قلعه آنکارا | یادگار جهان باستان در ترکیه

آنکارا، پایتخت ترکیه، شهری شلوغ و پر از ساختمان های اداری غول پیکر و آسمان خراش های مدرن است که همه ساله افراد زیادی، با مقاصد گوناگون به آن سفر می کنند. این دیار دومین شهر بزرگ ترکیه و قطب سیاسی این کشور به حساب می آید.

آنکارا یکی از کهن ترین و تاریخی ترین مناطق ترکیه است؛ اما به دلیل از بین رفتن آثار تاریخیِ مردم گذشته در طول قرن های مختلف، امروزه کمتر کسی آنکارا را با نام شهری تاریخی می شناسد.

هیچ شکی نیست که استانبول و آنتالیا مهم ترین شهرهای گردشگری ترکیه هستند؛ اما نباید از یاد برد که آنکارا هم دیدنی های زیادی دارد، یکی از مشهورترین جاذبه های گردشگری این دیار، قلعه فوق العاده دیدنی آنکاراست که کمی دورتر از شلوغی های مرکز شهر، تاریخ ترکیه را روایت می کند. این قلعه را مقصد سفرمان قرار دادیم چون این روزها برنامه های زیادی در آن برگزار می شوند و این قلعه مکانی شده برای فستیوال ها و کنسرت های موسیقی. حتما قدم زدن در بنایی تاریخی که خود را با آداب و سنن مردمان امروزی وفق داده تجربه جذابی خواهد بود. پس کارناوال را در سفر به آنکارا و بازدید از قلعه آنکارا همراهی کنید.

چرا بازدید از قلعه آنکارا ؟

• این قلعه یکی از معدود بناهای تاریخی آنکاراست که هنوز هم مورد توجه توریست ها قرار می گیرد.
• قلعه آنکارا بهترین بنای باقی مانده از قرون وسطی در آنکاراست.
• بیشتر، جوانان به دیدن این قلعه می روند و جو پر شور و نشاطی در آن حاکم است.
• قلعه آنکارا تلفیقی از معماری باستان، عثمانی، سلجوقی و... را برای شما به نمایش می گذارد.

معرفی قلعه آنکارا | Ankara Castle  

قلعه آنکارا، سازه ای تاریخی و باشکوه مربوط به دوران قرون وسطی است که با استفاده از سنگ ساخته شده و بومیان آن را با نام کلسی (Kalesi) نیز می شناسند. اغلب ساختمان های مربوط به قرون وسطی در آنکارا، بر اثر جنگ های مختلف از بین رفته اند، به خصوص بر اثر حمله ایرانیان به ترکیه که در حدود سال 622 میلادی (در زمان ساسانیان) به وقوع پیوست و سبب خرابی بسیاری از بناهای تاریخی در ترکیه شد.

قلعه آنکارا روی تپه ای بلند و سرسبز به نام اولوس (Ulus) قرار دارد و همین موضوع بر ابهت و زیبایی آن می افزاید. با تماشای این ساختمان عظیم به یاد فیلم های تاریخی و قلعه های با شکوه امپراتوران خواهید افتاد. در اطراف قلعه آنکارا هنوز هم می توانیم خانه های روستایی و محلیِ مردم بومی را با همان بافت قدیمی‌شان مشاهده کنیم؛ خانه هایی که پنجره های شان را با گلدان های گِلی و گل های رنگارنگ تزیین می کنند. وجود همین خانه های جذاب در نزدیکی قلعه آنکارا باعث شده تا زندگی در این منطقه شبیه به تلفیقی از دنیای مدرن امروزی و تاریخ کهن ترکان شود.

دیوارهای خارجی این بنا به صورت صاف و مستطیل شکل هستند، اما دیوارهای قسمت میانی آن به صورت دایره وار ساخته شده که همین موضوع، زیبایی قلعه را دوچندان کرده است. طول دیوار خارجی قلعه از شمال به جنوب، چیزی در حدود 350 متر و از غرب به شرق 180 متر طول دارد و مابین دیوارها، برج ها و اتاقک هایی در فواصل 150 متری ساخته شده اند، برج هایی که کاربری هایی از قبیل برج مراقبت، اتاق نگهبانان و خدمه و... داشتند. مساحت این برج ها و اتاقک های شان چیزی حدود 40 متر است و 42 برج و اتاق نیز در 5 گوشه ی مختلف این سازه وجود دارد. زمانی عظمت قلعه آنکارا را بهتر متوجه خواهید شد که بدانید مساحت کل قسمت داخلی قلعه ی آنکارا 43000 کیلومتر مربع است.

امروزه دیوارهای ضلع شرقی قلعه آنکارا زیاد مرتب و یکپارچه نیستند زیرا آنها را در راستای پستی و بلندی های طبیعی تپه ساخته اند، اما برای ساخت دیگر دیوارها تپه را صاف و مسطح کرده اند.

قلعه آنکارا یکی از سه جاذبه دیدنی اصلی شهر آنکارا به حساب می آید؛ اما هنوز مشخص نیست توسط چه افرادی و در چه زمانی ساخته شده است و باستان شناسان معتقد هستند که سلسله های متعددی در ساخت این سازه دست داشته اند. با این وجود، به احتمال زیاد نخستین سازندگان این سازه، هیتی ها (Hittites) بودند؛ مردمی که از حدود 1600 سال پیش از میلاد بر آناتولی شمالی-مرکزی سلطنت می کردند و گفته می شود که این قلعه را برای اهداف نظامی ساخته بودند؛ موضوعی که هنوز شواهد باستان شناسی نتوانسته اند آن را تایید کنند.

قلعه آنکارا بسیار زیباست و مساحت زیادی هم دارد؛ به همین علت از چند سال پیش تاکنون جشن های تابستانه و کنسرت های موسیقی این فصل در قلعه برپا می شوند. تُرک های ساکن در آنکارا عقیده دارند اگر بار اولی است که به آنکارا می روید و از قلعه آنکارا بازدید می کنید، حتما در آینده هم به آنکارا باز خواهید گشت. اگر شما هم می خواهید بیشتر درباره این قلعه فوق العاده بدانید همچنان همراه ما بمانید؛ اما بدانید که برای رسیدن به قلعه راه درازی در پیش خواهید داشت و باید از چندین پله سنگی بالا بروید، پله هایی که هیچ نرده و دستگیره ای هم ندارند...

تاریخچه قلعه آنکارا

به احتمال زیاد پیشینه شهر آنکارا به دوران باستان باز می گردد؛ همان زمانی که مردم یا در اطراف دشت های وسیع سکنی می گزیدند و یا در کنار کوه ها ساکن می شدند. آنکارا هم منطقه ای است که هم دشت های گسترده ای دارد و هم کوه و تپه های مختلف و قلعه ی آنکارا نیز بر فراز یکی از زیباترین تپه های این شهر ساخته شده است. این تپه و مناطق اطرافش به نام روستای بنت (Bent) شناخته می شوند. این روستا هنوز هم سبک و سیاقی قدیمی دارد و با آن که ساکنانش به سبک زندگی مدرن روی آورده اند، ظاهر ساختمان های شان نسبت به گذشته تغییر چندانی نکرده است. خانه هایی در این مکان وجود دارد که متعلق به دوران سلجوقی یا عثمانیان هستند اما قلعه بزرگ آنکارا از همان دیرباز با عنوان قلعه آنکارا شناخته می شد و تنها قلعه کهن این دیار بود.

بر اساس تاریخ شفاهی، این قلعه در ابتدا ساختمانی کوچک (شبیه برج) با دیوارهای آبی رنگ بوده که به مرور توسط امپراتورهای مختلف گسترش یافته است؛ اما این موضوع بیشتر به شایعه شباهت دارد زیرا هیچ یک از شواهد به دست آمده وجود چنین سازه ای را تایید نمی کند. همچنین گفته می شود که پادشاهی به نام فریگیه (Phrygia King Midas) که یکی از بزرگ ترین پادشاهان دوران باستان بوده، یک بار به طور کامل قلعه آنکارا را بازسازی نموده که البته صحت این موضوع نیز به اثبات نرسیده است.

هنوز هم نمی دانیم در سال های اولیه ساخت قلعه آنکارا چه اتفاقاتی برای این سازه رخ داده و حتا چه کسانی آن را بازسازی کرده اند. اولین موضوعی که به قطع راجع به قلعه آنکارا می توان به آن اشاره کرد، این است که پس فتح آنکارا توسط رومیان در قرن دوم پیش از میلاد، دیوارها و بناهای اصلی شهر تعمیر شدند که قلعه آنکارا نیز یکی از همین بناهای بازسازی شده بود.

دستور تعمیر این قلعه توسط کاراکالا (Caracalla)، امپراتور بیزانس، داده شد. پس از کاراکالا پادشاهان دیگری چون کنستانتینوس دوم در سال 688 میلادی، سلطان لئون (Leon IV)، نیکفوروس و باسیلیوس که از پادشاهان روم بودند نیز، این قلعه را مرمت و بازسازی کردند. به همین دلیل است که سبک معماری قلعه بی شباهت به سازه های رومی نیست اما هنوز هم یکی از شاهکارهای دوران بیزانس به شمار می رود.

در سال 1073 میلادی، قلعه آنکارا توسط علاءالدین کیکاووس، یکی از پادشاهان سلجوقی فتح شد و به دستور او چند قسمت به قلعه اضافه گشت. پس از سلجوقیان نوبت به عثمانی ها و پادشاهی ابراهیم پاشا رسید که قلعه کهن آنکارا در این زمان هم باری دیگر مرمت و بازسازی شد.

در طول جنگ های مختلف، قلعه آنکارا دچار آسیب های جدی شد؛ به همین دلیل بارها در سال های 217، 222 تا 260، 688، 1073 و 1832 میلادی، مورد مرمت قرار گرفت.

آنچه تاریخ دانان در آن شکی ندارند این است که قلعه آنکارا از ابتدا با عنوان قلعه ای نظامی شناخته می شد و به نوعی، پادگان شهر بود؛ اما با حضور سلجوقیان در این سازه، آن را به دو بخش درونی و بیرونی تقسیم کردند. در قسمت درونی این قلعه، ادوات جنگی نگهداری می شد و در بخش خارجی سربازان مستقر می شدند.

 در طول تاریخ برخی افراد قلعه آنکارا را به دو بخش درونی و بیرونی تقسیم کرده اند، منظور آن ها از قلعه ی درونی همه قلعه بوده و از قلعه بیرونی فضای اطراف و خانه ها و محله ها. این اطلاعات در کتاب های تاریخی درج شده اند اما مشخص نیست که این تقسیم بندی را چه افرادی و در چه سالی تعیین کرده بودند.

معماری قلعه آنکارا

همان طور که اشاره کردیم قلعه آنکارا در طول تاریخ توسط رومیان، عثمانی ها و سلجوقیان بازسازی شد به همین خاطر سبک معماری آن ها در شکل و نوع ساخت قلعه آنکارا تاثیر داشته است. این تغییرات در سبک، چه در بخش خارجی قلعه و در داخل و برج های مراقبت آن به چشم می خورد. قلعه آنکارا 20 برج دارد که از یکدیگر مجزا هستند و هر یک شکل و شمایل خاص خود را دارند.

علاوه بر قسمت دیوار و برج های این سازه، یکی از مهم ترین بخش های قلعه آنکارا فضای میدانی شکل میانه آن است. نوع ساخت قلعه به صورتی است که برج و اتاق ها، در اطرافِ محوطه ای دایره ای شکل و روباز ساخته شده اند. این محوطه 43.000 متر مربع مساحت دارد و در قدیم به عنوان محلی برای تجمع بزرگان و ساکنان قلعه و انجام امور روزانه از آن استفاده می شد و امروزه هم محلی شده برای برپایی جشن و کنسرت های موسیقی.

*ویژگی های منحصر به فرد قلعه

یکی از نکات جالب توجه در معماری قلعه آنکارا نوع نگاه و توجه به امنیت سازه بوده است، زیرا اگر با دقت بیشتری قلعه آنکارا را بررسی کنیم، متوجه خواهیم شد که در هر گوشه و کنارش تدابیر نوینی برای حفظ امنیت سربازان و اسلحه های موجود در قلعه اندیشیده شده بود. یکی از جذاب ترین راهکارهای سازندگان بنا برای حفظ امنیت، قرار دادن محفظه های مواد منفجره در امتداد دیوارهای شرقی، غربی و جنوبی بوده که شمار آن ها به 42 عدد می رسیده است. سازندگان این کار را انجام داده بودند تا در زمان نفوذ دشمنان به قلعه، این سازه به بمبی خطرناک تبدیل شود. این محفظه ها در عمق 15 الی 20 متری دیوارها جایگذاری شده بودند.

از نظر مصالح استفاده شده در بنای قلعه آنکارا نیز باید بگوییم که اعتقاد بر این است که در ابتدا قلعه با استفاده از سنگ ساخته شده بود؛ اما به مرور از آجر نیز در ساختش استفاده کردند که قسمت های آجری از بین رفته است اما هنوز هم بقایایی از آن ها دیده می شود. حتا قسمت های بازالتی (1) و مرمرین قصر نیز باقی هستند که بی تردید سال ها پس از ساخت قلعه (حدود قرن 7 یا 8 میلادی) به آن اضافه شده اند.

از دیگر ویژگی های جذاب قلعه آنکارا این است که پنجره های کوچکی دارد و آن ها تنها منفذه های عبور نور به داخل برج و اتاقک ها بوده اند و برخی اتاق ها هیچ گونه نوری نداشتند و به طوری ساخته شده بودند که همیشه در تاریکی مطلق باشند. دیوارهای قلعه در قسمت های پایینی ضخیم تر هستند و پنجره های بسیار کوچکتری در آن ها وجود دارد که علت آن حفاظت قلعه و ساکنانش از سرمای طاقت فرسای زمستان بوده است. گاهی دیده می شود که پنجره های بزرگ تری در قسمت های بالایی قلعه ساخته اند اما چیدمان و اندازه پنجره ها نظم و ترتیب خاصی ندارد. دیوارها هم در قسمت های بالایی نازک و باریک تر می شوند تا مکان مناسبی باشند برای فصل تابستان.

*تاثیر حکومت های مختلف در معماری قلعه

با توجه به این که احتمال می رود این قلعه برای اولین بار چندین سال پیش از میلاد ساخته شده، معماری بسیار جذابی دارد؛ البته می دانیم که رومیان نقش بسزایی در معماری آن داشته اند و آن ها بودند که دیوارها و ستون های قلعه را به شکل حاضر ساختند، بنابراین دیوارهای طولانی و زیبای قلعه آنکارا نشان گر سبک معماری رومی هاست (حدود سال260).

سلجوقیان هم بارها در سال های 1249، 1227 و 1073 مالک قلعه نظامی آنکارا بودند، به همین خاطر هر بار که موفق به فتح آنکارا می شدند تغییراتی در ساختار و معماری قلعه به وجود می آوردند که این نکته به وضوح قابل مشاهده است؛ اما مهم ترین تغییری که آن ها در قلعه ایجاد کردند استفاده از مصالح جدید و قرار دادن کتیبه مخصوص بوده است. با آن که عثمانی ها نیز زمانی به این قلعه دست درازی کردند اما آثار و بقایای کمی از حضور آن ها در قلعه و تغییرات شان وجود دارد، بنابراین باستان شناسان تصور می کنند که آن ها به مرمت قلعه اهمیت چندانی نمی دادند.

ترک ها در معماری های شان علاقه زیادی به استفاده از اشکال هندسی دارند و این نکته را در قلعه آنکارا هم کمابیش می توان دید. به این ویژگی آن ها سیهوانما (Cihannüma) گفته می شود که امروزه کمی مدرن شده و به صورت خراطی روی چوب ها و استفاده در، در و پنجره ها و سقف های کاذب خانه های محلی و گاهی ساختمان های مدرن دیده می شوند.

محمد ظلّی معروف به اولیا چلبی که یک جهانگرد معروف عثمانی بود در سال 1640 میلادی به آنکارا رفت. وی در سفرنامه خود قلعه آنکارا را اینگونه وصف کرده است:

یک قلعه سخت، ساخته شده از 4 لایه سنگ سفید که بر بالای کوهی بلند قرار دارد. سنگ ها را از معادن اطراف تهیه کرده اند. قلعه 3 دیوار اصلی دارد و یک طرفش صخره است. سلاح ها و مهماتی در این قلعه هست که برای حفاظت از 600 خانه کافی است و این قلعه از شهر حفاظت می کند.

از توصیف محمد ظلی متوجه می شویم که قلعه دیوارهای سه لایه دارد و قبلا سنگ های به کار رفته در آن با نام سنگ های سفید شناخته می شدند. مطالعه سفرنامه این جهانگرد اطلاعات بسیار خوب و مفیدی به باستان شناسان داده است.

پاورقی

1- بازالت: نوعی سنگ سخت و سیاه رنگ آتشفشانی، از گروه سنگ های آذرین است.

بخش های مختلف قلعه آنکارا

این سازه کهن، دارای قسمت های مختلفی است که متاسفانه اطلاعات جامع و کاملی از همه ی آن ها در دست نیست؛ اما با این حال باز هم می توان قلعه آنکارا را به چند بخش اصلی تقسیم کرد:

نمای سنگی بیرونی

آکاله (Akkale) یا قلعه ی داخلی

برج ها

اتاقک ها

محوطه ی دایره ای شکل داخلی

کتیبه 

دیوارهای بلند و سر به فلک کشیده 14 تا 16 متری قلعه، مهم ترین ویژگی قسمت خارجی قلعه آنکارا هستند؛ دیوارهایی که در سمت غرب و جنوب به شکل زاویه دار هستند اما قسمت های شرقی و شمالی آن ها کمی منحنی شکل اند.

آکاله هم بنایی چهار طبقه در داخل قلعه ی آنکاراست که دو درِ بزرگ دارد که با نام های هیسار (Hisar) و درِ بیرونی شناخته می شوند و از مهم ترین و دیدنی ترین قسمت های قلعه به حساب می آید. اگر درون قلعه قدم بزنید در ضلع شمال غربی با کتیبه ای رو به رو خواهید شد که در عصر سلجوقی به بنا اضافه شده و از جنس آن سنگ مرمر و بازالت است.

قلعه آنکارا را در این ویدیو تماشا کنید

حقایق و نکات جالب درباره قلعه آنکارا

قلعه آنکارا یکی از بزرگ ترین و مهم ترین بناهای تاریخی در سراسر کشور ترکیه به حساب می آید، بنابراین افسانه ها و حرف و حدیث ها و گاهی نکات جالبی درباره آن به گوش می رسد که قصد داریم این دانستنی های جالب را در این قسمت با شما به اشتراک گذاریم:

• مردم محلی آنکارا که خانه های شان در اطراف قلعه آنکارا قرار دارد، خانه های شان را جزیی از قلعه آنکارا می دانند و آن ها را ویران نمی کنند.
• در نزدیکی قلعه آنکارا فروشگاه خرید سوغات و صنایع دستی وجود دارد و رستوران های محلی بسیار جذابی هم هستند که می توانید از آن ها خوراکی های لذیذی را تهیه کنید.
• قلعه آنکارا شاید از نظر ظاهری بی نظیر نباشد و سازه های شبیه به آن در دنیا زیاد باشند؛ اما نکته جالب درباره آن، چگونگی سالم ماندنش در طی قرون متوالی است و این در صورتی بوده که نظارت زیادی هم به وضعیت سلامت و مراقبت از آن نمی شده است.
• تابش نور خورشید و فرسایش خاک، زیاد به این قلعه آسیب نرسانده اند.
• شهرداری آنکارا قرار است ساختمان روستاییان را جزیی از قلعه اعلام کند زیرا اعتقاد بر این است که قلعه آنکارا و این خانه ها همه با هم بنای باشکوه قلعه آنکارا را تشکیل داده بودند و حتا حرف و حدیث هایی از ساخت دیوار در اطراف روستا نیز وجود دارد.
• وضعیت برخی از قسمت های قلعه آنکارا بسیار وخیم و رو به ویرانی است.
• ممکن است مردمی که در نزدیکی قلعه آنکارا زندگی می کنند مجبور به ترک خانه و کاشانه خود شوند.
• اغلب افرادی که متصدیان قلعه هستند یا در اطراف آن مغازه دارند، جنگجو و افراد نظامی هستند که دیگر پیر و سالخورده شده اند.
• گردشگران با تجربه زیادی گفته اند که قدم زدن در قلعه آنکارا حس پیاده روی در قلعه رومیان را دارد.
• دولت ترکیه به این قلعه توجه زیادی ندارد و افراد محلی خودشان آن را بازسازی می کنند.
• از سنگ قرمز مخصوص آنکارا نیز در ساخت قلعه آنکارا استفاده شده است.

دیدنی های اطراف قلعه آنکارا

در نزدیکی قلعه آنکارا دیدنی های زیادی وجود دارد که پیشنهاد می کنیم از آن ها نیز دیدن کرده و آن ها را از دست ندهید، در این قسمت سعی می کنیم مهم و محبوب ترین جاذبه های دیدنی در نزدیکی قلعه آنکارا را معرفی کنیم:

• موزه تمدن های آناتولی |  Museum of Anatolian 
• بازارچه محلی
• تپه های اطراف قلعه آنکارا
• برج ساعت

توصیه کارناوال

پیشنهاد می کنیم در بازدیدتان از قلعه آنکارا حتما از فروشگاه ها و مغازه های محلی سوغات تهیه کنید؛ این مغازه ها ادویه‌، میوه های خشک و غذاهای محلی بسیار خوبی دارند که توصیه می کنیم آن ها را هم بخرید. در قسمت ورودی قلعه آنکارا دو مغازه بزرگ سوغات وجود دارد اما مردم محلی نیز صنایع دستی خود را در کوچه و بازارهای خود می فروشند که خرید از آن ها جذاب است و گاهی هم اگر خوش شانس باشید می توانید سازنده های صنایع دستی را هم از نزدیک ببینید.

توجه داشته باشید بازدید از قلعه آنکارا را به سالمندان و افرادی که از مشکلات جسمانی رنج می برند توصیه نمی کنیم زیرا برای رسیدن به قلعه باید پیاده روی کرده و تپه را بالا بروید که کار زیاد دشواری نیست اما به این افراد توصیه نمی شود و برای معلولان هم مناسب سازی نشده است.

نکته دیگر این که به هیچ عنوان دوربین خود را فراموش نکنید زیرا مناظر اطراف قلعه آنکارا بسیار زیبا و جذاب هستند و اگر دوربین تان را فراموش کنید حتما پشیمان خواهید شد.

برای رسیدن به قلعه آنکارا باید کمی پیاده روی کنید، این کار با خطراتی همراه است زیرا رانندگان محلی با زور اتومبیل های شان را به این ناحیه می آورند تا پول بیشتری بگیرند و به عابران توجهی ندارند و باید خودتان مراقب باشید تا با آن ها برخورد نکنید.

دیدن غروب خورشید از فراز قلعه آنکارا نیز بسیار جذاب و دلنشین است و اگر فرصت داشتید این حس را نیز تجربه کنید. نگران نباشید رستوران ها و اقامتگاه های زیادی در نزدیکی قلعه آنکارا وجود دارد که خوراک و اقامت شما را تامین می کنند پس فقط از زیبایی ها لذت ببرید.