خانه بهنام تبریز | عمارت بهنام گنجه ای

خانه بهنام تبریز یکی از چند صد خانه‌ای است که در این شهر وجود دارد و زیبایی آن خیلی از افراد را به سمت خودش می‌کشاند تا حتی برای یکبار هم که شده از این خانه بازدیدی داشته باشند. معماری خانه بهنام تبریز هم به شکلی است که اگر شما تنها عکس خانه بهنام تبریز را ببنید، حتما ترغیب به دیدن آن از نزدیک می‌شوید. در تبریز خانه‌های تاریخی نسبتا زیادی وجود دارد که این خانه هم یکی از آن‌هاست.

چرا خانه بهنام تبریز؟

• یکی از جاذبه های دیدنی تبریز با معماری جذاب است.
• از نظر معماری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و سبک معماری گذشته را نشان می‌دهد.
• تزیینات بخش‌های مختلف ساختمان و بنا به شکلی است که بر ارزش هنری و خود بنا افزوده است.
• می‌توان با سبک خانه‌ها و سبک زندگی برخی خاندان‌های عهد قاجار آشنا شد.
• با توجه به قرارگیری خانه صدقیانی، خانه قدکی و خانه گنجه‌ای زاده در این محوطه، امکان بازدید از چند خانه تاریخی را در یک زمان خواهید داشت.

خانه بهنام تبریز | عمارت ولیعهدنشین قاجار

تبریز در زمان گذشته یکی از شهرهای بسیار مهم ایران محسوب می‌شد و به همین سبب بسیاری از ولیعهدهای آن زمان ساکن این شهر بودند. در منابع مختلف تعداد متفاوتی از خانه‌های تاریخی و قدیمی در این شهر ذکر شده است اما نمی‌توان عدد مشخصی را برای آن‌ها تعیین کرد؛ شاید برایتان جالب باشد که بدانید شهر تبریز دومین شهر ایران از نظر تعداد خانه‌های تاریخی به شمار می‌رود. یکی از این خانه‌های زیبا، خانه تاریخی بهنام است که در حال حاضر بخشی از آن در اختیار دانشکده معماری دانشگاه هنر تبریز قرار دارد؛ این خانه در اواخر دوران زندیه و اوایل دوران قاجار ساخته شد و در زمان ناصرالدین شاه بر روی آن بازسازی انجام گرفت. همان‌طور که از اسم این بنا مشخص است، مالک عمارت شخصی به نام بهنام گنجه‌ای بود که خاندان آن‌ها از خانواده‌های مهم در عهد قاجار به شمار می‌رفتند و ریشه جد خاندان آن‌ها با قاجار یکی بوده است. در آن زمان، خاندان گنجه‌ای در گنجه زندگی می‌کردند که پس از سلطه روس‌ها به قفقاز، به تبریز آمدند؛ سپس در آنجا به تجارت پرداختند و وارد سیاست نیز شدند. در ادامه از این عمارت و بناهای دیگری که در نزدیک آن قرار دارند بیشتر برایتان خواهیم گفت.

ثبت ملی: این خانه در تاریخ 23 بهمن ماه سال 1376 با شماره 1850 ثبت ملی شده است.

خانه بهنام شامل چه بخش‌هایی است؟

به طور کلی خانه تاریخی بهنام تبریز دو حیاط (حیاط اندرونی و حیاط بیرونی) و دو ساختمان (ساختمان اصلی و ساختمان کوچک) دارد. ساختمان اصلی، را قشلاقی و دیگری را ساختمان ییلاقی می‌نامند که با توجه به فصل و دمای هوا، هر کدام مورد استفاده قرار می‌گرفتند؛ ورودی عمارت بهنام نیز در پشت خانه قرار داشته و درب آن از کوچه مشیر بوده است. از دیگر قسمت‌های عمارت می‌توان به یک هشتی اشاره کرد که برای ورود، ابتدا باید از آن عبور می‌کردند. تقریبا تمامی خانه‌هایی که در آن زمان ساخته می‌شدند، دارای این هشتی بودند و علت آن هم جلوگیری از دیده شدن داخل خانه توسط افراد دیگر بوده است. از قسمت‌های جالب توجه این خانه، وجود طنبی در آن است که زیبایی چشمگیری دارد؛ طنبی یا هفت دَری به اتاقی گفته می‌‎شود که دارای 7 درب است و در اطراف آن نیز اتاق‌های دیگری قرار گرفته‌اند.

ساختمان ییلاقی

در این عمارت، ساختمان کوچک یا ییلاقی به گونه‌ای طراحی شده است که از سقف آن به عنوان مهتابی استفاده می‌کردند. مهتابی بخشی از بناست که مانند یک ایوان است، اما سقف ندارد. در تعریف مهتابی از دیدگاه معماری آمده است که این بخش از عمارت، در بیرونی‌ترین قسمت ساختمان قرار می‌گیرد و معمولا از سه طرف محصور شده و فقط یک طرف آن باز است. مهتابی در شمالی‌ترین بخش خانه قرار گرفته که چند اتاق در این قسمت وجود دارد.

سبک چینش و قرارگیری آجرها در این بخش از خانه نیز زیباست. همین‌طور در این قسمت، اتاق‌های کناری دارای زاویه‌ای هستند که باعث شده تا به حیاط مشرف شوند. این بخش که به عنوان اندرونی مورد استفاده بوده، شامل چند اتاق، مطبخ و زیرزمین نیز می‌شده است. زیرزمین به عنوان نشیمن تابستانی مورد استفاده قرار می‌گرفته و بخش اندرونی برای سکونت بانوان عمارت، فرزندان و خدمت‌گزاران در نظر گرفته شده بود. ایوان جنوبی نشیمن تابستانی و مربوط به ساختمان اصلی است که توضیحات مربوط به ساختمان اصلی را در ادامه خواهیم گفت.

ساختمان اصلی

زیباترین و اصلی‌ترین تزیینات مربوط به عمارت اصلی است. گچ‌کاری‌ها، نقاشی و دیگر تزییناتی که در این بخش وجود دارد، چشم هر بازدیدکننده‌ای را خیره می‌کند و آن‌ها را به دیدن جزئیات و هنری که در ساخت بنا وجود دارد، دعوت می‌کند. ساختمان اصلی خود دارای بخش‌های مختلفی است که هرکدام را جداگانه بررسی خواهیم کرد.

ایوان جنوبی

ایوان جنوبی تزیینات گوناگونی دارد که شامل پنجره اُرسی، ایوان‌هایی با سقف مقرنس، آجرکاری و سرستون‌هایی گچ‌کاری شده است. قسمت پیشانی ساختمان هم گچ‌کاری بسیار زیبایی دارد که تماشای آن چند دقیقه‌ای شما را مشغول می‌کند. ستون‌های بلندی هم که در ایوان جنوبی است، خود بر عظمت و ابهت بنا می‌افزاید. از همین قسمت می‌توانید طُنبی عمارت اصلی را نیز ببیند. طنبی عمارت بهنام به صورت شرقی و غربی است و در طرفین آن هم اتاق‌هایی وجود دارد که به گوشواره معروف‌اند. در این فضا شما می‌توانید طاقچه و شومینه نیز ببینید که دارای نقاشی‌های بسیار چشم‌نوازی نیز هست و بر زیبایی فضای داخلی عمارت افزوده‌اند.

ایوان شمالی

قسمت شمالی عمارت اصلی هم دارای پنجره‌هایی ارسی است و زیبایی خاص خود را دارد. ایوان شمالی هم از ستون‌هایی بلند بهره‌مند است که جنس آن‌ها از چوب بوده و با گچ پوشیده شده‌اند و قسمت بالایی آن‌ها نیز گچ‌کاری و تزیین شده است. این طنبی به سمت زاویه جنوبی قرار گرفته، جایی که ایوان جنوبی و نشیمن تابستانی قرار دارد.

حوضخانه عمارت بهنام گنجه ای

در قسمت زیرین طنبی، یک حوضخانه قرار گرفته است که این حوضخانه از حیث معماری و زیبایی چیزی از یک اثر هنری کم ندارد. طراحی خود حوض، آجرکاری اطراف و سقف‌های گنبدی همگی دست‌به‌دست هم داده‌‎اند تا شما حس بسیار خوبی را در این حوضخانه داشته باشید و از دیدن آن لذت ببرید. البته این عمارت دارای حوض‌های دیگری نیز در حیاط است اما فضایی که در بخش زیرین طنبی برای حوضخانه ایجاد شده و نمای معماری این بخش بر جذابیت آن افزوده است.

در قسمت غربی عمارت نیز بناهایی وجود داشته که دارای کاربری‌های مختلفی بوده‌اند، اما اکنون تخریب شده‌اند. این بناها شامل اصطبل، مطبخ و سرویس بهداشتی بوده است. غیر از این مورد باید به طاقی‌هایی که در قسمت غربی و شرقی حیاط جنوبی عمارت اصلی قرار گرفته‌اند نیز اشاره کنیم که مشابه آن‌ها را در خانه‌های تاریخی مختلفی می‌بینیم.

گفتنی است این بنا به دست دانشگاه هنر تبریز مورد بازسازی قرار گرفته است، در این بازسازی‌ها، فرسکوهایی (نقاشی‌هایی مرتبط با هم که بر روی گچ، دیوار، سقف و غیره انجام می‌گیرد) نیز پیدا شد که برای مرمت به دست متخصصان این حوزه سپرده شدند.

امکانات

امکانات خاصی در داخل مجموعه برای بازدیدکنندگان در نظر گرفته نشده است. اما در اطراف این خانه فروشگاه‌های متعددی وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها وسایل مختلفی خریداری کنید. یکی از این فروشگاه‌ها مربوط به دست‌سازه‌های دانشجویان دانشگاه است که می‌توانید آن‌ها را خریداری کنید. از دیگر جاهایی که در اطراف این خانه تاریخی وجود دارد، کافه، رستوران، گالری و چند فروشگاه دیگر است. اما توجه داشته باشید که این موارد نیز در اطراف خانه قرار دارند.

ساعات بازدید: جمعه ها 09:00 صبح تا 18:00 عصر .

هزینه: اتباع ایرانی 8,000 تومان، اتباع خارجی 3 یورو (169,518 تومان)

نکته: پیش از مراجعه حتما با مجموعه تماس بگیرید.

اطلاعات تکمیلی

دانشگاه هنر اسلامی شهر تبریز که خانه تاریخی بهنام در آن قرار دارد چند مجموعه تاریخی دیگر را نیز در خود جای داده است که می‌توانید پس از بازدید از خانه بهنام به دیدن آن‌ها نیز بروید. این خانه‌های تاریخی همانند خانه بهنام زیبایی‌های مختص به خود را دارند و در معماری نیز منحصربه‌فرد هستند. در ادامه به اختصار به هر یک خواهیم پرداخت.

خانه صدقیانی: بنایی که به دوران قاجار تعلق دارد و در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شماره ۷۴۹۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این خانه متعلق به یک کارخانه‌دار قدیمی به نام صدقیانی بود که در حال حاضر از طبقه پایین به عنوان نمایشگاه و فروشگاه صنایع‌دستی استفاده می‌شود و طبقه بالا نیز در حال مرمت و بازسازی است.

خانه قدکی: قدکی از پارچه‌فروشان قدیمی و مشهور تبریز بوده است و قدمت ساختمان قدکی به اواسط دوره قاجار می‌رسد. این ساختمان با مساحت ۱٬۳۴۰ متر مربع، دو طبقه (زیرزمین و همکف) و دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد که پس از مرمت و بازسازی بخش‌های مختلفی مانند آتلیه‌ها و نمایشگاه را در خود جای داده است. طبقه زیرزمین این ساختمان به‌ دلیل دارا بودن حوضخانه و حوض سنگی تاریخی نسبت به سایر طبقه‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار است.

خانه گنجه‌ای‌زاده: یکی دیگر از خانه‌های تاریخی این محوطه که قدمت آن به اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی باز می‌گردد. این خانه با تلفیقی از معماری قاجار و پهلوی و در ۴٬۱۴۲ متر مربع مساحت بنا شده است. شیوه معماری این مجموعه را برون‌گرا می‌دانند که سبک معماری در اکثر بناهای دوره قاجار بوده است. ساختمان گنجه‌ای‌زاده سه طبقه مجزا دارد که آتلیه‌ها، کلاس‌های درس و سایر بخش‌های آموزشی دانشکده معماری در آن واقع شده است. این خانه در تاریخ ۸ مرداد ۱۳۸۱ با شماره ۶۰۲۱ به ثبت ملی رسیده است.

سخن آخر

اگر برای دیدن معماری عهد قاجار اشتیاق دارید و می‌خواهید زیبایی‌های آن را مشاهده کنید، خانه بهنام تبریز یکی از موارد خوب برای این امر شمرده می‌شود. خانه بهنام گنجه‌ای با ویژگی‌های مختلفی که در معماری از جنبه‌های هنری و غیره دارد، اهمیت بالایی داشته و افراد زیادی را به خود جذب می‌کند.

نماهای آجری، گچ‌کاری‌ها، نقاشی‌هایی که در بخش‌های مختلف خانه وجود دارد و مواردی از این دست بر اهمیت این خانه افزوده و روی زیبایی بنا نیز تاثیر مثبتی داشته است. برای ما از تجربه‌های بازدیدتان از این مجموعه بگویید. به جز خانه بهنام از کدامیک از خانه‌های تاریخی این محوطه دیدن کردید؟