موزه هفت تنان شیراز | خانه ابدی عارفان گمنام

در شهر دیدنی شیراز راهی بلوار هفت تنان شیراز می‌شویم تا باغ موزه هفت تنان را ببینیم؛ جایی که یادگاری از دوره زندیه است و با عناوینی چون باغ هفت تنان، تکیه هفت تنان و موزه سنگ هفت تنان شیراز هم شناخته می‌شود. با کارناوال همراه باشید تا سر از کار این بنا درآوریم و ببینیم هفت تنان شیراز چه کسانی هستند و چرا این مکان، این‌گونه نام‌گذاری شده است.

چرا باغ موزه هفت تنان شیراز؟

• یکی از مکان های زیبا و دیدنی شیراز است. 
• از یادگارهای ارزشمند کریم خان زند است و ارزش تاریخی دارد.
• موزه سنگ و کاشی در این بنا برپا شده است.
• گفته می‌شود که مقبره هفت عارف گمنام در این باغ قرار دارد.
• در گذشته برای مردم ارزش معنوی بسیاری داشته است.

آشنایی با باغ موزه هفت تنان شیراز

در حوالی ورودی معروف شهر شیراز، همین که از زیر دروازه قرآن به سلامت رد شدید، در بلوار هفت‌ تنان می‌توانید به جستجوی باغ موزه جالبی بروید که به‌دلیل وجود 7 مقبره با عنوان موزه هفت‌ تنان، نامش بر سر زبان‌ها افتاده است. جایی در بنِ کوه چهل مقام و در شمال آرامگاه حافظ که یکی از کهن‌ترین اماکن تاریخی شیراز به شمار می‌رود. جاذبه‌ای که قدمت باغش به سده‌های پیش از زندیه باز می‌گردد و عمارتش یادگاری از دوران کریم خان زند است. نوشته‌های بیشتر جهانگردانی که در چند سده اخیر راهی شیراز شده‌اند، حکایت از زیبایی و شکوه باغ تکیه هفت‌ تنان و عمارت آن دارد. این باغ در گذشته و در روزهای خشکسالی آغوشی پر از امید به‌روی مردم می‌گشود و مردم شیراز در طلب باران و استجابت دعا در آن گرد هم می‌آمدند. اثری که تا سال‌ها پیش خانقاه درویش‌ها و مرتاضان بود و این روزها مرمت شده است تا به‌عنوان موزه سنگ و کاشی از مردم میزبانی کند و هنوز هم مردم دلبستگی خاصی به آن دارند. در گذشته، قبرستان قدیمی، آب‌انبار و کاروانسرای کوچکی در اطراف این مکان قرار داشتند که امروزه اثری از آن‌ها نیست.

چرایی ساخت این بنا در چنین جایی توسط کریم خان زند، هنوز هم در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. روایتی که بیش از همه بر سر زبان‌هاست می‌گوید كريم خان زند می‌خواست بنایی مشابه با دیوانخانه بسازد که هفت تنان را بنا کرد. او می‌خواست کنجکاوی مردم ساده و عامی درباره بنای حكومتی را از میان ببرد چرا که در آن دوران تنها افرادی خاص می‌توانستند وارد دیوانخانه شوند.

آنچه در باغ موزه هفت تنان می بینید

شاید باغ موزه هفت تنان نسبت به باغ‌های دیگر شیراز کوچک‌تر و ساده‌تر باشد؛ اما دیدنی‌های جالبی را در خود جای داده است:

مقبره های عارفان

یکی از دلایل اهمیت این باغ، وجود 7 سنگ در آن است که گفته می‌شود مقبره عارفانی گمنام هستند. این سنگ‌های یک اندازه و یک شکل ۳۶۰ در ۷۸ سانتی‌متر هستند و از زمان زندیه سر از این باغ درآورده‌اند. این سنگ‌ها در محوطه پایین تر از حوض جلوی ساختمان و در میان درختان قرار دارند؛ 6 سنگ قبر در یک ردیف و به‌موازات هم و هفتمین سنگ به‌صورت تک در پایین قبر ششم واقع شده است. علت نام‌گذاری این بنا نیز به‌وجود همین 7 قبر باز می‌گردد؛ 7 عارف بی‌نام‌ونشان که کریم خان زند روی مزار هر کدام، سنگ بزرگی بدون کتیبه‌ و نشانه کار گذاشته است. در زبان عامه به این مکان باغ هفت تن هم می‌گویند.

فارسنامه ناصری، کتابی ارزشمند در حوزه تاریخ و جغرافیای فارس، درباره این عرفا می‌نویسد:

گفته‌اند این هفت تن از اولیا بودند. مردم در طلب باران و استجابت دعا در این مکان روند.

بر اساس روایات، این 7 عارف در گذشته در این باغ به عبادت و ریاضت می‌پرداختند و هرگاه یکی از دنیا می‌رفت، دیگران مراسم کفن و دفنش را انجام می‌دادند. وقتی آخرین نفر که از مرگ خود آگاهی یافت به غسال شهر خبر داد و او را احضار کرد و گفت:

ما هفت نفر بودیم که شش نفرمان یکی‌یکی جهان را بدرود گفته و به جهان دیگر پا نهادند و من تنها ماندم؛ حال که مرگ من نیز فرا رسیده است، تو را احضار کردم و قبر خود را نیز در سمت پایین پای نفر ششم حفر کرده‌ام. بدن مرا غسل بده و در آن‌جا دفن کن.

نقاشی های چشم نواز

نقاشی‌های ایوان عمارت هفت تنان از بخش‌های جذاب آن هستند؛ شاهکارهایی از رنگ روغن بر روی گچ که هنر «آقا صادق» نقاش چیره‌دست روزگار زندیه را به رخ می‌کشند. این نقاشی‌ها از راست به چپ چنین موضوعاتی را در این نقاشی‌ها می‌بینید:

درویش

درویشی که به تصور برخی سعدی یا حافظ است و برخی دیگر او را شاه عباس کبیر می‌پندارند. گفته می‌شود شاه عباس، در زمان سلطنتش، لباس مبدل به تن می‌کرد و به‌کمک مردم فقیر می‌رفت. او خودش در میان مردم حاضر می‌شد و بدون واسطه از نیازهای آنان آگاهی می‌یافت. برای همین عده‌ای معتقدند این درویش در نقاشی، شاه عباس صفوی می‌تواند باشد که شبیه به یک درویش کشیده شده است.

برخی می‌گویند که هدف نقاش از ترسیم این تصویر، بیان کردن داستان سلوک درویشی و آغاز آن است. در پشت درويش جوان در تصویر يک بوق آویزان است و در حالی که با یک دست چماق گرفته، سعی می‌کند با دست دیگر کشکولِ روی درخت را به دست گیرد. منظور از این نقاشی این است که درویش باید ابتدا قیل‌وقال و سروصدا (بوق) را از بين ببرد و زور و قدرت (چماق) را کنار بگذارد تا واقعا درویش شود و به کشکول برسد.

صحنه قربانی

صحنه قربانی کردن حضرت اسماعیل (ع) توسط حضرت ابراهیم (ع) که حکایتی مهم در دین ماست و اهمیت فراوان دارد. مقصود نقاش از ترسیم این نقاشی این است که نشان دهد برای رسيدن به سلوک بايد مانند ابراهيم باشیم و در راه خدا از همه چيز خود بگذریم و مانند اسماعيل از امر خدا اطاعت کنیم.

شیخ صنعان و دختر ترسا

منظره عاشق شدن شیخ صنعان و ابرازش به دختر نصرانی در وسط ایوان؛ داستانی از منطق الطیر عطار نیشابوری که در بسیاری از نقاشی‌ها و کنده‌کاری‌ها دیده می‌شود. روایت در مورد شیخ صنعان، پیری صاحب کمال و پیشوای مردم است که نزدیک 50 سال در کعبه زندگی می‌کرد و در عبادت هیچ کم نمی‌گذاشت. او با مریدانش به روم می‌رود و در آنجا دختری ترسا (مسیحی) را می‌بیند و دل به او می‌بندد. او 4 شرط دختر را انجام می‌دهد تا او را به دست آورد؛ سجده کردن بر بت، سوختن قرآن، نوشیدن خمر و دست شستن از ایمان. او نمی‌تواند از دام عشق بگریزد؛ اما سرانجام به یاری یکی از مریدانش به ایمانش باز می‌گردد و در نهایت با خوابی که دختر می‌بیند، دختر مسلمان می‌شود. در نقاشی‌ها معمولا شیخ در جمع مریدان به تصویر کشیده می‌شود و نگاهش به دختر ترساست که در بالای سر او قرار دارد. این نقاشی می‌خواهد بگوید که برای رسیدن به سلوک نباید گول زهد و تقوا را خورد.

حضرت موسی

حضرت موسی (ع) در حال شبانی که گوسفندانی جلوی او به چرا مشغول‌اند. این تصویر می‌خواهد بگوید که موسی هم قبل از پيامبری و هم پس از آن چوپانی می‌کرد. او مورد عنایت خدا بود اما چیزی از او برای خودش نخواست. در اینجا نقاشی بر این موضوع تاکید دارد که از خود گذشتن و ساده زيستن برای رسیدن به سلوک درویشی لازم است.

درویش 

درویشی با کشکول و تبرزین و ریشی سفید که برخی وی را شیخ صفی الدين اردبيلی می‌پندارند. در این نقاشی تبرزین می‌تواند نشانه جدایی حق از باطل باشد که توسط درویش حمل می‌شود. كشكول این نقاشی همانی است که در تصویر اول بر روی درخت قرار دارد. در اینجا گویی درویش مراحل سلوک درويشی را پشت سر گذاشته و کشکول را به‌دست گرفته است.

ارزش این نقاشی‌ها آن قدر بالاست که نقاش و هنرمند محمدباقر جهان میری در سال‌های ۱۳۳۶ و ۱۳۳۷ خورشیدی دست به مرمت آن‌ها زد تا جلوه‌شان ماندگار شود. به‌جز این نقاشی‌ها در و دیوار ایوان، مزین به گل‌وبوته و نقش‌ونگارهای ظریف و رنگارنگ نیز هستند.

موزه کاشی و سنگ

مدتی است که مسئولان، این مکان را به موزه سنگ و کاشی تبدیل کرده‌اند؛ گنجینه‌ای از سنگ‌های تاریخی که در آن می‌توانید سنگ‌های متعلق به سده‌های سوم تا یازدهم هجری قمری را ببینید. این سنگ‌ها به انواع خطوط کوفی، ثلث، نستعلیق دیوانی، توقیع، تعلیق- نسخ و دیگر خطوط مزین هستند و علاقه‌مندان را به‌سوی خود می‌کشانند.

سنگ‌هایی از پاسارگاد، تخت جمشید، خانه زینت الملوک، تابوت‌های سنگی پيش از تاريخ، سنگ‌قبرهای باستانی، پايه ستون‌های‌ قصر ابونصر، آثار سنگی دوران ساسانيان تا دوره قاجار و غیره از جمله آثاری‌اند که در این موزه به نمایش درآمده است.

معماری باغ هفت تنان

حوض بزرگ میان باغ توجه هر تازه واردی را به‌خود جلب می‌کند که آب آن در گذشته از آب رکن‌آباد تامین می‌شده است. گفته می‌شود که این آب، مورد علاقه حافظ بوده و مقبره این شاعر هم در فاصله کمی از این بنا قرار دارد. در حیاط انواع درختان سرو، نارنج و کاج به چشم می‌خورد که برخی از آن‌ها بیش از 200 سال سن دارند.

عمارت باغ هفت تنان، جلوه‌ای از معماری ایرانی را به نمایش گذاشته است. در قسمت شمالی و طبقه دوم بنا تالار یا ایوانی بزرگ با دو ستون سنگی ساخته شده است. از کارهای بی‌مانند دوره کریم خان همین ایوان است که سقف چوبی و مسطح آن را بر روی دو ستون بزرگ یکپارچه استوار کرده‌اند. بر روی ستون‌ها نقاشی‌های پرمفهوم با رنگ‌وروغن دیده می‌شود. در دو سوی این عمارت دو اتاق به ابعاد ۲۸ متر درازا و ۵/۵ متر پهنا و ۱۲ متر بلندی قرار دارد که در میان آن‌ها تالار یا ایوان قرار گرفته است. برای این عمارت ایوانی مجلل نیز ساخته شده است که کف آن را با کاشی‌های قرمز پوشانده‌اند و در ازاره (1) هایش از سنگ‌های مرمر لیمویی رنگ استفاده کرده‌اند. در طاقچه‌های بالایی این ایوان یا تالار، یکی از چشم‌گیرترین تزیینات را در بناهای ایرانی می‌بینید؛ 5 مجلس نقاشی شده روی گچ که از شاهکارهای نقاشی دوران زندیه به حساب می‌آیند. این عمارت دارای اتاق‌های گوشواره نیز هست که آن‌ها هم نقاشی‌های زیبایی دارند و دیدن‌شان خالی از لطف نیست. دو ستون نظیر ستون‌های آرامگاه حافظ نیز بر روی سنگی بزرگ و یکپارچه دیده می‌شود که طرح و رنگ زیبایی از گل و برگ دارد. در جنوب عمارت هم باغچه‌ای پر درخت ایجاد شده است که دیواری با طاق نماهای آجری دارد.

پاورقی

1- روکش محافظ دیوار از کف تا ارتفاع یک متری

اطلاعات بازدید

زمان بازدید: همه روزه از 8:30 تا 18:00  در شش ماه اول سال 

هزینه بازید: اتباع ایرانی 4,000 تومان و اتباع خارجی 30,000 تومان

با تماشای این ویدیو از موزه هفت تنان، گشتی در این موزه بزنید

توصیه های کارناوال

• بهترین زمان سفر به شیراز، بهار است و ماه اردیبهشت که مشام‌تان از عطر بهارنارنج پر می‌شود. پس این فصل شیراز را از دست ندهید.
• اگر می‌خواهید برنامه‌ریزی درستی برای گشت‌وگذارتان در شهر داشته باشید، نگاهی به برنامه سفر شیراز در کارناوال بیندازید.
• از خوشمزه‌ها و سوغاتی‌های رنگارنگ این شهر غافل نشوید و حتما وقتی را به آن‌ها اختصاص دهید. 

سخن آخر

قدم به شهر بهارنارنج‌ها گذاشتیم و به سراغ یکی از دیدنی‌های آن رفتیم. گشتی در باغ هفت تنان زدیم، موزه متفاوتی را دیدیم و غرق در زیبایی‌های معماری ایرانی شدیم.

اگز شما تجربه‌ای از سفر به شیراز داشته‌اید، آن را با ما به اشتراک بگذارید. 

آیا از موزه هفت تنان بازدید کرده‌اید؟

کدام یک از دیدنی‌های شیراز، جاذبه محبوب‌تان هستند؟

منتظر دیدگاه‌های شما دوستان هستیم.