زیگورات چغازنبیل شوش | اولین جاذبه ثبت جهانی ایران

این بار قصد داریم سفری به زیگورات چغازنبیل شوش داشته باشیم؛ سازه‌ای بسیار شکوهمند و زیبا که یکی از میراث تمدن عیلام و نمونه‌ای کمیاب از آثار به جا مانده از دوران باستان است. با ما همراه شوید تا معبد چغازنبیل را بررسی کنیم و از رازهای معماری زیگورات چغازنبیل برای‌تان بگوییم. 

چرا زیگورات چغازنبیل ؟

• اولین اثر ثبت شده ایران در سازمان بین‌المللی یونسکو است.
• به عنوان یکی از بزرگ‌ترین زیگورات‌های جهان شناخته می‌شود.
• بزرگ‌ترین و مهم‌ترین یادگار به جا مانده از عیلامیان و تاریخ باستان ایران است.
• چغازنبیل تنها زیگورات جهان است که طبقات آن روی هم قرار نگرفته اند، بلکه همه طبقات معبد از کف زمین ساخته شده‌اند و روی هم قرار ندارند.
• کشف این سازه کمک شایانی به مطالعه تاریخ ایران در دوره عیلامیان کرده است.
• آثار کشف شده از این معبد نظیرکاشی‌های لعابی و لوله‌های شیشه‌ای نشانه‌ای از هوشمندی و پیشرو بودن تمدن عیلام است.
• طبق گفته برخی از منابع، تصفیه‌خانه آب چغازنبیل قدیمی‌ترین سیستم تصفیه آب در جهان محسوب می‌شود.

آشنایی با زیگورات چغازنبیل | اولین جاذبه ثبت جهانی ایران

در حدود 42 کیلومتری جنوب شرقی شهر شوش در استان خوزستان، سازه‌ای باستانی و شکوهمند به نام زیگورات چغازنبیل واقع شده است. این سازه پرستشگاهی ست که در سال 1250 پیش از میلاد توسط اونتاش گال یا اونتاش ناپیریشا (1)، یکی از فرمانروایان عیلامی ساخته شد. هدف از ساخت این معبد، ایجاد مکانی برای ستایش خدای اینشوشیناک (2)، الهه نگهبان شهر دوراونتاش (شامل زیگورات چغازنبیل و اطرافش) یا شوش بود. پیش از آن‌که بخش های بالایی چغازنبیل در حمله آشوریان به این منطقه تخریب شود ، حدود 52 متر ارتفاع و 5 طبقه داشت؛ اما طی این شورش و هم‌چنین گذر زمان، بخش های بالایی آن از بین رفت و اکنون تنها 24 متر ارتفاع و حدود 3 طبقه دارد. هر کدام از چهارگوشه چغازنبیل به طور دقیق 90 درجه با جهات جغرافیایی فاصله دارند و این امر نشان می‌دهد که عیلامی‌ها با جهات جغرافیایی و شناسایی آنها آشنایی داشته‌اند. این زیگورات از هزاران آجر خام، پخته و نیمه‌پخته ساخته شده که 6500 آجر آن دارای نوشته‌هایی به خط عیلامی (3) است.

ثبت ملی و جهانی

این معبد باشکوه در تاریخ 1دی ماه 1348 با شماره 895 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و هم چنین در سال 1979 با شماره 113 به عنوان نخستین اثر باستانی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

عیلامی ها که بودند و در چه زمانی زندگی می کردند؟

عیلام نام یک تمدن بسیار بزرگ در جنوب غرب فلات ایران است که حدود سال 2700 پیش از میلاد، نخستین پادشاهی بزرگ آنان در این ناحیه (محدوده شهر شوش امروزی در استان خوزستان) شکل گرفت. این پادشاهی باشکوه توسط اونتاش ناپیریشا یا اونتاش گال (اونتاش هومبان) تاسیس شد و بر اساس گفته‌های باستان‌شناس فرانسوی، رومن گریشمن، پادشاهی او حدود 20 سال به طول انجامید. این تمدن در روزهای اوج قدرت خود بر ورای مرزهای بین‌النهرین (عراق امروزی) نیز تسلط داشت و سرانجام در جنگ با پادشاه آشور (آشوربانی‌پال) این تمدن بزرگ برای همیشه از میان رفت.

پاورقی

1- اونتاش گال یکی از پادشاهان عیلامی و نوه "پاهیر ایشان" بود. او در حوالی سال‌های 1265 ق.م وارد شوش شد و شهری به نام دور اونتاش را تاسیس کرد. به گفته رومن گریشمن- باستان شناس فرانسوی- وی تنها 20 سال حکومت کرد.

2- اینشوشیناک یا خدای گال، در اصل خدای مردگان (خدای تاریکی) مردم عیلام بود و افراد را پس از مرگ مورد قضاوت قرار می‌داد.

3- خط عیلامی گونه‌ای از خط‌های باستانی است که به سه دسته نیاعیلامی، عیلامی باستانی و عیلامی میخی تقسیم می‌شود. کهن‌ترین نمونه خط عیلامی یعنی نیاعیلامی مربوط به 2900 پیش از میلاد است که در شهر شوش آن را مشاهده کرده‌اند.

زیگورات چیست؟

زیگورات یا زیقورات از فعل آکدی زقارو گرفته شده که به معنی بلند و برافراشته است. زیگورات به بناهای کوه‌مانند یا هرمی‌شکلی می‌گویند که مساحت طبقات آن از پایین به بالا کم می‌شود.

چغازنبیل به چه معناست ؟

پیش از آنکه این بنا توسط رومن گریشمن و همکارانش حفاری شود، به شکل زنبیلی واژگون، روی آن را تلی از خاک پوشانده بود. به همین جهت مردم محلی این ناحیه که بخشی از آنها به زبان لری سخن می گویند به آن چغازنبیل به معنی تپه زنبیل‌شکل می‌گفتند. چغا در زبان لری به معنای تپه یا قله است. 

پیشینه ساخت زیگورات چغازنبیل

داستان شکل‌گیری شهر دوراونتاش 

اواسط قرن 13 پیش از میلاد بود که اونتاش گال- پادشاه عیلامی- منطقه وسیعی واقع در کنار رودخانه دز، از انشعابات رود کارون را به عنوان مکانی برای ساخت یک شهر انتخاب می‌کند. هدف از ساخت این شهر، ایجاد مکانی مذهبی و زیارتی بود تا پرستشگاهی برای مردم عیلام باشد. پادشاه عیلام نام شهر را دوراونتاش یعنی قلعه اونتاش گذاشت تا مالکیت خود را بر این شهر ثبت کند. شهر از 3 حصار تودرتوی خشتی و 7 دروازه ساخته شده بود که 6 تای آنها با مسیر سنگ‌فرش شده به مهم‌ترین و مرتفع‌ترین بنای شهر، یعنی زیگورات چغازنبیل راه پیدا می‌کردند. عیلامیان برای حفاظت از معبد مقدس‌شان آن را در داخلی‌ترین حصار شهر ساختند و جدا از این 3 حصار، به طور کلی شهر داخل یک حصار بیرونی به نام تِمنوس (1) هم قرار داشت. دوراونتاش در دوره 20 ساله حاکمیت اونتاش گال ساخته شد؛ اما هیچ‌وقت عملیات ساخت‌وساز آن به طور کامل به پایان نرسید و سرانجام در 645 قبل از میلاد با حمله خونین و تخریبگر پادشاه آشور، آشورپانی پال (2)، ویران شد و بخش‌های زیاد آن از بین رفت. در ادامه بیشتر درباره سازه خاص، متفاوت و مقدس شهر دوراونتاش یعنی چغازنبیل سخن خواهیم گفت.

روش ساخت و ابعاد زیگورات

بنای زیگورات به شکل چهارگوش و مساحت آن چیزی حدود 102 در 102 متر است و پیش از ویران شدن شهر دوراونتاش، حدود 52 متر ارتفاع و 5 طبقه داشت که بخش بزرگی از آن در حمله آشوربانی‌پال از بین رفت. این معبد باستانی در دو مرحله متفاوت ساخته شد که در مرحله اول، تنها طبقه اول آن را احداث کردند. این طبقه دارای 6 اتاق با سقف‌های هلالی شکل بود که درِ آنها به فضای باز و حیاط مانند طبقه اول باز می‌شد. به محض ورود به محوطه چغازنبیل می‌توانید موقعیت این اتاق‌ها در معبد را ببینید که دقیقا روبه‌روی شما قرار دارند. پس از چند سال، پادشاه شهر تصمیم می‌گیرد تا طبقات بیشتری به معبد اضافه کند و زیگوراتی را در 5 طبقه بسازد تا مثل کوهی مقدس از تمام شهر پیدا باشد. 

نکته جالب! در دوره عیلامیان در ایران، زیگورات‌های زیادی در محدوده جغرافیایی بین‌النهرین ساخته شد. ویژگی مشترک زیگورات‌ها این است که هر طبقه روی طبقه دیگر بنا شده؛ اما آنچه چغازنبیل شوش را برجسته می‌کند نحوه قرارگیری طبقات به شکلی متفاوت است، به این صورت که تمام طبقات معبد از کف زمین ساخته شده‌اند و روی هم قرار ندارند.

مصالح به کار رفته در ساخت چغازنبیل

چغازنبیل یک سازه تمام خشتی است که به احتمال خیلی زیاد خاک لازم برای ساخت این خشت‌ها، از حاشیه رودخانه نزدیک شهر جمع‌آوری شده است. این خشت‌ها را بی‌شک هزاران چهارپا از حاشیه رودخانه به محل معبد انتقال داده‌اند. چغازنبیل و دیواره بیرونی آن با آجرهای پخته شده محافظت می‌شوند. معماران عیلامی برای به هم چسباندن طبقات و خشت‌ها از تنه‌های درخت قیر اندودشده به روش کلاف‌کشی استفاده و در مطمئن‌ترین شکل ممکن، طبقات چغازنبیل را روی هم سوار کرده اند. همچنین زمین اطراف چغازنبیل را برای زیباتر شدن با آجرفرش‌های منظمِ مربع‌شکل پوشانده‌اند که در نوع خود بی‌نظیر است. 

کشف چغازنبیل

کشف این معبد باشکوه به نوعی هدیه دست اندرکاران شرکت نفت به علم باستان‌شناسی بود. باستان‌شناس فرانسوی، ژاک دو مورگان در سال 1269 شمسی طی یک ماموریت علمی موفق به کشف نفت در محدوده شوش می‌شود. حدود 50 سال از این کشف می‌گذرد تا آن‌که یک روز یکی از مسئولان شرکت نفت، کتیبه‌ای آجری با خط عیلامی در این محوطه پیدا می‌کند و برای هیات باستان‌شناسی فرانسوی به سرپرستی رومن گریشمن می فرستد و به دنبال آن کتاب تاریخ ایران، ورقی دیگر می‌خورد.

1- تمنوس یک واژه باستانی یونانی و نام یکی از شهرهای کوچک در یونان باستان بوده است که رومن گریشمن برای نامگذاری حصار شهر دوراونتاش از آن استفاده کرد. 

2- آشوربانی‌پال آخرین پادشاه قدرتمند سلسله آشوریان و پسر سرحدون بود. وی در سال 639 پیش از میلاد به سرزمین عیلامیان حمله برد و شهر مهم شوش را غارت کرد، پس از این حادثه تمدن عیلام هرگز قدرت سابق را پیدا نکرد و در ادامه از میان رفت. 

بخش های مختلف زیگورات چغازنبیل

همان‌طور که گفته شد شهر دوراونتاش از 3 حصار تو در تو تشکیل شده بود که هرکدام شامل یک بخش ویژه می‌شدند:

حصار اول یا درونی‌ترین لایه شهر، شامل 6 دروازه بود که زیگورات چغازنبیل و سایر معبدهای مقدس شهر در آن قرار گرفته بودند.

حصار دوم به نوعی لایه‌ای محافظ بود که حصار اول و بناهای موجود در آن را دربرمی‌گرفت.

حصار سوم نیز محدوده شهر دوراونتاش را مشخص می‌کرد. حال به شرح بخش‌های مختلف بلندترین بنای شهر یعنی چغازنبیل می پردازیم که از قسمت‌های مختلف شامل صحن‌ها، دروازه‌ها و معابد گوناگون تشکیل شده است.

نکته! بیشتر بخش های گفته شده که در اطراف معبد چغازنبیل قرار دارند، قابل مشاهده نیستند؛ در واقع وجود خارجی ندارند و وجود آن ها را تحقیقات باستان شناسی انجام شده ثابت می کند.

معبد اینشوشیناک 

این معبد در جهت جنوب شرقی زیگورات و در طبقه اول آن قرار گرفته است که به دو بخش معبد A و معبد B تقسیم می‌شود. از نام معبد پیداست که این مکان به خدای مردگان شهر دوراونتاش تعلق دارد. معبد A سه اتاق دارد که هر کدام توسط چندین ورودی به هم متصل می‌شدند؛ همچنین در مقابل این معبد یک سکو برای پیشکش و هدیه کردن قربانی از سوی مردم قرار گرفته است.

معبد B در سمت چپ معبد A قرار دارد و 5 اتاق را شامل می‌شود که همگی در یک ردیف قرار گرفته‌اند. روبه‌روی معبد، 5 پله و یک سکو برای پیشکش هدایای مردم قرار دارد.

معبد اعلی

معبد اعلی بالاترین طبقه زیگورات بوده که مسلما از بین رفته؛ اما بقایی از آن به جا مانده است. از این بقایا می توان به آجرهای کتیبه‌داری اشاره کرد که روی آنها نام خدای اینشوشیناک و گال ذکر شده اند. این بخش از زیگورات با آجرهای لعاب‌دار آبی و سبز تزیین شده بود. به احتمال زیاد این معبد از بیرون مزین به گل‌میخ‌های لعابی و میخ‌های سفالی لعابدار بوده است.

دروازه ها و پلکان های معبد

در وسط هر ضلعِ زیگورات دروازه‌ای وجود داشت که به همدیگر شباهت داشته‌اند و تنها اختلاف جزیی آنها در تعداد پله‌های‌شان است. در این بخش به طور مختصر به تعدادی از دروازه‌های معبد و ویژگی‌های آنها اشاره خواهیم کرد.

دروازه شاهی: در جنوب شرقی معبد دروازه‌ای وجود دارد که مخصوص عبور و مرور پادشاه بوده و طبق بررسی‌های انجام شده نسبت به سایر دروازه‌ها تزیینات بیشتری داشته است.

دروازه جنوب غربی: این دروازه با بقیه تفاوت دارد و با گذر از پله‌های آن به معبد اعلی می‌رسیدند. پلکان این دروازه از طبقه اول آغاز می‌شود و به اتاق رواقی شکل می‌رسد. دیوارهای این اتاق به رنگ قرمز و کف آن پر از میله‌های شیشه‌ای بوده که در اتاق را تزیین کرده بودند. نکته جالب توجه درباره این پلکان وجود پاگرد یا استراحتگاه‌هایی است که در راه پله‌های امروزی نیز قابل مشاهده‌اند.

دروازه شمال شرقی: این دروازه یکی از بزرگترین گذرگاه‌ها در معبد است که چهار برج بلند در اطرافش وجود داشت.

دروازه ارابه‌ها: این دروازه در بیرونی‌ترین لایه شهر و در ضلع جنوبی قرار داشت. علت نامگذاری این دروازه آثار چرخ گاری روی کف پوش‌های خشتی دروازه است؛ به احتمال زیاد حیوانات و به ویژه چهارپایان را برای قربانی و هدیه از این دروازه عبور می‌داده‌اند.

دروازه شوش: این دروازه دقیقا در جهت شهر باستانی شوش قرار گرفته و بسیار باریک است، باریک بودن دروازه نشان می‌دهد که تنها عده معدودی از افراد می‌توانستند از این مکان عبور کنند. 

دروازه مسدود شده: در فاصله 80 متری گذرگاه شاهی، دروازه‌ای قرار گرفته که به نظر میرسد در همان زمان بسته شده باشد؛ اما علت مسدود شدن آن هنوز مشخص نیست.

دروازه‌های ورودی حصار زیگورات، با مجسمه‌های لعابی گاوهای نر تزئین شده بود که بخشی از این تزئینات در کاوش‌های باستان‌شناسی به دست آمده‌ است.

نکته جالب توجه درباره همه دروازه ها، آثار به جا مانده از لولاهای بزرگ، کلون و بست های فلزی است که نشان دهنده وجود درهای بزرگی بوده اند که با بست های بزرگ فلزی به هم متصل می شده اند.

ناودان ها و تنبوشه های سفالی 

روی هر یک از ضلع‌های زیگورات، ناودان‌هایی جهت جمع کردن آب‌های ناشی از بارندگی تعبیه شده است. این ناودان‌ها برای جلوگیری از پس دادن آب باران به شکل صحیح قیر اندود شده‌اند. نکته جالب توجه درباره ناودان‌ها این است که آجر به کار رفته در ساخت آن‌ها به شکل پلکانی چیده شده‌اند تا از سرعت آب جاری در ناودان‌ها بکاهند.

اما درباره تنبوشه‌های (لوله) سفالی و انتقال آب در ناودان‌ها، باید گفت که این تنبوشه‌ها یکی پس از دیگری داخل هم قرار گرفته بودند و نقطه اتصال آن‌ها قیر اندود شده تا نشت آب را به حداقل ممکن برساند. این روش، بسیار شبیه تنبوشه‌های زه‌کشی است که امروزه نیز از آنها استفاده می‌شود.

بناهای مدور اطراف زیگورات چغازنبیل

به محض ورود به محوطه معبد، بنای دایره‌ای شکلی را خواهید دید که نمونه آن در سمت راست و پشت معبد نیز قابل مشاهده است. طبق بررسی‌های انجام شده به احتمال زیاد این 3 بنا، یا ساعت آفتابی و یا پایه‌های مجسمه‌های بزرگ اطراف معبد بوده‌اند؛ اما اگر کمی بیشتر دقت کنیم در می‌یابیم که فرضیه ساعت آفتابی کمی منطقی‌تر است، چون همان‌طور که پیش از این گفتیم بنای معبد کاملا منطبق بر جهت‌های جغرافیایی است که این امر خبر از دانش عیلامیان در زمینه تعیین جهت مکان و تشخیص زمان می‌دهد.

اطراف معبد چغازنبیل

حال که با ساختمان اصلی زیگورات آشنا شدید، همراه ما شوید تا شما را با محوطه اطراف معبد و بخش‌های تشکیل دهنده آن نیز آشنا کنیم.

صحن ها | حیاط های بیرونی معبد

دور تا دور زیگورات حیاط‌های بزرگی دیده می‌شود که همه آنها درون حصاری با 7 دروازه قرار دارند. یکی از جالب توجه‌ترین نکته‌ها درباره حیاط‌ها، کف‌سازی آنها با خشت‌های مربع شکل است. همچنین در سکوی طبقه اول یک پیاده‌رو دیده می‌شود که بی‌شک یادآور حرکات دست جمعی و به نوعی طواف مردم به دور معبد است. در حیاط‌های شمال شرقی، شمال غربی و جنوب غربی معبد، پایه‌های دایره‌ای شکل از جنس آجر دیده می‌شود که به آنها پوستامنت (پایه مجسمه یا کتیبه) می‌گویند. گمانه‌زنی‌هایی نیز درباره رصدخانه بودن این پایه‌ها وجود دارد که اساس علمی ندارد. حیاط جنوب شرقی که در مقابل معبدهای اینشیناک قرار دارد بسیار نامنظم ساخته شده و روبه‌روی آن دروازه شاهی و کمی آن طرف‌تر دروازه ارابه‌های معبد قرار گرفته است. به احتمال زیاد در این حیاط، مراسم شکرگزاری ویژه‌ای برپا می‌شده است.

نیایشگاه های سه گانه | معابد کوچک 

در حیاط جنوب شرقی چند نیایشگاه کوچک وجود دارد که برخی از آنها مانند حیاط، کف‌سازی شده اند و دارای درهای بزرگ و لنگه‌دار بوده‌اند. در این نیایشگاه‌ها مقدار زیادی نذری از مردم عیلام مانند مهرهای شیشه‌ای، مجسمه‌های حیوانات از جنس شیشه و یک انگشتر با روکش طلا پیدا شده است که به احتمال زیاد در هنگام غارت شهر توسط سربازان آشوری آنجا رها شده‌اند.

تاسیسات پارتی 

جالب است بدانید که سال‌ها بعد از بین رفتن تمدن عیلام و در زمان سلسه اشکانیان، چوپانان زیادی در حیاط‌های معبد سکونت کرده اند. این حقیقت را اشیای تاریخی متعلق به دوره اشکانی (پارت‌ها) که در این محدوده کشف شده است، ثابت می‌کند.

 معبدهای شمال غربی زیگورات

در شمال غرب چغازنبیل بقایای معابدی کشف شده است که متعلق به الهه‌های عیلامی به نام‌های گال، ایشنی کاراب و کی‌ری‌یشا هستند. این معبدها با خشت کف‌سازی شده‌اند. سردر هر کدام از این معبدها آجرهای لعابی قرار داشته که نام آن الهه روی آنها حک بوده و همین آجرها منجر به کشف نام الهه‌ها و معبدهای آن‌ها شده است.

معبدهای چهار گوشه

در نزدیکی دروازه شاهی و دروازه غربی زیگورات، دو معبد چهارگوش قرار داشته که هر ضلع آن‌ها با جهت‌های جغرافیایی منطبق بوده است.

معابد هیش‌میتیک (همسر خدای انزان) و روهوراتیو (خدای انزان)

این معبدها در حصار دوم شهر و در نزدیکی دروازه شمال شرقی قرار دارند. گفته می‌شود که نام معابد برگرفته از دو الهه مرد است که نام آن‌ها روی 21 آجر کتیبه‌دار که در همین محل کشف شده است دیده می‌شود. همچنین در نزدیکی این دو معبد، بنایی شبیه به کوره آجرپزی یافت شده است که نشان می‌دهد به احتمال زیاد آجرها و سفال‌های پخته شده در معبد در این مکان درست شده‌اند.

علاوه بر بخش‌های یاد شده، کارشناسان معتقدند که کاخ‌ها و نیایشگاه‌های دیگری در اطراف معبد قرار داشته‌اند که هرکدام به یک خدا تعلق دارند. از آن جمله می‌توان به معابد نوسکو (خدای آتش)، پی نیکیر (مادربزرگ خدایان)، اَدَد (خدای هوا)، نین الی (همسر خدای هوا)، شیموت (خدای عیلام)، منزت (همسر خدای عیلام)، نپراتپ (الهه‌های روزی دهنده) و کاخ آرامگاه‌ها (مکان دفن شاهان) اشاره کرد؛ البته باید گفت که وجود این معابد بیشتر فرضیه هستند تا واقعیت ثابت شده، بنابراین باید منتظر ماند تا تحقیقات علمی بیشتر روی این محوطه باستانی مهم، واقعیت را به ما نشان دهد.

تصفیه خانه معبد چغازنبیل

همانطور که پیش از این گفتیم شهر دوراونتاش از 3 حصار تودرتو تشکیل شده است و در میان حصار دوم و سوم می‌توان شاهد نبوغ ایلامیان بود. بله! در این محدوده یکی از قدیمی‌ترین تاسیسات تصفیه‌خانه‌ای و آبرسانی جهان، تصفیه‌خانه زیگورات چغازنبیل قرار دارد.

نکته جالب توجه در مورد تصفیه‌خانه معبد این است که آب مورد نیاز برای چغازنبیل را از رودخانه مقدس کرخه که حدود 40 کیلومتر از شهر فاصله داشت تامین می‌ کرد؛ در حالی که رودخانه دز تنها 3 کیلومتر دورتر بود. دلیل این تدبیر را می‌توان چنین برشمرد که رودخانه دز از نظر ارتفاع بسیار پایین‌تر از شهر قرار داشت، آب آن به نسبت کرخه آلوده‌تر بود و انتقال آب آن به شهر کار دشواری می‌شد. به همین خاطر انتخاب رودخانه کرخه بسیار هوشمندانه بود. 

آب رودخانه کرخه از طریق دو کانال بزرگ روباز به طول 45 کیلومتر به شهر دوراونتاش می‌رسید و پس از تصفیه شدن (از طریق ته‌نشین کردن گِل موجود در آب) به وسیله لوله‌های تنبوشه‌ای وارد حصار سوم یعنی حصار معبد می‌شد. به همین منظور دور تا دور معبد، ظروف بسیار بزرگ سفالی تعبیه کردند تا آب وارد آنها شود و همچنین برای آن که فشار آب به ظروف آسیبی نرساند آنها را داخل خاک قرار داده بودند. جالب است بدانید که آب تصفیه‌شده برای زائرانی که به معبد می‌آمدند بسیار مقدس بود و هر نفر مقداری از آن را برای شفا یا تبرک با خود می‌برد یا می‌نوشید.

حقایق زیگورات چغازنبیل

• این معبد بزرگ‌ترین اثر به‌جا مانده از دوره عیلامیان است که کشف آن کمک شایانی به شناخت بیشتر تاریخ ایران در آن دوره کرده است.
• سایت باستان‌شناسی چغازنبیل یکی از غنی‌ترین مکان‌های کشف ابزار و وسایل دوره عیلامیان بود که منجر به شناخت بیشتر این قوم بزرگ ایرانی شد. از جمله این ابزارها می توان به لوله‌های شیشه‌ای و کاشی‌های لعابی اشاره کرد که همین کشف خبر از قدمت صنعت شیشه‌گری در این مرز و بوم می‌دهد. خبر خوب این که شما می‌توانید این لوله‌های شیشه‌ای شگفت‌انگیز را در موزه آبگینه تهران از نزدیک ببینید. 
•  در روزهای جشن، پادشاه عیلام و همسرش به دوراونتاش می‌آمدند و در مراسم قربانی و جشن شرکت می‌کردند. 
• یکی از مهم‌ترین آثار پیداشده در این محوطه، مجسمه گاو سفالی ست که می‌توانید آن را در موزه ایران باستان تماشا کنید. کارشناسان معتقدند که این گاو و جفت دیگر آن که به طور کامل نابود شده است به عنوان نگهبانان معبد در دو سمت در اصلی قرار داشته‌اند.
• در محوطه زیگورات چغازنبیل قطعه موزاییک معرق‌کاری پیدا شده که می‌توان گفت اولین هنر معرق‌کاری انجام شده در ایران است.
• دورتادور محوطه معبد چغازنبیل با آجرهای خشتی مربع‌شکل سنگ‌فرش شده که در نوع خود بی‌نظیرند. جالب است بدانید که روی یکی از این موزاییک‌ها ردپای یک کودک عیلامی دیده می‌شود که هنوز هم قابل مشاهده است.
• پس از جنگ تحمیلی و خساراتی که به خوزستان وارد شد سازمان بین‌المللی یونسکو جهت پیشگیری ورود خسارات احتمالی به این بنای مهم، طی توافقی با بنیاد اعتباری ژاپن و موسسه کراتره فرانسه (موسسه بین المللی حفاظت از بناهای خشتی) یک طرح مطالعاتی روی این بنا انجام داد و در راستای آن پایگاه دائمی پژوهشی مانند آزمایشگاه، بخش مطالعات سفال و ... در موزه هفت‌تپه در نزدیکی چغازنبیل برپا شد.
• اگر به بنای زیگورات خوب دقت کنید در میان هزارهزار آجر به کار رفته در بنا، آجرهایی را خواهید دید که روی آنها مطالبی نوشته شده است که از آنها با عنوان کتیبه یاد می‌کنند. روی یکی از این کتیبه‌ها، فرمان خدای شهر یعنی پادشاه اونتاش‌گال حک شده و متن آن از این قرار است:

من اونتاش‌گال، آجرهای طلایی را حکاکی کردم، من در اینجا این مأوا را برای خدایان گال و اینشوشیناک برپا کردم و این مکان مقدس را هدیه کردم، باشد که کارهای من، که هدیه‌ای است برای خدایان گال و اینشوشیانک، پذیرفته شود.

• روی یکی دیگر از این کتیبه‌ها سخنان پادشاه آشوری، آشوربانی‌پال در وصف فتح عیلام در زمان پادشاهی هومبان هلتش سوم (پادشاه عیلامی) حک شده است؛ شما با خواندن این کتیبه و مقایسه آن با کتیبه پیشین می‌توانید متوجه تفاوت در نحوه تفکر و حکمرانی دو پادشاه عیلامی و آشوری شوید. 

"  من شوش، شهر بزرگ مقدس، جایگاه خدایان و محل اسرار آنها را به خواست آشور و ایشتار گشودم… گنج‌هایش را که در آن زر و سیم و خواسته فراوان بود، گشودم. آنچه را که شاهان پیشین عیلام تا به امروز گردآورده بودند و دست هیچ دشمنی به آن نرسیده بود، به غنیمت گرفتم… من زیگورات شوش را… خراب کردم… من آرامگاه شاهان قدیم و جدید آن را… ویران کردم… من دختران شاهان، همسران شاهان، همه خانواده‌های قدیم و جدید شاهان عیلام، شهربانان، شهرداران… را به عنوان رهاورد جنگی به سرزمین آشور روانه کردم… تمام خاک شهر شوشان و شهر ماداکتو و شهرهای دیگر را با توبره به آشور کشیدم، و در مدت یک ماه و یک روز کشور عیلام را به تمامی پهنای آن، جاروب کردم. من این کشور را از حَشَم و گوسپند، و نیز از نغمه‌های موسیقی بی‌نصیب ساختم و به درندگان، ماران، جانوران و آهوان رخصت دادم که آن را فرو گیرند."

توصیه ای برای بازدیدی به یادماندنی از چغازنبیل

اگر می‌خواهید تصاویر زیبایی از این نیایشگاه باستانی شگفت‌انگیز ثبت کنید، توصیه می‌کنیم حوالی غروب در محوطه معبد باشید؛ چراکه غروب زیبای جنوب در آسمان، منظره زیبایی را برای عکاسی خلق می‌کند. همچنین به محض تاریک شدن هوا چراغ‌های اطراف معبد روشن شده و نور بسیار زیبایی به زیگورات چغازنبیل می‌دهند که با پس‌زمینه آسمان سرمه‌ای رنگ شب بسیار دیدنی خواهد شد.

دغدغه های کارناوالی

پیش از هر چیز لازم است یادآوری کنیم که میراث تاریخی، فرهنگی، طبیعی و باستانی کشور عزیزمان ایران، بخش مهمی از سرمایه ملی هستند که هویت و گذشته ما را نشان می‌دهند، بنابراین هرگونه آسیبی به آنها خیانت به آیندگان است. جدا از این، میراثی که به ثبت جهانی یونسکو رسیده‌اند به نوعی به تمام جامعه بشری تعلق دارند، لذا وارد کردن هرگونه آسیب به آنها، آسیب رساندن به تاریخ بشریت است. با دانستن این موضوع و یادآوری کردن آن به خودمان می‌توانیم در زمان بازدید از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی و طبیعی، مسئولانه‌تر رفتار کنیم.

در کنار وظایفی که ما به عنوان گردشگر و بازدیدکننده داریم مسئولان این حوزه‌ها نیز وظایف بسیار مهم‌تری نظیر تخصیص سرمایه برای بازسازی، مرمت، احیا و حفاظت، فرهنگ‌سازی از طریق رسانه و... را برعهده دارند.

حال این سوال مطرح می‌شود که ما به عنوان گردشگر و مسئولان به عنوان اشخاص تاثیرگذار، چه فعالیت خاصی در زمینه نگهداری هر چه بهتر زیگورات چغازنبیل انجام داده اند؟

همه ما می‌دانیم که دست زدن به اجسام تاریخی، عکس انداختن با فلش و ... به هیچ عنوان مجاز نیست؛ اما آیا همه گردشگرانی که از محوطه بازدید می‌کنند پیرو این امر هستند؟ متاسفانه جواب خیر است و این در حالی است که معبدهای اطراف تنها با یک طناب مرزبندی شده‌اند و سازه‌های مدور اطراف آن هیچ‌گونه محافظی ندارند و گردشگران برای عکس انداختن روی آنها می نشینند و یا حتی روی آنها می ایستند و هیچ مسئولی برای نظارت دقیق و تذکر به گردشگران در محوطه وجود ندارد! آیا نصب حفاظ‌های شیشه‌ای برای یک اثر ثبت جهانی هزینه زیادی دارد؟ گماشتن چند مسئول متعهد برای نگهداری از این میراث گرانبها چه؟

تجربه بازدید من از زیگورات چغازنبیل

چندسالی بود که هوس دیدن این معبد باستانی به سرم زده بود و بالاخره در یک روز زمستانی وقتش رسید تا نگاهی به آن بیندازم. بهمن ماه بود و جنوب را هوای بهاری دربرگرفته بود. در راه بودم و به زمین‌های نیشکری خیره شده بودم که در طول مسیر من را همراهی می‌کردند، مسیر فرعی طولانی را گذراندم؛ اما هر چه جلو می‌رفتم خبری نبود، تا جایی که احساس کردم شاید مسیر را اشتباهی آمده‌ام؛ اما اولین نشانه پدیدار شد! تابلوی پایگاه پژوهشی میراث جهانی چغازنبیل.خیالم راحت شد و به مسیرم ادامه دادم و بالاخره به مقصد رسیدم.

وای!! عجب شکوهی.

آنقدر در این فضا انرژی بود که فقط باید سکوت می‌کردی و دور معبد می چرخیدی و تمام انرژی مثبش را جذب وجودت می‌کردی. اولین چیزی که نظرم را به خود جلب کرد سنگفرش‌های زیبایی بود که دورتادور معبد را پوشانده بود و بعد از آن سنگ‌های چیده شده به شکل دایره که من را به فکر فرو برد! بله همان قربانگاه‌های مدور که مردم عیلام برای عرض ارادت به خدای شهر هدایا را در آن جا قرار می‌دادند.

تا کمی چرخ زدم و این سازه زیبا را برانداز کردم، آفتاب خسته شد، می‌خواست غروب کند و چه خوب که من در این لحظه آنجا بودم. همانطور که آفتاب پشت ابرها پنهان می‌شد؛ کم‌کم نورهای پرژکتورهایی که به چغازنبیل می‌تابیدند روشن شدند و در آن لحظه زیگورات مثل نگین نارنجی رنگی شد که در پس زمینه‌ای از آسمان سرمه‌ای جنوب می‌درخشید.

اگر نگهبان‌ها و هم سفرهایم آنجا نبودند شاید تا صبح روز بعد آنجا می ماندم و غرق در زیبایی اش می شدم؛ اما چاره ای نبود، زمان بازدید به اتمام رسیده بود و ما مجبور به ترک سایت شدیم. سوار ماشین شدیم و حرکت کردیم، سرم را برگردانده بودم و به زیگورات نگاه می کردم. همچنان که در میان غباری که از چرخ‌های ماشین بلند می‌شد، محو و محوتر می‌شد. تنها، باشکوه، پر قدرت!

شما هم اگر از این جاذبه باشکوه بازدید کرده‌اید تجربه و خاطرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.

کــــــــارناوالی شــــــــو