این بار در سفر به شهر حافظ و سعدی، به سراغ خانه زینت الملوک قوامی شیراز می‌رویم؛ خانه‌ای به یادگار مانده از دوره قاجار که در فاصله کوتاهی از باغ نارنجستان قرار دارد و اندرونی باغ نارنجستان به حساب می‌آمده است. در این مطلب از معماری خانه زینت الملک و موزه مادام توسو شیراز به شما می‌گوییم؛ برای آشنایی بیشتر با این خانه و امکانات و بخش‌های آن در ادامه مسیر همراه ما باشید.

چرا خانه زینت الملک قوامی؟

• یکی از جاذبه‌های گردشگری معروف شیراز است.
• از طریق یک راهروی زیرزمینی، به باغ نارنجستان قوام راه دارد.
• یکی از زیباترین و معروف‌ترین بناهای دوران قاجار از نظر سبک معماری است.
• علاوه بر دیدن یک بنای تاریخی، فرصت بازدید از موزه مفاخر و تندیس‌های بزرگان هم در این خانه تاریخی برای شما فراهم است.
• به‌خاطر وجود مجسمه مشاهیر بزرگ در آن، به موزه مادام توسو ایران شهرت دارد.

خانه زینت الملک قوامی | اندرونی باغ نارنجستان

خانه زینت‌الملک قوامی یکی از خانه‌های تاریخی شیراز است که یادگاری با ارزش از دوران قاجارها محسوب می‌شود. نکته جالب در مورد این بنا این است که در ضلع غربی باغ نارنجستان قوام واقع شده و در گذشته اندرونی باغ نارنجستان قوام به حساب می‌آمده است؛ جالب که این دو خانه از طریق یک راهروی زیرزمینی به یکدیگر راه دارند. امروز در این زیرزمین می‌توانید از مجسمه‌های مفاخر و بزرگان از دوران باستان تا عصر حاضر را ببینید و قدم زنان به باغ نارنجستان برسید. به دلیل وجود همین مجسمه‌ها، لقب موزه مادام توسو را به خانه زینت داده‌اند.

این خانه تاریخی که بیش از 10 سال ساخت آن به طول انجامید روزگاری محل زندگی خانوم زینت‌الملوک قوامی، دختر قوام‌الملک چهارم بوده است. خاندان قوام‌الملک در زمان‌های مختلف والی شیراز بوده‌اند. در حال حاضر خانه زینت‌الملک با باغ زیبایی که دارد به‌عنوان یک موزه و خانه تاریخی میزبان گردشگران است. 

ثبت ملی: در سال 1354 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

تاریخچه خانه زینت الملک قوامی

سال 1290 هجری قمری در شیراز بود که ساخت خانه‌ای با سبک‌وسیاق خانه‌های قاجاری آغاز شد تا محل زندگی خانوم زینت‌الملک قوامی، دختر حبیب‌الله خان، قوام‌الملک چهارم باشد. خاندان قوام‌الملک از نسل حاج ابراهیم‌خان کلانتر، اعتمادالدوله شیرازی بودند که در زما‌ن‌های مختلف در استان فارس و شیراز با عناوین والی و کلانتر حکومت می‌کردند. ساخت‌وساز به عهده محمدخان قوام‌الملک دوم (نوه حاج ابراهیم خان کلانتر اعتمادالدوله شیرازی) قرار گرفت و بعد از چیزی در حدود 10 سال، در نهایت توسط محمدرضاخان قوام‌الملک سوم به پایان رسید. سال‌ها زینت‌الملک قوامی در این خانه روزگار گذراند و همیشه به‌خوبی از نیازمندان پذیرایی می‌کرد. او زن بسیار خَیِری بود و به مناسبت‌های مختلف در خانه‌اش سفره نذری برپا می‌کرد.

جالب است بدانید در سال 1359 و در طی جنگ تحمیلی این خانه پناهگاهی امن برای مردم بود.

از سال 1373 این اثر در اختیار بنیاد فارس‌شناسی قرار گرفت و با کمک میراث فرهنگی، پروژه مرمت این بنای قجری کلید خورد. سال 1374 بود که زیرزمین این عمارت با عنوان نگارخانه فارس فعالیت خود را آغاز کرد. در این نگارخانه آثار هنرمندان فارس، ایران و دیگر کشورها به نمایش درآمد و در حال حاضر عنوان موزه تاریخ فارس به آن اختصاص داده شده است. اتاق گوشواره شمالی در طبقه دوم هم به تالار موسیقی، کنفرانس و سالن نمایش فیلم تغییر کاربری داد. در حال حاضر این عمارت تاریخی، محل استقرار دفتر بنیاد فارس‌شناسی، دربرگیرنده مرکز انجمن‌های دوستداران محیط‌زیست فارس، هنرمندان جوان فارس، دوستداران میراث فرهنگی استان فارس، فرهنگ و ادب فارس، عکس، گرافیک و نیز انجمن حمایت از حقوق کودکان فارس و نیز کتابخانه تخصصی تاریخ و هنر است و به‌عنوان یک جاذبه تاریخی از گردشگران میزبانی می‌کند.

معماری خانه زینت الملک قوامی

خانه زینت‌الملک با زیربنایی برابر با 2700 متر مربع و مساحتی برابر با 3290 متر مربع به فاصله یک کوچه از خانه قوام قرار دارد. این دو بنا مجموعه قوام را تشکیل می‌دهند که در دوران ناصرالدین شاه ساخته شده‌اند. تونل زیرزمینی که این دو عمارت را به‌هم مرتبط می‌کند در گذشته به‌منظور امنیت عبورومرور ساکنان خانه کاربرد داشت.

در خانه زینت‌الملک اِلمان‌های سبک معماری ایرانی مانند اندرونی و بیرونی، هشتی، حوض و غیره به‌کاررفته است. در کنار ورودی با هنر معرق‌کاری، دو سکوی نشیمن به ارتفاع 70 سانتی‌متر قرار دارد و دو سرباز قاجاری با اسلحه کنار آن‌هاست؛ بر فراز سر در ورودی کتیبه‌ای سنگی که روی آن تاریخ 1300 هجری قمری حک شده را می‌توانید ببینید.

پس از گذر از هشتی به درگاه ورودی حیاط می‌رسید. در حیاط خانه، اِزاره‌های (1) سنگی حجاری و مشبک‌کاری شده و حوض سنگی به چشم می‌خورد. عمارت اصلی جلوه زیبایی درد و به پیشانی بنا که دقت کنید متوجه کاشی‌کار‌های هفت‌رنگ ‌تصویر دو فرشته، خورشید، دوشیر شمشیر به دست و آیات قرآنی می‌شوید که زیبایی عمارت را دو چندان کرده‌اند.

عمارت اصلی بیش از 20 اتاق دارد که بیشتر آن‌ها دارای سقف چوبی‌اند و با تصاویری از گل‌وبوته، حیوانات و پرندگان نقاشی شده‌اند و گچ‌بری، آینه‌کاری و دیگر تزیینات بر زیبایی آن‌ها افزوده است. همچنین پنجره‌های ارسی انعکاس زیبای نور را بر روی درودیوارها هنگام تابش آفتاب می‌اندازد و فضایی جذاب را می‌آفرینند. در برخی از اتاق‌ها تصاویری از زنان و کودکان اروپایی به چشم می‌خورند که نشان‌دهنده تأثیرپذیری معماری قاجاری از معماری و هنر اروپایی است.

اندرونی دارای یک محور اصلی طولی است که در ضلع غربی آن تالار آینه قرار دارد. زیرزمین ضلع شرقی نیز به‌وسیله یک هشتی که در زیر کوچه قرار دارد به نارنجستان متصل می‌شود و در سه ضلع شمال، جنوب و غرب قرار دارد و از طریق چهار پله به حیاط راه دارد. کف طبقه اول پوشیده از کاشی‌های خوش نقش‌ونگار آبی رنگ و نیز کاشی هفت‌رنگ با نقش منظره است. بدنه و دیواره‌های اتاق پنج دری ضلع شمالی و نیز سقف و دو گوشواره تالار آینه ضلع غربی، آینه‌کاری شده است و روبروی تالار آینه یک تالار تابستانه قرار دارد.

پاورقی

1. ازاره که به روکش حفاظتی دیوار از کف اتاق تا ارتفاع یک متری گفته می‌شود. عنصری تزئینی و ساختمانی است که در اکثر بناهای تاریخی ایران مشاهده شده و گونه‌های مختلف آن با سبک معماری و عناصر تزئینی و نقوش متداول در هر دوره هماهنگ است. امروزه قرنیز جایگزین ازاره‌های قدیمی شده است.

بخش‌های مختلف خانه زینت الملک 

حیاط

با عبور از یک راهرو، از هشتی به حیاط می‌رسید؛ اینجا آنقدر باصفاست که دلتان می‌خواهد برای دقایقی قدم بزنید و از تماشای باغچه‌ها و حوض‌های آب لذت ببرید. البته اینها تمام دیدنی‌های حیاط خانه زینت‌الملک نیستند؛ از دور به عمارت اصلی نگاه کنید و از زیبایی و ظرافت معماری آن لذت ببرید. ازاره‌های سنگی مشبک و حجاری شده و کاشی‌کاری هلالی و تصویر شیر و خورشید بر پیشانی ساختمان را از دور ببینید. 

همچنین در اطراف حیاط 20 اتاق دیده می‌شود که به یکدیگر راه دارند.

تالار شاه ‌نشین (تالار آئینه‌) و اتاق ‌ها

یکی از جذاب‌ترین بخش‌های این خانه تالار اصلی‌ست که در ضلع غربی بنا قرار دارد و دیوارهای آن آینه‌کاری و نقاشی شده است. در طراحی این تالار از هنر ایرانی و اروپایی استفاده شده است؛ اما سبک ایرانی به‌وضوح در آن مشهود است.

موزه تاریخ فارس در زیرزمین خانه زینت الملوک

زیرزمین دو ورودی یکی در جنوب‌شرقی و دیگری در شمال‌شرقی دارد و آجر‌کاری شده است. این محل هم‌اکنون موزه‌ مشاهیرست و مجسمه‌های این مفاخر به‌ترتیب ادوار مختلف تاریخی در معرض نمایش قرار گرفته‌اند. بخشی از زیرزمین که کاملا آجرکاری شده به‌عنوان اسلحه‌خانه، بخشی دیگر با اتاق‌های متعدد جهت نگهداری مواد غذایی و بخش میانی هم برای استراحت در فصل تابستان مورد استفاده بوده است.

در ابتدای ورودتان تندیس زینت‌الملک را می‌بینید، و در دو طرف ورودی تندیس دو سرباز قاجاری قرار دارد. کمی جلوتر سیر تاریخی موزه از دوره هخامنشیان شروع می‌شود. شما می‌توانید افراد مهم هر دوره را در این موزه ببینید و سفری کوتاه به دوران‌ مختلف داشته باشید. از قسمت‌های دیدنی این موزه، تندیس عشایر فارس است. همچنین در گوشه‌ای از موزه شاپور اول ساسانی ایستاده با موهای بلند و لباس‌هایی مخصوص به دربار که یک دستش را به کمر خود گرفته و کلاه بزرگ قرمزرنگی هم روی سرش قرار دارد.

در بخش دیگر کریم‌خان زند روی دو زانو نشسته است. تندیس مشاهیر دیگری چون سعدی شیرازی، باربد موسیقی‌دان، قاآنی، صورتگر شیرازی، باباکوهی، ملاصدرا شیرازی، وصال شیرازی، قطب‌الدین شیرازی، محمدنمازی و بسیاری دیگر از شخصیت‌های برجسته دوره‌های مختلف همراه با توضیحاتی درباره آن‌ها در این موزه در معرض دید قرار دارند. در نهایت این موزه با تندیس شهید عباس دوران به پایان می‌رسد.

در این موزه بیش از 50 مجسمه و 5 سردیس وجود دارد که هر کدام جذابیت‌های مختص به خود را دارند و پشت هر چهره داستانی نهفته است. همچنین به دلیل جایگاه حافظ و حفظ تصویر ذهنی این شاعر در میان مردم، تندیس وی ساخته نشده در عوض یک بخش عرفانی مختص به حافظ در این موزه ایجاد شده است.

امکانات

• سرویس بهداشتی
• کافی‌شاپ با انواع عرقیجات شیرازی، بستنی، فالوده
• امکان عکاسی با لباس قجری

نظر گردشگران خارجی

اکنون که گشت‌وگذاری در این عمارت تاریخی داشتیم بد نیست نگاهی هم به نظرات گردشگران خارجی درباره این جاذبه بیندازیم:

گردشگری از پاریس | تاریخ ثبت دیدگاه بهمن ماه 1398

خانه‌ای که حتما باید آن ‌را ببینید. محلی جذاب با یک باغ زیبا که طراحی ایرانی آن چشم‌نواز است و عطر گل‌های رز همه جا پیچیده، به‌علاوه از موزه داخل عمارت هم می‌توانید بازدید کنید.

گردشگری از استکهلم | تاریخ ثبت دیدگاه آبان ماه 1398

خانه‌ای با شکوه و شگفت‌انگیز که یکی از بهترین مکان‌ها در شیراز برای بازدید است. علاوه بر اینها طراحی داخلی و خارجی بنا در نوع خود مثال زدنی‌ است.

گردشگری از استرالیا | تاریخ ثبت دیدگاه فروردین ماه 1398

نمونه‌ای خیره‌کننده از طراحی و هنر خانه‌های ایرانی، اتاق‌های آینه‌کاری شده، موزه‌ای که مجسمه‌های آن انگار زنده‌اند، یکی از بهترین خانه‌های تاریخی شیراز که به جاذبه‌های دیگر هم نزدیک است.

دغدغه های کارناوال

• تا چندسال قبل اگر به بازدید این موزه می‌آمدید به‌راحتی می‌توانستید در کنار مجسمه‌ها بایستید و عکس بگیرد. به‌دلیل آسیب‌هایی از قبیل افتادن مجسمه‌ها در حین عکسبرداری، آسیب ناشی از فلش دوربین و موارد دیگر، عکسبرداری ممنوع است و در مقابل مجسمه‌ها محافظ نصب شد. ترجیحا هنگام بازدید از مجموعه‌های تاریخی از لمس اشیا و عکسبرداری با دوربین‌های حرفه‌ای فلش‌دار خودداری کنید.
• متاسفانه کاشی‌های هفت‌رنگی که در راهروی خانه زیر پای گردشگران قرار دارد نیز دچار فرسایش شده و رنگ‌های آن از بین رفته است که جهت حفظ آن‌ها باید سریع‌تر شیشه نصب شود و مرمت آن‌ها انجام گیرد.

سخن آخر

بار دیگر به یکی از خانه‌های تاریخی شهر بهارنارنج‌ها سری زدیم تا با حال‌وهوای این شهر در گذشته بیشتر آشنا شویم.

در سفر خود به شیراز آیا از این عمارت هم بازدید کرده‌اید؟

کدامیک از ویژگی‌های این عمارت برایتان جذاب‌تر بود و موجب شد تا بازدید از آن‌ را در برنامه سفرتان بگنجانید؟

عکس‌های قجری خود در کنار این عمارت زیبا را، با ما به اشتراک بگذارید.