آتشکده آدریان تهران | تنها آتشکده پایتخت

آتشکده زرتشتیان در خیابان سی تیر که به نام آتشکده آدریان تهران نیز شناخته می شود یکی از اماکن مذهبی پایتخت و متعلق به هم وطنان زرتشتی ماست. این آتشکده زیبا دارای یک موزه مردم شناسی نیز هست که فرهنگ و سنت مردم زرتشتی را به تصویر می کشد. برای اطلاع از ساعت بازدید از آتشکده آدریان می توانید این مطلب را بخوانید.

چرا آتشکده آدریان؟

• از اماکن مذهبی تهران و تنها آتشکده پایتخت است.
• از نظر معماری و تزیینات ظاهر بسیار جذابی دارد.
• فرصت شناخت یکی از ادیان کشور را به شما می دهد.
• در آن می توانید از موزه مردم شناسی زرتشتیان نیز بازدید کنید.

آشنایی با آتشکده آدریان | تنها آتشکده تهران

خیابان سی تیر یکی از مکان های دیدنی تهران  است و بسیاری آن را به واسطه غذاهای خیابانی و حال و هوای متفاوتش می شناسند. کمی بالاتر از بساط خوشمزه گردی این خیابان و با ورود به خیابان میرزا کوچک خان جنگلی، به دری چوبی می رسیم که آجرکاری بالای آن شکوه خاصی دارد. اینجا آتشکده آدریان است؛ نیایشگاهی برای زرتشتیان در قلب تهران که زمان ساختش به اواخر دوره قاجار بازمی گردد.

از در که عبور کنید، حیاطی زیبا پیش روی تان قرار می گیرد که درختان کاج در جای جای آن قرار دارند. در همان ابتدا همه دغدغه های تان را در خیابان جا می گذارید و بدون توجه به پشت سر، پیش می روید تا جلوه های بیشتری را ببینید. ساختمانی کوچک اما باشکوه در برابر شما ظاهر می شود که با ستون های برافراشته بسیار زیبا به نظر می رسد. در میان این ساختمان آتشی فروزان قرار دارد که از سال 1296 خورشیدی در این مکان می سوزد و میزبان نیایش های زرتشتیان است.

این ساختمان، هم از نظر تاریخی اهمیت دارد و هم از نظر فرهنگی؛ و اهمیت آن از نظر معماری را نیز نمی توان نادیده گرفت. برای همین است که نام آتشکده آدریان از تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۴۴۲ در فهرست آثار ملی قرار دارد تا بیشتر مورد توجه قرار گیرد. این اثر در پرونده ثبتی با عنوان بنای معبد آدریان نوشته شده است.

تاریخچه آتشکده آدریان

در اواخر دوره قاجار و در سال 1293 خورشیدی بود که طی مراسمی با حضور ارباب کیخسرو شاهرخ -رییس وقت انجمن زرتشتیان تهران- سنگ بنای معبد آدریان گذاشته شد. تاریخ پایه گذاری بنا برابر بود با روز اشتاد ایزد (۲۳ امرداد) ۱۲۹۳ خورشیدی برابر با روز اورمزد و فروردین ماه ۱۲۸۳ باستانی (۱۳ اگوست ۱۹۱۳ میلادی). در مراسم نهادن سنگ بنای آدریان این افراد حضور داشتند: رضاقلی خان معاون وزارت معارف، مجدالسلطنه نماینده وزارت امور خارجه، محمدعلی فروغی ذکاء الملک، حکیم الملک، حاج سید نصرالله، میستر اردشیرجی، میستر بهرامجی، میستر شاهپور جی و تعدادی از خوانین زرتشتی.

برای تامین منابع مالی ساخت این آتشکده از انجمن پارسیان هندوستان به ریاست بهرام جی بیکاجی و زرتشتیان ایرانی ساکن ایران و هند کمک گرفته شد و ساخت بنا تا سال 1296 خورشیدی به طول انجامید. به میمنت باز شدن درهای این آتشکده در روز 3 آذر، سه ساعت و نیم مانده به غروب خورشید، 6 پسر و دختر در همان نقطه و روز، آیین سدره‌پوشانی را به جای آوردند؛ آیینی که برای کودکان 7 تا 10 ساله برپا می شود و از آن با عنوان نماد بیرونی پیروی از بینش زرتشت نیز یاد می کنند. آتش آتشکده را هم پس از ۲۵ روز از آتشکده یزد آوردند و طی مراسمی ویژه در آدریان گذاشتند.

ارباب کیخسرو در یادداشت‌های خود درباره دلیل ساخت این آتشکده و تامین منبع مالی مورد نیاز برای آن نوشته است:

به آن اندیشه افتادم که برای جماعت عبادتگاهی لازم است، زیرا در تهران برای جماعت (نزدیک به ۵۰۰ تن که بیشتر پیشه‌ بازرگانی و کشاورزی داشتند) تا آن تاریخ معبدی نبود. از این‌رو چون در این زمان مرحوم بهرامجی بیکاجی یکی از پارسیان جوانمرد که کارش سیاحت بود به تهران آمده بود مطلب را با او در میان نهادم، مشارالیه وعده مساعدت داد. شرحی نوشته به او دادم و به بمبئی رفت و اقدام کرد. خوشبختانه عده ای از پارسیان مبلغی برای بنیان آدریان سرخط رفته بودند، چه برای ساختمان و چه برای اندوخته نگهداری که متدرجا برسانند.

وی در جایی دیگر به دشواری های کار اشاره می کند و از مشکلات آن روزها می گوید:

 کار ساختمان آدریان به دشواری دچار شد. اشکال ساختمان آدریان این که بعضی از اشخاص مغرض در جراید بمبئی ضد زرتشتیان تهران مقالاتی نوشتند که این‌ها بیشتر بی دین و فلان اند و آدریان لازم ندارند و از سوی انجمن زرتشتیان تهران جواب هایی دندا‌ن شکن داده شد. با این همه برخی از صاحبان خیر که جنبه کهنه پرستی و تعصبات داشتند جلو اعانه خود را گرفته، دیگر پول نرسید و عمارت بی سقف و ناتمام ماند. چون کار به این منوال پیش آمد از زرتشتیان ایران استعانت شد و زرتشتیان هرجا از تهران، یزد، کرمان، شیراز و کاشان به قدر خود کمک کردند و به خیر و خوبی ساختمان آدریان به پایان رسید.

از جمله افرادی که به کمک ارباب کیخسرو شتافتند میرزا مهربان مهر، رییس محاسبات کل مجلس شورای ملی و شخصی به نام میرزا جمشید مهربان کرمانی بود که در یادداشت های کیخسرو نیز نام شان به چشم می خورد:

اینجا نباید فراموش کنم متشکرم، همین که از میرزا مهربان مهر، رییس محاسبات کل مجلس شورای ملی خواهش کردم پذیرفت و برای جمع‌آوری اعانه به جنوب ایران شتافت و برخورداری حاصل نمود. از سوی دیگر چون در آن اوان به فاصله چند ماه سرور خانم عیال مرحوم میرزا جمشید مهربان کرمانی و رستم برادرش و یک دختر کوچک از میرزا جمشید به جهان باقی شتافتند به میرزا جمشید تکلیف کردم آثار خیری باقی بگذارد آن روانشاد پذیرفت و به اختیار من گذاشت و در طرف مشرق و مغرب حیاط آدریان اطاق هایی برای پذیرایی و امور خیریه از پول آن مرحوم ساخته شد. رضاقلی خان معاون وزارت معارف، مجدالسلطنه نماینده وزارت امور خارجه، محمدعلی فروغی ذکا الملک، حکیم الملک، حاج سید نصراله، میستر اردشیر جی، میستر بهرامجی، میستر شاهپور جی، میرزا کیخسرو رییس انجمن وقت زرتشتیان و جمعی دیگر از آقایان معارف پرور و خوانین زرتشتی در نهادن سنگ بنای آدریان باشنده بودند.

نمای ساختمان مرکزی آتشکده آجرکاری بود اما در سال 1345 آن را با سنگ مرمر پوشاندند. در دیوار بیرونی شمال عمارت کتیبه ای دیده می شود که این ماجرا را روایت می کند:

نماهای سنگی ساختمان این آدریان بیادبود روانشاد شیرمرد فرهمند به هزینه آقای فریدون فرهمند در سال ۱۳۴۵ خورشیدی انجام شد. انجمن زرتشتیان تهران

بد نیست در اینجا اشاره کنیم که این آتشکده درست در جوار دبیرستان فیروز بهرام قرار دارد که یکی از دبیرستان های تاریخی و زرتشتی به شمار می رود و افراد مشهور علمی و سیاسی بسیاری در آن تحصیل کرده اند. هزینه ساخت این دبیرستان نیز توسط بهرامجی بیکاجی تامین شد و امروزه در کنار آتشکده آدریان یکی از بناهای مهم زرتشتیان به شمار می رود.

کتیبه هایی که در آتشکده دیده می شود:

کاربری کنونی آتشکده 

مدیریت نیایشگاه آدریان در سال ۱۳۸۷ به انجمن موبدان تهران رسید. امروزه مدیریت آتشکده‌ آدریان بر عهده کمیسیون دینی، فرهنگی، آموزشی و ورزشی انجمن زرتشتیان تهران است و این محل برای برگزاری آیین های زرتشتی مورد استفاده قرار می گیرد. پیروان این دین در این مکان گرد هم می آیند و آیین هایی همچون واج‌یشت (روز نخست گهنبار)، آیین درگذشتگان (سوم، چهارم، دهه، روزه، سال)، نیایش اردیبهشت‌روز و مراسم نوروز را در آن به پا می دارند. عروس و دامادهای زرتشتی در جشن آغاز زندگی خود به پای آتش این آتشکده می روند و زندگی خود را با نیایش آغاز می کنند.

بخش های مختلف

آنچه که در ابتدا توجه هر کسی را به خود جلب می کند دیوار آجرکاری شده بیرون آتشکده است. درِ ورودی آدریان، چوبی است و بر بالای آن کتیبه ای با سنگ مرمر دیده می شود که 2 فرشته آن را در دست گرفته اند. سال ساخت بنا در این کتیبه آمده است:

خشنوتره اهور همه مزدا ۱۲۸۶

خشنوتره به معنای خشنودی اهورامزداست و در آغازِ بیشتر نیایش های زرتشتیان از آن نام برده می شود. وقتی که از در عبور می کنید دیدنی های جالبی انتظارتان را می کشند که در ادامه در موردشان سخن می گوییم:

1- محوطه حیاط

در سمت راست درِ اصلی نیایشگاه آدریان راه پله ای قرار دارد که به طبقه دوم می رسد و واحد سرایداری آدریان در آن قرار دارد. سمت چپ، دفتر نیایشگاه آدریان واقع شده است که انجام هماهنگی های لازم را برای بازدید از آدریان را بر عهده دارد. برای راهنمایی گردشگران، موبدان نیز در آتشکده حاضر هستند. 

آتشکده آدریان در زمینی به مساحت 1300 مترمربع قرار دارد و در حیاط آن درختان کاج خودنمایی می کنند. در این فضا با حوضی بیضی شکل با قطرهای ۸ و ۴ متر مواجه می شوید و سپس چشم تان به ساختمان مرکزی با ابعاد 7 در 12 متر می افتد که وسعت آن به 206 مترمربع می رسد. این چینش حوض و ساختمان چیزی شبیه به آتشکده یزد است و تا حدی ساختار آن را در ذهن تداعی می کند. ممکن است در حیاط نیایشگاه آدریان میوه های فصل را به صورت قسمت شده در سینی ببینید که برای پذیرایی از نمازگزاران آماده شده اند. 

2- ساختمان مرکزی | نیایشگاه

بنای مرکزی، ساختمانی با نمای سنگ سفید است که کنگره هایی در بالای دیوار دارد. برخی به این ساختمان تالار عبادت می گویند و برخی نیز آن را آتشکده یا معبِد می خوانند. در بالا و دور تا دور عمارت مرکزی ۱۶ گوی سنگی کارکرده اند که احتمالا به 16 آتش مقدس اشاره دارند. 

 شش ستون سنگی با طرح قاشقی در جلوی در ورودی ساختمان دیده می شود که همگی زیر یک طاق قرار گرفته اند و ایوان شرقی را تشکیل می دهند. در هر یک از سرستون ها طرح چهار گاو به صورت نشسته قرار دارد که گویی تمام وزن سازه بر دوش آنها افتاده است. گاو در آیین زرتشتی به عنوان نماد آفرینش در نظر گرفته می شود و بر اساس باور زرتشتیان به چهار طرف جهان نظر دارد. در میان گاوها شاخه هایی از انگور و برگ حجاری شده دیده می شود که در دین زرتشت نماد شادی هستند. دو شبه ستون نیز در دو طرف ایوان دیده می شود. سقف این بنا شیروانی با خرپای چوبی است و در بالای ستون ها به گونه ای نماسازی انجام شده که سقف شیروانی به چشم نیاید.

یک کتیبه سنگی حجاری شده در اینجا دیده می شود که از جمله بخش های جالب توجه آتشکده به شمار می رود. در سمت راست بالای کتیبه، نقش یک خورشید حجاری شده است و در زیر آن یک مجمر آتش به چشم می خورد. در مرکز یک فَروهر قرار دارد که تفاوت های زیادی با فروهرهای معمولی در آن دیده می شود. معمولا در دستان فروهر حلقه ای قرار دارد که در این اثر به صورت نیم دایره و کمان کشیده شده است. در فروهرهای دیگر دو نماد خیر و شر -سپنته مینو و انگره مینو- به صورت خطی ترسیم شده اند که از کمر به دو طرف می روند و در پایان به حلقه می رسند؛ اما در اینجا این دو نماد به صورت چنگال یک پرنده شکاری هستند. در سمت چپ سنگ حجاری شده مردی روحانی با کمانی در دست به چشم می خورد که آن را شبیه شاه گشتاسب می دانند؛ کسی که فرمانروای بلخ بود و وقتی زرتشت به او پناه برد، دین وی را قبول کرد و به پشتیبانی از او پرداخت.

در بالای کتیبه، حجاری جالب توجهی در میان دو فرشته دیده می شود که بخشی از اوستا به نام هفتن یشت را در خود دارد:

اهورم مزدام ریونتم خره ننکشی یزمیده 

اهیا توا آترو ورزینا فو اردیه فیره جسامیده مزدا اهورا توا توا مینیو سفی نشتایی آ اختش اهمائه ئیم اختویو دا انکهه 

نوا امزدا اهورا یری جسائه و هونسکها

این عبارات، ستایش اهورامزدا را در بر دارند. زرتشتیان از او می خواهند که توسط آتش مقدس پیش روی شان، به او نزدیک شوند. آنها می خواهند که اهورامزدا، آزاردهندگان این آتش مقدس را آزار دهد و یاری دهنده مردم باشد.

*بخش های مختلف ساختمان مرکزی

برای رسیدن به در چوبی ساختمان مرکزی، باید از 4 پله بالا بروید. در بالای در، سنگی با نشان فروهر را می بینید که ۲ پنجره و ۲ مجمر آتش در بالای آن هستند. پس از ورود، کتاب های اوستا به خط دبیره و گجراتی و کلاه ها را می بینید که در سمت چپ و راست ورودی قرار گرفته اند و سپس با این فضاها مواجه می شوید:

1- نمازگاه یا سالن نیایش

تالار نیایش آتشکده آدریان، محل نگهداری آتش را از شرق و شمال و جنوب محاصره کرده است. شاید در نگاه اول فکر کنید که محل نگهداری آتش مانند یک ضریح است که می توانید به دور آن بچرخید اما این محل در بخش میانه غربی قرار دارد و از طرف غرب مسدود است. ضریح بی بی شهربانو نیز به همین شکل ساخته شده و از غرب مسدود می شود. 

کف سالن پوشیده از قالی های رنگارنگ است. در سمت چپ تالار، کتیبه ای سنگی در قاب گچ بری شده خودنمایی می کند که بر روی آن نوشته شده است:

اهورا ، بیاری اهورامزدا از دهش نیک اندیشان پارسیان هندوستان پایه آدریان تهران استوار گردید و از کمک نیک خواهان زرتشتیان تهران بفرخندگی انجام یافت خرداد ماه باستانی ۱۲۸۶ بدرخواست انجمن زرتشتیان تهران و یاوری سیت بهرامچی بیکاجی و رهنمونی و دستیاری این بنده کیخسرو شاهرخ

گرداگرد صحن اصلی این تالار یا نمازگاه صندلی هایی برای نیایشگران گذاشته اند و شاید افرادی را مشغول خواندن اوستا ببینید. موبد آتشکده نیز در سمت چپ به عبادت می پردازد. گچبری های تالار بسیار زیبا و چشم نواز هستند و با رنگ طلایی و مسی زینت یافته اند. پنجره ها به صورت تیزه دار ساخته شده و  قوسی مخصوص دارند که به زیبایی فضا می افزاید.

2- محل نگهداری آتش

در قسمت مرکزی بنای نیایشگاه به اتاقی چهار گوش با ابعاد ۵٫۵۰ در ۴٫۱۷ متر می رسیم که دیوارهایی به ارتفاع 80 سانتی متر دارد و پس از آن شیشه های ضخیم تا سقف رفته اند. در اتاق، یک ظرف مسی به چشم می خورد که در میان زرتشتیان به آفرینگان، آدوران، آتشدان، آتشگاه و مجمر مشهور است. در میان این ظرف کنده‌ای نیم سوخته و مقدار زیادی خاکستر دیده می شود که از آتش به جای مانده اند. در میان این خاکستر ها شعله‌ای باریک نشان از زنده بودن این آتش مقدس دارد. سه درگاه از چهار درگاه شیشه ای است و تنها از پشت این شیشه ها می توان آتش فروزان را دید. درِ اتاق نگهداری آتش در شمال آن است و در پشت این فضا اتاقی به ابعاد ۱۲ در ۴ متر تعبیه کرده اند که به محوطه حیاط راه دارد. تنها کسی که حق ورود به حریم آتش را دارد، آتش بان است که وظیفه خوراک رسانی به آتش و تمیزکردن آتشدان را بر عهده دارد. آتش بان را «آتخش بندگ» یا «آدوران بندگ» می نامند. وی شخصی آزاد و حتا از اصالتی اشرافی است؛ اما در معنای مجازی کلمه «برده» به حساب می آید و از لحاظ مذهبی «مقید» به آتش است.

چهار گوش بودن آتشکده برای تاکید بر چهار آخشیج زرتشتی (عناصر چهارگانه) است؛ آب، هوا، خاک و آتش. در آتشکده خاک و هوا و آتش وجود دارد و آب نیز از طریق حوض و فواره حضور پیدا می کند. چهار دیوار آدریان در چهار جهت اصلی جای گرفته است و مایل نیست.

زرتشتیان آتشدان را بالاتر از سطح زمین می گذارند و مجمر آتشکده آدریان نیز بر روی یک ستون سنگی به ارتفاع ۳۰ سانتی متر قرار دارد. چهار دودکش در سقف این قسمت وجود دارد تا دود از آنها خارج شود. زرتشتیان سقف را آن قدر بلند (حداقل 4 متر) در نظر می گیرند تا شکوه جایگاه آتش را دو چندان کنند. بر اساس سنت آنها، سقف محل اصلی نگهداری آتش باید در مرکز باشد و به صورت گنبدی ساخته شود. سه بخش از فضای داخلی گرداگرد آتش به نیایش‌کنندگان اختصاص دارد و یک بخش (معمولا بخش پشتی محل نگه‌داری آتش) که به سمت جنوب نیست، یشت‌خانه یا نیایشگاه ویژه می شود.

در ضلع شرقی اتاق نگهداری آتش، سه گاوصندوق گذاشته اند که هر یک به دهش (خیرات) خاصی اختصاص دارند؛ کمک به آدریان (آتشکده)، نیازمندان، بیماران و یادواره درگذشت اشوزرتشت. در روی گاوصندوق ها ظرفی است که بیشتر اوقات در آن نخود و کشمش می ریزند.

3- اتاق یشت

در غربی ترین بخش آتشکده به اتاق یشت بر می خوریم که محلی برای به جای آوردن مراسم مذهبی است. این سالن بزرگ دو بخش دارد:

 بخش کوچکتر با یک میز بزرگ و حدود 30 صندلی و یک ردیف یخچال های ویترینی بزرگ برای نگهداری مواد خوراکی

بخش بزرگتر به ابعاد تقریبی 40 متر در 15 متر با حدود 100 صندلی که یک میز بزرگ و طویل هم برای چیدن مواد پذیرایی دارد.

اتاق یشت جایی برای برگزاری مراسم مربوط به درگذشتگان است  که برای زرتشتی ها به صورت مراسم سال و سی روزه و روزه و سوم و چهارم برگزار می شود.

در کنار میزها سفره های سفیدی وجود دارد و عکس هایی از درگذشتگان زرتشتی نیز در آن دیده می شود. در مراسم مختلف بر روی یکی از میزهای بزرگ که به دیوار چسبانده شده اند، سفره سفیدی می اندازند خوراکی ها را بر روی آن می چینند. موبد برای خواندن نمازهای مخصوص بر صندلی می نشیند و حاضران به اوستا گوش می سپارند. پس از پایان نماز به هر یک از مهمانان آجیل هفت مغز معروف به لرک می دهند. موبد میوه ها را حین خواندن اوستا تکه تکه می کند و در آخر مهمانان از آن می خورند.

3- آشپزخانه

آتشکده آدریان دارای یک آشپزخانه هم هست که در انتهای حیاط و پشت ساختمان مرکزی آتشکده قرار دارد و دو عدد تنور نانوایی و چند پلو پز و اجاق در آن دیده می شود. به هنگام برگزاری مراسم مربوط به درگذشتگان، این آشپزخانه برای درست کردن خوراکی های مخصوص پیروان زرتشت استفاده می شود که عبارتند از:

سیرو سُداب: در ابتدا مقداری برگ سداب تازه را با چند عدد سیر و برگ سبز نعناع چرخ و سپس این ترکیب را در روغن سرخ می کنند. در ادامه مقداری ادویه و سرکه به این ترکیب اضافه می شود و در حالی که می جوشد به آن آب می افزایند. این مخلوط را در کاسه مسی بر روی چند تکه نان می ریزند و پس از پاشیدن نعنا بر روی آن، بر سر سفره می گذارند.

سیرُگ: نانی از خمیر نان (بیشتر سنگک) که در روغن سرخ می شود. برای درست کردن این نان چانه‌ای از خمیر را پهن و نازک می کنند و سپس داخل روغن می اندازند. یک نفر مدام مراقب نان است و آن را با کمک چوب یا سیخ در روغن می چرخاند. وقتی نان برشته و تیره شد آن را از روغن در می آورند و چاشنی هایی از قبیل خرما ،پشمک، شکر، پودر پسته و .... بر روی آن می ریزند.

حلوای برنج و حلوای شکر: انواع حلواهایی که بر سر سفره زرتشتی ها پیدا می شود.

تصویری از این بخش در دست نیست. اگر عکسی از آن دارید، برای ما بفرستید تا با نام خودتان در کارناوال منتشر شود. عکس را اینجا آپلود کنید.

4- مجموعه سالن های پذیرایی

از سمت کوچه زرتشتیان دری وجود دارد که به مجموعه ای پیچیده از سالن های مختف در سه طبقه راه پیدا می کند.

طبقه همکف: سالن خسروی و سالن بهمن که ویژه جشن‌ها و عروسی هاست، سالن ایرج که به مراسم مذهبی مانند پرسه ، سال و سی‌روزه اختصاص دارد.

طبقه اول: دفتر مرکزی سازمان پذیرایی و سالن غذاخوری

طبقه دوم: سالن جلسات هیات مدیره انجمن زرتشتیان تهران است که اندازه آن به سالن ایرج در طبقه همکف می رسد.

سالن‌ ایرج با سالن های واقع در مجموعه تفاوت دارد و موقعیت استفاده کنندگان در انتخاب آن تاثیر می گذارد. آیین های پرسه حتما در این سالن برپا می شوند؛ اما مراسم مربوط به درگذشتگان، ممکن است در یکی از بخش ها برگزار شوند. تفاوت سالن ها در نرخ تعرفه های آنهاست. این مجموعه دارای آشپزخانه بزرگ و مجهزی در زیرزمین است که تاثیر زیادی در کاهش هزینه های تهیه خوراک مراسم دارد. در این مجموعه سرویس بهداشتی و دفتر ملاقات‌های مردمی شادروان موبد موبدان رستم شهزادی نیز وجود دارند.

5- دیگر ساختمان ها

به جز ساختمان مرکزی، ۴ ساختمان دیگر نیز در محوطه وجود دارد؛ دو عمارت در شرق و دو عمارت در غرب. یکی از ساختمان های شرقی مربوط به زمان قاجار است و سقف شیروانی دارد. ساختمان دیگر به زمان پهلوی دوم بر می گردد و دارای سقف تخت است. هر دوی این ساختمان ها به خیابان راه دارند. هر دوی ساختمان غربی نیز مربوط به دوره قاجارند. یکی از بناها جایگاه پخت نان برای آیین های زرتشتی است.

به طور کلی بخش های مهم نیایشگاه را می توان این گونه نام برد: یزشنگاه، اتاق موبدان، تالار میرزا جمشید مهربان کرمانی به نامگانه «سرور رستم»، اتاق یشت خوانی بهرام مهربان خداوندی به نامگانه «مهربان خداوندی»، تالار میرزا جمشید مهربان کرمانی به نامگانه «میرزا رستم مهربان»، آشپرخانه و انبار چوب در جنوب شرقی عمارت. در شمال غربی نیایشگاه تالار خسروی واقع شده است که ورودی آن در خیابان زرتشتیان قرار دارد. انجمن زرتشتیان نیز در مجاورت همین آتشکده فعالیت می کند. 

آتش آتشکده

روانشادان موبد اردشیر رستم رستمی، موبد بهرام رشید شید و موبد هرمزدیار بهرام سروش، آتش آتشکده آدریان را در سال 1296 خورشیدی از یزد به تهران آوردند. آنها در روز آذر از ماه آذر (جشن آذرگان) آتش را در جایش گذاشتند و آیین جشن‌خوانی و نیایش را برگزار کردند. آتش در ابتدا به آتشکده آذر فرنبغ تعلق داشته که پایه آن را به جمشید شاه پیشدادی نسبت می دهند. این آتش نخست در خوارزم بوده و در زمان گشتاسب از خوارزم به کابلستان انتقال یافته تا در نهایت به جایگاه نهایی آن در ساسانیان در کاریان فارس رسیده است. آتش آتشکده های کنونی زرتشتیان از همین آتش است که به یزد (کثه)، غار شگفت یزدان عقدا، هفتادر، ترک‌آباد، احمدآباد، شریف‌آباد و سپس دوباره به یزد برده شده و به آتشکده های دیگر رفته است.

برای دانستن نوع آتش آتشکده آدریان باید بگوییم در این دین 3 نوع آتش وجود دارد که عبارتند از:

آتش دادگاه: این آتش همان آتشِ آتشدان خانه هاست. آتش دادگاه، مراسم تقدیس ندارد و مردم غیر روحانی نیز می توانند از آن نگهداری و مراقبت کنند. اما به هر حال این آتش هم باید با تشریفات نظامی در جای خود گذاشته شود و حتما یک موبد آن را برپا دارد. زرتشتیان این آتش را در خانه های خود شعله ور نگه می دارند و در صورتی که فرزندان، به سوی زندگی جدیدی بروند و خانواده تشکیل دهند، آنها نیز از این آتش بر می دارند.

آتش آدُران: این آتش که با نام هاب آدریان و درب مهر هم شهرت دارد، برتر از آتش دادگاه شمرده می شود و مختص شهر و بلوکات بزرگ است. آتش آدران از ترکیب 4 آتش پدید می آید: آتش اجاق فرماندار محل، آتش اجاق فرمانده نظامی محل، آتش اجاق قاضی محل و آتش اجاق کشاورز محل. ایجاد این آتش با مراسم تقدیس همراه است و 1 ماه به طول می انجامد. درب مهر نام زیارتگاه هایی بوده که در هر محله زرتشتی وجود داشتند و  محل اجتماع ریش سفیدان و رفع مشکلات مردم بودند.

آتش بهرام (ورهرام): این آتش از ترکیب ۱۵ آتش زمینی شامل رنگرز، پادشاه یا فرماندار، کوزه گر، آجرپز، درویش یا صاحبدل، زرگر، ضرابخانه، آهنگر، اسلحه ساز، نانوا، تقطیر، فرمانده ارتش، چوپان، پیشوای دینی، برق آسمان و مرده سوز و یک آتش آسمانی (ایجاد شده از برق و رعد آسمان) پدید آمده است. مراسم تقدیس این آتش حدود 1 سال طول می کشد و در طی آن 1128 بار آتش، تطهیر می شود. برای تطهیر هیزم را روی آتش می گیرند و وقتی با گرمای آتش شعله ور شد، آن را یک مرحله تطهیر به حساب می آورند. فقط موبدانی حق مراقبت از این آتش را دارند که دشوار ترین آیین های دینی تطهیر را گذرانده اند و جز آنان کسی حق ورود به حریم آتش را ندارد. آتش بهرام اهمیت زیادی برای زرتشتیان دارد و باور بر این است که خاموش شدن آن با خاموش شدن دین همراه است. این آتش به عموم مردم تعلق دارد و نباید برای لحظه ای خاموش شود. اکنون در ایران دو آتش بهرام در یزد و کرمان موجود است.

نکته ای که باید اینجا به آن اشاره کنیم، این است که آتش آدریان تهران، از نوع آتش بهرام (ورهرام) است و بر خلاف نامش از نوع آتش آدران به حساب نمی آید. این آتش از کنده‌های چوب درخت گیلاس، هلو، آلبالو و گردو  تغذیه می شود که در اثر سوختن دود کمی دارند. چوب ها نباید کاربری صنعتی داشته باشند و طول زمان سوختن نیز باید به درازا بکشد.

آداب ورود به آتشکده آدریان

زرتشتیان پیش از ورود به نیایشگاه به دستشویی کوچک گوشه حیاط می روند و دست و روی شان را می شویند. مردان به سراغ کمدی آهنی می روند و از کلاه های سفید معروف به «عرقچین» بر می دارند و بر سر می گذارند. زنان از کشوی همین کمد روسری های سفید بر می دارند و می پوشند.

زنان و مردان پیش از ورود به نیایشگاه، کفش های خود را در می آورند اما موبدان از این کار معاف هستند.

زرتشتیان هنگام ورود، مستقیم حرکت می کنند و به سمت پنجره‌ شیشه ای که آتشدان در آن قرار دارد می روند. آنها برای ادای نذر لیوان های کوچکی را از موبد می گیرند که آب و روغن و فتیله‌ دارند و آن را روشن می کنند. روشن کردن شمع در این مکان مرسوم نیست؛ البته این رسم از هند به ایران آمده و جای شمع را گرفته است.

اگر زرتشتی نیستید باز هم به عنوان یک گردشگرِ مسئول باید نکاتی را برای ورود رعایت کنید که بسیار ساده هستند:

•  باید بدون کفش به نیایشگاه وارد شوید.
•  مردان یک کلاه سفید و پارچه ای به سر می کنند که مسئولان نیایشگاه در اختیارشان می گذارند.
• بانوان باید با پوشش مناسب به داخل نیایشگاه بروند و در زمان ورود، عادت ماهیانه نباشند.

اطلاعات بازدید

ساعات بازدید: شنبه تا چهارشنبه از 08:30 تا 13:00 و پنج شنبه ها 08:30 تا 12:00

برای بازدید از این آتشکده باید با شماره ۶۶۷۰۶۸۶۵-021 تماس بگیرید. در صورت هماهنگ نکردن، مسوولان آتشکده می توانند به دلیل برگزاری مراسم خاص و تعطیلات رسمی مذهبی شان از بازدید شما جلوگیری کنند.

نکته مهم: تهیه تصویر از این آتشکده تنها با مجوز امکانپذیر است.

نام آتشکده

شاید برای تان جالب باشد که از دلیل نامگذاری این آتشکده با عنوان آدریان سر در آورید. آدُران، آدریان (آذران) همان آتشگاه یا آتشکده معنی می دهد. این کلمه از دو بخش «آدر» و «ان» تشکیل شده است؛ بخش نخست به معنای آذر یعنی آتش و بخش دوم «ان» علامت نسبت فراوان در نام های جغرافیایی. ترکیب آذر+ ان نشان دهنده جایی است که آدر= آذر= آتش در آن زیاد است. آدوران، آتشدان و آتشگاه نام هایی برای ظرف نگهداری آتش نیز هستند.

آتشکده آدریان با عناوین دیگری نیز شناخته می شود که معروف ترین آنها عبارتند از: مسجد زرتشت، معبد زرتشتیان، آتشکده تهران، مَعبِد ، آدریان، نیایشگاه زرتشتیان، معبد آدریان، آدوران و ...

در برخی از نقشه ها، این بنا با عنوان مسجد زرتشتیان و در برخی دیگر آتشکده مشخص شده است. خود زرتشتیان بنای آدریان را به صورت معبِد (Mabed) می خوانند و از نام های دیگر کمتر استفاده می کنند. آتش این آتشکده نیز نزد آنان به آتش سپندینه (مقدس) مشهور است.

توصیه های کارناوالی

بناهای مربوط به ادیان مختلف جاذبه های خاصی دارند. اگر در مورد فرهنگ زرتشتیان کنجکاوید حتما سری به آتشکده های شان بزنید. می توانید آنها را در کارناوال ببینید و بشناسید.

به هنگام حضور در آتشکده، شأن این مکان را حفظ کنید و به عقاید پیروان دین زرتشت احترام بگذارید.

سخن آخر

اگر به دنبال بهانه ای برای تهرانگردی هستید، آدریان می تواند یکی از گزینه های خوب شما باشد. به خیابان های این شهر شلوغ بزنید و از جاذبه های تاریخی و دیدنی اش لذت ببرید.

آیا تا به حال به این آتشکده رفته اید؟

تجربه بازدید از کدام آتشکده های ایران را دارید؟