دروازه قرآن شیراز | به سلامت وارد شوید

امروز در کارناوال سری به یکی از مشهورترین دروازه‌های تاریخی ایران، دروازه قرآن شیراز می‌زنیم. در مورد تاریخچه دروازه قرآن شیراز و تفریحاتی که می‌توان اطراف این جاذبه مشهور شیراز داشت صحبت می‌کنیم و با مرور تعدادی عکس دروازه قرآن شیراز با حال‌وهوا و فضای این جاذبه بیشتر آشنا می‌شویم. عکس‌هایی که به شما این امکان را می‌دهد تا دروازه قرآن قدیم و جدید را با هم مقایسه کنید و متوجه تغییرات مختلف آن در گذر زمان شوید. همراه‌مان باشید...

چرا دروازه قرآن شیراز؟

• یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی شیراز محسوب می‌شود. 
• بوستان اطراف دروازه قرآن بسیار باصفاست و آرامگاه یکی از شاعران مشهور ایرانی، خواجوی کرمانی را در خود جای داده است.
• تماشای عبور ماشین‌ها و آدم‌ها از بالای بوستان، نوشیدن چای، خوردن بستنی و فالوده‌های معروف شیراز در اطراف دروازه می‌تواند خاطره سفر شما به شیراز را لذت‌بخش‌تر کند.
• دروازه قرآن در شب به دلیل چراغانی‌های رنگارنگش بسیار تماشایی‌ است و انتخابی عالی برای شب‌گردی در شیراز محسوب می‌شود.

آشنایی با دروازه قرآن شیراز | به سلامت داخل شوید

شیراز، عروس شهرهای جنوب ایران، در میانه دشتی پهناور و در محاصره کوه‌ها بنا شده و گسترش یافته است. شیراز چند ورودی دارد که بر سر راه یکی از ورودی‌های آن، راهی که اصفهان را به مرودشت و فیروزآباد متصل می‌کند، دروازه‌ای به نام دروازه قرآن قرار دارد. این دروازه در میانه کوه‌های باباکوهی و چهل مقام و روی تنگه‌ای به نام تنگه الله اکبر ساخته شده است و به‌دلیل قرآنی که بر بالای آن وجود دارد، به این نام خوانده می‌شود، البته از اینجا در گذشته به نام طاق قرآن نیز یاد می‌کردند. این بنا در سال 1375 با شماره 1800 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

خوشگذرانی در دروازه قرآن

دروازه قرآن یکی از محبوب‌ترین نقاط شیراز برای تفریح و خوشگذرانی در این شهر است. اینجا می‌توانید از تفریحاتی مانند عکاسی، پیک‌نیک و کافه و رستوران‌گردی در اطراف دروازه قرآن لذت ببرید یا اینکه شب‌ها به اینجا سری بزنید و غرق در زیبایی‌های شبانه دروازه با نورپردازی‌های رنگارنگ آن شوید. 

بوستان خواجوی کرمانی 

مقابل دروازه شیراز، مجموعه‌ای تفریحی وجود دارد که به‌دلیل وجود قبر خواجوی کرمانی (شاعر پرآوازه ایران)، به آن بوستان خواجوی کرمانی می‌گویند. پس از بازدید از دروازه قرآن می‌توانید سری نیز به این بوستان بزنید و عبورو‌مرور مردم را تماشا کنید. آب‌نمای موزیکال، مقبره خواجوی کرمانی و ساختار پله‌ای شکل پارک که امکان تماشای قسمتی از شهر شیراز از بلندی کوه را می‌دهد از جذابیت‌های بوستان خواجوی کرمانی ست. 

مقبره خواجوی کرمانی

خواجوی کرمانی معروف به خواجه شارع، از شاعران نامدار و بزرگ ایران است؛ او در کرمان متولد شد و در شیراز به زندگی خود ادامه داد. آرامگاه خواجوی کرمانی در شمال شیراز، در دامنه کوه صبوی، مشرف بر دروازه قرآن قرار دارد و آب چشمه رکن آباد نیز از کنار مقبره او می‌گذرد. آرامگاه او، مقبره‌ای ساخته شده در فضای باز است و با سقف یا دیوار محافظت نمی‌شود. 

جالب است که بدانید وی از شاعران مشهور قرن هشتم به شمار می‌رود، غالب شعرهایش حال‌وهوایی عرفانی دارد و غزلیات، قصیده و مثنوی‌های او معروف است.

غارهای بوستان خواجوی کرمانی

کمی که از مقبره خواجو بالاتر بروید، به سه غار بر می‌خورید. یکی از این غارها، محلی برای عبادت و خلوت کردن عرفا و زاهدان با خدای خود بود که برای مدت زمانی خواجوی کرمانی نیز در آن به تزکیه روح و پرستش خدای خود می‌پرداخت. کمی نزدیک‌تر غار دیگری با دهانه‌ای بلند قرار دارد که قبر خواجه عمادالدین محمود، وزیر معروف شاه شیخ ابواسحاق اینجو در آن به چشم می‌خورد. به دستور حسنعلی میرزا، حاکم فارس در سال 1218 هجری قمری، در کنار این غار نقش‌برجسته‌ای از جنگ رستم و شیر (یکی از جنگ‌های هفت‌خان رستم در شاهنامه) حکاکی شده است؛ علاوه بر آن تصویر برجسته ناتمامی از فتحعلی شاه قاجار و دو تن از پسرانش در کنار نقش جنگ رستم و شیر دیده می‌شود.

تاریخچه دروازه قرآن شیراز

نخستین باری که بنای دروازه قرآن روی تنگه الله اکبر، در ابتدای راه ورودی اصفهان به شیراز ساخته شد سلسله آل بویه (1) بر ایران و عراق حکمرانی می‌کردند. از میان امرای آل بویه، عضدالدوله دیلمی مشهورترین و بزرگ‌ترین امیر بود که در سال 369 ه.ق پادشاه ایران شد و در شیراز، پایتخت آن روزهای کشور، بر تخت نشست. به‌دستور او بناهای متعددی در شیراز ایجاد و آبادانی‌های فراوانی برقرار شد. یکی از این بناهای زیبا، سازه دروازه قرآن بود که به‌دستور عضدالدوله ساخته شد و جلوه خاصی به ورودی شهر داد. به فرمان او بالای این دروازه، قرآنی قرار دادند تا مردم از زیر آن رفت‌وآمد کرده و به حکم برکت قرآن، مسافرت خود را به سلامت و امنیت به اتمام برسانند. اما عدم توجه و رسیدگی به آن در سال‌های بعد، موجب تخریب و شکسته شدن دروازه قرآن شد تا اینکه کریم خان زند، موسس سلسله زندیه و حاکم ایران، دستور به بازسازی آن داد و شکل جدیدی از دروازه قرآن را ایجاد کرد. معماران برای قرار دادن قرآن‌ها روی دروازه، در بالای آن اتاقکی ایجاد کردند و دو جلد قرآن نفیس نوشته شده به خط ثلث را در آن جای دادند. 

دوره قاجار و پهلوی 

بعد از این بازسازی تا مدتی دروازه قرآن به شکوه و زیبایی خود بازگشت؛ اما چند زلزله که در زمان حکومت قاجارها اتفاق افتاد آسیب‌هایی بر بنا وارد کرد که توسط محمد زکی خان نوری (2) بازسازی و مرمت شد. او برای راحتی مسافران در دو سمت بنا، اتاق‌هایی ساخت که به‌عنوان پاسگاه و راهداری مورد استفاده قرار می‌گرفت. علاوه بر این‌ها، آب‌انباری نیز در کنار این دروازه به وجود آمد که آب آن از رکن آباد، چشمه معروف شیراز تامین می‌شد و جان مسافران را تازه می‌کرد.

تا سال 1315 شمسی دروازه قرآن برپا ماند و مسافران به سلامت از زیر طاق‌های آن عبور می‌کردند؛ اما این موضوع دوام چندانی نیاورد. مسئولان شهرداری، این بنا را در مسیر طرح توسعه راه شمال‌شرقی شیراز می‌دیدند. آن‌ها کل سازه را با دینامیت و به‌سختی، تخریب و قرآن‌های موجود در آن را به موزه پارس شیراز منتقل کردند. در سال 1327 هجری شمسی، یکی از بازرگانان مشهور و خوشنام شیرازی، حاج حسین ایگار که به‌نام اعتماد التجار معروف بود، دروازه قرآن کنونی را با فاصله کمی از محل دروازه قبلی بنا کرد. بنا به وصیتش اتاق کوچک سمت چپ دروازه که مشرف به دره کنار بود، به‌عنوان آرامگاه او مورد استفاده قرار گرفت. 

پاورقی

1- آل بویه، سلسله‌ای است که از سال‌های 320 تا 447 هجری قمری، بر بخش‌های جنوبی، مرکزی و غربی ایران و عراق حکومت می‌کرد. پایتخت آن‌ها در ابتدا شهر ری و سپس شیراز بود. عضدالدوله دیلمی از معروف‌ترین پادشاهان این سلسله است. تبار این خاندان به دیلمیان گیلان در لاهیجان بر می‌گردد. 

2- از وزیران ایالت فارس، پدرش میرزا بنویس لشکر فتحعلی شاه بود، در معیت فرمانفرمای فارس به این استان رفت، با لیاقتی که از خود نشان داد به سمت وزارتی فارس منصوب و داماد فتحعلی شاه شد اما بعدتر مورد غضب قرار گرفت و از سمت خود اخراج شد. 

تاریخچه قرآن‌ های دروازه شیراز

در این قسمت می‌خواهیم با قرآن‌هایی که در طی تاریخ، مهمان دروازه قرآن بودند بیشتر آشنا شویم.

از نخستین قرآنی که به‌دستور عضدالدوله دیلمی روی دروازه قرآن گذاشته شده بود، اطلاعاتی در دست نیست که متعلق به چه دوره‌ای و به دستخط چه کسی نوشته شده است. 

قرآن هفده من 

قرآن‌هایی که به‌ دستور کریم خان زند درون اتاقک بالای دروازه گذاشته شده است، داستان‌های متفاوتی دارند و از شهرت بسیار برخوردارند. این قرآن‌ها به دلیل وزن زیادی که داشتند به "قرآن هفده من" مشهور شده و مورد احترام مردم بودند. قرآن‌های هفده من امروزه در موزه پارس نگه‌داری می‌شوند. 

داستان‌های زیادی در مورد نویسندگان این قرآن وجود دارد. برخی معتقدند این قرآن نفیسِ خطی، نوشته امام حسین (ع) است و برخی دیگر نگارش آن را به امام سجاد نسبت می‌دهند. ولی بیشتر مردم اعتقاد دارند قرآن هفده من به خط سلطان ابراهیم، فرزند شاهرخ گورکانی (1) در دو جلد و به خط ثلث نگاشته شده است؛ اما محمد مهدی نجفی، رئیس موزه پارس، اعتقاد دارد که شیوه نگارش این قرآن نه با خط ثلث که با خط محقق قوی و با قلم سه دانگ نوشته شده است. نگارش ساده این قرآن‌ها و اینکه بدون تذهیب بوده‌اند، نشان می‌دهد که این قرآن حاصل کار خود شاهرخ گورکانی است. 

هر کدام از این قرآن‌ها 15 جزء داشتند و مردم بر این باور بودند که هر صفحه هفده من و کل قرآن نیز هفده من است و این از معجزات این قرآن به حساب می‌آید. اما آنچه که در واقعیت وجود دارد این است که هر جلد این قرآن‌ها بیش از 51 کیلوگرم وزن داشتند؛ اما به مرور زمان و با آسیب‌هایی که به جسم آن‌ها وارد آمده، از وزن‌شان کاسته شده است. اکنون هر کدام از آنها بیش از 21 کیلوگرم وزن دارند. هر صفحه از این قرآن‌ها 11 سطر و در حواشی و اطراف برخی از برگ‌های آن مهر و یادگارهایی از افراد و شخصیت‌ها در دوره‌های مختلف وجود دارد. 

 مردم شیراز اعتقاد عجیبی به این قرآن‌ها داشتند، به همین دلیل اول ماه قمری به این دروازه می‌آمدند و از زیر آن رد می‌شدند و خود را تا پایان ماه در برابر بلایا بیمه می‌کردند. این رسم تا 40 سال پیش نیز در این شهر انجام می‌شد. در برخی روایات نیز چنین گفته شده که این‌کار، رسم هر جمعه مردم بوده است. در حکایت‌ها و روایت‌های متعدد آمده که نادرشاه افشار، موسس سلسله افشاریه، قرآن‌های هفده من و دیگر قرآن‌های تاریخی و باارزشی که تا آن زمان وجود داشته را در جنگ‌ها همراه خود می‌برده است. قصد او از این‌کار این بود تا در جنگ و سفر در پناه آن‌ها قرار بگیرد و قرآن‌ها پشتوانه معنوی کاروان جنگی‌اش شود. علاوه بر او حاکمان و فرمانروایان بسیاری از کشورهای همسایه این قرآن‌ها را برای دوری از بلا، جنگ و آسیب به امانت می‌گرفتند و پس از مدتی آن‌ها را باز می‌گرداندند. 

اثر این قرآن‌ها را می‌شد حتی تا گفته‌ها، ضرب‌المثل و واگویه‌های اهالی شیراز ردیابی کرد. به‌طوری که اگر کسی کار کوچکی انجام داده و در مورد آن زیاد صحبت کند گفته می‌شود، مگر "قرآن هفده من تمام کرده‌ای" که این همه در مورد کارت صحبت می‌کنی. این عبارت اشاره به بزرگی و کار سخت نوشتن قرآن هفده من اشاره دارد. 

جلوه قرآن در بنای امروزی 

در بنای امروزی دروازه قرآن، آیاتی از قرآن به خط ثلث و نسخ دورتادور دروازه را مزین کرده است. در پیشانی شمالی طاق آن، آیه ۹ سوره اسراء نوشته شده است: 

"إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یِهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَیُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا کَبِیرًا

قطعا این قرآن به [آیینى] که خود پایدارتر است راه مى‌‏نماید و به آن مؤمنانى که کارهاى شایسته مى‌‏کنند، مژده مى‌‏دهد که پاداشى بزرگ برایشان خواهد بود" 

بر پیشانی جنوبی و سمتی که رو به شهر شیراز قرار دارد آیه ۸۸ سوره اسراء به چشم می‌خورد: 

"قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَن یَأْتُواْ بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لاَ یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ کَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیرًا

بگو اگر انس و جن گرد آیند تا نظیر این قرآن را بیاورند مانند آن را نخواهند آورد هر چند برخى از آن‌ها پشتیبان برخى [دیگر] باشند"

گوشه غربی طاق نیز آیه ۹ سوره حجر نقش بسته است:

"إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ...؛ بى‌‏تردید ما این قرآن را به تدریج نازل کرده‌‏ایم ... و ادامه این آیه در گوشه شرقی ... وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ؛ ... و قطعاً نگهبان آن خواهیم بود"

پاورقی

1- شاهرخ گورکانی یا شاهرخ تیموری، چهارمین پسر تیمور گورکانی (موسس سلسله تیموریان)، از نامدارترین شاهان این سلسله است. او شاهی هنردوست، هنرپرور، سیاست‌مدار و مردم‌دار بود. همسر او گوهرشاد، موسس بنای مسجد و مدرسه گوهرشاد از دیگر نامداران تاریخ ایران است.

معماری دروازه قرآن شیراز

سازه دروازه قرآن به مانند اکثر دروازه‌های ایران، طاقی شکل و با آیاتی از قرآن کریم تزیین شده است. بر اساس توصیفاتی که از دروازه قرآنِ ساختِ کریم خان زند وجود دارد و تصاویری که از مرمت آن توسط زکی خان به دست آمده، به نظر می‌آید در گذشته و در قسمت بالایی دروازه، اتاقی وجود داشته که مزین به پنجره‌های مشبک بوده است. دروازه کنونی اندازه‌ای بزرگ‌تر از دروازه قبلی دارد و دهانه آن به‌صورت قوسی تیزه‌دار ساخته شده است. دو ورودی کوچک در جرزهای دو طرف آن ایجاد شده و اتاق مستطیل شکل بالای آن، جایگاه قرآن است. 

سخن آخر

امروز با شما در کارناوال سفر کوتاهی به دروازه قرآن شیراز داشتیم و با تاریخچه این بنای مشهور بیشتر آشنا شدیم.

نظر شما در مورد بازدید از دروازه قرآن چیست؟ چه چیزی باعث شد تا سری به این بنای تاریخی بزنید؟

دیدگاه‌ها، پیشنهادها و تجربه‌های سفرتان را با ما و دیگر دوستان کارناوالی‌تان در میان بگذارید.