تالاب میانکاله مازندران | بهشت پرندگان مهاجر

اگر از علاقه‌مندان به پرنده نگری باشید به احتمال زیاد نام تالاب میانکاله و شبه جزیره میانکاله را شنیده اید. تالابی که به عنوان بهشت پرنده نگری ایران شناخته می شود و از محبوب ترین مکان هایی ست که پرنده های مهاجر آن را برای گذران فصل زمستان شان انتخاب می کنند. به همین جهت می خواهیم همراه شما در کارناوال در مورد بهترین زمان سفر به میانکاله، مسیر تالاب میانکاله و بسیاری دیگر اطلاعات جدیدی پیدا کنیم و به این طبیعت زیبای شمال کشورمان سفری متفاوت داشته باشیم. 

ورود به صفحه معرفی تالاب ها در کارناوال

چرا سفر به تالاب میانکاله؟

• بهشت پرنده نگری ایران است و پرنده های نادری از سراسر جهان را می توان در این منطقه مشاهده کرد.
• یکی از 12 ذخیره گاه بین المللی زیست کره یونسکو در ایران به شمار می رود.
• در نزدیکی تعدادی از جاذبه های مهم و زیبای طبیعت گردی ایران مانند دشت ناز ساری، شبه جزیره میانکاله، جزیره آشوراده و ... قرار گرفته است. 
• یکی از زیستگاه های مهم و با ارزش پرندگان آبی و خشکی در کشورمان محسوب می شود. 

آشنایی با تالاب میانکاله | بهشت پرنده نگری ایران

ایران در منطقه ای گرم و خشک قرار گرفته است و به همین دلیل هر سال تعداد زیادی از پرندگان مهاجر برای فرار از سرمای شدید مناطق شمالی جهان، به کشورمان پناه می آورند. از جمله مناطقی که آنها برای گذران فصل های سرد سال انتخاب می کنند، تالاب ها، سواحل و دریاچه های مختلفی ست که در سراسر کشور گسترده شده اند. یکی از مهمترین ها و محبوب ترین پهنه های آبی که پرنده های مهاجر در ایران به آن سفر می کنند، تالاب میانکاله در استان مازندران است؛ تالابی بین المللی که درون یکی از 12 ذخیره گاه زیست کره (1) در ایران واقع شده است و به عنوان بهشت پرنده نگری کشورمان بین طبیعت دوستان طرفداران بسیاری دارد.

دلایل اهمیت زیست محیطی تالاب میانکاله

تالاب میانکاله بخشی از پناهگاه حیات وحش میانکاله محسوب می شود و یکی از زیستگاه های مهم و با ارزش پرندگان آبی و خشکی به شمار می آید. از میان انواع مختلف پرنده هایی که در این منطقه مشاهده می شود می توان به طیف وسیعی از پرنده های آبزی مهاجر نظیر فلامینگو، پلیکان خاکستری، انواع قوها، اردک ها، غازها و برخی گونه های پرنده شکاری از جمله سنقر تالابی و عقاب دریایی دم سفید و پرندگان خشک زی مانند قرقاول خزری، دراج و زنبور خوار اشاره کرد. در کنار اینها تالاب میانکاله، محل زادآوری و پرورش ماهی های گوناگون مانند کپور، کفال، سفید، سوف، ماهیان خاویاری و ... نیز هست و از این جهت نیز اهمیت بسیاری در حفظ حیات وحش دریای خزر و امرار معاش مردم منطقه دارد. 

موقعیت جغرافیایی تالاب میانکاله

تالاب میانکاله درون شبه جزیره ای به همین نام قرار دارد. میانکاله شبه جزیره ای باریک است و از شمال به دریای خزر، از جنوب به خلیج گرگان، از غرب به تالاب زاغمرز راه دارد. در شرق آن جزیره آشوراده قرار دارد و با تنگه باریکی به طول کمتر از یک کیلومتر به بندر ترکمن می رسد. 

*نکته خیلی مهم*

توجه داشته باشید که بازدید از تالاب میانکاله تنها با مجوز اداره سازمان حفاظت محیط زیست بهشهر امکان پذیر است. پس بهتر است پیش از سفر این مجوز را دریافت کنید. بدون این مجوز امکان ورود به محوطه تالاب را نخواهید داشت. شرایط و ضوابط دریافت مجوز بازدید در منوی مجوز بازدید به صورت کامل توضیح داده شده است. 

پاورقی

1- ذخیره گاه های زیست کره، مناطق حفاظت شده طبیعی-زیستی بین المللی هستند. تعیین این ذخیره گاه ها یکی از برنامه های پیشگام حفاظتی یونسکوست و شامل فعالیت های انسانی، تحقیقاتی، حفاظت از محیط طبیعی و گاهی گردشگری می شود. اعلام ذخیره گاه ها زیست کره به منظور جلوگیری از تغییرهای برگشت ناپذیر و بهره برداری ناپایدار از منابع طبیعی در عین نیاز به بهره برداری از طبیعت ایجاد شده و یکی از تقسیم بندی های مهم حفاظتی جهان است. 

در مسیر تالاب میانکاله 

برای رسیدن به میانکاله می توانید از مسیرهای مختلفی (بسته به اینکه از کدام شهر به اینجا سفر می کنید) استفاده کنید؛ اما ما اینجا قصد داریم تا محبوبترین و بهترین مسیر با تعداد بیشتری از جاذبه را به شما معرفی کنیم. اگر از شهرهای غربی و مرکزی کشور به سمت این تالاب سفر می کنید بهتر است مقصد ابتدایی تان را ساری انتخاب کنید تا بتوانید سری هم به دشت ناز ساری و طبیعت بکر آن بزنید. پس از آن مسیر را به سمت شهر بهشهر و تالاب میانکاله ادامه دهید. 

*نکته خیلی مهم*

توجه داشته باشید که بازدید از تالاب میانکاله تنها با مجوز اداره سازمان حفاظت محیط زیست بهشهر امکان پذیر است. پس بهتر است پیش از سفر این مجوز را دریافت کنید. بدون این مجوز امکان ورود به محوطه تالاب را نخواهید داشت. شرایط و ضوابط دریافت مجوز بازدید در منوی مجوز بازدید به صورت کامل توضیح داده شده است. 

1- دشت ناز ساری | محل زندگی گوزن زرد ایرانی

از ساری مسیر جاده سیاهکلرود به مازندران را در پیش می گیریم و به سمت میانکاله به راه می افتیم؛ اما پیش از اینکه به مقصد برسیم دیدنی هایی در راه وجود دارد که تجربه سفر را بسیار لذت بخش تر و جذاب تر می کند. یکی از این مقصدها دشت ناز ساری ست که در نزدیکی شهر ساری قرار گرفته است و به مانند منطقه میانکاله یکی از پناهگاه های حیات وحش ایران به شمار می رود. مسیر تابلوهای راهنمایی را در پیش بگیرید تا به پناهگاه حیات وحش دشت ناز برسید. دشت ناز منطقه ای 55 هکتاری ست و اصلی ترین مرکز تکثیر و نگهداری از تعدادی گونه های کمیاب و در حال انقراض ایرانی به ویژه گوزن زرد خالدار محسوب می شود. اینجا از پشت فنس ها می توانید به تماشای گوزن های بزرگ و زیبایی بنشینید که با سرعت از کنار شما عبور می کنند یا با دقت چشم در چشم موجودات دوپایی می شوند که از دیدن شان ذوق زده شده اند. درختان بلوط و کهنسال، چشم اندازهای زیبای جنگل، پرواز دسته های بزرگ کبوترهای جنگلی، قرقاول و ... از دیگر جاذبه های این پناهگاه هستند. 

*نکته خیلی مهم*

توجه داشته باشید که بازدید از پناهگاه حیات وحش دشت ناز تنها با مجوز اداره سازمان حفاظت محیط زیست ساری امکان پذیر است. پس بهتر است پیش از سفر این مجوز را دریافت کنید. بدون این مجوز امکان ورود به این پناهگاه را نخواهید داشت. 

2- تالاب لپو زاغمرز | تماشای طلوع و غروب زیبای آفتاب

پس از گذشتن از دشت ناز و شهر ساری وارد بهشهر می شوید. در جاده ساحلی و در مسیر رسیدن به تالاب میانکاله بعد از عبور از نیروگاه حرارتی برق نکا، تالاب دیگری وجود دارد که بازدید از آن خالی از لطف نیست. تالاب زاغمرز یا مرداب زاغمرز یا به طور کامل تالاب لپو زاغمرز، تالابی جدا افتاده از بخش شبه جزیره میانکاله است؛ اما زیبایی های خاص خود را دارد. در گذشته به دلیل نزدیکی تالاب به ساحل دریای خزر و میانکاله، پرنده های زیادی به اینجا رفت و آمد و در آن زندگی می کردند؛ اما شکار زیاد و عدم کنترل محیط زیست اطراف تالاب باعث شد تا این روزها تک و توک پرنده ای در آن به چشم بخورد. اما هنوز ماهی های فراوانی در تالاب زاغمرز پرورش داده می شود که البته صید آنها غیرمجاز است.

اما چرا این تالاب را در توصیه های بازدید خود قرار دادیم؟

دلیل آن طلوع و غروب بی نهایت زیبا و دیدنی تالاب است که در کمتر جای دیگری می توان از تماشای آن لذت برد. به شما توصیه می کنیم برنامه سفرتان را طوری بچینید که بتوانید یکی از این دو حالتِ تالاب را دریابید و از شکوه طبیعت لذت ببرید. پیاده روی در اطراف تالاب را نیز به هیچ وجه فراموش نکنید که به شدت آرامش بخش و جذاب است. 

پایان مسیر | تالاب میانکاله 

از زیبایی های تالاب زاغمرز دل می کنیم و به سمت بندر امیرآباد راه می افتیم. بندر امیرآباد را پشت سر می گذاریم و به اندازه 5 کیلومتر به سمت شرق حرکت می کنیم تا به دروازه ورودی پناهگاه حیات وحش میانکاله برسیم. دقت کنید که حتما و حتما باید مجوز بازدید از تالاب میانکاله را در دست داشته باشید در غیر این صورت نگهبان تالاب تحت هیچ شرایطی به شما اجازه ورود نمی دهد. مهمترین و جذاب ترین جنبه تفریحی و گردشگری تالاب میانکاله پرنده نگری آن است پس توصیه می کنیم که حتما لوازم پرنده نگری مانند دوربین های شکاری، دفترچه های راهنما، چکمه های بلند و ... (در بخش لوازم مورد نیاز به طور کامل توضیح خواهیم داد) را همراه داشته باشید. 

در تالاب میانکاله به چه چیزهایی بر می خوریم؟

مسیر رسیدن به دروازه ورودی میانکاله آسفالت است. پس از نشان دادن مجوزهای لازم وارد محوطه تالاب می شوید و در مسیر ماشین روی داخل میانکاله به راه می افتید. اگر با تور به این منطقه سفر کرده باشید به احتمال زیاد یکی از ماشین های نیسان یا وانتی، شما را تا تالاب می رساند. مسیر جاده ای که از میان درختان محلی انار و تمشک عبور می کند و هر اشتباهی در تعیین راه می تواند شما را به بیراهه برساند. به همین دلیل یا با راهنمایی آشنا به منطقه به دل تالاب بزنید یا نقشه و GPS دقیق محوطه را به همراه داشته باشید. 

پس از طی مسافتی، به نزدیکی های تالاب می رسید. ماشین تان را کناری بگذارید و چکمه های تان را به پا کنید. باید راه تان را از میان درختچه ها، علف ها و گیاهان بلند باز کنید تا به دشتی وسیع برسید. هنوز خبری از پرنده ها نیست و نشانی از آنها دیده نمی شود. اندکی که به پیش می روید زمین زیرپای تان کم کم مرطوب می شود و به مرور حالت باتلاقی پیدا می کند. هر چه پیش بروید، غلظت گِل ها بیشتر و بیشتر می شود و حرکت در آنها سخت. چکمه ها در هر حرکت به شدت به زمین می چسبند و باید هر بار به زور آنها را از زمین جدا کنید. این موضوع تا نزدیکی های لب آب ادامه پیدا می کند اما وقتی که به ساحل تالاب می رسید دیگر خبری از چسبندگی زمین نیست و رفت و آمد راحت انجام می شود. 

پیاده روی در تالاب میانکاله

قدم زدن در تالاب میانکاله با تمام آن چیزی که تاکنون تجربه کردید متفاوت است، تا جایی که چشم کار می کند زمینی مسطح و صاف در برابرتان قرار دارد و به دور از سروصداهای شهری، این صدای پرنده های مختلف است که شما را در بر می گیرد. اینجا عمق آب کم کم، افزایش پیدا می کند و بعد از صدها متر پیاده روی در آب، تازه سطح آن چند سانتی متر بالا می آید. 

پرنده نگری در تالاب میانکاله

کدام قسمت تالاب محل زندگی کدام پرنده است؟

برای درک بهتر از موقعیت و نحوه اجرای پرنده نگری ابتدا بهتر است با ویژگی های محیط زیستی تالاب میانکاله بیشتر آشنا شویم.

تالاب میانکاله از غرب به تالاب پلنگان راه دارد. پلنگان، تالابی ست که در میانه تالاب میانکاله به لپوی زاغمرز قرار دارد و آب شیرین میانکاله را از طریق ارتباط این دو تالاب به هم تامین می کند. در شرق میانکاله نیز کانال چُپُقلی قرار دارد که باعث می شود تالاب میانکاله از طریق بندرترکمن به دریای خزر ارتباط پیدا کند. به همین دلیل هر اندازه به سمت شرق بروید شوری آب تالاب بیشتر می شود و در انتهای شرقی تالاب، میزان شوری آن با آب دریا برابری می کند. بنابراین اگر به دنبال پرنده ای خاص هستید باید بدانید که آن پرنده در کدام زیستگاه آبی زندگی می کند و آن را بیشتر دوست دارد. 

زیستگاه آب شیرین: این زیستگاه در غربی ترین قسمت تالاب قرار دارد و می توانید پرندگانی مانند حواصیل سفید بزرگ، اگرت کوچک، حواصیل خاکستری و بسیاری اردک های روی آبچَر را اینجا ببینید. 

زیستگاه لب شور: این زیستگاه تقریبا در میانه تالاب قرار گرفته است و بیشتر انواع آبچلیک، سلیم، تلیله و مخصوصا فلامینگو در اینجا حضور دارند.

زیستگاه آب شور: این زیستگاه در شرقی ترین بخش تالاب قرار دارد و برای تماشای انواع کشیم، باکلان بزرگ، پرستوهای دریایی و انواع کاکایی باید به اینجا مراجعه کرد. 

زمان مهاجرت پرنده ها به میانکاله

پرنده ها هر سال از اوایل شهریور ماه شروع به مهاجرت به سمت تالاب میانکاله می کنند و در حدود پانصد هزار تا یک میلیون پرنده (خشکی زی، آبزی و کنارآبزی) فصل های سرد سال را در این منطقه می گذرانند. 

ترتیب حضور پرنده های مختلف در تالاب میانکاله

البته مهاجرت، زادآوری و زندگی پرنده های مختلف مهاجر در میانکاله تنها محدود به فصل های سرد سال نمی شود و بسیاری از آنها در زمان های مختلفی به اینجا مهاجرت می کنند. در این قسمت، ترتیب های مختلف حضور پرنده ها در میانکاله را برای شما شرح می دهیم تا اگر به پرنده خاصی علاقه دارید بدانید چه زمانی باید به این پناهگاه سفر کنید. 

شهریور ماه

اوایل شهریور: خوتکای معمولی، خوتکای ابرو سفید و اردک نوک پهن

میانه شهریور: اردک سرسبز 

اواخر شهریور: اردک سرحنایی و فیلوش 

مهر ماه

اوایل مهرماه: سروکله اردک سیاه کاکل و اردک سرسیاه

15 مهر به بعد: اردک تاج دار و بقیه انواع اردک ها، مرگوس ها و باکلان ها

آبان، آذر و دی ماه 

 اوایل آبان ماه: غاز خاکستری، غاز پیشانی سفید کوچک

 اوایل آذر ماه: چنگرها، چنگرها با داشتن 50 تا 60 درصد جمعیت بیشترین تعداد پرنده های مهاجر میانکاله را شامل می شوند. مهاجرت آنها تا پایان آذرماه ادامه پیدا می کند. 

نیمه دوم آذر ماه تا اوایل دی ماه: قوها و پلیکان ها، آخرین پرنده هایی هستند که در فصل مهاجرت به میانکاله می رسند.

زمان بازگشت:

پرنده های مهاجر معمولا از اواخر اسفند به دلیل بالارفتن دمای هوا، شروع به بازگشت به خانه های شان می کنند و دوره بازگشت شان تا اوایل خرداد طول می کشد. اما اگر پرنده ای زخمی یا بیمار و تیرخورده باشد مجبور است در میانکاله بماند. 

پرنده های مهاجری که بعدا بومی می شوند

در طول سال های گذشته، تعدادی از پرنده های مهاجر مانند اردک سرسبز و چنگر به علت ضعف و بیماری نتوانسته اند مهاجرت کنند. آنها در همین تالاب زادآوری کرده اند و از آنجایی که پرنده مادر مهاجرت نمی کند جوجه های شان بومی منطقه شده اند. امروزه تعداد این نوع پرنده ها به دو تا سه هزار قطعه می رسد که شامل یلوه معمولی، یلوه آبی و کشیم ها نیز می شود. 

از میان این پرنده های مهاجر 12 گونه آن به دلایل مختلف دچار افت جمعیت شده اند و پیدا کردن آنها در میانکاله کار سختی شده است. این گونه ها شامل عقاب دریایی دم سفید، مرگوس سفید، پلیکان پا خاکستری، پلیکان سفید، قوی کوچک، قوی فریادکش، قوی گنگ، باکلان کوچک، غاز پا زرد، مرگوس کاکلی، بالابان و بحری هستند. 

ویدیوی زیبایی از تالاب میانکاله را با هم به تماشا بنشینیم

تماشای پرنده ها | با گونه های مختلفی که در میانکاله می بینید بیشتر آشنا شویم

حالا دیگر وقت تماشای پرنده ها و دنبال کردن رد آنهاست. اینجا یا باید از کتاب های راهنمای پرنده نگری کمک بگیرید یا اینکه همراه با یک راهنمای کاربلد به دل تالاب بزنید. اگر هم خودتان بدون راهنما راهی تالاب شده اید چندان به پرنده ها نزدیک نشوید و تنها با استفاده از دوربین های تان آنها را تماشا کنید. پس دوربین ها را بیرون بیاورید و به دنبال پرنده ها بگردید. در این قسمت ما نیز سعی می کنیم تعدادی از معروفترین پرنده هایی که در این تالاب می توان مشاهده کرد را به شما معرفی کنیم تا در سفر به این مقصد زیبا اطلاعات بهتر و بیشتری داشته باشید. 

فلامینگوها: فلامینگو پرنده‌ای است از راسته بال آتشی سانان و با رنگ های سرخ و صورتی که بر بدن سفیدش کشیده شده است، به راحتی شناخته می شود. این پرنده ها پاهایی دراز، منقاری منحنی، گردنی بلند و خمیده و بدنی بسیار کشیده دارند.

عقاب دریایی دم سفید: از پرندگان بزرگ شکاری ست و فاصله بین بال های آن، زمانی که به طور کامل آنها را باز می کند به 182 تا 244 سانتی متر می رسد. این عقاب چهارمین عقاب بزرگ دنیاست. جثه آن درشت است و بالهای بزرگی دارد که در انتها گرد می شود. سر این عقاب بزرگ و پیش آمده است و به دلیل دم کوتاه سفید رنگ خود به این نام خوانده می شود. سر عقاب دریایی دم سفید قهوه ای کمرنگ و منقار آن زرد و کلفت است. 

قوها: یکی از مهمترین پرنده هایی که هر سال به میانکاله مهاجرت می کنند قوها هستند که تعدادی از گونه های آن مانند قوی گنگ، قوی مشکی، قوی سفید، قو کوچک، قوی گنگ، قوی فریادکش را می توانید در میانکاله ببینید.  

چارخو: این پرنده در نیزارهای اطراف میانکاله زندگی می کند و یکی از گونه های نزدیک به چنگر است و با نام چنگر نوک سرخ نیز شناخته می شود. طول بدن آن 33 سانتی متر است و با شکم سفید، منقار قهوه ای مایل به سبز، و منقار زرد و سرخ خود شناخته می شود. این پرنده هنگام برخاستن از آب، ابتدا روی سطح آب می دود و پس از سرعت گرفتن به پرواز در می آید. 

چنگر: چنگر یا پَرلا پرنده ای آبزی ست و رنگ سیاهی دارد و رنگ سر و گردنش بُراق تر و منقار و پیشانی اش سفید رنگ است. میان انگشتان پای این پرنده، پرده ای وجود دارد. 

خوتکا: یکی از انواع اردک های مهاجر به تالاب میانکاله است که در اوراسیا تخم گذاری کرده و در فصل سرما به ایران می آید. خوتکاها کوچکترین نوع اردک هستند و طول بدن آنها به 35 سانتی متر می رسد. رنگ سر آنها بلوطی تیره است و با نوار پهن سبز رنگ در حاشیه چشمانش شناخته می شود. 

پلیکان: این پرنده با نام مرغ سقا بین مردم ایران شهرت دارد و جثه بزرگ و منقار خاصش آن را از دیگر گونه های پرنده متمایز کرده است. پلیکان پا خاکستری بزرگترین نوع پلیکان است که می توانید آن را از نزدیک در تالاب میانکاله مشاهد کنید. 

حواصیل خاکستری: این پرنده در راسته لک لک سانان قرار می گیرد و ارتفاع بدن آن به 90 تا 100 سانتی متر می رسد. پرهای قسمت بالایی بدن او خاکستری رنگ است و پرهای پایین تنه سفید رنگ. به هنگام شکار تقریبا بی حرکت می ماند، به آرامی به تعقیب طعمه اش می رود و سپس به او حمله می کند. ماهی، قورباغه، حشرات، پستانداران کوچک، خزندگان، جوجه ها و ... از جمله شکارهای او هستند. 

کفچه نوک: این گروه از پرندگان در خانواده لک لک ها قرار می گیرند و منقار بزرگ، صاف و کفگیر مانندشان آنها را از دیگر گونه های پرنده جدا می سازد. این پرنده در آب های کم عمق به دنبال غذا می گردد، بدن آن به غذای زیادی نیاز دارد، به همین دلیل برای رسیدن به غذایی بیشتر در زمانی کمتر منقارش را به صورت نیمه باز در آب فرو برده شروع به راه رفتن می کند و با نوکش طوری در آب حرکت می کند که انگار در حال جارو کردن است. زمانی نیز که به طعمه می رسد در حرکتی سریع منقارش را می بندد و به پرواز در می آید. 

قرقاول خزری: این پرنده از خانواده ماکیان است، به همین دلیل به مرغ، خروس و انواع بوقلمون شباهت دارد. جثه آن تقریبا اندازه مرغ و خروس است و پرهای بلند کشیده بسیار زیبایی دارد. طول پرهای این پرنده به یک و نیم متر می رسد و همین جثه آن را بزرگتر نشان می دهد. این پرنده به دلیل وزن بالای خود قادر به پرواز کردن نیست و از این رو با دیدن دشمنان و احساس خطر به سرعت داخل بوته زارها پنهان می شود. 

دراج: دراج دیگر پرنده بومی ایران به ویژه تالاب میانکاله است. این پرنده در خانواده کبکیان قرار دارد و به همین دلیل به کبک شباهت بسیاری دارد. رنگ سیاه جنس نر آن باعث شده تا از آن با نام کبک سیاه نیز یاد کنند. دراج ها معمولا در حدود 31 سانتی متر طول دارند و در میان علفزارهای ناهموار با بوته ها و خاربن های انبوه زندگی می کنند. 

چوب پا: این پرنده 37 سانتی متری با پاهای بلند و قرمز، تنه سیاه، گردن و دم سفید خود از میان دیگر پرنده ها متمایز می شوند. سر، پس گردن و منقار آن نیز سیاه است و این موضوع باعث می شود سپیدی پیشانی اش بیشتر به چشم بیاید. چوب پا در نواحی آب های کم عمق یا روی علف های انبوه و زمین های گلی آشیانه خود را می سازد. 

دیگر پرنده ها: از دیگر پرنده هایی که ممکن است در زمان حضور در تالاب میانکاله به آنها بربخورید می توان به اردک تاجدار، باکلان کوچک، اردک سرسفید، مرگوس بزرگ، سنقر تالابی، زنبور خوار، سنقر خاکستری، دلیجه، سنگ چشم، طاووسک، غاز پازرد، عروس غاز، گیلانشاه، قار، پرلا، کاکایی، پرستوی دریایی، بحری، پیغوی کوچک و چرخ‌ریسک دم‌دراز اشاره کرد. 

شکار پرنده ها در تالاب میانکاله ممنوع 

پرندگانی مانند قوی فریاد کش، پلیکان پاخاکستری، فلامینگو، اردک سرسفید، عروس غاز، غازپازرد، طاووسک، چنگر و مرگونس سفید از جمله گونه‌های کمیابی هستند که به دلیل خطر انقراض، در لیست ممنوعیت تجارت جهانی پرندگان در معرض خطر (‪ (CITES‬قرار دارند. البته به دلایل زیادی مانند شیوع آنفولانزای فوق حاد پرندگان، شکار در منطقه میانکاله ممنوع اعلام شده است؛ اما نبود نظارت کافی باعث شده تا هر از گاهی صدای شلیک تیر شکارچیان غیر مجاز در این منطقه به گوش برسد. 

لوازم و دانستنی های مورد نیاز در سفر به تالاب میانکاله

اگر به قصد پرنده نگری به تالاب میانکاله سفر می کنید خوب است پیش از سفر توصیه های زیر را بخوانید تا تجربه جذاب تر و بهتری داشته باشید. همراه داشتن لوازم ضروری هم که در ادامه به شما معرفی می کنیم می تواند کیفیت سفرتان را بالاتر ببرد. 

دانستنی های لازم پرنده نگری

پرندگان را بشناسیم: بسیاری از ما به حیات وحش و فعالیت پرنده نگری علاقه بسیاری داریم؛ اما به دلیل سختی شناخت پرنده ها از یکدیگر به ویژه پرنده هایی از یک خانواده، ممکن است از انجام این کار صرف نظر کنیم. باید بدانید که برای لذت بردن از دنیای پرندگان نیازی نیست که دانش وسیعی در این زمینه داشته باشید، به هر حال هر فردی تا اندازه ای از طریق مستندها، کتاب ها و فیلم ها با پرنده ها آشنایی دارد و به طور حتم از تماشای همان ها در طبیعت لذت فراوانی می برد. 

صبر و حوصله داشته باشید: اصل اول در پرنده نگری داشتن صبر، حوصله و پشتکار است. به طور کلی هیچ کس در دید اول نمی تواند هر پرنده ای را شناسایی کند. شناسایی پرنده ها در صورتی امکان پذیر است که بتوان به طور کامل مشخصات ظاهری آنها را مشاهده کرد. 

سکوت را رعایت کنید: اصل دوم در پرنده نگری رعایت سکوت و آرامش است. اگر سروصدای زیادی داشته باشید و مدام با اطرافیان تان صحبت کنید به طور حتم پرنده ها را فراری خواهید داد؛ اما اگر در گوشه ای کمین کرده و ساکت بمانید می توانید از پرنده های بیشتری دیدن کنید.

سحرخیز باشید: صبح زود را برای بازدید انتخاب کنید، پرندگان صبحگاه در نزدیکی تالاب هستند و با بالا آمدن خورشید معمولا به مکان های دورتر پرواز می کنند.

وسایل مورد نیاز پرنده نگری

کتاب راهنمای پرنده نگری: این کتاب ها در مورد ویژگی های پرنده های مختلف توضیحاتی ارایه می دهند. می توانید در همان محلی که هستید بعد از مشاهده یک پرنده به تصاویر و توضیح های کتاب مراجعه و گونه مشاهده شده را شناسایی کنید.

دوربین دوچشمی (در صورت امکان تلسکوپ): دوربین ها انواع مختلفی دارند؛ اما مناسب ترین دوربین برای تماشای پرندگان دوربین های 8*30 و 10*40 هستند. عدد اول نشان دهنده بزرگنمایی دوربین و عدد دوم قطر عدسی شيئی دوربين بر حسب ميلی متر است. البته بهترین وسیله برای دیدن پرنده ها تلسکوپ (اسپاتینگ اسکوپ) است که کمک زیادی به شناسایی گونه های مختلف می کند.  

دفترچه يادداشت و مداد: در طول فعالیت تان سعی کنید هر آنچه را که مشاهده می کنید، به سرعت بر روی دفترچه یادداشتی ثبت کنید. این دفترچه در پرنده نگری های بعدی به کار شما خواهد آمد. سعی کنید برای یادداشت موارد مختلف از مداد استفاده کنید زیرا خودکار در سرما از کار می افتد و رو به بالا نمی نویسد. همچنین ممکن است در گرما جوهر پس بدهد. از همه بدتر اگر دفترچه تان خیس شود نوشته های تان پخش می شود.

لباس همرنگ: تا جایی که می توانید لباسی همرنگ با محیطی که به آن سفر می کنید بپوشید. اگر لباس تان متضاد با محیط باشد، احتمال اینکه همراهان تان در تشخیص پرنده ها دچار مشکل شوند بالا می رود. 

كلاه آفتابگير: در این گونه فعالیت ها مجبور هستید برای مدتی طولانی در محیط بیرون بمانید و حتا برای ساعت هایی بدون حرکت به یک نقطه خیره شوید. به همین دلیل داشتن یک کلاه آفتابگیر همرنگ با محیط کمک بسیار زیادی به شما خواهد کرد. 

دوربين عكاسی: دوربین عکاسی این روزها جزوی جدانشدنی از هر طبیعت گردی ست. اینجا هم حتما دوربین های تان را به همراه داشته باشید تا تصاویری خارق العاده از حیات وحش ثبت کنید. البته گرفتن عکس از چند جهت دیگر نیز اهمیت دارد: 

* برخی مواقع عكس به شناسايی دقيق تر و بهتر گونه ها کمک می کند.

* نوشتن سفرنامه یا یک گزارش همراه با عکس های مختلف به طور حتم از یک گزارش بدون عکس جذاب تر است. 

* می توانید با عکس های تان حضور یک گونه خاص یا اتفاقی ویژه در آن منطقه را راحت تر اثبات کنید. 

* می توانید با این عکس ها آرشیو شخصی تان را تکمیل کنید تا بعدها آن را به صورت یک کتاب یا مقاله باارزش در بیاورید. 

* از این طریق می توانید از گونه های در حال انقراض -که ممکن است در سفر بعدی شما به تاریخ پیوسته باشند- عکسی داشته باشید. 

یک وعده غذایی یا میان وعده: بیشتر مواقع پرنده نگری ممکن است چندین ساعت طول بکشد به همین دلیل بهتر است یک وعده غذایی سبک یا میان وعده همراه ببرید. همچنین سعی کنید آب نیز همراه داشته باشید.

*همراه داشتن لوازمی مانند چراغ قوه، آب، چاقو، خط کش یا متر، کفش مناسب سفر، چکمه لاستیکی (در تالاب ها و سواحل)، عینک آفتابی، کیف کمک اولیه، کوله پشتی و ... می تواند کیفیت سفر و تجربه تان را بالا ببرد.  

دیدنی های اطراف تالاب میانکاله

همان گونه گه پیشتر نیز گفتیم تالاب میانکاله در منطقه بسیار وسیع تر ذخیره گاه زیست کره میانکاله واقع شده است. اگر زمان کافی دارید حیف است تا اینجا آمده باشید و از دیگر دیدنی های این منطقه دیدن نکنید. میانکاله به واقع یک نمونه کوچک شده از آب و هوای مختلف ایران به غیر از بخش کوهستانی آن است و در آن می توان از جنگل انار، مراتع سرسبز، تالاب، ساحل، شنزارهای وسیع و .... دیدن کرد. در زمان بازدید از این مکان تنها دقت داشته باشید که گردش شما اثری در طبیعت باقی نگذارد و به آن آسیب نرساند. 

*نکته مهم

وسعت بالای منطقه میانکاله می تواند باعث شود تا شما با یک جهت یابی اشتباه به راحتی گم شوید؛ پس حتما با همراهی راهنمایی مطمئن و آشنا به محل، اینجا را بگردید. اگر هم در کار استفاده از نقشه و GPS حرفه ای هستید می توانید راهی قسمت های مختلف پناهگاه شوید.  

1- جنگل انار، مراتع سرسبز و حیات وحش شبه جزیره میانکاله 

مهمترین پوشش گیاهی که در میانکاله در قسمت های مختلف به چشم می خورد؛ درختان انار وحشی و بومی ست که باعث به وجود آمدن جنگل انار یا انارستان در این منطقه شده است. خاک شبه جزیره میانکاله مقداری نمک در خود دارد و به همین دلیل برای درختان شورپسند انار محلی مناسب برای رشد و تکثیر است. درختانی که 4 الی 5 متر رشد می کنند و با چمنزارهای سرسبزی که پای آنها شکل گرفته است، منظره جذابی را در این منطقه به وجود می آورند. گاهی نیز در میان این درختان، مراتعی سرسبز و کم درخت به چشم می خورد که از قدیم مورد استفاده مردم محلی برای چرای دام های شان بوده است. انارهایی که از درختان اینجا به دست می آیند از نوعی که در شیراز یا ساوه پرورش داده می شوند نیستند و بیشتر از آنها به دلیل طعم ترش شان برای تهیه رب انار استفاده می شود. در فصل میوه دهی این درخت (پاییز) اغلب محلی ها به این منطقه می آیند و به کار چیدن انارها مشغول می شوند. 

اما انار تنها میوه و محصول به دست آمده از طبیعت میانکاله نیست. هر چه به سمت ساحل دریا یا تالاب حرکت می کنیم، از انبوه درختان کم می شود و درختچه های خاردار تمشک بیشتر و بیشتر به چشم می خورند. اگر در زمان میوه دهی این درختچه ها اینجا باشید می توانید خود را میهمان تمشک های آبدار و خوشمزه شمال کنید. اگر هم کمی خوش شانس باشید ممکن است در راه به یک روباه، خرگوش، جوجه تیغی و اسب ابلق معروف میانکاله بر بخورید.

*شنزارهای میانکاله

از تالاب که به سمت ساحل حرکت کنید و در امتداد دریا به پیش بروید تپه های فراوان و بلند شنی را می بینید که یکی پس از دیگری از زمین سر برآورده اند و میان جنگل و دریا فاصله می اندازند. قدم زدن بر روی این تپه های شنی می تواند تجربه نزدیکی از کویرگردی را در اختیارتان قرار دهد. 

2- ساحل و کلبه های ماهیگیران

از شنزارها و حاشیه جنگلی نزدیک به دریا که عبور کنید کم کم ساحل و دریای خزر در برابر چشمان تان ظاهر می شود. در قسمت شمالی ساحل کلبه هایی چوبی توجه شما را به خود جلب می کنند. اینها کلبه های ماهیگیران و صیادانی هستند که در فصل صید به میانکاله می آیند تا از این طریق روزی کسب کنند. بیش از هر چیز دیگر هماهنگی مصالح به کار رفته در این کلبه ها با محیط زیست اطراف نظر را به خود جلب می کند. ماهیگیران این کلبه ها را که به آن کومه می گویند از تکه های چوب، کاه گل و ساقه های نی ساخته اند و فضای دلنشین و جذابی به محیط بخشیده اند. از کلبه ها که عبور کنید به دریای زیبای خزر و ساحل تماشایی آن می رسید. دریای خزر در این قسمت آب تمیزی دارد و با پرواز دسته جمعی پرندگان از شما دلبری می کند. ساحل اینجا نیز بکر و دست نخورده است و می توانید تا ساعت ها در آن قدم بزنید و از مناظر اطراف لذت ببرید.  

3- کشتی پژواک

از دیدنی های میانکاله، کشتی به گل نشسته پژواک در نزدیکی خروجی غربی و تالاب راغمرز است. کشتی عظیمی که گذر سال ها و باد و باران و آب دریا آن را از پا انداخته و در حال تخریبش است. می توانید در پایان سفرتان از این کشتی دیدن کنید و با آن عکس یادگاری بگیرید. با وضعیت بد نگهداری این کشتی معلوم نیست که دفعه بعدی که به میانکاله سفر می کنید کشتی پژواک سر جای خود باشد.

بهترین فصل سفر به تالاب میانکاله

بهار و تابستان: اگر دوست دارید تا طبیعت میانکاله را در بهترین حالت خود ببینید و از هوای مطبوع آن لذت ببرید، بهار به اینجا بروید. تابستان های میانکاله اما هوای بسیار گرمی دارد و پرنده های زیادی اینجا به چشم نمی خورد. 

پاییز و زمستان: پاییز میانکاله فصل چیدن انارهای رسیده و تمشک است و کوچ پرنده ها به اینجا نیز از اواخر آبان آغاز می شود؛ اما اگر قصد پرنده نگری حرفه ای را دارید و می خواهید بیشترین تعداد پرنده را یکجا ببینید بهتر است زمستان راهی تالاب شوید. فقط دقت داشته باشید هوای این منطقه به دلیل وجود پهنه های بزرگ آبی بسیار سرد می شود و احتمال وزش باد در آن زیاد است.  

نحوه دریافت مجوز بازدید از سازمان محیط زیست بهشهر

برای دریافت مجوز بازدید از تالاب میانکاله هم می توانید به صورت حضوری هم به صورت فکس از سازمان محیط زیست بهشهر اقدام کنید. برای این کار نامه ای خطاب به رییس سازمان محیط زیست بهشهر فکس کنید و در آن نام و نام خانوادگی و کد ملی شخص درخواست کننده، تعداد نفرات همراه، زمان و روز بازدید و وسیله نقلیه ای که می خواهید با آن به درون تالاب بروید را قید کنید. 

ساعت و روز کاری اداره سازمان محیط زیست بهشهر

شنبه تا چهارشنبه: 7:15 تا 14:15

پنج شنبه و جمعه: تعطیل 

شماره تماس: 01134522753

نکته مهم: 

*سازمان در روزهای تعطیل رسمی، تعطیل است. 

*اعیاد باستانی و مذهبی مانند عید فطر، عید قربان، سیزده بدر و ... ممکن است بازدید از تالاب بدون داشتن مجوز میسر باشد. با این همه بهتر است در چنین روزهایی حتما پیش از بستن بار سفر با تماس با اداره محیط زیست از صحت این موضوع مطمئن شوید. 

ذخیره گاه زیست کره و پناهگاه حیات وحش میانکاله 

ذخیره گاه زیست کره میانکاله یکی از 12 ذخیره گاه زیست کره ایران محسوب می شود و از دو محیط تشکیل شده است: 

• محیط آبی (خلیج گرگان و تالاب میانکاله) با وسعت 45000 هکتار
• محیط خشکی (شبه جزیره میانکاله، بخش ساحلی و جزیره های کوچک) با وسعت 23800 هکتار 

پناهگاه حیات وحش میانکاله در مجموع 68800 هکتار وسعت دارد و در سال 1348 در فهرست مناطق حفاظت شده ایران قرار گرفت. سال 1353 درجه آن به پناهگاه حیات وحش میانکاله ارتقا پیدا کرد و در سال 1354 تالاب میانکاله با تالاب های کناری خود به عنوان یکی از سایت های کنوانسیون رامسر (1) ثبت شد. در سال 1355 این منطقه به دلیل وجود میراث های فرهنگی، آثار و ابنیه های تاریخی و زیباشناختی موجود و برخورداری از معیارهای برنامه انسان و کره مسکون، به عنوان یکی از ذخیره گاه های زیست کره در فهرست شبکه جهانی ذخیره گاه های زیستکره یونسکو قرار گرفت. 

در این ذخیره گاه انواع فعالیت های انسانی مانند دامداری، کشاورزی، صیادی، برداشت انار، طبیعت گردی، پژوهش های علمی، پرنده نگری، فعالیت های تفرجی (پیاده روی، شنا) انجام می شود. 

خصوصیات اکولوژیکی: ذخیره گاه زیستکره میانکاله مکانی برای گذران زمستان و جوجه آوری انواع مختلفی از پرنده های آبزی و کنارآبزی ست. تعداد این نوع پرنده ها در میانکاله به 100 گونه می رسد. علاوه بر این، قسمت خشکی میانکاله هم زیستگاه برخی از گونه های بومی مانند قرقاول خزری و دراج محسوب می شود. در مجموع در حدود 230 گونه پرنده خشکی زی و آبزی بومی و مهاجر در این منطقه زندگی می کنند که این نیمی از پرنده های کشور را شامل می شود. 

 تنوع گیاهی این پناهگاه نیز با توجه به وسعت کم محدوده خشکی آن قابل توجه است. در حدود 180 گونه گیاهی در این ذخیره گاه زندگی می کنند که مهمترین و پرتعدادترین گونه آن درختچه انار است. 

پاورقی

1- کنوانسیون رامسر نام توافقی بین المللی ست که در آن کشورهای عضو بر روی تالاب های مهم جهان به ویژه زیستگاه پرندگان آبزی مطالعه و تحقیق کرده و از آنها حمایت می کند. مفاد این کنوانسیون برای اولین بار در شهر رامسر به تصویب رسید و به همین دلیل به این نام خوانده می شود.

اقامت در تالاب میانکاله

خود میانکاله هتل، مهمانسرا یا اقامتگاهی که بتوان شب را در آن گذراند ندارد. بهتر است برای شب مانی راهی ساری یا بهشهر یا گرگان شوید و در یک هتل یا مهمانسرا اقامت کنید. اگر هم با شب مانی در خانه های روستایی مشکلی ندارید می توانید به غربی ترین قسمت میانکاله بروید و در دهستان میانکاله از مردم محلی اتاق یا خانه ای کرایه کنید. 

فاصله حدودی تا بهشهر: 35 کیلومتر (از ورودی تالاب)

فاصله حدودی تا گرگان: 120 کیلومتر (از ورودی تالاب)

فاصله حدودی تا ساری: 50 کیلومتر (از ورودی تالاب)

دغدغه های کارناوال

دردهای تالاب میانکاله و پناهگاه حیات وحش آن بسیار است و صحبت از تمام آنها اینجا نمی گنجد. از این رو سعی می کنیم تا به مهمترین مسایلی که تالاب با آن روبه‌روست بپردازیم و بعدا در مطلبی جداگانه شرحی کامل از مشکل هایی که گریبان این دریاچه را گرفته اند، بیان کنیم. 

پیش از هر چیزی باید سراغ مشکل خشکسالی و کم آبی در تالاب میانکاله برویم که به مانند دیگر قسمت های طبیعت ایران، این منطقه را نیز تحت تاثیر قرار داده است. خشکسالی در این سالها باعث کاهش چشمگیر آب تالاب شده و حضور پرنده ها و زندگی شان را دچار مشکل های فراوانی کرده است. امروزه از حدود یک میلیون پرنده ای که پیش از این به این تالاب مهاجرت می کردند، تنها 500 هزار بال پرنده، تالاب میانکاله را همچنان برای گذران زمستان انتخاب می کنند. 

از طرفی دیگر ساخت بندر امیرآباد، برنامه ساخت راه آهن امیرآباد به بهشهر و طرح های توسعه ای نظیر اینها در نزدیکی تالاب، باعث کاهش آب ورودی به آن شده، راه های تنفس تالاب را گرفته و کیفیت زندگی را در آن پایین آورده است. وجود پروژکتورهای بزرگ با نورهای قوی که شب ها محیط را روشن می کنند بر ساعت طبیعی بدن پرنده ها اثر گذاشته و آنها را دچار مشکلات فراوانی کرده است. به علاوه وجود سیگنال های الکتریکی، مخابراتی و نویزهای کابلی باعث شده تا زندگی پرنده ها و دیگر حیوانات این منطقه تحت تاثیر قرار بگیرد. 

نیروگاه نکا در نزدیکی تالاب و در مسیر رسیدن به آن با دودهایی که به طور پیوسته از آن بیرون می آید، از دیگر مشکلات محیط زیستی میانکاله است. سازه ای که در نگاه اول به نظر می رسد باعث توسعه منطقه شده است؛ اما در طول زمان با وجود آلودگی های صوتی، نوری، هوا و ... که ایجاد می کند، به قاتل خاموش محیط زیست آن تبدیل می شود. 

از طرفی دیگر، صید بی رویه و شکار غیرمجاز آبزیان و پرنده های تالاب باعث شده است تا امنیت پرنده های مهاجر کاهش یابد و از تعداد آنها در این تالاب کاسته شود. کمبود بودجه و نیروهای محیط بانی برای حفاظت درست و اصولی از منطقه میانکاله باعث شده تا شکارچیان به راحتی اینجا جولان دهند و با شکار گونه های مختلف، اکوسیستم این پناهگاه را دچار مشکل کنند. 

بلای بزرگ دیگری که تالاب و ذخیره گاه زیست کره میانکاله را تهدید می کند، آتش سوزی های بزرگ در سطح چندین هکتار است که باعث از بین رفتن آشیانه حیوانات، از میان رفتن پوشش گیاهی، از دست رفتن قسمت بزرگی از غذای حیوان ها و پرنده های مختلف شده است. 

از دیگر مشکل های تالاب میانکاله می توان به موارد زیر اشاره کرد: 

*نبود طرح جامع حفاظت از میانکاله 

*نبود مدیریت سخت افزاری مناسب برای حفاظت میانکاله 

*نبود سیستم های محافظتی مدرن

*ساخت و سازهای بی رویه با سازه های سنگین در نزدیکی پناهگاه میانکاله 

*ورود بی رویه افراد به داخل منطقه 

*عدم آموزش های مناسب برای تورهای گردشگری و گردشگران در زمینه نحوه حضور و گردش در مناطق حفاظت شده 

*تردد بیش از اندازه وسایل نقلیه موتوری سبک و سنگین

*تعرض اشخاص حقیقی به املاک میانکاله 

*ورود فاضلاب های مختلف به داخل تالاب 

*برداشت بی رویه انار و تمشک 

*نبود منطقه ای ویژه برای گردشگی عمومی

و ...

سخن آخر 

امروز به همراه شما به تالاب میانکاله بهشت پرنده نگری ایران سری زدیم و با ویژگی های مختلف این تالاب و منطقه ای که در آن قرار گرفته است آشنا شدیم. در مورد پرنده نگری اطلاعاتی به دست آوردیم و ویژگی های تعدادی از پرنده هایی که در این تالاب زندگی می کنند را با هم مرور کردیم. 

نظر شما در مورد این پناهگاه حیات وحش چیست؟ از دید شما چگونه می توان از مناطقی نظیر اینجا محافظت و مراقبت کرد؟ آیا شما به فعالیت هایی مانند پرنده نگری علاقه دارید؟ به نظر شما این گونه فعالیت ها چگونه می توانند به حیات وحش و طبیعت ایران کمک کنند؟

پیشنهادها، راهکارها و دیدگاه های تان را با ما و دوستان کارناوالی تان به اشتراک بگذارید. اگر هم تجربه سفر به این تالاب و فعالیت پرنده نگری در آن را داشته اید می توانید با استفاده از لینک زیر به خانواده کارناوال بپیوندید. 

کــــــــارناوالی شــــــــــو