مجموعه تاریخی پاسارگاد | اولین پایتخت امپراتوری هخامنشی

سفر مجازی امروزمان در کارناوال به نخستین پایتخت امپراتوری بزرگ هخامنشی اختصاص پیدا کرده است، می‌خواهیم همراه شما راهی مجموعه تاریخی پاسارگاد شویم و به دنیای پر رمزوراز این شهر باستانی سری بزنیم. قصد داریم در کنار شما زمان را به قرن‌ها پیش بازگردانیم و از چرایی ساخت این مجموعه بیشتر بدانیم و ببینیم که مجموعه پاسارگاد کجاست و چرا تا این اندازه مهم شده است؟ پس همراهمان شوید تا از بخش‌های مختلف این مجموعه تاریخی دیدن کنیم، عکس پاسارگاد شیراز را با هم به تماشا بنشینیم و از تجربه سفر گردشگران خارجی به پاسارگاد برایتان بگوییم. 

چرا بازدید از مجموعه پاسارگاد؟

• یکی از آثار ثبت جهانی ایران است که در فهرست آثار یونسکو قرار دارد. 
• یکی از مشهورترین جاذبه‌های تاریخی ایران که نخستین پایتخت امپراتوری هخامنشی در اینجا برپا شده است.
• بر اساس روایت‌های تاریخی کوروش بزرگ ساخت بیشتر بناهای این مجموعه را بر عهده داشته است، مقبره کوروش نیز در این مجموعه قرار دارد.
• بازدید از این مکان به افزایش اطلاعات شما در مورد تاریخ ایران به‌ویژه تاریخ هخامنشی کمک می‌کند. 
• پاسارگاد مجموعه‌ای ارزشمند و از بناهای تاریخی دوره هخامنشی محسوب می‌شود که با بازدید از آن می‌توانید سفری به این بخش از تاریخ ایران داشته باشید. 
• باغ ثبت جهانی پاسارگاد نیز جزوی از این مجموعه محسوب می‌شود؛ اگرچه این باغ امروز وجود ندارد اما الهام‌بخش باغ‌های مشهور ایرانی پس از خود بوده است. 

آشنایی با مجموعه باستانی پاسارگاد 

برای کشف حقایق مجموعه پاسارگاد باید به جنوب ایران و استان فارس سفر کرد. جایی در دشت مرغاب و جلگه پاسارگاد، در نزدیکی شهر پاسارگاد، سازه‌هایی باستانی به چشم می‌خورد که از گذشته‌های دور ایران به یادگار مانده‌اند و داستان‌های فراوانی برای گفتن دارند. جایی که تاریخ پرشکوه هخامنشی در آن پایه‌گذاری شده است و به‌عنوان نخستین پایتخت این امپراتوری بزرگ شناخته می‌شود. این منطقه همچنین اصلی‌ترین و وسیع‌ترین محوطه هخامنشی دنیا را در خود جای داده است و متنوع‌ترین و بیشترین آثار این دوره در آن به چشم می‌خورد. در این مطلب قصد داریم نگاهی اجمالی بر تمام آثار مجموعه تاریخی پاسارگاد داشته باشیم و این شهر باستانی را از زاویه‌های گوناگون بررسی کنیم. هر کدام از سازه‌هایی که در این مجموعه وجود دارد بعدا به‌طور شایسته و کامل مورد بررسی قرار می‌گیرد و مقاله مربوط به آن در کارناوال منتشر می‌شود. 

ثبت ملی: این محوطه تاریخی در تاریخ 24 شهریور ماه 1310 با شماره 19 در لیست آثار ملی قرار گرفته بود.  

ثبت جهانی: این مجموعه پنجمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکوست که به‌دلیل داشتن شاخص‌ها و امتیازهای فراوان توانسته است با صددرصد آرا به این فهرست وارد شود.

راهنمای بازدید از مجموعه جهانی پاسارگاد

 مجموعه پاسارگاد به‌طور کلی از بناهای زیر تشکیل شده است: 

جایگاه سازه‌های مختلف در مجموعه پاسارگاد:

• آرامگاه کورش بزرگ در جنوب
• تل تخت و استحکامات آن روی یک تپه در شمال محوطه اصلی
• مجموعه سلطنتی در مرکز محوطه اصلی که شامل بقایای ساختمان دروازه، تالار عمومی، قصر مسکونی و باغ سلطنتی می‌شود
• زندان سلیمان در شمال مجموعه 

"برای راحتی بیشتر شما معرفی بناهای تاریخی پاسارگاد بر حسب ترتیب بازدیدتان از آن‌ها چیده شده است. به این صورت شما می‌توانید با خواندن بخش‌های مختلف در دل محوطه تاریخی پاسارگاد پیش بروید و اینجا را در ذهنتان مجسم کنید."

آرامگاه کوروش

آرامگاه کوروش بزرگ در میان آثار مختلف مجموعه پاسارگاد مهم‌ترین و مشهورترین اثر محسوب می‌شود. بسیاری این محوطه باستانی و تاریخی را با این سازه می‌شناسند و برای دیدن آن، راه طولانی رسیدن به پاسارگاد را طی می‌کنند. مقبره کوروش در بخش جنوبی مجموعه قرار دارد و گفته می‌شود به‌دستور خود کوروش و با نظارت وی ساخته شده است. آرامگاهی با بنای ساده اما بسیار زیبا و چشمگیر که با 156 متر مربع مساحت و 11 متر ارتفاع بعد از گذشت 25 قرن هنوز استوار و پابرجا در میان دشت مرغاب خودنمایی می‌کند. 

این سازه طراحی هوشمندانه‌ای دارد که هر ببیننده‌ای را به یاد زیگورات‌ها و نیایشگاه‌های کهن می‌اندازد و با سادگی و گیرایی خود توجه‌ها را از هر سوی دشت به خود جلب می‌کند. این مقبره ساختاری دو بخشی دارد که شامل بخش سکوی پلکانی و اتاقک آرامگاه با سقف خرپشتی می‌شود. 

کاروانسرای مظفری

در نزدیکی آرامگاه کوروش، بنایی به وسعت 208 متر مربع به چشم می‌خورد که با طرحی نامنظم با استفاده از سنگ‌های سفید ربوده شده از کاخ‌های کوروش ساخته شده است. این بنا که به نام کاروانسرای مظفری شناخته می‌شود، ایوانی به پهنای 30.3 متر با جرزهای سنگی نامنظم و چهارگوش و اتاق‌های کوچک و بزرگ در اطراف خود دارد. در گذشته در اطراف این بنا قبرستانی وجود داشت که تا زمان معاصر (دوره محمدرضاشاه پهلوی) در آن مرده دفن می‌کردند. برخی از سنگ‌هایی هم که برای سنگ‌قبر مرده‌ها مورد استفاده قرار داشت همان سنگ‌های کاخ‌های کوروش بود. البته در میان این سنگ قبرها کتیبه‌های زیبایی نیز به چشم می‌خورد که امروز به موزه هفت تنان در شهر شیراز انتقال داده شده است.

کاخ اختصاصی | اقامتگاه و منزل مسکونی کوروش

کاخ اختصاصی، یکی دیگر از کاخ‌های مجموعه پاسارگاد است که وسعت آن به 3192 متر مربع می‌رسد و یک تالار مرکزی و دو ایوان شرقی و غربی دارد. همچنین در گوشه‌های شمالی و جنوبی ایوان غربی کاخ، دو اتاق قرار داشت که امروزه آثار کمی از آن‌ها به دست ما رسیده است. 

آن‌گونه که پلان و ساختمان معماری بنا نشان می‌دهد، این کاخ اقامتگاه و منزل مسکونی کوروش بزرگ بوده است. بر روی درگاه‌های این کاخ تصویری از شاه به‌همراه چتردار یا مستخدم آن به چشم می‌خورد که البته اندازه پیکر شاه بزرگ‌تر است. لباسی که شاه بر تن دارد از نوع رداهای بلند چین در هخامنشی است که دکمه‌های طلایی دارد. متاسفانه دورهای طلایی این دکمه‌ها در گذشته از جای خود بیرون آورده شده‌اند. 

در نزدیکی درگاه شرقی و روی دیواره ایوان نیز سکویی سنگی به چشم می‌خورد که رو به سوی پردیس دارد و به احتمال زیاد شاه برای تماشای باغ از آن استفاده می‌کرده است. سنگ‌هایی که در ساخت این کاخ به کار رفته‌اند از سه جنس سنگ سفید مرمرنما، سنگ آهکی سیاه و سنگ ماسه‌ای کبود رنگ هستند. ترکیب سنگ‌های سیاه و سفید در بخش پایه ستون‌ها و کف ایوان‌ها از نوآوری‌های ویژه معماری در آن زمان به شمار می‌رفته است. روی شالی (در اصطلاح عام زیرپایه ستون‌ها) ستون‌های موجود در کاخ نیز تزیینات قاشقی به‌صورت افقی کار شده است. 

در گوشه جنوبی کاخ نیز جرزی سنگی دیده می‌شود که حفره‌ای درون خود دارد و با دیواره‌های آجری و خشتی سازه چفت می‌شده است. عملی که به استحکام بیشتر بنا در زمان ساخت کمک می‌کرد. بر بالای این جرز و در بخش شمالی آن سنگ‌نوشته‌ای وجود دارد که کوروش در آن خود را معرفی می‌کنند.

کاخ بارعام | کاخ پذیرایی کوروش و نخستین مقر سازمان ملل در دنیا

کاخ بارعام، کاخ پذیرایی کوروش بود که شاه در آن از میهمانان و مقام‌های ملل مختلفِ تمدن‌هایی که تحت حکومت او قرار داشتند، پذیرایی می‌کرد و با آن‌ها در مورد مسائل مختلف به گفت‌وگو می‌پرداخت. در واقع از کاخ بارعام به‌عنوان نخستین مقر سازمان ملل نیز یاد می‌کنند که در حدود بیست‌وپنج قرن پیش، اندیشه‌های بلند انسانی، حقوق بشر و آزادی و برابری انسان‌ها در آن مطرح شد و به دیگر نقاط دنیا گسترش پیدا کرد. 

این کاخ وسعتی برابر 2472 متر مربع دارد و در محور شمال‌غربی-جنوب‌شرقی ساخته شده است. کاخی که یک تالار گسترده مرکزی با 8 ستون به وسعت 705 متر مربع را در خود جای داده است. در 4 سمت کاخ، 4 ایوان به چشم می‌خورد که در کنار ستون‌های کوچک‌تر و دو اتاق دیگر، اجزای این قصر را شامل می‌شوند. 

تالار مرکزی کاخ، ارتفاعی بیشتر از سقف ایوان‌های کناری آن داشت و از چهار درگاه به چهار ایوان کناری کاخ ارتباط پیدا می‌کرد. امروزه از 8 ستون این تالار تنها یک ستون باقی‌مانده است که ارتفاع آن به 10.13 متر می‌رسد. ستون هایی که زیرستون‌ها و سرستون‌هایی از سنگ سیاه داشتند. تنه (قلمه ستون‌ها) این ستون‌ها با سنگ سفید ساخته شده بودند. 7 ستون دیگر این مجموعه نیز در زمان اتابکان به اطراف آرامگاه کوروش انتقال داده شده بود تا در آنجا مسجدی ساخته شود؛ البته این ستون‌ها امروز به‌جای اصلی خود برگردانده شدند.

4 درگاهی که تالار را به ایوان‌های اطراف کاخ وصل می‌کردند، از سنگ سیاه ساخته شده بودند و به این شیوه به ایوان‌ها ارتباط پیدا می‌کردند: 

• درگاه شمال‌غربی: این درگاه با نقش پای انسان و عقاب به ایوان 16 ستونی شمال‌غربی می‌رسید. 
• درگاه شمال‌شرقی: این درگاه محل ارتباط با بزرگ‌ترین ایوان کاخ، با 48 ستون بود. 
• درگاه جنوب‌شرقی: این درگاه نقشی ترکیبی از انسان، ماهی و گاو داشت و به یک ایوان 16 ستونی می‌رسید. 
• درگاه جنوب‌غربی: این درگاه نیز با نقش پای انسان و حیوان آراسته شده بود و به ایوانی 28 ستونی راه داشت. 

همچنین در این کاخ، قسمت‌هایی از 3 جرز سنگی برجای‌مانده است که بر بالای آن‌ها کتیبه‌ای با مضمون "من کوروش، شاه هستم، هخامنشی زاده" به خط میخی و به سه زبان فارسی باستانی ایلامی و بابلی دیده می‌شود. 

مجموعه باغ ایرانی پاسارگاد | مادر باغ های ایرانی

مجموعه باغ ایرانی پاسارگاد یکی از مشهورترین بخش‌های مجموعه پاسارگاد است که خود به‌همراه 8 مجموعه باغ ایرانی دیگر در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. البته این مجموعه باغ که به نام‌های پردیس پاسارگاد، باغ شاهی پاسارگاد، پردیس کوروش شناخته می‌شود، امروزه وجود ندارد و تنها آثار اندکی از آن باقی‌مانده است. باغی که تصویری از یک باغ با طرح و سلیقه ایرانی را نشان می‌داد و ریشه معماری باغ‌های ایرانی و الگوی اولیه باغ‌سازی ایرانی بود. باغ شاهی پاسارگاد، در زمان خود توانست در ساخت باغ‌های سلطنتی در فلات ایران نوآوری به وجود بیاورد. علاوه بر این‌ها از این باغ به‌عنوان مادر باغ‌های ایرانی دوره صفوی و نیز باغ‌های شاهی هند یاد می‌شود. 

نکته جالب در مورد پردیس پاسارگاد این است که بر اساس منابع تاریخی، کوروش کبیر، خود او نحوه ساخت این باغ را برای سازندگان تشریح کرده و حتی چگونگی چینش درختان نیز بر اساس گفته‌های او صورت گرفته است. این باغ بزرگ بناها و باغ‌های کوچک دیگری را نیز در خود داشته است و بسیاری از طرح آن به‌عنوان طرح «باغ در باغ» یاد می‌کنند. شواهد و کشف‌های انجام شده پیرامون باغ پاسارگاد نشان می‌دهد که این باغ شامل دو ساختمان برای استراحت، درخت‌های گوناگون، گل‌های رنگارنگ و پرندگان می‌شد که همه آن‌ها با نظر و سلیقه کوروش جمع‌آوری شده بودند.

به‌طور کلی آن‌طور که پژوهش‌ها نشان می‌دهد طرح و گستردگی باغ پارسارگاد و درختان و گل‌های رنگارنگ موجود در آن، به ببیننده این حس را انتقال می‌دادند که انگار در بهشت (معنای لغوی پردیس) حضور دارد. 

آنچه در باغ پاسارگاد وجود داشت

طرح پردیس پاسارگاد به این صورت بود که در دو سمت آن دو کوشک به چشم می‌خورد؛ کوشک هایی که افراد از آن برای استراحت و تماشای چشم‌انداز زیبای باغ استفاده می‌کردند. آب از جوی‌های سنگی وارد باغ می‌شد و در آب‌نماها و حوضچه‌های چهارگوش سنگی می‌چرخید و باغ را آبیاری می‌کرد. این آب از جوی‌هایی که از رودخانه پلوار یا چشمه بناب منشعب می‌شد، به باغ پاسارگاد می‌رسید. تا به امروز در حدود 1100 متر از آب‌نماهای باغ کشف شده و از زیر خاک بیرون آمده است. 

*کوشک های باغ پاسارگاد

کوشک‌ها در طرح باغ پاسارگاد نقش مکمل آب‌نماها را داشتند و امروزه تنها بقایای کمی از آن‌ها در بخش‌های شرقی و جنوبی محدوده باغ مرکزی وجود دارد. این دو کوشک که با نام‌های کوشک A و B شناخته می‌شوند، ساختاری ساده داشتند و نقشه آن‌ها با الهام از نقشه کاخ‌های پاسارگاد طراحی شده بود. آن‌طور که از شواهد بر می‌آید کوشک B به دلیل قرارگیری بر سر مسیر اختصاصی (بین دو کاخ اصلی مجموعه پاسارگاد) مورد توجه بود.

*آبراهه های باغ شاهی پاسارگاد

 آبراهه‌های باغ شاهی همان‌طور که در بالا گفتیم 1100 متر طول (مقداری که تاکنون کشف شده است) دارد و وضعیت اولیه گذرگاه‌ها، درختان و چمنزارها در باغ را نشان می‌دهد. این آب‌نماها در طراحی باغ دو کارکرد داشتند؛ جنبه تزیینی و زیبایی‌بخشی و آبیاری. آب‌نماها از دو قسمت جوی‌های عبور آب و حوضچه‌ها تشکیل شده بودند که حوضچه‌ها وظیفه تقسیم آب و آرام کردن سرعت آن در مسیر جوی‌ها را انجام می‌دادند. 

*پل باغ پاسارگاد

بخش دیگر پردیس پاسارگاد پلی بود که در 150 متری غرب "کاخ دروازه" (در ادامه توضیح داده می‌شود) وجود داشت و بر روی آبراهه‌ای منشعب از رودخانه پلوار ساخته شده بود. پلی که ارتفاع ستون‌های آن بر اساس ارزیابی‌های دیوید استروناخ (1) به 2 متر می‌رسید و مربع شکل بود. البته یافته‌های مختلف باستان‌شناسی نشان می‌دهد به‌احتمال زیاد این پل در اواخر دوره هخامنشی یا حتی بعد از آن ساخته شده باشد. 

پاورقی

1- دیوید استروناخ باستان‌شناسی اسکاتلندی، کارشناس تاریخی ایران و عراق و متخصص آثار تمدن ایران پیش از اسلام است. او در یافتن بازمانده‌های پاسارگاد نقش مهمی داشت. آقای استروناخ یکی از نویسندگان دانشنامه ایرانیکاست و امروزه در دانشگاه معتبر برکلی تردیس می‌کند. 

کاخ دروازه

کاخ دروازه، یکی از 3 کاخ کشف شده در مجموعه پاسارگاد است که به‌عنوان دروازه ورودی به این محوطه شناخته می‌شود. این کاخ شباهت‌های زیادی با کاخ دروازه ملل تخت جمشید دارد و با وسعت 726 متر مربع در شرق مجموعه پاسارگاد واقع شده است. هر چند امروزه بقایای چندانی از این کاخ به چشم نمی‌خورد اما شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که این بنا تالاری به‌وسعت 686 متر مربع داشته که سقف آن را 8 ستون سنگی 16 متری سرپا نگه می‌داشتند. هر کدام از این ستون‌ها روی زیرستون‌هایی مکعب شکل از سنگ سیاه، به ابعاد 2 در 2 متر قرار داشتند. بزرگی این زیرستون‌ها نشان می‌دهد که ستون‌های موجود در تالار کاخ تا چه اندازه عظیم و چشمگیر بودند. متاسفانه امروزه اثری از این ستون‌ها باقی‌نمانده است؛ اما از زیرستون‌های پیدا شده در کاخ دروازه در پوششی از کاهگل محافظت می‌شود. 

تالار بزرگ کاخ دروازه دو درگاه اصلی در جهت شمال‌غربی و جنوب‌شرقی داشت. دو درگاه فرعی دیگر نیز در سمت‌های شمال‌شرقی و جنوب‌غربی این تالار را به بخش‌های دیگر کاخ مرتبط می‌کرد. باستان‌شناسان در کاوش‌های خود در این کاخ توانسته‌اند دیوار بلندی از کاهگل پیرامون کاخ پیدا کنند. همچنین دو اتاق نگهبانی نیزدر نزدیکی درگاه‌های شمال‌شرقی و جنوب‌غربی کشف شد. بر اساس یافته‌های آن‌ها، ارتفاع هر کدام از این درگاه‌ها در گذشته به 9 متر می‌رسید و امروز تنها بقایایی از جرزهای درگاه شمالی در محوطه به چشم می‌خورد. بر این جرز یکی از مهم‌ترین نشانه‌های محوطه پاسارگاد و تنها سنگ‌نگاره سالم موجود در مجموعه، "نقش انسانی با چهاربال در حال نیایش" دیده می‌شود.

سنگ نگاره انسان بالدار

پیش از این گفتیم که سنگ‌نگاره انسان بالدار، سالم‌ترین و زیباترین نقش‌برجسته مجموعه پاسارگاد است. تراش این سنگ‌نگاره سطحی است و به همین دلیل متاسفانه با گذشت زمان و باد و باران بسیاری از جزئیات آن از میان رفته و غیرقابل تشخیص شده است. البته هنوز آن اندازه جزئیات از این نقش‌برجسته باقی‌مانده است که بتواند رازهایی از گذشته را برای ما برملا کند. 

*تصویر نقش برجسته:

در این نقش‌برجسته تصویر مردی را می‌بینید که با ریش انبوه کوتاه، تاجی بر سر و چهار بال که گویی او را در میان گرفته‌اند، به‌سمت مرکز کاخ نگاه می‌کند. ارتفاع نقش این مرد از فرق سر تا کف پا 2.35 متر و با تاج 2.90 متر است. تصویر مرد از نیم‌رخ حجاری شده و رو به‌سمت چپ خود (مرکز تالار) دارد و به نظر می‌رسد سازنده می‌خواسته نشان دهد این فرد در حال حرکت به‌سوی تالار است. دست چپ این مرد تقریبا در پشت تنه‌اش پنهان شده اما دست راست آن تا جلو سینه بالا آمده است و انگشتان دست او کاملا باز هستند. این حالت، شکلی از سلام یا نیایش را در ذهن بیننده به وجود می‌آورد. 

چهار بالی که این نقش‌برجسته را در میان گرفته‌اند، به‌صورت جفتی دیده می‌شوند، یک جفت رو به بالا و یک جفت رو به پایین. پرها و شاه پرهای این بال‌ها در دو یا سه طبقه حجاری شده‌اند و قسمت اول بال‌های چپ و قسمت جلویی بال‌های راست با پولک تزیین شده‌اند. لباسی که این انسان بالدار بر تن دارد جبه‌ای (لباسی بلند و بی‌آستین که بر روی لباس‌های دیگر پوشیده می‌شود) بلند و بی‌کمر است که از گردن تا قوزک پای مرد بالدار را می‌پوشاند و به گل‌هایِ روزت مزین است. همچنین در نقش‌برجسته امروزی مشخص نیست که این انسان کفش به پا دارد یا خیر اما آن‌طور که از توصیف‌های استروناخ بر می‌آید، او پا برهنه بوده است. 

نقش و حالات تندیس این مرد بالدار را توصیف کردیم و به جذاب‌ترین و چشمگیرترین بخش آن، تاجی که بر سر او خودنمایی می‌کند می‌رسیم. بر سر این تندیس تاجی بزرگ، گرد و چسبان دیده می‌شود که گوشه‌های چشم بادامی، طرح بینی و گوش‌های آن را می‌پوشاند و از بالای پیشانی تا پشت گردن او را فرا گرفته است. طرح این تاج برجستگی‌هایی به‌صورت رشته‌های موازی دارد که نشان می‌دهد جنس آن از فلز و به احتمال زیاد از طلاست. از فرق تاج، دو شاخ قوچ حبشی بیرون آمده است که هر کدام در میانه دو تاب می‌خورند و به نوکی تیز می‌رسند.

بر روی این دو شاخ سه قرص خورشید دیده می شود که سه دایره متحدالمرکز روی آن کشیده شده است و بر روی این سه دایره، سه مخروط کوزه مانند قرار دارد. از گردن این کوزه ها نوارهایی آویزان است و سه گوی بر فرازشان کشیده شده، که البته امروز از این گوی ها اثری باقی نمانده است. از دو سمت مخروط ها چند برگ با رگه های موازی به بیرون زده اند و سر یک مار کبری از تاب دوم هر کدام از رگه ها به بیرون کشیده شده است. مارهایی که تاجی گوی مانند بر سر دارند و به نظر می رسد این گوی ها نمادی از خورشید باشند. 

*ریشه های فرهنگی نمادهای انسان بالدار

برای شکل‌دهی این تندیس از هنر و فرهنگ ملل مختلف آن روزگار استفاده شده است. به‌طور مثال پیشینه این‌گونه تاج‌ها به تمدن مصر باز می‌گردد و طرح لباس بلند انسان بالدار ریشه در فرهنگ ایلامی دارد، استفاده از بال‌ها نیز در هنر تمدن آشور متداول بوده است. به‌طور کلی اگر بخواهیم به‌صورت آیینی این تندیس را مورد بررسی قرار بدهیم به نظر می‌رسد نقش‌برجسته انسان بالدار "نگهبان جادویی" کاخ‌های مجموعه پاسارگاد بوده که بال‌های آن نشانه‌ای از فرمانروایی کوروش بر چهار گوشه عالم است و شاخ قوچ آن هم یادآوری از توجه فراوان ایرانی‌ها به این حیوان خاص. چرا که قوچ در فرهنگ ایرانی نمادی از فر کیانی (1) است و پادشاهان ایرانی بدون تایید آن نمی‌توانستند فرمانروایی کنند. 

تمام این موارد در کنار هم نشان‌دهنده این موضوع است که کوروش در تلاش برای این بوده که در مجموعه زیر نظر خود از تمام ملت‌ها نماینده‌ای داشته باشد و با ایجاد سنگ‌نگاره‌هایی از این دست نوعی اتحاد و همدلی بین مردم سرزمین‌های تحت فرمانروایی‌اش با هر رنگ و نژاد و اندیشه‌ای به وجود بیاورد.  

پاورقی

 1- نماد فر کیانی (که به اشتباه به‌عنوان نماد فروهر مشهور است) نشان پیکر بالداری است که در دیدگاه بسیاری از باستان‌شناسی و ایران‌شناس به‌عنوان نماد اهورامزدا شناخته می‌شود.

*متن کتیبه: 

در گذشته تا سال ۱۲۴۵ ه.ش، بر بالای این نقش‌برجسته کتیبه‌ای سه زبانی، به زبان‌های فارسی باستان، ایلامی و بابلی به خط میخی، وجود داشته که با توصیف و نقاشی‌های سیاحان خارجی متن آن امروز به دست ما رسیده است. 

متن بخش فارسی باستان این کتیبه شامل چنین موضوع‌هایی است: 

در سطر اول این کتیبه عبارت "اَدَم کوروش خشایَثیِ" و در سطر دوم "یَه هخامنشی" به چشم می‌خورد که ترجمه واژه به واژه آن "من کوروش ام، شاه، هخامنشی" می‌شود. مفهوم این عبارت به این صورت است که می‌خواهد کوروش (فردی که دستور ساخت تندیس را داده است) را معرفی کند و بگوید "من، کوروشم که شاه است و هخامنشی زاده" و نه بر خلاف آنچه بسیاری تصور می‌کنند بخواهد معرف کسی باشد که در این تندیس دیده می‌شود. 

برج سنگی | مقبره کمبوجیه

برج سنگی از بناهای تماشایی و زیبای مجموعه پاسارگاد است که تاریخ ساخت آن به نخستین سال‌های تاسیس امپراتوری هخامنشی باز می‌گردد. هنوز باستان‌شناسان در مورد کاربری اصلی این بنا به توافق نرسیده‌اند؛ گروهی از اینجا به‌عنوان مقبره کمبوجیه (پسر و جانشین کوروش بزرگ) یاد می‌کنند و برخی نیز می‌گویند این سازه آتشکده یا نیایشگاه بوده است. البته برخی هم بر این باور هستند که برج سنگی، گنج‌خانه دولت هخامنشی بود و در آن اسناد و مدارک مهم دولت نگهداری می‌شد. با تمام این فرضیه‌ها، با توجه به نقشه و معماری سازه احتمال اینکه اینجا بنایی با کارکرد آیینی باشد، از همه بیشتر است. نمونه مشابهی مانند برج سنگی در محوطه نقش رستم با نام کعبه زرتشت نیز وجود دارد که به نظر می‌رسد با الگوبرداری از این بنا ساخته شده باشد. همچنین در دوره‌های اسلامی این بنا با نام زندان سلیمان شهرت پیدا کرد. 

برج سنگی در اصل بنایی چهارگوش است که امروز تنها یک دیواره آن بر جای‌ مانده است. ارتفاع آن به 14 متر می‌رسد و اندازه‌های قاعده آن 7.27 در 7.23 متر است که بر روی سکویی سه پله‌ای قرار دارد. 

دسترسی به برج سنگی از سمت شمال‌غربی امکان‌پذیر است، جایی که ورودی آن قرار گرفته و ارتفاعی 7.50 متری از سطح زمین دارد. افراد برای بالا رفتن از این ارتفاع از پلکانی 29 پله‌ای بالا می‌رفتند. بنای برج سنگی در میان سازه‌های ساخته شده در دوره هخامنشی یکی از شاهکارهای مهندسی و هنری محسوب می‌شود، اما چرا؟

دلیل نخست آن نحوه قرارگیری بلوک‌های سنگی در کنار هم است. این بلوک‌ها طوری روی هم قرار گرفته‌اند که در برخی از رج‌ها خیلی سخت می‌توان دو بلوک را از هم تشخیص داد. دلیل دوم نمای دیواره است که تعداد 10 تورفتگی مستطیل شکل در آن دیده می‌شود. تورفتگی‌هایی که به‌شکل پنجره هستند (پنجره کور) و با قابی از سنگ‌های سیاه زیباسازی شده‌اند.  

تل تخت

تل تخت یا تختگاه سلطنتی محل ساخت ارگ سلطنتی پاسارگاد، پایتخت هخامنشی است. گفته می‌شود کوروش برای ساخت این تختگاه از ماهرترین معماران و سنگ‌تراشان سرزمین‌های تحت حکومت خود کمک گرفت اما پیش از اینکه تمام شدن آن را ببیند در 530 پیش از میلاد از دنیا رفت. آن‌طور که از شواهد تاریخی بر می‌آید داریوش بزرگ، هشت سال بعد از مرگ کوروش تغییراتی در نقشه اولیه این بنا می‌دهد، دو پلکان بزرگ ارگ را با خشت مسدود و آن را به دژ یا گنج‌خانه بزرگی تبدیل می‌کند. این دژ بعدها تا 50 سال پس از فروپاشی حکومت هخامنشی به‌صورت دژ و پادگان سربازان مقدونی-یونانی مورد استفاده قرار گرفت. هرچند در زمان یورش سربازان مقدونی اسکندر به این مجموعه، گنجینه‌های داخل آن به غارت رفت. 

نکته جالب در مورد تل تخت، نشانه‌هایی است که سنگ‌تراشان برای مدیریت تقسیم کار بر نمای سنگی آن برجای گذاشته‌اند و قرار بوده هنگام تکمیل نما تراشیده و محو شود اما به هر دلیلی این‌کار انجام نشده است. 

محوطه مقدس 

در ضلع شمال‌غربی محوطه مجموعه پاسارگاد دو سکو به بلندای 2 متر توجه‌ها را به خود جلب می‌کند. در فاصله 120 متری این دو سکو مصطبه‌ای (1) دیده می‌شود که در مجموع به تمام آن‌ها محوطه مقدس می‌گویند. در مورد کاربری‌های این دو سکو (که به نام‌های سکوی شمالی و جنوبی شناخته می‌شود) آلبرت اومستد (2) بر این باور است که آن‌ها مذبح‌های دوگانه اهورامزدا و آناهیتا (از خداهای باستان) بوده‌اند. البته برخی عقیده دارند که سکوی جنوبی برای اهدای موادی مانند هومه (3) به آناهیتا و سکوی شمالی برای پیشکش گوشت به میترا یا مهر (از کهن‌ترین خدایان هند و ایرانی) مورد استفاده قرار می‌گرفت. 

اما استروناخ در این زمینه می‌گوید کوروش مانند دیگر پادشاهان هخامنشی از سکوی جنوبی برای نیایش آتشی که بر روی این سکو روشن بود استفاده می‌کرد. او سه قطعه آتشدانی که در محوطه پاسارگاد کشف شده است را به‌عنوان شاهد حرف خود می‌گیرد و به نقش‌های برجسته‌ای که بر روی گوردخمه‌های اینجا پیدا شده است اشاره می‌کند. 

حال خوب است بدانیم این سکوها به چه شکلی بوده‌اند و به چه صورتی ساخته شده‌اند؟

سکوی شمالی شکل مکعب‌مربعی ساده‌ای دارد و سکوی جنوبی به‌صورت مکعبی با 8 پله ساخته شده است. این سکوی پله‌دار روی یک جفت آتشدان سنگی قرار گرفته‌اند و بر بالای آن آتشدان‌هایی به چشم می‌خورد؛ آتشدان‌هایی که به احتمال زیاد در زمان کوروش شاخته شده‌اند. 

همان‌طور که در بالا به آن اشاره کردیم در سمت غربی این دو سکو، مصطبه‌ای وجود دارد که روی صخره‌ای طبیعی ساخته شده است. این سازه از 5 سکوی خشتی ساخته شده است و به نظر می‌رسد تاریخ ساخت آن از سکوها جدیدتر باشد اما اینکه بخشی از نیایشگاه بوده یا سازه‌ای دیگر مشخص نیست. 

پاورقی

1- مصطبه که در لغت به معنی سکو، تخت یا نیمکت است به‌نوعی آرامگاه در مصر باستان گفته می‌شود. این آرامگاه ساختمانی با سقف صاف و دیوارهای شیب‌دار به‌سوی بیرون دارد. 

2- اومستد، خاورشناس آمریکایی ست و در تاریخ هخامنشی و آشور تخصص داشته است. از او کتاب تاریخ شاهنشاهی هخامنشی بر جای مانده است. 

3- هوم یا هومه نام گیاهی با خاصیت شفابخشی ست. گفته می‌شود این گیاه به اشخاص قدرت ماورایی می‌بخشد و سم‌ها را از بدن پاک می‌کند. 

دیدنی هایی که امکان استفاده یا بازدید ندارند

در مجموعه پاسارگاد بخش‌هایی وجود دارد یا داشته که امروز دیگر اثری از آن‌ها به چشم نمی خورد و یا هنوز قابل استفاده نشده‌اند.

مسجد اتابکی 

مسجد اتابکی از جمله سازه‌هایی است که در گذشته در محوطه پاسارگاد وجود داشت؛ اما بعدها ساختمان آن برچیده شد. داستان ساخت این مسجد به دوران فرمانروایی اتابکان بر سرزمین فارس باز می‌گردد. زمانی که آن‌ها، از اینجا (سرزمین فارس) به‌عنوان مُلک سلیمان یاد می‌کردند و برای تخت جمشید و پاسارگاد اهمیت قائل بودند. به همین جهت سعد بن زنگی (2) در سال ۶۲۰ یا ۶۲۱ ه.ق ( ۶۰۱ یا ۶۰۲ ه.ش) برای محافظت از مقبره کوروش (که در آن زمان از این مکان به‌عنوان مشهد مادر سلیمان یاد می‌شد)، ستون‌ها و سنگ‌های کاخ‌های پاسارگاد را به اطراف آرامگاه منتقل کرد و مسجد جامعی با نام مسجد اتابکی پیرامون آن ساخت. سنگ‌های ستون‌های ایوان شرقی و غربی این مسجد از قصر بار عام و ستون‌های ایوان شمالی از قصر اختصاصی کوروش برداشته شده بود. سنگ‌های مورد استفاده در این مسجد در سال ۱۳۵۰ به جای اصلی خود بازگردانده شد.

موزه پاسارگاد

در سال 1349 در نزدیکی مجموعه عظیم تاریخی پاسارگاد، پروژه ساخت موزه‌ای وسیع با کاربری‌های نمایشگاهی و فرهنگی در نزدیکی این محوطه تاریخی از سوی وزارت فرهنگ و هنر وقت آغاز شد. کار ساخت این موزه در آن زمان به آقای امانت، طراح برج آزادی، سپرده شده بود اما ساخت آن هیچ‌گاه به سرانجام نرسید و بنای نیمه‌تمام آن به‌صورت متروک رها شد. 

در سال 1384، اداره میراث فرهنگی مرودشت با همکاری بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد، این سازه نیمه‌کاره را پاکسازی کرد و آن را برای احیا به‌دست شرکت مشاور منتخب خاک-پایه سپرد. کار عملیات اجرایی این پروژه از سال 1384 آغاز شد و تا به امروز 51 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. 

پاورقی

1- اتابکان فارس یا سلغریان گروهی از ترکمنان بودند که در نیمه قرن ششم هجری قمری، زمانی که دولت سلجوقیان ضعیف شده بود، قدرت و حکومت را در فارس به‌دست گرفتند. این سلسله عاقبت در حمله مغولان به ایران از میان رفت. 

2- اتابک مظفرالدین ابوبکر بن سعد بن زنگی معروف به سعد بن زنگی، پنجمین شاه اتابکان فارس بود.

تاریخچه مجموعه پاسارگاد

پیش از اینکه بخواهیم تاریخچه محوطه تاریخی پاسارگاد را با هم مرور کنیم بهتر است در مورد این منطقه و دلیل انتخاب اینجا برای ساخت شهر پاسارگاد بدانیم. دشت پاسارگاد در بخش شمالی استان فارس امروزی و در میان رشته کوه‌های زاگرس قرار دارد و بخشی از دشت بزرگ مرغاب و تنگه بلاغی به شمار می‌رود. این منطقه از هزاره‌های قبل، پیش از حضور هخامنشی‌ها، محل سکونت انسان‌ها بوده است و بر اساس پژوهش‌های باستان‌شناسی، قدمت حضور انسان‌ها در آن به دوره میانه سنگی باز می‌گردد. در گذشته از میانه این دشت شاخه‌ای از رود پلوار می‌گذشت، شاخه‌ای که این منطقه را به سرزمینی بسیار سرسبز و خرم تبدیل کرده و حالتی از یک بیشه پر از درخت و جویبار به آن داده بود.

حال تاریخ را در پاسارگاد به جلو می‌آوریم، به زمانی که کوروش کبیر در نزدیکی دشت پاسارگاد، آستیاگ (ایشتوویگو)، آخرین پادشاه ماد را شکست داد و به‌عنوان نخستین شاه هخامنشی فرمانروایی خود بر ایران و امپراتوری مادها را آغاز کرد. هرچند کوروش سال‌های ابتدایی سلطنت خود را در انشان (1) فارس و سپس هگمتانه و بابل گذرانده بود اما هیچ‌گاه پاسارگاد را از خاطر نبرده بود. به همین جهت زمانی که قصد داشت برای امپراتوری پهناور خود شهری برای پایتختی بسازد به این دشت سرسبز بازگشت و پایه‌های شهر پاسارگاد را در آن بنیان گذاشت. در منابع تاریخی آمده است او پس از تصرف کشور لیدیه و هنگام بازگشت به سرزمین خود، گروهی از معماران و حجاران لیدیایی و ایونیایی (2) را با خود به فارس و پاسارگاد آورد تا آن‌ها بناهایی باشکوه، بی‌نظیر و پیشرفته مانند آنچه در کشورشان وجود داشت، برای او بسازند. این معماران و حجاران نیز کار خود را به‌خوبی انجام دادند و هنوز بعد از گذر 2500 سال می‌توان رد پای این معماران را در گوشه‌وکنار پاسارگاد دید. شهری که به‌عنوان کهن‌ترین پایتخت هخامنشین رسید و سرآغازی بر معماری نوین هخامنشی شد. 

استرابون (3) در همین زمینه در مورد ساخت‌وساز پاسارگاد در کتاب خود چنین نوشته است:

ستایش بزرگ کوروش از پاسارگاد، ناشی از این بود که در مکان بنای این شهر، او به آخرین نبرد با آستیاگ مادی پرداخته و آستیاگ را شکست سختی داده بود، نبردی واپسین و قطعی که امپراتور آسیا را رد دست‌های او نهاد. برای ماندگار کردن همیشگی و جاودان، این واقعه بسیار مهم بود که کاخ‌های پاسارگاد را در همان جا بنیان نهاد.

پاسارگاد در تمام دوران پادشاهی کوروش هخامنشی و پسرش کمبوجیه دوم به‌عنوان پایتخت این امپراتوری باقی ماند. بر اساس پژوهش‌های مختلف، قدیمی‌ترین بنایی که در پاسارگاد ساخته شده، تل تخت است. در مورد تاریخ دقیق ساخت این بنا، رومن گیرشمن اعتقاد داشت که تل تخت در زمان کمبوجیه اول (پدر کوروش بزرگ) ساخته شده بود اما دیوید استروناخ تاریخ ساخت آن را به شانزده سال پایانی کوروش بزرگ نسبت می‌داد. امروزه نظریه استروناخ بیشتر مورد قبول تاریخ‌دان‌ها و باستان‌شناسان است. به غیر از این سازه، دیگر بناهای محوطه تاریخی پاسارگاد نیز در دوره کوروش ساخته شده و برخی از آن‌ها در زمان داریوش اول به پایان رسیده‌اند. البته این پایان داستان پاسارگاد نیست. پس از فتح ایران به‌دست اسکندر، او به‌جهت احترام فراوانی که برای کوروش قائل بود و خود را دنباله‌رو او می‌دانست، افرادی را برای محافظت از مقبره وی گذاشت و آن‌ها تا مدت‌ها از آرامگاه کوروش محافظت می‌کردند. در زمان ورود اسلام به ایران نیز این محوطه کم‌کم به‌عنوان مشهد سلیمان (نامی که به آرامگاه کوروش داده شده بود) و ملک سلیمان بین مردم مشهور و در دوران حکومت اتابکان نیز در اینجا در کنار مقبره کوروش مسجد اتابکی ساخته شد. 

خارجی هایی که از پاسارگاد دیدن کردند

نخستین سیاح اروپایی که در سفر خود به ایران از پاسارگاد و ویرانه‌های آن دیدن کرد و نامی از آن به میان آورد، جوزافا باربارو نام داشت. او در سال 1427 میلادی سفرنامه خود را منتشر کرد و به شرح دیده‌ها و شنیده‌های خود پرداخت. پس از او پترو دلاوال در سال 1621 میلادی به دیدن پاسارگاد آمد. در سال 1881 میلادی نیز مادام دیولافوآ و همسرش به اینجا سفر و از این محوطه نقشه‌هایی تهیه کردند. 

کاوش های باستان شناسی در محوطه پاسارگاد

نخستین کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه تاریخی پاسارگاد در سال 1928 و به‌سرپرستی ارنست هرتسفلد انجام شد. او در این کاوش‌ها توانست ویرانه‌های تل تخت، آتشکده، آتشدان‌ها، آرامگاه کوروش و خرابه‌های پاسارگاد را به محققان و تاریخ‌پژوهان معرفی کند. پس از او علی سامی از سال 1949 کاوش‌های هرتسفلد را در این محوطه ادامه داد و از روی سه کاخ خاک‌برداری کرد. از سال 1961 تا 1963 نیز دیوید استروناخ کار باستان‌شناسان قبلی را ادامه داد و به نتایج مطلوب و چشمگیر رسید. 

پاورقی

1- انشان یا انزان، ایالت مهم ایلامی بود که بخش‌هایی از فارس غربی امروزی را در بر می‌گرفت.

2-ایونیا، به بخش آسیای کوچک یونان باستان گفته می‌شد و مردمانی باهوش و با جسارت داشت. بر اساس باور یونانی‌های باستان، ایونیایی‌ها یکی از سه گروهی بودند که یونانیان خالص را تشکیل می‌دادند.  

3- استرابو یا استرابون یکی از تاریخ‌نگاران و جغرافی‌دانان یونانی ست که در کتاب خود به بررسی اقوام و کشورهای شناخته شده توسط یونانیان و رومیان می‌پردازد. البته این کتاب تنها اثر باقیمانده از اوست. 

نکاتی در مورد مجموعه پاسارگاد

حرف در مورد مجموعه پاسارگاد و آنچه در این شهر باستانی اتفاق افتاده بسیار است و در حوصله این مطلب نمی‌گنجد؛ به همین دلیل تعدادی از نکاتی که فکر می‌کردیم در مورد این محوطه تاریخی برای شما جذاب باشد را در اینجا گرد آوردیم: 

سازندگان مجموعه پاسارگاد

همان‌طور که پیش از این نیز گفتیم و در نوشته‌های مورخان یونانی و رومی نیز آمده، پاسارگاد ساخته و پرداخته کوروش بزرگ است. این نظریه با چند دلیل قطعیت بیشتری پیدا می‌کند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

اول: ارتباطی که از نظر طراحی نقشه و کاربرد نماپردازی در میان باغ‌های پاسارگاد با کاخ‌های دروازه، اختصاصی و بارعام و همچنین آرامگاه کوروش دیده می‌شود نشان می‌دهد سازنده همه آن‌ها یکی بوده است.

دوم: روی تمام جرزها و درگاه‌های کاخ‌ها، کتیبه‌ای به سه زبان به چشم می‌خورد که در آن‌ها کوروش به معرفی خود پرداخته است.

سوم: معماری، سنگ‌تراشی و بست‌هایی که در پاسارگاد مورد استفاده قرار گرفته، نشان از آغاز معماری هخامنشی دارند و هنوز به اندازه بناهایی که در دوره داریوش بزرگ ساخته می‌شد، چهره ایرانی به خود نگرفته است. در معماری مجموعه پاسارگاد به‌خوبی رد پای سنگ‌تراشان لیدیایی و ایونیه‌ای دیده می‌شود که نشان می‌دهد آن‌ها کار خود را در دوره کوروش بزرگ آغاز کرده‌اند. 

مواد و مصالح به کار رفته در آثار تاریخی پاسارگاد

نکته جالب دیگر در مجموعه پاسارگاد مصالح مورد استفاده برای ساخت اینجاست؛ مصالحی مانند سنگ، آجر، خشت خام و چوب که هر کدام کاربری خود را داشتند. اما این کاربری‌ها چه بودند و هر کدام چگونه به شکل‌گیری پاسارگاد کمک کردند؟

چوب: از چوب بیشتر برای پوشاندن در و سقف استفاده می‌کردند و در برخی موارد نیز از تنه کلفت بعضی از درختان (مانند سدر) برای ساخت ستون‌ها کمک می‌گرفتند. 

خشت خام: خشت خام کاربری پر کردن دیوارها و بعضی اوقات لایه‌گذاری سکوها را داشت. 

آجرها: آجرهای موجود در پاسارگاد قرمز رنگ بودند و از ملاتی از جنس قیر طبیعی برای نگه داشتن آن‌ها در کنار هم استفاده می‌کردند. این نوع ملات‌ها در معماری ایلامی و آثار تخت جمشید نیز به کار رفته است. 

سنگ ها: سنگ‌های مورد استفاده در پاسارگاد تنها به یک نوع محدود نمی‌شود و مجموعه از سنگ‌ها را در بر می‌گیرد. نخست سنگ آهکی سپید که به مرمر شباهت دارد، دوم سنگ کبود که سختی مانند سنگ خارا دارد و سوم سنگ سیاه مرمرین که خاصیت شکنندگی بسیاری دارد. منشا سنگ‌های سپید از کوه سیوند و سنگ‌های سیاه از کوه تنگ سیاه و تنگ بلاغی است. 

چرا به اینجا پاسارگاد می گویند ؟

تاکنون این همه از نام پاسارگاد استفاده کردیم اما به واقع این اسم به چه معناست و از کجا آمده است؟

نظریه‌های متفاوتی در مورد نام پاسارگاد وجود دارد و باستان‌شناسان و زبان‌شناسان توضیح‌های گوناگونی برای نام اینجا آورده‌اند. برخی از آن‌ها اعتقاد دارند که پاسارگاد در اصل پارسه کرت یا پارسه گرد به‌معنای شهر پارس بوده است؛ چرا که گراد، گورد و گرد (مانند دستگرد) در زبان به معنی شهر است. هرودوت مورخ یونانی اما در نوشته‌های خود، از این شهر با اسم پازارگاد یاد کرده و گتزیاس (1)، در کتاب خود از نام "پرسیکا" استفاده کرده است. البته هرودوت واژه پاسارگاد را نه برای نام بردن یک مکان که برای نام بردن از یک قبیله به کار برده است. این نام به یکی از قبیله‌های شاهان پارسی اشاره دارد و به‌معنای "آنان که گرز گران می‌کشند" است. 

از طرف دیگر برخی هم بر این باور هستند که پاسارگاد در ابتدا به‌شکل پارس کاده به‌معنای تخت پارس مورد استفاده قرار می‌گرفت و به‌مرور زمان به پاسارگاد تبدیل شد. برخی نیز بر این عقیده هستند که پاسارگاد شکل یونانی شده واژه هخامنشی "باتراکاتاش" است، نامی که در لوح‌های تخت جمشید به‌صورت متعدد به چشم می‌خورد. 

در نظریه دیگری اما توضیح داده شده که نام پاسارگاد به معنی نیکان روزگار است و در اصل چیزی شبیه به "پسرگد" بوده و رابطه‌ای میان این نام و واژه "پارس" وجود ندارد. 

پاورقی

1- مورخ و پزشک یونانی که به‌مدت 17 سال در دربار داریوش دوم و اردشیر دوم مشغول به فعالیت بود. 

ثبت جهانی مجموعه جهانی پاسارگاد

پیشتر گفتیم که مجموعه پاسارگاد در سال ۱۳۸۳ هجری شمسی با شماره ۱۱۰۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو با صددرصد آرا و بر اساس معیارهای یک، دو، سه و چهار به ثبت جهانی رسیده است. این معیارها به این‌صورت توضیح داده شده‌اند: 

• معیار یک: پاسارگاد اولین نشانه مشهود معماری سلطنتی هخامنشی است.
• معیار دو: پاسارگاد این پایتخت هخامنشی را کوروش بزرگ با همکاری مردمان گوناگون امپراتوری هخامنشی ساخت. این‌کار به‌عنوان یک مرحله بنیادی در تحول هنر و معماری کلاسیک ایران شناخته می‌شود. 
• معیار سه: محوطه باستان‌شناختی پاسارگاد با وجود کاخ‌ها، باغ‌ها و آرامگاه کوروش، شاه ایران، یادواره‌ای از تمدن هخامنشی است.
• معیار چهار: مجموعه چهارباغی پادشاهی که در پاسارگاد قرار داشت، نمونه‌ای عالی از این‌گونه معماری‌ها بوده است و به‌عنوان پایه و اساس این شکل از معماری و طرح‌ریزی در آسیای غربی آن دوران شناخته می‌شود. 

دوم: اگر هم از طرف اصفهان به‌سمت شیراز و مرودشت می‌آیید و می‌خواهید در مسیرتان از مجموعه پاسارگاد دیدن کنید باید خود را به بزرگراه شماره 65 (بزرگراه آباده-صفاشهر) برسانید. از شهر صفاشهر عبور کنید و وارد بزرگراه سعادت شهر-صفا شهر شوید. مجموعه پاسارگاد در سمت راست شما قرار دارد. 

وسایل حمل و نقل عمومی: چنانچه بدون وسیله نقلیه شخصی می‌خواهید از مجموعه پاسارگاد دیدن کنید، نگران نباشید. اتوبوس و تاکسی‌های بین شهری در شهر شیراز وجود دارد که می‌توانید با استفاده از آن‌ها خود را به اینجا برسانید. شما می‌توانید از ترمینال و محل پارک و سوار آن‌ها در پایانه شهید کاراندیش و علی ابن حمزه شیراز استفاده کنید و راهی مجموعه جهانی پاسارگاد شوید. در انتهای راه، اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها شما را در پلیس راه و پایانه تاکسی سعادت شهر پیاده می‌کنند که از آنجا می‌توانید به‌وسیله تاکسی‌های سعادت­ شهر-پاسارگاد خود را به مقصد اصلی برسانید. 

ریلی: اگر بخواهید با استفاده از قطار خود را به پاسارگاد برسانید می‌توانید با استفاده از قطار اصفهان-شیراز خود را به ۵ کیلومتری سعادت شهر و ایستگاه قطار آن رسانده و از طریق تاکسی‌های موجود در ایستگاه قصد بازدید از آرامگاه کوروش را داشته باشید.

برای خرید بلیط هواپیما تهران شیراز با مناسب‌ترین قیمت می‌توانید از وبسایت کارناوال استفاده کنید.

اطلاعات بازدید:

چنانچه پیش از سفر به پاسارگاد بخواهید اطلاعات بیشتری از این مجموعه و خدمات آن داشته باشید، می‌توانید با شماره‌های زیر تماس بگیرید.

تماس با پایگاه میراث جهانی پاسارگاد: ۱-۴۳۵۸۲۷۹۰-۰۷۱ 

شماره تماس مردمی: ۱۸۰۱ 

هزینه بازدید:

اتباع ایرانی 5,000 تومان، اتباع خارجی 50,000 تومان

ساعات بازدید:

نیمه اول سال: 8:30 الی 18:30، نیمه دوم سال: 8:00 الی 17:30

تجربه گردشگران خارجی در مورد پاسارگاد

یکی از دانستنی‌های جالب در مورد جاذبه‌های ایران، نظر گردشگران خارجی است که به دیدن آن‌ها رفته‌اند و در مورد آن در وب‌سایت‌های مشهور مانند تریپ ادوایزر و گوگل دیدگاه‌های خود را به اشتراک گذاشته‌اند. توجه داشته باشید که سه نظر ابتدایی از وب‌سایت تریپ ادوایزر و دو نظر بعدی از گوگل برداشته شده‌اند. ما هم در این قسمت به مرور تعدادی از این دیدگاه‌ها می‌پردازیم: 

گردشگری از هند | تاریخ ثبت دیدگاه شهریور 1397

اینجا بیشتر در مورد تاریخ است

آرامگاه کوروش و به‌ویژه تاریخی که به این مجموعه مربوط است بسیار تاثیرگذار است. متاسفانه تمام قصرهای این پایتخت باستانی ایران خراب شده‌اند و تنها تعدادی ستون از آن‌ها باقی‌مانده است. 

گردشگری از جهموری چک | تاریخ ثبت دیدگاه شهریور 1397

ارزش سفر کردن ندارد

از دیدگاه من رفتن به اینجا به سفر طولانی که باید برای آن انجام داد، نمی‌ارزد. اینجا سایت بسیار بزرگی ست اما در مقابل تخت جمشید چیزهای خیلی کمی از آن به جای مانده است. آرامگاه کوروش تنها بخش سالم مجموعه محسوب می‌شود اما من فقط برای دیدن آن به اینجا نیامده بودم. 

گردشگری از عربستان | تاریخ ثبت دیدگاه فروردین 1397

کوروش بزرگ

اینجا عالی است. آرامگاه کوروش بزرگ که مرد دانایی بود و منشور حقوق بشر را نوشته بود اینجا قرار دارد. تاریخ این مکان به 2500 سال پیش باز می‌گردد. چقدر ما در برابر عظمت اینجا کوچکیم و چقدر از آن کم می‌دانیم. اینکه بتوانم در مقابل آرامگاه این پادشاه بزرگ بایستم تجربه فوق العاده‌ای بود. 

کاربری از گوگل | تاریخ ثبت دیدگاه تیرماه 1397 

آرامگاه کوروش در ابتدای محوطه قرار دارد، ویرانه‌های کاروانسرا در کنار آن است و سپس با استفاده از ماشین‌های برقی می‌توانید از دیگر سایت‌ها دیدن کنید. اگر از علاقه‌مندان به تاریخ نیستید ممکن است بخواهید از این بخش از سفرتان چشم‌پوشی کنید و تنها به دیدن تخت جمشید بروید. 

کاربری از گوگل (هند) | تاریخ ثبت دیدگاه تیرماه 1397

من در مورد تاریخ این مکان پیش از این در کتاب‌های مدرسه خوانده و از چند آتشکده در بمبئی هند دیدن کرده بودم. تجربه فوق العاده‌ای بود. آتشدان‌ها، موجودهای افسانه‌ای، زرتشت و ... عالی، عالی، عالی. ایران گهواره تمدن بود و امروز این تمدن دیگر وجود ندارد. تماشای ویرانه‌های این گذشته درخشان واقعا بسیار زیباست. 

محدوده حریم و عرصه محوطه پاسارگاد

هر اثر ثبت جهانی شده محدوده حریم و عرصه‌ای مخصوص به‌خود دارد که از قوانین و ضوابط خاص خود پیروی می‌کنند. مجموعه پاسارگاد هم یک عرصه و سه حریم درجه 1، 2 و 3 دارد. گستردگی محدوده این محوطه تا حریم درجه سه، 12200 هکتار را در بر می‌گیرد و شامل محوطه‌های باستانی و تاریخی بسیاری از دوره‌های پیش از تاریخ، پیش از اسلام و بعد از اسلام می‌شود. از جمله آثاری که در این محدوده قرار دارند می‌توان به گورهای متعلق به دوران پیش از اسلام به نام خرف خانه در راس ارتفاعات منطقه، تپه‌های باستانی تل نخودی، دوتلان، تل خاری، آبراهه‌ها و جوی‌های باقی‌مانده از اولین باغ ایرانی اشاره کرد. 

دغدغه کارناوال | سخنی با مسئولان

زمانی که صحبت در مورد جاذبه‌های تاریخی ایران به میان می‌آید، متاسفانه می‌توان تا ساعت‌ها در مورد مسائلی که گریبان این آثار بی‌بدیل را گرفته‌اند سخن گفت. مجموعه پاسارگاد نیز از این قاعده مستثنی نیست و حتی ثبت جهانی آن باعث نشده است تا از بار مشکلات آن کاسته شود. در اصل صحبت از مسائل پیرامون نگهداری، حفظ و مراقبت از پاسارگاد خود نیاز به مقاله‌ای جدا دارد که سخن در این مورد در این مطلب نمی‌گنجد، به همین دلیل به‌طور خلاصه به این مسائل می‌پردازیم. 

• نخستین موضوع به بحث رعایت حریم پاسارگاد بر می‌گردد که در این سال‌ها به وسیله‌های مختلف مورد تعرض قرار گرفته و به‌طور کامل رعایت نشده است. مساله‌ای که می‌تواند باعث شود این محوطه از لیست فهرست میراث جهانی یونسکو خارج شود.
• مورد دوم به مسائل و حاشیه‌های پیرامون برگزاری روز کوروش در این محوطه تاریخی مربوط می‌شود. هر سال 7 آبان (روز بزرگداشت کوروش) به دستمایه‌ای برای مسئولان بدل شده که به‌واسطه آن اطراف مقبره کوروش داربست‌های مختلفی نصب می‌کنند و جلوی ورود بازدیدکنندگان را به بهانه‌های مختلف می‌گیرند. داربست‌هایی که می‌تواند به آثار موجود در محوطه آسیب جدی بزنند و هویت آن را از بین ببرند. 
• مساله سوم به ضعف مدیریت مسئولان این پایگاه باز می‌گردد؛ این ضعف مدیریت را هم می‌توان در کمبود امکانات عمومی مانند سرویس‌بهداشتی دید و هم در نبود امکانات تخصصی ویژه مانند راهنماهای صوتی یا عدم تکمیل موزه تخصصی پاسارگاد و جذاب نساختن مسیر بازدید پاسارگاد. 
• موضوع چهارم به دید کلان مدیران شهری و استانی و کشوری به مناطق تاریخی مانند پاسارگاد بر می‌گردد که متاسفانه این احساس را در شما به وجود می‌آورند که چندان به این آثار توجهی ندارند و تمام تلاش‌ خود را برای حفظ و مراقبت از آن‌ها انجام نمی‌دهند. نمونه شناخته شده این مورد نیز، احداث سد سیوند در نزدیکی مجموعه پاسارگاد است. 
• مورد بعدی به خشکسالی‌ها و برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی در زمین‌های کشاورزی اطراف شهر مرودشت ارتباط دارد. این برداشت‌های بی‌رویه در نزدیکی محوطه تاریخی پاسارگاد، تخت جمشید و غیره باعث شده است تا زمین در بخش‌های مختلف نشست داشته باشد و فروچاله‌های بزرگ در زمین به وجود آید. مساله‌ای که می‌تواند آسیب جدی به مجموعه‌های تاریخی این منطقه بزند و حتی آن‌ها را برای همیشه از میان ببرد. 

سخن آخر 

امروز به همراه شما به محوطه تاریخی پاسارگاد رفتیم و با بخش‌های مختلف این مکان باستانی و شگفت‌انگیز ایران آشنا شدیم. به بررسی تاریخچه آن پرداختیم و در مورد مسیر دسترسی به این جاذبه و نظری که گردشگران خارجی در مورد آن داشتند اطلاعاتی به دست آوردیم. 

از دیدگاه شما این محوطه چه ارزش و جایگاهی در تاریخ ایران دارد؟ از نظر شما به چه شیوه‌هایی می‌توان مکان‌هایی مانند مجموعه پاسارگاد را به مردم شناساند و آن‌ها را در حفظ و نگهداری از آن شریک کرد؟ دیدگاه‌ها، پیشنهادها و انتقادهای خود را با ما و دوستان کارناوالی درمیان بگذارید.