آشنایی با اصول پرنده نگری | بایدها و نبایدها

طبیعت‌گردی در دنیا تنها به گردش در طبیعت خلاصه نمی‌شود و شکل‌های مختلفی دارد؛ که یکی از محبوب‌ترین‌ها و مشهورترین‌های آن، پرنده نگری ست. امروز همراه‌مان باشید تا در مورد اینکه پرنده نگری چیست با شما صحبت کنیم و با باید و نبایدهای پرنده نگری آشنا شویم. اگر از علاقه‌مندان به این رشته هستید و دوست دارید اطلاعات بیشتری در این زمینه به دست آورید خواندن این مطلب را از دست ندهید. 

پرنده نگری چیست؟ 

پرنده‌نگری نوعی فعالیت و سرگرمی‌ست که شما در آن به تماشای گونه‌های مختلف پرندگان در محیط طبیعی زندگی‌شان می‌پردازید. بر خلاف تصور عموم مردم، پرنده‌نگری نام یک رشته علمی نیست و تنها بخشی از اکوتوریسم است که به مشاهده و بررسی پرندگان در طبیعت می‌پردازد.

پرنده‌نگری لذت مشاهده پرندگان آزاد در زیستگاه‌ آنهاست و می‌تواند در محیط‌های طبیعی مثل تالاب‌ها، دشت‌ها، کوه‌ها، دریاچه‌ها، جنگل‌ها، مراتع و حتی پارک‌های شهری انجام شود. اگر نگاهی به اطراف‌مان بیاندازیم همین پرندگانی که هر روز از بالای سرمان پرواز می‌کنند یا در لابه‌لای شاخه‌های درختان حیاط خانه و کوچه‌ها لانه دارند نیز می توانند سوژه‌های خوبی برای پرنده نگری باشند. 

این نکته را در نظر داشته باشید که پرنده‌نگری با پرنده‌شناسی تفاوت دارد؛ در پرنده‌شناسی فرد وارد مرزهای علمی شده، نگاهی جزئی‌تر به پرنده‌ها دارد و بر اساس اهداف تحقیقاتی و مطالعاتی خود آنها را مورد بررسی قرار می‌دهد؛ اما یک پرنده‌نگر تنها به دنبال لذت بردن، تجربه کسب کردن و آموختن از دنیای پر رمز و راز پرندگان است و آرامش را در آن جستجو می‌کند.

بیش از چهل سال است که این فعالیت تفریحی در سراسر دنیا انجام می‌شود و گستردگی آن به حدی است که در کشورهایی همچون انگلیس و اروپا به تعداد طرفداران فوتبال، پرنده‌نگر وجود دارد و در اروپا بیش از پنج میلیون پرنده‌نگر به صورت تخصصی فعالیت می‌کنند. در ایران این سرگرمی لذت‌بخش چندسالی ست که جای خود را در میان علاقه‌مندان باز کرده و روز به روز به طرفدارانش افزوده می شود.

چگونه می توان پرنده نگر شد؟

بسیاری از افراد نمی‌توانند انواع مختلف پرندگان را از یکدیگر تشخیص دهند؛ اما این بهانه خوبی برای کنار گذاشتن پرنده‌نگری و منصرف شدن از آن نیست. به خاطر داشته باشید که پرنده‌نگری یک فعالیت صرفا تخصصی و تحقیقاتی نیست بلکه هدف از آن تنها لذت بردن، غرق شدن در آرامش و تفکر درباره شگفتی‌های خلقت است.

برای آنکه یک پرنده‌نگر شوید در مرحله اول نیاز به حوصله و پشتکار دارید. نیاز نیست همه پرندگان را بشناسید فقط آنها را تماشا کنید و تفاوت‌های‌شان را دریابید. اصلا نگران نباشید، کم‌کم می‌توانید آنها را بشناسید. در مرحله دوم سکوت و آرامش را تمرین کنید. کوچکترین سروصدا می‌تواند لذت تماشای پرندگان را از شما سلب کند. شما با سروصدای‌تان آنها را فراری می‌دهید. بهتر است در جایی کمین کنید و در سکوت از دیدن پرندگان و شنیدن صدای آنها لذت ببرید.

وسایل مورد نیاز پرنده نگری

پرنده‌نگری وسایل خاصی نیاز ندارد. کافی‌ست به سوی منطقه‌ای مناسب بروید و پرندگان را تماشا کنید؛ اما برای آنکه جلوه‌های بیشتری را ببینید بهتر است وسایل زیر را در کوله‌بارتان جای دهید:

دوربين چشمی: دوربين به شما کمک می‌کند جزئیات بیشتری را ببینید. این دوربین‌ها عموما با دو عدد معرفی می‌شوند که عدد اول و کوچکتر بيانگر بزرگنمايی دوربين است و عدد دوم قطر عدسی شيئی دوربين را بر حسب ميلی‌متر بیان می‌کند.

كتاب راهنما: برای آنکه پرندگانی که می‌بینید را بشناسید و اطلاعاتی درباره آنها به دست آورید خوب است کتاب‌هایی را به عنوان راهنما به همراه داشته باشید؛ کتاب‌هایی که به معرفی پرنده‌های مختلف یک ناحیه، شهر یا کشور خاص پرداخته‌اند و به شما این امکان را می‌دهند تا این پرنده‌ها را راحت‌تر در طبیعت شناسایی کنید. 

دفترچه يادداشت و مداد: سعی کنید هر آنچه که می‌بینید را به سرعت در دفترچه یادداشتی ثبت کنید. این دفترچه در پرنده‌نگری‌های بعدی به کار شما خواهد آمد. برای این کار از مداد استفاده کنید چرا که خودکار در سرما به خوبی نمی‌نویسد، در گرما جوهر پس می‌دهد و اگر آن را رو به بالا بگیرید موفق به نوشتن نخواهید شد. همچنین کافیست کمی آب به دفترچه شما برسد تا همه نوشته‌های‌تان مخدوش شود. 

لباس همرنگ: با پوشیدن لباس همرنگ شانس بیشتری را برای دیدن پرندگان نصیب دیگران خواهید کرد؛ زیرا لباس‌های رنگی شما، آنها را در تشخیص پرندگان دچار مشکل می‌کنند.

كلاه آفتابگير: ممکن است مجبور شوید ساعت‌ها در یک نقطه منتظر بمانید تا پرنده مورد علاقه خود را مشاهده کنید، پس بردن یک کلاه آفتابگیر می‌تواند کمک شایانی به شما کند.

تلسكوپ: تلسکوپ فقط مخصوص دیدن ستاره‌های آسمان نیست بلکه با استفاده از آن می‌توان به صورت دقیق‌تری پرندگان را مشاهده کرد.

دوربين عكاسی: ثبت تصاویر بسیار لذت‌بخش است و در پرنده‌نگری به شناسايی دقيق‌تر گونه‌ها كمک خواهد كرد. همچنین با استفاده از عکس‌ها و یادداشت‌ها می‌توانید یک گزارش مصور از سفر خود تهیه کنید. به وسیله این عکس‌ها می‌توانید حضور یک گونه خاص را در یک منطقه ثابت و آرشیو کاملی از فعالیت‌های پرنده‌نگری‌تان تهیه کنید. حتی ممکن است موفق به ثبت تصویر از پرنده‌ای شوید که در حال انقراض است و بعدها از دیدن آن لذت ببرید.

مواد خوراکی: کار پرنده‌نگری زمان‌بر است و ممکن است برای ساعت‌ها شما را در طبیعت ماندگار کند پس خوراکی‌های مورد نیاز خود را همراه داشته باشید تا برای تهیه آنها مجبور به ترک محل نشوید.

سایر لوازم: چراغ قوه، چاقو، خط‌كش يا متر، كفش مناسب سفر، چكمه پلاستيكی (در تالابها و سواحل)، عينک آفتابی، كيف كمک‌های اوليه و ... نیز از دیگر لوازمی هستند که می‌توانید در این فعالیت همراه خود ببرید. 

بایدها و نبایدهای پرنده نگری

پرنده‌نگری مانند هر فعالیت دیگری تابع اصول خاصی ست. این اصول برای دشوار کردن این فعالیت طراحی نشده‌اند بلکه به شما نکاتی را یادآور می‌شوند که بتوانید با استفاده از آنها، در کنار لذت بردن از این فعالیت تفریحی، کمترین آسیب را متوجه محیط سازید و یا بدون ردپایی از خودتان زیستگاه‌ پرندگان را ترک کنید. به یاد داشته باشید که به هنگام پرنده‌نگری با طبیعتی کم نظیر سروکار دارید و کمترین خدشه‌ای به آن می‌تواند حیات جانداران بسیاری را به خطر بیندازد. در ادامه این نکات را به شما ارائه می‌کنیم:

اصول کلی

• در پرنده‌نگری طمع به خرج ندهید. شما برای تفریح و گذراندن ساعاتی خوش به این فعالیت روی آورده‌اید و نباید همه حواس‌تان را معطوف به دیدن یک گونه نادر و یا دیدن تعداد بیشتری از پرنده‌ها کنید. فراموش نکنید که هدف شما تفریح در کنار کسب اطلاعات است.
• سکوت بهترین هدیه‌ای است که می‌توانید به پرندگان بدهید. کوچکترین سوصدایی آنها را دچار استرس می‌کند، ممکن است با این صدا بترسند و از میدان دید شما خارج شوند. پاداش طبیعت به این سکوت شما این است که می‌توانید تعداد بیشتری از پرندگان را ببینید و لذت ببرید.
• برای کاهش سروصدا با همراهان‌تان با صدای آرام صحبت کنید و یادتان نرود که تلفن همراه خود را در حالت سکوت و یا خاموش قرار دهید.
• آهسته و پیوسته حرکت کنید و عجله نداشته باشید. وقتی آهسته قدم بردارید بهتر می‌توانید به صدای پرندگان گوش فرا دهید.
• صبر مهم‌ترین نکته در پرنده‌نگری است. پرندگان به حضور ما حساس هستند و برای دیدن آنها و لذت‌بردن از این فعالیت باید وقت بگذارید.
• پیش از ورود به منطقه افرادی را در مورد حضورتان مطلع کنید تا در صورت بروز موارد اورژانسی امکان امدادرسانی به شما وجود داشته باشد.
• دستگاه جی‌پی‌اس و قطب‌نما را به ویژه در مناطق کوهستانی فراموش نکنید.
• در قالب گروه حرکت کنید و از دور شدن و پرسه زدن در اطراف بپرهیزید.
• یک سرپرست متخصص برای گروه خود تعیین کنید و همیشه نظراتش را مورد احترام قرار دهید.
• تعداد افراد گروه را به گونه‌ای تنظیم کنید که به هنگام حضور در محل برای دیگران و حتی پرندگان مزاحمت ایجاد نشود.
• یک پرنده‌نگر واقعی خساست به خرج نمی‌دهد و عکس‌های زیبای خود را با دیگران به اشتراک می‌گذارد.

اخلاق و احترام به دیگران

• رفتار شما به عنوان یک پرنده‌نگر باید به گونه‌ای باشد که باعث رواج این فعالیت در میان مردم شود و بتواند این فعالیت را به عنوان یک تفریح سالم به دیگران معرفی کند.
• در هنگام انجام این فعالیت در کار سایر پرنده‌نگرها اخلال ایجاد نکنید و پرندگان را از میدان دید آنها خارج نسازید.
• در کنار پرنده‌نگری ممکن است افرادی در همان محیط به فعالیت‌های دیگری نیز مشغول باشند. پرنده‌نگری را به گونه‌ای تنظیم کنید که با فعالیت‌های آنان تداخل ایجاد نشود.

پرنده نگری مسئولانه

• تنها چیزی که می توانید از محل خارج کنید عکس و خاطره است و تنها چیزی که حق به جا گذاشتن آن در منطقه را دارید رد پا است. پس تمامی آثار خود را از محل جمع آوری کنید و چیزی دیگری را از منطقه خارج نسازید. با این کار کمترین تغییر را در ساختار محیط به وجود می آورید و می توانید پرنده نگری مسئولانه را تحقق بخشید.
• مگر در موارد نیاز سعی در باز کردن مسیر جدید نکنید و از مسیرهای موجود و پاکوب قبلی استفاده کنید.
• قوانین مالکیت شخصی را نقض نکنید و بدون اجازه وارد ملک خصوصی و حریم شخصی نشوید.

رانندگی و استفاده از وسایل نقلیه

• به قوانین و مقرراتی که مربوط به استفاده از وسایل حمل‌ونقل در محل هستند احترام بگذارید.
• وسیله نقلیه خود را در مسیر رفت و آمد پارک نکنید و تنها در شانه جاده توقف داشته باشید. اگر شانه جاده وجود نداشت هرگز توقف نکنید.
• سعی کنید به گونه‌ای وسیله را پارک کنید که فضای مورد نیاز برای دیگران نیز فراهم شود.
• از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید و یا وسیله خود را با گروه به اشتراک بگذارید تا هم هزینه‌های‌تان را کاهش دهید و هم به حفاظت از محیط‌زیست کمک کنید.
• در هر زمان و مکانی می‌توانید دیگر پرنده‌نگرها را به درون وسیله نقلیه خود دعوت کنید و با آنها در مورد این فعالیت گپ بزنید. به اشتراک‌گذاری دانسته‌ها کمک شایانی به شما خواهد کرد و شاید مقاصد جدیدی را نیز کشف کنید.

پوشش در پرنده نگری

• لباس و کفش مناسب پیاده روی و فعالیت در فضای باز را فراموش نکنید.
• آب کافی برای تامین آب مورد نیاز بدن خود به همراه داشته باشید.
• در مناطق شکار ممنوع و حفاظت شده، از پوشاکی استفاده کنید که همرنگ محیط پیرامون باشد و به عبارتی همرنگ طبیعت شوید.
• در فصول شکار و در مناطق شکار آزاد لباس روشن بر تن کنید. این لباس باید به راحتی از محیط پیرامون قابل تشخیص باشد تا شکارچیان دچار اشتباه نشوند.

آگاهی نسبت به پرندگان

• هرگز مگر در موارد خاص و با مشورت سرپرست متخصص، اقدام به پخش صدای پرندگان برای جلب توجه آنها نکنید. این کار ممکن است که باعث ترک قلمرو توسط پرنده شود.
• پوینترهای لیزری آرامش پرندگان را بر هم می زنند پس به هیچ وجه از آنها استفاده نکنید.
• اگر می خواهید پرندگان شب را تماشا کنید باید از ابزارهایی همچون نورافکن و چراغ پیشانی اجتناب کنید زیرا این وسایل با پراکنش نور بالا، پرندگان شب فعال را آزار می دهند.
• اگر به پرندگان نزدیک شدید و در آنها حالت اخطاردهنده و ایستاده ای مشاهده کردید در همان جا توقف کنید تا آنها به آرامش قبلی خود بازگردند.
• آرامش و امنیت پرندگان را با نزدیک شدن به قلمروی آنها برهم نزنید. این مساله به ویژه در فصول زادآوری و تولید مثل موجب آزار آنها می شود.
• در فصل بهار که زمان تولید مثل پرندگان است به لانه آنها نزدیک نشوید و اگر ناخواسته در نزدیکی آن قرار گرفتید بدون لمس لانه محل را ترک کنید. لمس لانه امنیت آن را بر هم می زند و ممکن است پرنده به آن باز نگردد و جوجه ها گرسنه بمانند. همچنین حیوانات وحشی با دنبال کردن بوی شما به راحتی لانه را پیدا می کنند.
• در فصول غیر تولیدمثل نیز لانه ها را لمس نکنید. ممکن است به نظر برسد این لانه محل دائمی زندگی پرنده نیست اما باید توجه داشت که در صورت حفظ امنیت لانه، پرنده باز هم برای تولیدمثل به آن باز می گردد. حتی ممکن است تخم های پرندگان هنوز هم در آن موجود باشد و لمس آنها حیات جوجه ها را به خطر بیندازد.
• پرندگان مهاجر معمولا خسته و گرسنه هستند پس اجازه دهید در آرامش استراحت و تغذیه کنند و با نزدیک شدن به آنها این آرامش را از آنها نگیرید.
• غذا دادن به پرندگان عملی پسندیده در فرهنگ ماست. این مساله شاید برای پرندگان شهری صدق کند اما در دامان طبیعت باعث برهم خوردن نظم و تغییر رفتار غذایی آنها می شود و ممکن است وابستگی غیر متعارف به انسان را در آنها ایجاد کند. پس غذای تان را با همسفران تان شریک شوید و باقیمانده آن را جا نگذارید.
• اگر دیدید که جوجه ای از لانه بیرون افتاده سعی نکنید پرنده را به لانه باز گردانید. این اتفاق هر چند که تلخ باشد باز هم جزئی از طبیعت است.
• اگر پرنده بی جانی را دیدید ترجیحا به آن دست نزنید. این لاشه بخشی از زنجیره غذایی اکوسیستم آن منطقه است.
• اگر چشم تان به پرنده ای افتاد که نشانی مصنوعی همچون حلقه در پا داشت بی درنگ تصویری از آن ثبت کنید و به سازمان محیط زیست منطقه اطلاع دهید. دانشمندان و پژوهشگران این حوزه در مورد این پرندگان مطالعات وسیعی انجام می دهند و این اطلاعات برای آنها بسیار ارزشمند هستند.

عکاسی در پرنده نگری

• در مناطق مسکونی حواس تان به استفاده از دوربین و تلسکوپ و دوربین عکاسی باشد تا حریم خصوصی دیگران را نقض نکنید.
• اگر می خواهید تصویری را در حالت پرواز ثبت کنید باید صبر کنید تا خودشان بپرند. سعی نکنید خودتان آنها را بپرانید.
• به هنگام عکاسی از فلاش استفاده نکنید.
• اگر در هنگام عکاسی متوجه حالت اضطراب در پرندگان شدید دست از این کار بکشید.

حفاظت از پرندگان و محیط زیست آنها

• اگر گونه های خاص و در حال انقراض را مشاهده کردید آن را به عموم مردم اطلاع ندهید و سریعا سازمان ها و نهادهای حمایتی همچون سازمان محیط زیست را در جریان بگذارید.
• به فرهنگ و علایق مردم قبل از انتشار خبر مشاهده پرندگان نادر و محل زندگی آنها توجه کنید.
  
• از گونه‌های مهم و در خطر انقراض حمایت کنید. شما به عنوان یک پرنده نگر مسئول هستید که به رفاه پرندگان و حفظ و حراست از آنها توجه داشته باشید.
  
• همیشه شماره تماس سازمان محیط زیست و نهادهای حمایتی را به همراه داشته باشید و در صورت مشاهده هر گونه مساله ای به ویژه حضور شکارچیان غیر مجاز، آنها را مطلع کنید.
  
• برای ورود به مناطق حفاظت شده چهارگانه، از سازمان محیط زیست مجوز بگیرید.
• محیط، آب و زیستگاه پرندگان را آلوده نکنید.
• زباله‌های تر و تجزیه‌شدنی خود را به صورت اصولی دفن کنید و زباله‌های بازیافتی را با خود بیاورید. روستائیان امکان بازیافت زباله‌ها را ندارند.
• با رفتارهای نامناسب مانند شکستن شاخه ها و لگد کردن پوشش گیاهی، محیط زیست را خراب نکنید. وضعیت موجود زیستگاه باید حفظ شود و در صورت امکان به شکلی بهتر ارتقا یابد. می توانید در جمع آوری زباله های خشک محیط کمک کنید.
• حیوانات اهلی و خانگی را به زیستگاه های پرندگان نبرید.
• پرندگان و حیوانات اهلی یا وحشی را در محیط های طبیعی رها نکنید. شاید به نظر شما به حیوان آزادی بخشیده باشید اما از سوی دیگر ممکن است محل رهاسازی مناسب آن حیوان نبوده باشد و حتی حیات سایر جانداران را به خطر اندازد.

سخن آخر 

در این مطلب به معرفی رشته مفرح و جذاب پرنده‌نگری پرداختیم و با اصول و قواعد این بخش از طبیعت‌گردی آشنا شدیم. 

آیا تاکنون پرنده‌نگری کرده‌اید؟ کدام یک از سایت‌های مشهور پرنده‌نگری در ایران را می‌شناسید؟ 

دیدگاه‌ها و تجربه‌های‌تان را در این زمینه با ما و دوستان کارناوالی تان به اشتراک بگذارید. منتظرتان هستیم ...