دریاچه نمک حوض سلطان قم | بزرگترین آینه طبیعی ایران

دریاچه حوض سلطان قم، یکی از جاذبه های طبیعی ایران است که در کنار اتوبان پر رفت و آمد تهران - قم قرار دارد و شاید بارها و بارها از کنار آن عبور کرده باشید. در این مطلب تعدادی از عکس های دریاچه حوض سلطان قم را به شما نشان می دهیم و از ویژگی های این جاذبه سخن می گوییم. با ما باشید تا به شما راه دسترسی به دریاچه حوض سلطان را بگوییم و با این جاذبه منحصر به فرد آشنای تان کنیم.

چرا دریاچه نمک حوض سلطان؟

• این دریاچه با سطح صیقلی خود عنوان بزرگترین آینه طبیعی ایران را به خود اختصاص داده است.
• در این دریاچه می توانید شاهد انعکاس تصویر آسمان در زمین باشید. 
• حوض سلطان با ویژگی منحصر به فرد خود فرصت مناسبی را برای ثبت تصاویر کم نظیر به شما می دهد.

آشنایی با دریاچه نمک حوض سلطان

در میانه اتوبان قم - تهران دریاچه ای نمکی دیده می شود که حوض سلطان نام دارد و در سال ۱۸۸۳ میلادی (حدود سال 1261 خورشیدی) و بر اثر ساخت جاده شوسه تهران - قم تشکیل شده است.

برخی کارشناسان این پدیده را به عنوان یک تالاب در نظر گرفته اند و حتا نام آن در فهرست پنج تالاب استان قم که به تایید کنوانسیون بین‌المللی رامسر (1) رسیده است نیز مشاهده می شود. از سوی دیگر در محل حوض سلطان، سطح ایستایی (2) آب صفر است و بنابراین می توان آن را یک اَبَرچشمه نیز در نظر گرفت. 

به دلیل اینکه رشته کوه های البرز در شمال دریاچه قرار دارند در مواقع بارندگی و ذوب برف های ارتفاعات بر میزان آب آن افزوده می شود. این مساله موجب نوسان در سطح آب دریاچه شده و به همین دلیل شکل و وسعت آن پیوسته در حال تغییر است. در فصول پرآبی وسعت دریاچه افزایش می یابد و آب آن پوششی را بر روی زمین های پست و شوره زار باتلاقی اطراف ایجاد می کند؛ در این حالت وسعت حوض سلطان به ۲۴۰ کیلومتر مربع می رسد. 

این جاذبه را با نام های دریاچه قم، کويرنمک، دریاچه ساوه و دریاچه شاهى نیز می شناسند؛ اما اشتباه نکنید! اینجا همان دریاچه نمک معروف قم نیست. دریاچه نمک قم وسعت بسیار بیشتری دارد و در جنوب شرقی قم واقع است.

پاورقی

1- کنوانسیون مربوط به تالاب‌های مهم بین‌المللی، به ویژه تالاب‌های زیستگاه پرندگان آبزی. این پیمان بین‌المللی برای حفاظت از تالاب‌ها و حیوانات و گیاهان وابسته به آنها در سال ۱۹۷۱ میلادی در شهر رامسر به تصویب رسیده است.

2- سطح ایستایی یا پیزومتریک بالاترین تراز آب زیرزمینی بر روی یک سطح مشخص و در زیر زمین است.

خوشگذرانی در دریاچه

 عبور از دریاچه: گذر از عرض دریاچه به حدی جالب و لذت بخش است که بسیاری از افراد ۵ ساعت از زمان خود را صرف می کنند تا به انتهای آن برسند. حواستان باشد که این دریاچه با دیگر دریاچه ها فرق دارد. اینجا دریاچه نمک است و نمی شود با قایق از میان آن گذشت. باید مسیر را با پای پیاده طی کنید.

تماشای بزرگترین آینه طبیعی ایران: سطح صیقلی دریاچه به مانند آینه ای طبیعی خودش را در بستر بیابان گسترانیده و جلوه خاصی را به وجود آورده است. پس خودتان را در بزرگترین آینه طبیعی ایران تماشا کنید.

ثبت تصاویر خارق العاده: عکاسی از این منظره، عکاسان بسیاری را به سوی خود می کشاند تا تصاویر زیبایی را برای خود ثبت کنند.

دوچرخه سواری و آفرود: برخی نیز در گروه های دوچرخه سواری و آفرود راهی این منطقه می شوند و عرض دریاچه را طی می کنند.

بهترین فصل سفر به دریاچه حوض سلطان

بهترین زمان برای رفتن به دریاچه اوایل فصل بهار و اواسط پاییز است؛ چرا که در دیگر ایام سال از سرمای سخت و یا تابش شدید آفتاب در امان نخواهید بود و یا شانس دیدن دریاچه را نخواهید داشت.

بهار: آب و هوای منطقه رو به اعتدال می رود؛ اما هر چه از ابتدای بهار می گذرد گرما بیشتر به منطقه غالب می شود.

تابستان: تابش آفتاب، شدید و گرمای هوا زیاد است.

پاییز: آب و هوا باز هم راه اعتدال را در پیش می گیرد؛ اما هرچه به زمستان نزدیک تر می شویم سرما بیشتر حس می شود.

زمستان: این فصل سرمای سختی را بر منطقه حاکم می کند. وجود ارتفاعات البرز در شمال دریاچه باعث می شود در این فصل دریاچه پرآب شود و دیگر قادر نباشید کف نمکی آن را ببینید.

نکات مهم

اگر دوست دارید تا وسط دریاچه جلو بروید حتما در انتخاب کفش و شلوار خود دقت کنید و لباس اضافه به همراه داشته باشید چرا که اثرات گل و نمک به سختی از روی پوشش شما پاک می شوند.

کلاه آفتاب گیر و کرم ضدآفتاب برای پیشگیری از آفتاب سوختگی به شدت پیشنهاد می شود.

امکانات دریاچه حوض سلطان

این دریاچه فاقد امکانات است و باید به این مساله توجه کنید.

اقامت در بازدید از حوض سلطان

دریاچه نمک در یک منطقه بیابانی بین استان تهران و قم واقع شده است. برای تماشای این جاذبه می توانید در قم و یا تهران اقامت کنید. کمپینگ در این منطقه به دلیل وجود آب و خطرات احتمالی توصیه نمی شود.

با رسيدن به حاشیه درياچه به زمين گِلی برخورد می کنید؛ اما جای هيچ نگرانی از مرداب و فرورفتگی زياد نخواهد بود. پس از گذر از این زمین گلی دریاچه آغاز می شود. درون دریاچه، جاده خاکریزی وجود دارد که به منظور جلوگیری از فرورفتن خودروها در باتلاق و بهره برداری از نمک دریاچه ایجاد شده است.

نکته: اگر در زمان پر آبی و گل آلود بودن مسیر به سوی این جاذبه بروید ممکن است با دردسر مواجه شوید پس شرایط آب و هوایی و توان خودروی خود را برای سفر به این دریاچه در نظر داشته باشید. اگر در مسیر گیر کنید، محلی ها به کمک تان می آیند اما هزینه های نسبتا بالایی را از شما دریافت می کنند.

دیدنی های اطراف

روستا و کاروانسرای علی آباد در فاصله 13 کیلومتری

مشخصات حوض سلطان

حوض سلطان به شکل یک فروافتادگی نامتقارن به طول ۱۸ و عرض ۱۶ کیلومتر است که در ارتفاع ۷۱۰ متری از سطح دریا قرار دارد. این دریاچه به صورت ۵ لایه جدا از هم است که تا عمق ۴۲ متری زمین نفوذ کرده اند. لایه های نمکین دریاچه تا ۲۰ متر ضخامت دارند و با خاک های رسی با طیف رنگ قهوه ای تا خاکستری از هم جدا می شوند. خاک شور دریاچه به صورت دایره های هم مرکز در محدوده مرکز آن به چشم می خورد و هر چه از مرکز دریاچه فاصله بگیریم و به حاشیه آن نزدیک شویم میزان شوری کاهش می یابد.

نکته جالب توجه این است که این منطقه دو چاله نمکین را در خود دارد که یکی از آنها، چاله غربی حوض سلطان است و چاله شرقی با نام حوض مره شناخته می شود. البته آبراهه باریکی میان این دو جریان دارد و مانع جدایی کامل آنها از هم شده است. در قسمت غربی حوض سلطان آب های روان سطحی منطقه در آن دیده می شود؛ در حالی که حوضه شرقی که در واقع همان حوض مره است به غیر از آب های سطحی، از آب رودهایی مانند رودشور و قره‎چای نیز تغذیه می کند. این رودها اغلب از شوره زارها و اراضی نمکی اطراف گذر می کنند. به عبارتی ساده تر آب در ابتدا وارد حوض مره می شود و سر ریز آن پس از گذر از آبراهه به حوض سلطان می ریزد. در صورت پر شدن حوض سلطان، آب اضافی باز هم به حوض مره باز می گردد و در نهایت سر ریز این دو حوض، سر از دریاچه نمک در می آورد.

پوشش گیاهی و جانوری

در فصول پرآبی همچون زمستان، کفه نمکی حوض سلطان به زیر آب می رود و همین امر موجب شده است تا حاشیه یا کمربند باتلاقی آن در اضلاع شمالی و شمال غربی پوشش گیاهی خاص خود را دارا باشد. بیش از  ۲۴۰ گونه ارزشمند از ریزموجودات هوازی مانند جلبک‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها در دریاچه وجود دارندو بیش از ۴۰ گونه گیاهی نیز در منطقه مشاهده شده است که بخشی از آنها عبارتند از: گز، سودا، پرند، سالسولا، درمنه بیابانی، اشنان، تاغ زرد و سیاه، سودا و اسفناج. این گیاهان از نظر خواص دارویى، مواد موثر و سایر کاربردها دارای اهمیت هستند.

آرتمیای بومی قم، تنها جانداری است که در دریاچه حوض سلطان زندگی می کند. آرتمیا در واقع میگوی آب های شور است و از لحاظ اقتصادی به شدت ارزش دارد. این جانور از شاخه بند پایان و رده سخت پوستان بوده و برای حفظ بقای نسل خود نسبت به زندگی در آب شور سازش پیدا کرده است. دیگر جانورانی که در منطقه دیده شده اند عبارتند از:

پرندگان: هوبره، قرقی و كبوتر چاهی، انواع عقاب و انواع پرندگان مهاجر همچون غاز خاکستری، آنقوت، لک لک، فلامینگوی بزرگ

پستانداران: خرگوش، موش صحرایی، گرگ، شغال، خارپشت، روباه و آهو و در گذشته جبیر و گورخر آسیایی

خزندگان: مار و سوسمار که در کنترل بیولوژیک آفات نقش دارند.

عنکبوتیان و حشرات: عنکبوت، رتیل، موریانه و مورچه های کمیاب

حوض سلطان | معدنی غنی در کویر

ساده ترین راه استفاده از دریاچه، استخراج نمک طعام موجود در آن است که به شیوه سنتی و جهت مصارف صنعتی صورت می گیرد؛ اما بررسی ها حاکی از آن است که در نمک دریاچه موادی از قبیل سدیم کلرید، سدیم سولفات، منیزیم کلرید و منیزیم سولفات نیز وجود دارند.

اهمیت ترکیب نمک دریاچه زمانی مشخص می شود که بدانید منیزیم از نظر فراوانی هشتمین عنصر در قشر خارجی زمین است که اغلب به صورت محلول در ترکیب آب دریاها و یا به صورت سنگ معدن منیزیم کلرید، در طبیعت وجود دارد. میزان منیزیمی که از آب دریا به دست می آید تنها 0.2 تا 0.3 درصد است در حالی که میزان منیزیم دریاچه نمک ۱۰ تا 14.7 درصد یعنی ۳۵ تا ۵۰ برابر منیزیم آب دریاست.

 بنابراین می توان گفت دریاچه نمک می تواند به عنوان یکی از غنی ترین معادن و منابع عظیم تولید منیزیم در نظر گرفته شود. از سوی دیگر ارزش اقتصادی آن نیز بسیار بیش از استخراج منیزیم از آب دریاست و از هر ۱۰۰ کیلوگرم نمک، ۱۰ تا ۱۴ کیلوگرم منیزیم حاصل می شود.

اهمیت منطقه

این منطقه از نظر زیست‌شناسى، بوم شناسى، دیرینه‌شناسى، هوا، اقلیم، اشتغال‌زایى و تفرجگاهى بسیار اهمیت دارد و می تواند یکى از چشم‌اندازهاى توسعه استان قم به حساب آید. ارزش و اهمیت این دریاچه به حدی است که باعث شد در راستای حفاظت از حیات حوض سلطان در برابر تعرض سودجویان و ناآگاهان محیط زیست و ترمیم خسارات وارد شده به پوشش گیاهى و جانوری، این منطقه در سال ۸۸ به مدت پنج سال به عنوان منطقه شکار ممنوع معرفی شود.

دغدغه های کارناوالی

بر طبق نظر کارشناسان این پدیده منحصر به فرد طبیعت ایران در حال دست و پنجه نرم کردن با مخاطراتی است که هر لحظه آن را به نابودی نزدیک تر می کنند. از جمله این مخاطرات می توان به چرای بی‌رویه شترها در حاشیه سبز تالاب و برداشت بی رویه از معادن نمک اشاره کرد.

البته باید به این نکته توجه داشت که در زمان خشکسالی حوض سلطان کانون تولید ریزگردهایی است که با ورود به شهر قم زندگی ساکنان این استان را با مشکلاتی مواجه می سازند.

برای حفظ این آینه بزرگ ایران باید اقداماتی نظیر کنترل میزان آب، استفاده ی برنامه ریزی شده از معادن، شکار نکردن گونه‌های مهاجر و بومی و کنترل چرای دام‌ها صورت گیرد.

توصیه های کارناوالی

همراه بردن قطب‌نما و GPS توصیه می شود؛ اما در صورتی که به آنها دسترسی ندارید به هنگام ورود به دریاچه نقطه ای را در آن سوی دریاچه نشان کنید تا از مسیر منحرف نشوید.

ترجیحا این سفر را با دوستان و خانواده و در قالب گروه انجام دهید.

آسیب زدن به طبیعت حیات این دریاچه را به خطر می اندازد پس مراقب آن باشید.

قبل از ورود به دریاچه آب و خوراکی های لازم را تهیه کنید تا دچار مشکل نشوید.

اتراق و صرف غذا در طول دریاچه را فراموش کنید. تابش آفتاب شما را آزار خواهد داد.

سخن آخر

تا به حال این دریاچه را دیده اید؟

دریاچه های مشابه دیگری را در ایران می شناسید؟ 

چه خطراتی برای این دست جاذبه های طبیعی وجود دارد؟

منتظر دیدگاه ها و تجربه های شما خوبان هستیم.

شما می توانید با عضویت در سایت کارناوال، تصاویر و نوشته های تان را در مورد سفر با دیگر دوستان به اشتراک بگذارید و آنها را در لحظات شیرین گشت و گذارتان شریک کنید:

ورود به صفحه کارناوالی شـــــــــــــو