــــارناوالی شـــــــــو